Vivian Wang và Javier C.
Hernández - New York Times
Carl Trần chuyển ngữ
Carl Trần chuyển ngữ
Dịch
giả gửi tới Dân Luận
08/04/2020
*
Cách điều hành của đảng cộng sản trong những tháng tới sẽ giúp định hình cách
nhìn của hàng trăm triệu người trẻ đối với cuộc mặc cả chuyên chế của đảng
trong nhiều thập kỷ sau.
Sinh viên đã tràn ngập truyền thông xã hội để tổ chức
quyên góp cho các bác sĩ Trung Quốc khi ấy đang chiến đấu với đại dịch
coronavirus. Công nhân đã tuần hành trên đường phố yêu cầu bồi thường cho nhiều
tuần lễ thất nghiệp trong các cuộc phong tỏa toàn thành phố. Những nhà báo công
dân trẻ đã lên YouTube kêu gọi tự do ngôn luận.
Dịch coronavirus đã huy động người trẻ Trung Quốc,
dóng lên một lời kêu gọi hành động cho một thế hệ vốn ít thể hiện sự phản kháng
đối với nghị trình của đảng cộng sản đương quyền.
Trong phần lớn
đời mình, nhiều thanh niên Trung Quốc đã bằng lòng từ bỏ các quyền tự do chính
trị chừng nào đảng còn giữ nguyên cam kết của mình trong một cuộc mặc cả chuyên
chế bất thành văn bằng cách cung cấp việc làm, sự ổn định và cơ hội thăng tiến
trong xã hội. Giờ đây, con virus đã phơi bày giới hạn của cuộc đánh đổi đó.
Giận dữ và kích động, nhiều thanh niên Trung Quốc
đang phản đối việc chính phủ nỗ lực che giấu những sai lầm và ngăn cản sự tiếp
tay của xã hội dân sự.
Một số người đã lên tiếng về cái giá của sự bưng
bít, công kích hệ thống kiểm duyệt và việc bịt miệng những người thổi còi. Nhiều
người khác, bằng cách lôi kéo tình nguyện viên và tổ chức biểu tình, đã thử
thách thái độ thù địch của đảng đối với những tổ chức độc lập. Những người khác
nữa thì tìm cách truy cứu trách nhiệm của các tổ chức từ thiện được nhà nước hậu
thuẫn bằng cách phanh phui những vụ tiền quyên góp của công chúng đã được chuyển
trước tiên vào các cơ quan công quyền thay vì các bệnh viện.
Cơn dịch đã thúc đẩy một sự thức tỉnh thế hệ có thể
sánh ngang với những hậu quả chính của Thế chiến II hoặc cuộc khủng hoảng tài
chính năm 2008 và có thể phá vỡ sự ổn định xã hội mà đảng cộng sản phụ thuộc
vào.
Hannah
Yang, 34 tuổi, cư dân Bắc Kinh, nói, "Những sự kiện gần đây đã khiến một số
người thấy rõ hơn rằng chỉ trích đất nước của mình không có nghĩa là không yêu
nước." Yang đã tạo ra một kênh trên Telegram, một ứng dụng nhắn tin được
mã hóa, để chia sẻ ảnh chụp màn hình của những bài báo và bài đăng trên truyền
thông xã hội bị kiểm duyệt cắt bỏ. Hơn 14.000 người đã tham gia kênh này.
Cô nói, "Một ngày kia, chắc chắn sẽ có một câu
chuyện kể về các sự kiện gần đây ở Trung Quốc, và ít nhất chúng tôi có thể cho
người khác biết chính xác chuyện gì đã xảy ra ở đây."
Trong khi virus tiếp tục lan rộng trên toàn cầu, những
câu hỏi tương tự -- về niềm tin vào chính phủ, an ninh kinh tế, lối sống -- chắc
chắn sẽ phải đối diện với những người trẻ ở nhiều quốc gia.
Nhưng những câu hỏi ấy có tiếng vang đặc biệt ở
Trung Quốc, đối với một thế hệ hầu như không biết gì về tình trạng nghèo đói và
hỗn loạn đặc trưng của nước này trong những thập kỷ sau cuộc cách mạng cộng sản.
Không như các sinh viên đại học biểu tình ủng hộ dân
chủ khiến nhà cầm quyền đàn áp ở quảng trường Thiên An Môn năm 1989, thế hệ này
-- lớn lên trong một nền kinh tế đang tăng tốc, bị bão hòa bởi tuyên truyền của
nhà nước -- cho đến nay rất ít biểu lộ sự phản đối trước hiện trạng.
Những tháng tới đây sẽ kiểm tra xem liệu đảng có thể
xoa dịu những mối quan tâm mới hình thành trong giới trẻ, hay là áp lực sẽ ngày
một tăng lên thành sự bất mãn rộng lớn ăn mòn tính chính danh của nhà cầm quyền.
Thành công gần
đây của Trung Quốc trong việc giảm lây nhiễm coronavirus đã làm dấy lên lại
lòng nhiệt thành dân tộc, bất chấp những lệnh phong tỏa và hạn chế đi lại của
chính phủ. Nếu đảng có thể tái khởi động nền kinh tế một cách
nhanh chóng và khôi phục cuộc sống hàng ngày trong khi các nước như Ý và Hoa Kỳ
phải trầy trật để làm điều đó, thì việc xiển dương kiểu nhà nước tập trung, mạnh
mẽ có thể có tác dụng.
Nhưng nếu đại dịch gây ra một cuộc suy thoái toàn cầu
làm tiêu tán nhu cầu đối với hàng hóa Trung Quốc và chấm dứt nhiều thập kỷ tăng
trưởng kinh tế ở nước này, thì lòng căm phẫn đối với đảng có thể ngày một dâng
cao. Lúc này đã có nhiều người trẻ lo ngại về triển vọng công việc của họ khi
các nỗ lực ngăn chặn dịch của chính phủ đưa đến những hậu quả coi mòi sẽ khiến
nền kinh tế Trung Quốc co cụm lần đầu tiên kể từ năm 1976.
Xueguang
Zhou, một nhà xã hội học tại Đại học Stanford từng viết về
chính phủ Trung Quốc, nói, "Thời kỳ
này đã gây chấn thương và xáo trộn cho nhiều người trẻ, khiến họ phải suy ngẫm
về kinh nghiệm và tương lai của mình."
Nhà lãnh đạo Trung Quốc, Tập Cận Bình, đã cam kết bảo
vệ công nhân và đưa các nhà máy hoạt động trở lại. Chính quyền của ông đang gia
tăng tuyên truyền trên toàn quốc, mô tả việc ứng phó với virus của chính quyền
là một mô hình cho các nước khác. Và chính quyền cũng đang trù dập giới bất đồng,
nhắm vào các nhà báo công dân đã tìm cách chia sẻ những câu chuyện không qua
sàng lọc về cuộc khủng hoảng ở Vũ Hán cũng như những nhà chỉ trích như Ren
Zhiqiang, một ông trùm bất động sản bộc trực dám gọi ông Tập là một
"chú hề" đói khát quyền lực.
Dù sao, vết sẹo của cơn đại dịch đã giết chết hơn
3.000 người ở Trung Quốc sẽ không dễ phai mờ.
Carol
Huang, 28 tuổi, lâu nay thờ ơ với chính trị, khi tin rằng
hầu hết người dân có vẻ ủng hộ đảng và ông Tập.
Nhưng gần đây, cô Huang, cư dân Vũ Hán, thành phố nằm
giữa Trung Quốc nơi cơn dịch khởi đầu, đã tự gánh lấy sứ mạng tranh cãi với phe
ủng hộ đảng trên truyền thông xã hội và bênh vực những nhà báo Trung Quốc đã chỉ
trích cách chống dịch của nhà cầm quyền.
Cô nói, "Chính phủ cho rằng, 'Hoặc là bạn
lắng nghe tôi, hoặc là bạn vào địa ngục.' Không có mảnh đất trung lập.
Đây là điều tôi đang cố gắng thay đổi trên truyền thông xã hội."
Những người dùng internet khác ở Trung Quốc -- gần một
nửa trong số họ dưới 30 tuổi, theo thống kê chính thức -- đã chỉ trích câu chuyện
do đảng đưa ra theo những cách ít trực tiếp hơn.
Một số người, như cô Yang ở Bắc Kinh, đã thiết lập
những "nghĩa trang ảo" trên mạng để tập hợp những bản tin và bài bình
luận liên quan đến virus đã bị bộ máy kiểm duyệt của chính phủ xóa khỏi
internet. Tại nhiều trường đại học, sinh viên đã tổ chức những chiến dịch vận động
quần chúng trên truyền thông xã hội để quyên góp cho các bệnh viện ở Vũ Hán,
trích đăng lời kể của các bác sĩ và y tá mô tả cảnh thiếu thốn tiếp liệu.
Một số tình nguyện viên giỏi kỹ thuật thì phân tích
dữ liệu của Hội Chữ Thập Đỏ Vũ Hán và Tổng Hội Từ Thiện Vũ Hán, hai tổ chức từ
thiện được chính phủ hậu thuẫn đã kiểm soát mọi khoản quyên góp nhằm giúp chống
dịch. Họ khám phá ra các tổ chức này đã chuyển nhiều tiền và khẩu trang đến các
trụ sở công quyền hơn là đến các bệnh viện, và họ đã công bố các chi tiết đó
trên truyền thông xã hội.
Một tình nguyện viên ở Bắc Kinh đã phân tích dữ liệu
của Hội Chữ Thập Đỏ nói dự án trên được khai sinh một phần do hoàn cảnh: Lệnh
phong tỏa trên toàn quốc buộc mọi người phải ở nhà, dán mắt vào tin tức và những
bài tường trình trên truyền thông xã hội đưa ra từ Vũ Hán, khiến những tiếng
kêu cứu không thể bỏ qua.
"Người dân Vũ Hán đã cho những người từ ngoài
dòm vào, gồm cả tôi, rất nhiều can đảm," tình nguyện viên này nói. Bình
thường anh làm giáo viên. Anh yêu cầu giấu tên vì sợ bị nhà cầm quyền trả thù.
Những người tạm ngừng công việc thường nhật của mình
để tình nguyện cho biết cơn dịch đã đưa họ đến gần hơn với cộng đồng của mình.
Khi cơn dịch trở nên tồi tệ hơn hồi tháng 1 và các
quan chức ở Vũ Hán áp đặt lệnh phong tỏa, Lin Wenhua, một người quay
phim tự do trong thành phố, đã chuyển từ sản xuất quảng cáo sang sử dụng máy
quay phim của mình để ghi lại cuộc khủng hoảng.
Anh Lin, 38 tuổi, đã đăng tải những đoạn video trò
chuyện với các bác sĩ và y tá, trong đó họ mô tả là không có thời gian nghỉ
ngơi, và với những người lao động vô gia cư phải di dời vì cơn dịch. Anh thu
hút được hơn năm triệu người theo dõi trên Weibo, một trong những mạng xã hội
phổ biến nhất Trung Quốc, ngay cả khi một số video của anh bị xóa bởi các viên
chức kiểm duyệt.
"Bản chất con người đã được phóng đại trong cuộc khủng hoảng
này," anh nói. "Bạn
nhìn thấy những cá tính ấm áp và tốt bụng, nhưng bạn cũng thấy những cá tính đặc
biệt xấu xí."
Một vài người trẻ tuổi đã chuyển những kinh nghiệm
thực tế của mình thành những lời kêu gọi mang tính chính trị rõ ràng.
Li
Zehua, một người dẫn chương trình cũ của Đài Truyền hình
Trung ương Trung Quốc, cơ quan phát thanh truyền hình nhà nước, đã đi tới Vũ
Hán để đưa tin về cơn dịch với tư cách một nhà báo công dân. Anh đã phỏng vấn
các công nhân nhập cư bị mắc kẹt và các công nhân hỏa táng. Trong video cuối
cùng của mình, anh Li, 25 tuổi, thúc giục những người đồng trang lứa tìm hiểu
thêm về lịch sử Trung Quốc.
Trong một đoạn video bị cắt sau khi có hai người đàn
ông mặc thường phục xông vào căn hộ của anh, Li nói, "Tôi không muốn ngụy
trang giọng nói của mình, tôi cũng không muốn nhắm mắt và bịt tai. Tôi hy vọng
có thêm nhiều bạn trẻ dám đứng lên!"
Từ đó không
ai nghe tin tức gì về anh Li, cũng như Chen Qiushi, một nhà báo công dân trẻ tuổi
khác ở Vũ Hán.
Tuy nhiên, bất chấp sự chỉ trích rộng rãi đối với phản
ứng chống dịch sai lầm ban đầu của chính quyền, những người kêu gọi bỏ bớt kiểm
duyệt và kiểm soát từ trung ương có lẽ vẫn chỉ chiếm thiểu số tại một quốc gia
nơi lòng yêu nước to tiếng được nuôi dưỡng từ nhỏ.
Lan rộng hơn nhiều là nỗi lo về hậu quả kinh tế của cơn dịch.
Trong mấy tuần lễ trở lại đây, một số người trẻ đã
tham gia những cuộc biểu tình để đòi bồi thường cho sự gián đoạn gây ra bởi
virus và các lệnh phong tỏa của chính quyền.
Peng
Lun, 28 tuổi, một người bán quần áo ở thành phố Quảng
Châu phía nam, mới đây cùng hàng trăm người tuần hành trên đường phố yêu cầu giảm
tiền thuê cho các chủ cửa hàng. Anh cho biết vợ chồng anh đã cạn tiền cho thức
ăn và chỗ ở.
Anh nói, "Không
còn ai mua gì nữa cả. Chúng tôi phải làm sao để sống đây?"
Giới chuyên gia cho rằng có phần chắc nền kinh tế
Trung Quốc sẽ là yếu tố quyết định liệu người trẻ sẽ tiếp tục tham gia vào các
vấn đề chính trị và xã hội. Fengshu Liu, một giáo sư tại Đại học Oslo từng
nghiên cứu về giới trẻ Trung Quốc, nói rằng trong khi những hoạt động trên truyền
thông xã hội có thể là thoáng qua hoặc bị kiểm duyệt, thì tình trạng thất nghiệp
khó có thể che đậy.
Giáo sư Liu nói, "Thất
nghiệp, những tác động lên đời sống hàng ngày của người trẻ -- nếu những vấn đề
này không được lần lượt giải quyết, thì có thể có một số rủi ro."
Những mối lo về kinh tế là điều khiến Mei
Qingyuan bận tâm. Anh mới tốt nghiệp đại học tại thành phố Hàng Châu phía
đông. Trong cơn dịch, anh phải làm việc tại nhà vì không thể trở lại thực tập tại
Thượng Hải. Xưởng quần áo của cha mẹ anh đã tạm dừng hoạt động trong khi nhiều
nhân viên nhập cư bị mắc kẹt ở những nơi khác.
Tuy nhiên, anh vẫn đánh giá mình tương đối không bị ảnh
hưởng. Xưởng của cha mẹ anh đã mở cửa lại. Và mặc dù anh còn buồn vì nỗi đau của
người dân Vũ Hán, anh đã trở lại với đời sống thường nhật của mình.
Anh nói, "Một mặt, điều đó khiến tôi buồn.
Nhưng mặt khác, điều đó là không thể tránh được. Mỗi người có cuộc đời của
riêng mình."
"Và, ở Trung Quốc," anh nói thêm,
"quan tâm đến chính trị không nhất thiết là một điều tốt."
___________________
Vivian Wang là thông tín viên New York Times làm việc
tại Trung Quốc. Trước đây, cô đưa tin về chính trị ở tiểu bang New York cho ban
tin tức đô thị. Cô lớn lên ở Chicago và tốt nghiệp Đại học Yale. @vwang3
Javier C. Hernández là thông tín viên về Trung Quốc
làm việc tại Bắc Kinh. Từ khi tham gia báo New York Times năm 2008, anh từng
đưa tin về giáo dục, thị trường chứng khoán và chính trị ở thành phố New York.
@HernandezJavier
*
Nguồn: Bài
của Vivian Wang và Javier C. Hernández, New York Times ngày 28 tháng 3,
2020
No comments:
Post a Comment