Cuối tuần, đi coi Seadrift tại
Cinémathèque, Paris. Seadrift là một cuốn phim của Tim Tsai, về một cuộc đụng độ
đẫm máu giữa ngư dân gốc Việt và ngư dân da trắng tại một vùng biển Texas, Hoa
Kỳ.
Bích chương
Seadrift
Rất thích Cinémathèque, cơ sở của Bộ Văn hoá
Pháp, nơi sưu tầm, tích trữ tất cả những gì liên hệ tới nghệ thuật thứ bảy,
trình chiếu phim của các điện ảnh gia độc lập, hay những tác phẩm hiếm quý,
ngoài hệ thống thương mại. Sau phần chiếu phim, cũng thú vị không kém, là phần
đạo diễn thảo luận với khán giả Tim Tsai, người Mỹ, gốc Đài Loan, 38 tuổi, nói
những gì xảy ra ở làng đánh cá Seadrift là một trang sử của Texas, không thể để
chìm vào quên lãng.
Chuyện xảy ra cách đây 40 năm, nhưng đề tài
nêu ra vẫn còn là vấn đề thời sự, có lẽ nóng bỏng hơn bao giờ hết: vấn đề kỳ thị
chủng tộc, vấn đề di dân, những xung đột không thể tránh, trong cuộc sống chung
giữa những cộng đồng không cùng một văn hoá.
TỪ
ALAMO BAY TỚI SEADRIFT
Một cảnh trong phim
Trong một cuộc đụng độ giữa các ngư dân, ở
ngoài khơi Seadrift, năm 1985, một thanh niên gốc Việt bắn chết một ngư dân da
trắng, Billy Joe Aplin.
Không khí Seadrift đã ngột ngạt, khó thở từ
ngày dân tị nạn người Việt, càng ngày càng đông, tới hành nghề, gây khó khăn
cho cho chuyện mưu sinh của dân địa phương, trở thành một cơn bão tố hận thù.
Tổ chức kỳ thị chủng tộc KKK không bỏ qua cơ
hội, nhảy vào, hô hào dân địa phương nổi dậy, trừng trị và đuổi hết dân tị nạn
ra khỏi nước Mỹ. Nhiều gia đình Việt, Mỹ cửa đóng then cài, không dám ra đường.
Thuyền bè nhà cửa của người Việt bị đốt phá. Nhiều người phải bỏ nghề, bỏ
Seadrift đi nơi khác tìm đất sống.
“Đất nước này là của chúng tôi”, câu đó người
ta nghe thấy, không phải chỉ ở Seadrift, nhưng ở khắp nơi trên thế giới, từ
ngày có phong trào di dân. Louis Malle, một đạo diễn hàng đầu của điện ảnh
Pháp, trước đây đã thực hiện cho Hollywood cuốn phim Alamo Bay về cùng một đề
tài.
Alamo Bay (1985) là một chuyện hư cấu, xây dựng
trên những gì xảy ra ở Texas. Seadrift là một cuốn phim tài liệu, nhưng hấp dẫn
từ đầu tới cuối, trong đó không có lời bình của người làm phim, chỉ có lời tường
thuật và ý kiến của những người trong cuộc, cả hai phe Mỹ, Việt. Người làm phim
chỉ ghi nhận, không bày tỏ ý kiến. Seadrift nói lên những nỗi đoạn trường của
người Việt ở Texas, không quên nhắc tới thảm kịch của boat people, và trước đó,
cuộc di cư của 1954 của những người từ miền Bắc chạy vào Nam Việt Nam, lánh nạn
Cộng sản.
ASIAN
TEXAN
Tim Tsai, bên trái và tác giả bài báo, Paris
15/11
Tim Tsai bắt đầu theo đuổi đề tài Seadrift
sau khi đọc bài viết về sư kiện Seadrift của tiến sĩ Thảo Hà (hay Hà Thảo)
trong cuốn “Asian Texas: our Histories and Our Life”, Irwin Tang xuất bản năm
2008.
Tim mời Thảo Hà, giáo sư Xã hội học tại
MiraCosta College, Nam California, cộng tác, trở thành nhà đồng sản xuất và
trong 7 năm, đã giúp Tim tìm gặp, phỏng vấn các ngư phủ Việt Nam. Cùng một ngày
với Paris, cuốn phim được Thảo Hà trình chiếu ở MiraCosta College.
Tim Tsai và Thảo Hà, tại California
Tim cho hay rất khó thuyết phục ngư dân Việt
nói về thảm kịch, có lẽ vì họ không muốn gợi lại những kỷ niệm đau thương, muốn
quên quá khứ, để hướng về tương lai. Đó là tâm lý chung của người Việt, không
muốn gợi lại những vết thương quá bi thảm của mỗi người, mỗi cá nhân.
Seadrift,
chiếm giải Spotlight Award, tại VietFilmFest 2019, cũng nói lên
nghị lực phi thường của người Việt tỵ nạn. Đến với hai bàn tay trắng, ngày nay
đã an cư lạc nghiệp, nhiều người đã thành công.
Seadrift, qua lời kể của người Việt, là một
đoạn đường chông gai. Một người nói: Tôi đã chạy Cộng sản hai lần, rất sợ phải
chạy một lần nữa. Một bà nói: Họ rất ghét mình, chỉ muốn đuổi mình đi nơi khác.
Nhưng cũng pha nét khôi hài. Một ngư dân nói: Tôi có bệnh say sóng, sợ biển,
ghét đi thuyền, ngày nay trở thành ngư dân chuyên nghiệp, hoặc: Tôi phải bỏ
Seadrift đi nơi khác kiếm ăn, cuối cùng nhớ Seadrift, phải mò về. Một người Mỹ
nói: Họ phạm luật chài lưới, bị phạt, khai tên Nguyễn, cảnh sát bó tay, không
biết phải gởi giấy phạt cho ai, vì cả làng họ Nguyễn.
Seadrift cũng nói lên cái lớn, cái đẹp của
công lý Hoa Kỳ. Bồi thẩm đoàn, 12 người, tất cả da trắng, trong vụ xử vụ án
Billy Joe Aplin, đã tha bổng thủ phạm người Việt, vì lý do tự vệ chính đáng.
Chính quyết định can đảm này của toà án,
trong khi KKK gào thét chung quanh, đã đổ dầu vào lửa, gây náo loạn cả thị trấn.
NHỮNG
NGỘ NHẬN CHẾT NGƯỜI
Qua cuốn phim, người ta hiểu hơn những gì đã
xảy ra ở Seadrift. Trước hết là sự khó khăn trong cuộc sống chung đụng thường
nhật giữa hai cộng đồng, xa lạ từ ngôn ngữ tới văn hoá, lối sống.
Các nhân chứng Mỹ trách người Việt, không hiểu
từ đâu tới, càng ngày càng đông, khiến đời sống đang êm ả, thoải mái trở thành
khó khăn. Họ trách người Việt bất chấp lề lối hành nghề địa phương, đánh cá vớt
tôm ngày đêm, không nghỉ, công nhân nhận lương rẻ mạt, khiến nhiều người Mỹ thất
nghiệp. Khán giả Pháp không khỏi nghĩ tới câu trách móc: người di dân tới
“manger le pain des Francais” (ăn bánh mì của người Pháp), thường nghe thấy
trong những nhóm cực hữu.
Những người Việt đầu tiên tới Seadrift theo lời
gọi của một hãng sản xuất đông lạnh, với lương 40 dollars mỗi ngày, là lương
không người Mỹ nào nhận làm. Với số tiền tiết kiệm, họ mua thuyền đánh cá, làm
việc không ngừng nghỉ, càng ngày càng phát triển, gạt một số người bản xứ ra
ngoài.
Người Việt trách người Mỹ kỳ thị, tìm mọi
cách phá hoại thuyền bè, lưới, rọ bắt cá của người Việt, với một thái độ, và những
hành động khiêu khích, dẫn tới những cuộc đụng độ thường xuyên, và cuối cùng là
án mạng.
Cuốn phim đi tới một kết luận gần như một
“happy end “. Bốn mươi năm sau, không khí đã lắng dịu. Hai bên đã hiểu nhau
hơn.
Một ngư dân Việt nói: có một số ít kỳ thị, bạo
hành, nhưng Hoa Kỳ là đất lành, đa số người Mỹ là người tốt.
Một cựu quân nhân Mỹ, mang kỷ niệm cay đắng về
chiến tranh Việt Nam, trước đây nghĩ những người Việt ở Seadrift là… Cộng sản,
không hiểu tại sao phải đóng thuế để nuôi những người Cộng sản mò tận tới một
xó ở Texas để gây rắc rối cho cuộc sống của họ. Khán giả ngạc nhiên, nhưng nhẹ
nhõm, thấy ông ta phải mất mấy chục năm mới tìm hiểu rằng những người Việt đó đứng
cùng một chiến tuyến.
Nhiều nhân chứng Mỹ trách chính quyền địa
phương và trung ương không có một nỗ lực nào, thí dụ tổ chức những cuộc gặp mặt
để hai bên hiểu nhau hơn.
Cô con gái của Billy Joe, người Mỹ bị bắn chết,
nhìn nhận thủ phạm không có chủ ý giết người, và muốn quên chuyện cũ để sống.
Được hỏi anh có mục đích, khi thực hiện cuốn
phim, tố cáo tệ nạn kỳ thị chủng tộc và tìm cách để các cộng đồng hiểu nhau hơn
hay không, Tim Tsai nói chủ ý khởi đầu chỉ là muốn thuật lại một chuyện xảy ra
trên nước Mỹ, nhưng dần dần, qua các nhân chứng, không thể không nghĩ tới những
điều đó.
Hy vọng
cuốn phim sẽ khiến những người Việt, ngày nay khắt khe với những di dân mới, nhớ
về quá khứ của chính mình để có thái độ nhân bản hơn.
Cô con gái của Billy Joe nói, với thời gian,
cô ta nghĩ nếu người Mỹ không tham chiến ở Việt Nam, người Việt đã không phải rời
bỏ đất nước để tới sinh sống ở Seadrift. Cuốn phim của Tim Tsai, với vài đoạn
ngắn về cuộc di cư 54 và thảm cảnh boat people sẽ giúp những người Mỹ như cô ta
hiểu rõ hơn lý do tại sao người Việt chạy tới Seadrift, hay khắp nơi trên thế
giới.
MỘT CUỐN
PHIM VỀ NGƯỜI VIỆT
Đã đến lúc, muộn còn hơn không, phải có một
cuốn phim giải thích, cho những người không theo dõi thời sự hiểu: nếu không có
Cộng sản, người Việt Nam, vốn gắn liền với ruộng vườn, làng xóm, không bao giờ
nghĩ tới chuyện bỏ làng lên tỉnh, chưa nói chuyện hy sinh tính mạng, trèo lên
thuyền, vượt biển tìm đất sống, nơi xứ lạ quê người.
Chúng ta cần, khẩn cấp, một cuốn phim để nói
với thế giới chúng tôi là ai, tại sao chúng tôi phải trôi giạt chân trời, góc
biển. Chỉ có ngôn ngữ điện ảnh làm được chuyện đó, nhưng phải có một cuốn phim
đáng gọi là một tác phẩm điện ảnh. Không phải là những phim tài liệu, tuyên
truyền ngây ngô, chắp vá.
Ngày nay, lớp trẻ Việt Nam đã có nhiều người
theo học nghề phim ảnh, không lẽ không có ai đủ khả năng? Và nhiều người Việt
thành công, trở thành triệu phú ở nước ngoài, nên nghĩ tới chuyện tài trợ một dự
án nghệ thuật có ý nghĩa, có tầm vóc, hơn là bỏ tiền làm những chuyện đồng
bóng, vụn vặt, vớ vẩn.
T. T.
Tác giả gửi BVN
*
Seadrift (Trailer)
No comments:
Post a Comment