Bình dân Học vụ - Luật
Khoa
15/06/2020
Một điều ít người biết
là, không nhất thiết phải trở thành người học luật hay chuyên gia về luật thì mới
có thể nói về lẽ công bằng và bất công, oan sai trong xã hội. Nhìn chung, chỉ cần
là một con người bình thường, lương thiện, với tư duy ở mức trung bình, là đã
có thể có cảm nhận về công lý, và như thế là đủ để nhìn ra vô số bất cập, bất ổn
trong xã hội ta hiện nay.
Bài viết này sẽ giải đáp
một số thắc mắc về vụ Đồng Tâm dưới góc nhìn của một người bình thường như vậy.
1.
Đất Đồng Tâm thực sự là của ai?
Để trả lời câu hỏi này, bạn
phải tìm hiểu về lịch sử vùng đất này cũng như toàn bộ lịch sử tranh chấp giữa
nhà nước và dân xung quanh nó. Đây là một việc khó và mất thời gian. Tuy nhiên,
như đã nêu trên, bạn không cần phải biết chính xác đất này của ai thì mới có thể
lên tiếng về vụ tấn công của công an vào thôn Hoành, xã Đồng Tâm (đêm mùng 8, rạng
sáng mùng 9/1/2020); đó là một chuyện hoàn toàn khác.
Xin nhắc lại, vấn đề
tranh chấp đất ở khu vực cánh đồng Sênh (xã Đồng Tâm) và vụ tấn công của công
an vào khu dân cư thôn Hoành (cũng xã Đồng Tâm) là hai vụ việc có bản chất pháp
lý khác nhau, dù có liên quan với nhau nhưng phải được xem xét một cách độc lập
về mặt pháp lý.
2.
Nhưng theo hiến pháp và luật pháp Việt Nam hiện hành, toàn bộ đất đai thuộc sở
hữu toàn dân, do nhà nước quản lý, đúng không?
Đúng vậy.
Điều 53 của Hiến pháp nước
CHXHCN Việt Nam quy định: “Đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản, nguồn
lợi ở vùng biển, vùng trời, tài nguyên thiên nhiên khác và các tài sản do Nhà
nước đầu tư, quản lý là tài sản công thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện
chủ sở hữu và thống nhất quản lý”.
Điều 4, Luật Đất đai 2013
quy định: “Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống
nhất quản lý. Nhà nước trao quyền sử dụng đất cho người sử dụng đất theo quy định
của Luật này”.
Tuy vậy, ngay cả giới
chuyên gia luật cũng nghi ngờ tính hợp lý của chế độ sở hữu toàn dân về đất
đai. Nhưng đó là một việc khác và sẽ được bàn trong một dịp khác.
3.
Nếu vậy, khi nhà nước thu hồi quyền sử dụng đất mà công dân không chấp hành thì
công an có quyền cưỡng chế đất?
Theo luật hiện hành thì
đúng vậy, nhưng vụ tấn công ngày 9/1/2020 không phải là cưỡng chế đất. Nếu là
cưỡng chế đất thì phải tiến hành trên khu vực đất tranh chấp ở đồng Sênh, chứ
không phải trên khu dân cư ở thôn Hoành như đã diễn ra trên thực tế.
Ngay cả khi là cưỡng chế
đất, thì vụ việc cũng phải theo đúng trình tự, thủ tục pháp luật. Liệu cưỡng chế
đất vào nửa đêm về sáng có phải là một trình tự hợp lý hay không? Phương pháp
cưỡng chế này gần với một hoạt động quản lý hành chính của nhà nước hay gần với
một cuộc tập kích tiêu diệt kẻ thù hơn?
Nhưng ngay cả luật hiện
hành cũng rất có thể không hợp lý. Bản chất tranh chấp tài sản (trong đó có đất
đai, hay quyền sử dụng đất) là tranh chấp dân sự, lẽ ra nên được giải quyết
theo cơ chế hòa giải, trọng tài hoặc tòa án dân sự độc lập. Sau khi đã có phán
quyết của tòa rồi, nếu dân Đồng Tâm thua, thì lúc đó mới đến lượt cơ quan thi
hành án vào cuộc để thu hồi tài sản, trong đó có cả biện pháp cưỡng chế.
Liệu có nên giải quyết
tranh chấp dân sự bằng quyết định hành chính hay không? Ở đây, cơ quan hành
chính vừa là một bên tranh chấp, vừa là bên thanh tra tính đúng sai của vụ việc,
lại vừa là bên cưỡng chế thu hồi, thì tức là vừa đá bóng, vừa thổi còi.
4. Ông Lê Đình Kình được coi như thủ
lĩnh tinh thần của dân Đồng Tâm, và vì thế có thể coi ông như “đối tượng cầm đầu
nhóm chống đối”. Vậy, tiêu diệt một đối tượng chống đối thì có gì sai?
Nếu dùng logic này, bất kỳ
ai chống đối nhà nước đều có thể bị tiêu diệt.
Gia đình ông Nguyễn Thanh
Chấn, Huỳnh Văn Nén, Hàn Đức Long chống đối đến cùng các bản án mà họ cho là
oan sai. Như vậy công an cũng nên tiêu diệt họ luôn? (Những người này về sau đều
được giải oan).
Gia đình tử tù Hồ Duy Hải
biểu tình ròng rã từ năm này qua năm khác để phản đối các bản án của tòa, cũng
nên bị tiêu diệt nốt?
Vào những năm bao cấp, những
ai phản đối kinh tế kế hoạch, đòi làm ăn theo cơ chế thị trường, hẳn cũng thuộc
diện nên bị tiêu diệt?
Lần lại xa hơn trong lịch
sử, những ai chống đối việc đấu tố, tiêu diệt địa chủ trong Cải cách Ruộng đất
cũng nên bị tiêu diệt luôn?
Nếu dùng logic này, ta phải
dựa trên hai giả định: Nhà nước luôn đúng, và hành vi chống đối luôn luôn gây
ra mối nguy hiểm tức thì, tới mức phải tiêu diệt để ngăn chặn một thiệt hại lớn
hơn cho xã hội.
Bạn có chắc hai giả định
này luôn đúng hay không? Nếu đúng, ông Lê Đình Kình đáng bị tiêu diệt. Nếu
không, toàn bộ logic của lập luận trên sẽ bị phá sản.
5.
Nếu nói vậy thì khi nào chính quyền mới được quyền dùng vũ lực tiêu diệt một
công dân?
Theo lẽ thường, mọi người
đều có quyền sống. Chính quyền chỉ có thể tiêu diệt công dân trong hai trường hợp:
Công dân bị tuyên án tử hình, và công dân đang tạo ra một mối nguy hiểm cận kề
đủ lớn để chính quyền phải tiêu diệt. Xin lưu ý, mối nguy hiểm này phải đủ lớn
và phải cận kề thì mới phải tiêu diệt. Nguy hiểm đủ lớn nhưng không cận kề thì
cũng không cần phải tiêu diệt. Ví dụ: Công dân cầm chai bia vỡ đi giữa phố vắng
người và nói đến nhà tổ trưởng giết, thì chỉ cần khống chế và cách ly đối tượng
là đủ.
Chưa từng có tòa án nào kết
tội ông Lê Đình Kình vì bất cứ tội gì, chứ chưa nói đến án tử hình. Giết người
mà không có bản án được gọi là “giết người vô luật” (extrajudicial killing)
[1], vốn là hành vi phạm tội và vi phạm các chuẩn mực nhân quyền căn bản nhất.
Ông Lê Đình Kình có gây
ra mối nguy hiểm nào đủ lớn và cận kề để cần phải bị tiêu diệt hay không?
Ở hầu như bất kỳ quốc gia
nào thì quân đội và công an cũng được mặc định là hai lực lượng duy nhất trong
xã hội có quyền sử dụng vũ khí và vũ lực để cưỡng bức khi cần; nói cách khác, họ
có tính chính danh để sử dụng vũ khí và vũ lực. Vì thế, quân đội và công an có
sức mạnh, và ở họ tiềm ẩn khả năng lạm quyền rất cao. Bởi vậy cho nên luật pháp
của mọi quốc gia đều có quy định về việc sử dụng bạo lực, sử dụng vũ khí để
ngăn ngừa lực lượng chấp pháp lạm dụng vũ lực.
Khoản 2, Điều 22 của Luật
Quản lý, Sử dụng Vũ khí, Vật liệu nổ và Công cụ Hỗ trợ quy định “chỉ sử dụng vũ
khí quân dụng khi không còn biện pháp nào khác để ngăn chặn hành vi của đối tượng
và sau khi đã cảnh báo mà đối tượng không tuân theo”. Trong vụ tấn công ở Đồng
Tâm, chưa rõ liệu các lực lượng công quyền đã phát đi cảnh báo hay chưa, hoặc
liệu có phải người dân địa phương đã không chịu tuân thủ. Tuy nhiên, xét bối cảnh
một vụ đụng độ mà trong đó chỉ có vài chục nông dân đối đầu với lực lượng công
an có vũ trang, có loa phóng thanh, có thế chủ động (tấn công giữa đêm), thật
khó có thể nói rằng “không còn biện pháp nào khác để ngăn chặn hành vi của đối
tượng”.
Các chuẩn mực về nhân quyền
trên toàn thế giới cũng có những quy định để ngăn việc lực lượng chấp pháp sử dụng
vũ lực vượt quá mức cho phép [2]. Bản chất vụ Đồng Tâm là lực lượng công an có
vũ trang tấn công một mục tiêu dân sự vào ban đêm. Căn cứ vào đó, khả năng rất
cao là công an Việt Nam đã đi quá giới hạn trong vụ tấn công vào Đồng Tâm.
6.
Theo công an, dân làng Đồng Tâm, nhất là gia đình ông Lê Đình Kình, có tàng trữ
vũ khí. Nếu công an không ra tay tấn công và ngăn chặn trước, những người này
đem vũ khí đi làm điều ác, ví dụ khủng bố, thì sao?
Trước hết, phải làm rõ, mọi
thứ đều có thể là vũ khí giết người (bom, súng, dao, kiếm, côn, kéo, dây thừng,
máy tính xách tay, v.v.). Đó có thể là những vật dụng thông thường.
Trên thực tế, trong vụ Đồng
Tâm, chỉ sau khi đã khống chế toàn bộ dân làng, công an mới bắt đầu thu gom “vũ
khí” của dân Đồng Tâm để làm bằng chứng về tội tàng trữ vũ khí và công bố hình ảnh
lên trang web của Bộ Công an vào buổi sáng hôm sau. Rất nhiều trong số “vũ khí”
đó chỉ là gạch đá, dao kéo đồ dùng trong nhà, bình gas, nghĩa là khó mà được
coi là vũ khí được tàng trữ từ trước với động cơ xấu.
Như đã nói ở trên, việc
công an thi hành pháp luật luôn phải theo đúng thủ tục, quy trình, trình tự
pháp lý, hay còn gọi là theo đúng chuẩn mực tố tụng (due process).
Để tấn công một mục tiêu
(dân sự) như Đồng Tâm, công an phải có đầy đủ bằng chứng về việc đối phương có
tàng trữ vũ khí từ trước, bằng chứng này lại phải được thu nhận một cách hợp lệ,
đúng chuẩn.
Rồi để tấn công mục tiêu,
công an cũng phải thực hiện theo đúng quy trình, có cảnh báo từ trước, có cân
nhắc đầy đủ mọi yếu tố, điều kiện, hoàn cảnh liên quan trước khi có thể nổ
súng. Nôm na là, ngay cả khi phát hiện một bọn khủng bố đang bắt cóc con tin chẳng
hạn, công an cũng phải tiến hành vây hãm, gọi loa thuyết phục đầu hàng, thương
lượng… rất lâu mới có thể tấn công.
Ngoài ra, tất cả mọi người
đều có quyền được sống, đi cùng với quyền tự vệ chính đáng. Nếu bị đe dọa, bị
cướp xông vào nhà lúc nửa đêm chẳng hạn, mọi người đều có quyền chống trả bằng
bất cứ phương tiện gì mà họ có được.
7.
Nhưng dân Đồng Tâm đã đe dọa trước. Chính họ làm các clip tuyên
bố sẽ tấn công công an, và đăng tải lên mạng. “Chúng tôi hứa không diệt từ 300
đến 500 thằng chúng tôi sẽ không nhìn thấy đồng bào cả nước nữa. Lần này chúng
quyết giết tôi thì chúng cũng phải nổ tan xác. Đấy là một cái quyết tâm của người
Đồng Tâm chúng tôi”. Vậy công an chủ động tấn công họ trước thì có phải là tự vệ
chính đáng không?
Nếu có người nói “mấy người
hỏi linh tinh quá, hỏi nữa là đập chết đấy”, bạn có mang súng đến nhà họ bắn
trước để “tự vệ” không?
Họ nói – rất có thể chỉ
là “chém gió” hoặc gồng lên để dằn mặt đối phương trước – rằng họ sẽ diệt “từ
300 đến 500 thằng”, công an bèn đem một số lớn quân có vũ trang, kéo vào làng
ban đêm và nổ súng. Như thế có phải là công an tự vệ chính đáng?
Ở khía cạnh ngược lại, nếu
có kẻ ban đêm kéo một đoàn rầm rập vào nhà bạn (mà không được mời), bạn có quyền
tự vệ chính đáng, chống trả bằng bất cứ phương tiện gì.
8.
Trong vụ Đồng Tâm, công an không phải kẻ trộm, kẻ cướp. Đây là họ đang thi hành
công vụ; công vụ đó có thể là cưỡng chế đất đai, tiêu diệt tội phạm…
Là công vụ thì cũng phải
chính đáng, nếu không muốn nói là càng là công vụ, càng phải chính đáng. Việc
cưỡng chế đất đai trong trường hợp này là không chính đáng (thực hiện ban đêm,
ngoài giờ hành chính, vi phạm Luật Đất đai). Nói là để tiêu diệt tội phạm thì
càng không đúng vì đã xác định được tội phạm đâu mà đã tấn công người ta? (Bạn
hãy so sánh vụ tấn công của công an vào Đồng Tâm với vụ truy sát Tuấn khỉ –
nghi phạm giết người trốn truy nã. Trường hợp tấn công nào là chính đáng?)
9.
Theo bản kết luận điều tra của công an thì phía dân Đồng Tâm, nhất là người nhà
ông Lê Đình Kình, đã sát hại ba chiến sĩ công an rất dã man. Thậm chí đốt công
an xong còn nói “thơm nhỉ?”. Đó là tội ác, phải nghiêm trị.
Công an là bên tấn công.
Công an là bên bắt giam người, thẩm vấn lấy cung, thu gom bằng chứng, quản lý
hiện trường, lập kết luận điều tra… Toàn bộ quá trình, chỉ do công an thực hiện,
không có sự chứng kiến của bất cứ một bên thứ ba độc lập nào. Theo bạn, trong
trường hợp ấy, công an có khách quan không? Lấy gì bảo đảm công an khách
quan?
Bạn cũng đừng quên là
toàn bộ gia đình ông Lê Đình Kình đã bị bắt đi mất tích ngay trong đêm xảy ra vụ
tấn công Đồng Tâm. Sau đó, họ mới được thả dần, và lại cũng có những người khác
tiếp tục bị bắt. Đến ngày 9/6/2020, tròn 5 tháng sau vụ tấn công, tổng cộng có
29 người đã bị bắt giam, không ai được tiếp cận với họ (ngoài công an). Trong số
này, một vài người đã “lên tivi” nhận tội (bản tin Thời sự 19h của VTV tối
13/01/2020), với gương mặt sưng vù, bầm tím – dấu hiệu của tra tấn. Bạn nghĩ những
người đang ở trong tay công an có thể nói khác ý công an không?
Và bạn nghĩ, với những điều
kiện làm việc như thế, được ưu đãi tuyệt đối trong quá trình điều tra như thế,
công an có đủ “năng lực” để dựng lên cả một câu chuyện, thậm chí cả câu nói
“thơm nhỉ?” kia không?
Đó là lý do vì sao trong
những vụ việc mà chính công an là một bên tham gia xung đột (thậm chí có dấu hiệu
phạm tội) như thế này, phải có điều tra độc lập của bên thứ ba để bảo đảm lẽ
công bằng.
------------
Chú thích:
[1] Định nghĩa trong Luật
Bảo vệ các nạn nhân của tra tấn (Torture Victim Protection Act), Quốc hội Hoa Kỳ
ban hành năm 1991, và “Sổ tay LHQ về ngăn chặn và điều tra tội hành quyết vô luật,
tùy tiện, cẩu thả” (UN Manual on the Effective Prevention and Investigation of
Extra-legal, Arbitrary and Summary Executions), cùng năm 1991.
[2] “International Human Rights Standards for Law Enforcement”
và mục 18, Bình luận chung của Ủy ban Nhân quyền LHQ về Điều 6 ICCPR.
------------------------------
“Bình dân Học vụ” là một nhóm viết được thành lập
ngày 10/6/2020 với mục đích tập trung vào những bài viết cung cấp kiến thức căn
bản, đơn giản nhất về logic, triết học, chính trị, pháp luật… cho người đọc Việt
Nam. Phương châm của nhóm là phải bắt đầu mọi thứ từ điều cơ bản nhất: tập cách
tư duy.
No comments:
Post a Comment