Những
Chữ thường bị Hiểu và Dùng Sai
Đỗ
Văn Phúc
https://vietnamthoibao.org/vntb-nhung-chu-thuong-bi-hieu-va-dung-sai/
Hương
Khói và Hương Lửa
Trong một hồi
ký Người Vợ Lính của tác giả LTA đang trong một tập đặc san, có trích
một lá thư do người chồng gửi từ trong trại tù Cộng Sản, có đoạn như sau: “… nên nó
có thể thay anh hương lửa cho giòng (sic) họ.” Câu này được
lặp lại trong một đoạn kế theo đó: “Nó sẽ là người thay tôi hương lửa nếu chẳng
may tôi chẳng có ngày về.” Một chữ được lập lại hai lần thì chắc
không phải lỗi typo mà do chủ ý dùng chữ đó của tác giả mà ông cho là đúng.
Chúng tôi
biết ý của tác giả là muốn các con thay ông ta lo việc hương khói cho
ông bà; tức là các việc nhang đèn cúng giỗ, chạp mả. Trong tự điển Việt Nam còn
có chữ “hương hoả” cũng có dịch như hương lửa, nhưng
lại có ý khác. Đó là các di sản – thường là một mảnh ruộng tốt nhất – ông bà để
lại cho con cháu để khai thác hay cho tá điền canh tác rồi dùng hoa lợi cho các
công việc cúng gỗ trong đại gia đình. Tục lệ này xảy ra ở miền quê, nơi làng mạc
gốc của dòng họ.
Còn hai chữ
“hương lửa” thì lại có nghĩa là tình cảm gắn bó
nồng nàn giữa vợ chồng khi chung sống với nhau. Ca dao có câu: “Phải
duyên hương lửa cùng nhau.”
Thật ra,
ít người dùng lầm chữ “hương lửa,” nhưng chúng tôi phải nhắc đến vì biết đâu sẽ
có các bạn trẻ đọc thấy trong truyện mà tưởng là dùng đúng cho tình nghĩa vợ chồng!
Cũng trong câu dẫn trên, tác giả đã dùng chữ “giòng” không có trong tự điển tiếng
Việt, mà đúng ra phải là “dòng” như dòng nước, dòng sông, dòng dõi, dòng giống…
Đã có nhiều tranh luận về hai chữ “dòng” và “giòng.” Nhưng tra hết các tự điển
Việt Nam, chỉ thấy chữ “dòng” mà thôi.
Chuyện
vs. Truyện
Người miền Bắc thường phát âm hai phụ âm kép “TR” na ná như “CH.” Vì thế, có
nhiều người tưởng rằng không có gì khác biệt giữa hai chữ Truyện cũng
như Chuyện, mà chỉ do cách nói của người Bắc thôi.
Thật ra,
hai chữ này có nghĩa khác nhau.
Chuyện (talk)
là sự truyền đạt, bàn
luận, thảo luận qua lời nói nói về những điều xảy ra, những vấn đề, lắt nhắt có
thể không đầu không đuôi, có thể từ chuyện này dẫn qua chuyện kia. Những chương
trình truyền hình có hai hay nhiều người nói gọi là talk show.
Các chữ
liên quan: Chuyện trò, chuyện vãn, câu chuyện,
nói chuyện, chuyện vui, chuyện phiếm, chuyện tình…
Ví dụ: Chuyện hôn
nhân hai cháu có tôi lo liệu. Chuyện mình thì quáng, chuyện người
thì sáng. Đương chuyện nọ xọ chuyện kia. Người lắm mồm nhiều chuyện.
Bà ấy là người nói chuyện duyên dáng…
Truyện (story) là sự tích đã xảy ra. Truyện là
một diễn biến được ghi lại trên giấy, trong sách vở để kể về một điều gì, một
nhân vật, một sự kiện có thể có thật, có thể do hư cấu. Truyện có một nội dung
rõ ràng, có nhân vật, địa danh, hoàn cảnh câu kết với những tình tiết có lớp
lang thứ tự. Ngày xưa, vì nhu cầu giáo dục, các truyện hư cấu đều có thủy có
chung, có một hồi kết tốt đẹp. Người hiền lành sẽ được an bình, hạnh phúc; kẻ
hung ác sẽ bị trừng trị. Người ta nói đó là chuyện có hậu. Nhưng dần dà, người
viết truyện chạy theo xu hướng thực tế, nên có lúc truyện không cho cái hậu tốt
đẹp; có khi để lửng lơ cho độc giả tự đoán lấy.
Các loại
truyện: truyện ngắn, truyện dài, truyện Tây Du, truyện Kiều, truyện Tấm
Cám, truyện thánh, truyện trinh thám, truyện cổ tích…
Ví dụ: Em
ơi, đừng khóc chị yêu, nín đi chị kể truyện Kiều em nghe. Chung trại
tù với tôi có anh Hy là một người kể truyện rất hấp dẫn.
Thư vs. Thơ
Người Việt cũng thường
lẫn lộn hai chữ Thư và Thơ.
Thư 書 trong Hán Ngữ là sách, truyện (books): Tứ Thư Ngũ Kinh, thư viện, thư
khố, thư phòng, thư sinh, thư tịch, quản thư), là biên chép (thư pháp, thư ký,
thư lại, thư phù…
Ví dụ: Thư trung
hữu nữ nhan như ngọc (Trong sách có cô gái mặt đẹp như ngọc).
Thư tín
(letter, mail) cũng là nội dung những lời ghi lên giấy để trao đổi về vấn đề
nào đó, từ tình cảm đến việc làm ăn. Ngày nay, chúng ta dùng computer để gửi thư (email)
thì không cần giấy mực và tem thư gửi qua bưu điện nữa.
Thơ do
chữ Thi 詩 nói lệch mà ra. Thơ là hình thức văn có vần,
có điệu. Thơ ngũ ngôn, thơ Đường, Ngâm thơ,
làm thơ.
Ví dụ: Xin
chàng đọc sách ngâm thơ, Dầu hao thiếp rót, đèn mờ thiếp khêu.
Đa số người
Việt cũng dùng chữ Thơ khi nói về thư tín.
Ví dụ: Tôi
đã gửi thơ cho anh rồi!
Và cũng lẫn
lộn khi muốn nói nói về nạn hành chánh quan liêu, nặng về thủ tục, giấy tờ là
“hệ thống thơ lại” (bureaucracy). Đúng ra phải là “hệ thống thư lại.”
theo nghĩa của thư là sách vở, giấy bút.
Tin Bài Liên Quan:
VNTB –
Lại chuyện ngôn ngữ: ‘Giải mã’ hay ‘Giải thích/Giải độc’?
VNTB –
Chia Sẻ hay Chia Xẻ: Những từ ngữ thường bị nhầm lẫn!
VNTB
– Chuyện Dài Chữ Nghĩa: Những Chữ Có Thể Bị Hiểu và Dùng Sai
No comments:
Post a Comment