Lưu Hiểu
Ba
Phạm
Thị Hoài dịch
Tháng 8 9, 2013
Đặc điểm quan trọng nhất của thời hậu toàn trị là:
một mặt, trong sự khủng hoảng tính chính danh của mình, giới thống trị tìm mọi
cách bám chặt lấy nền chuyên chế, nhưng hiệu quả của sự cai trị ấy suy giảm
từng ngày; mặt khác, dân chúng không còn tự đồng nhất với các hệ thống
chuyên chế nữa, một xã hội dân sự bột phát lan rộng, tuy trước mắt chưa đủ sức
thay đổi những guồng máy hiện tồn tại, nhưng với sự đa nguyên hóa xã hội mỗi
ngày một mạnh trong kinh tế và trong các quan niệm về giá trị đang như những
giọt nước không ngừng xói ruỗng sự trơ cứng vôi đá của hệ đồng phục chính trị.
Cụ thể về tinh thần, Trung Quốc hậu toàn trị đã bước
vào “thời đại vô liêm sỉ”: không còn một đức tin nào nữa, lời nói một đằng hành
động một ngả, trái tim và cửa miệng không cùng một ngôn ngữ. Mọi người (kể cả
cán bộ cao cấp và đảng viên) không còn tin vào những văn bản quy định chính
thức, người ta hết mình cho lợi nhuận thay vì cho sự trung thành và lí tưởng;
nguyền rủa, phê phán và nhạo báng “Đảng vĩ đại, quang vinh và tốt đẹp“ từ lâu
đã trở thành mốt trong những buổi tiệc tùng và giải trí của xã hội dân sự, để
rồi trước cám dỗ và áp lực của lợi nhuận đại đa số lại đồng thanh ca ngợi theo
đúng giọng Nhân dân Nhật báo khi chính thức xuất hiện trước công luận.
Dường như hết lời tụng ca trước mặt và hùng hồn chửi bới sau lưng từ lâu đã
biến thành một phản ứng theo tập quán của người Trung Quốc.
Giới tinh hoa trong hệ thống thì phân liệt. Họ là
lớp người thế hệ trung niên, thành công trong hệ thống và bề ngoài gây ấn tượng
là những kẻ hoạt động trong “hậu trường”. Trước công luận họ trả bài như vẹt,
họ không bỏ qua dịp nào để tiến thân, nhưng ở chốn tiệc tùng riêng tư thì họ
lại dùng một ngôn ngữ hoàn toàn khác, đại loại: “Mình trong guồng, cậu ngoài
guồng, nhưng đều nghĩ như nhau cả thôi, chỉ hình thức là khác. Ở ngoài thì cậu
hô hoán, còn mình thì xắn tay giải quyết việc bên trong…” Họ có thể rỉ tai ta
vài ba tin tức, gọi là tin nội bộ, và phân tích tình hình chính trị cũng như
các hậu quả; họ có thể miêu tả cá tính của từng vị trên thượng tầng quyền lực
và tiết lộ ai là người nhiều triển vọng nhất để trở thành một Tưởng Kinh Quốc[1]
ở Đại lục; đúng thế, họ thậm chí có thể giải thích về diễn biến hòa bình khiến
ta phải ngỡ ngàng. Họ tin rằng động lực mạnh nhất cho thắng lợi của diễn
biến hòa bình bắt nguồn từ phe cấp tiến của họ trong guồng máy, gồm những người
“tuy ở trong hệ thống nhưng trái tim đặt ra ngoài”; hơn nữa càng lên cao thì
mặt nạ càng tinh xảo, những động thái trong bóng tối càng gây tác dụng và tỉ
suất thành công của đòn tấn công kép, từ trong ra và từ ngoài vào, càng cao.
Câu mà tất cả bọn họ hay nói nhất là: Có rất nhiều người tốt trong hệ thống
đang tìm cách thay đổi và đang làm những điều quan trọng cho cải cách chính trị
hơn hẳn những mũi tấn công từ bên ngoài. Mỗi lần trò chuyện với họ ta đều có ấn
tượng rằng người nào cũng kiên định theo đuổi những lí tưởng cao đẹp, cũng đầy
khả năng kháng cự, cũng bền bỉ và cũng đủ khôn ngoan chính trị như Gorbachev.
Có lẽ thuở bé tôi đã xem hơi quá nhiều phim về các lãnh tụ cách mạng, có lẽ tôi
đã quá bị đầu độc để thỉnh thoảng có thể thực sự hình dung họ như những nhà
hoạt động hậu trường khôn ngoan và sành sỏi đang lặn sâu vào hang ổ kẻ thù.
Không chỉ trong giới công chức nhà nước, ở mọi lĩnh
vực khác: trong giới truyền thông, giáo dục, văn hóa, kinh tế… ở đâu ta cũng
gặp những hiện tượng như trên. Một người quen của tôi, sau sự kiện Thiên An Môn
xoay sang làm kinh tế và phất mạnh, thỉnh thoảng thể nào cũng mời bạn đến ăn
uống linh đình, lần nào anh ta cũng hăng say luận tình hình thế giới và lấy cả
lương tâm lẫn danh dự ra mà thề rằng mình làm kinh tế và kiếm tiền hoàn toàn
không phải vì đồng tiền, mà vì những dự định lớn lao sẽ thực hiện một ngày nào
đó trong tương lai.
Họ liệt kê những ý nghĩa của bước đi này: Thứ nhất,
rằng việc tham dự trực tiếp vào tiến trình định hướng thị trường và tư hữu hóa
sẽ cung cấp những nền tảng kinh tế quan trọng nhất cho tiến trình dân chủ hóa
chính trị. Thứ hai, rằng trong tương lai, những người bạn có thể lâm nạn vì rời
bỏ guồng máy để quay về với giới đối lập chính trị bên ngoài hệ thống sẽ được
dựa vào nguồn kinh tế mà họ thâu tóm được. Câu mà họ ưa nói nhất là: Không có
tiền thì không thể làm cách mạng, càng muốn thắng lợi nhiều trong tương lai thì
hiện tại càng phải làm ra nhiều tiền để đảm bảo một nền tảng kinh tế vững chắc.
Thứ ba và quan trọng hơn, họ tin rằng một cuộc cách mạng do những người có tiền
thực hiện sẽ là một cuộc cách mạng ít tốn kém nhất, vì thị trường đã dạy họ
rằng với một dự toán chính xác về chi phí và lợi ích thì sẽ không thể xảy ra
một cuộc cách mạng giá thành quá cao mà chẳng mang lại điều gì. Nếu những người
có tiền có chân trong chính phủ thì xác suất xảy ra một cuộc cách mạng bạo lực
sẽ nhỏ nhất và ngược lại, cơ hội cho một cuộc cách mạng hòa bình, từng bước, sẽ
rất lớn.
Vì thế họ không ủng hộ mà cũng không phê phán Học
thuyết Ba Đại diện[2]
và Chủ nghĩa Tam dân Mới [3].
Họ cho rằng tuy những thứ đó luôn mạnh hơn thuyết cách mạng của Mao Trạch Đông
và cũng mạnh hơn thuyết bốn nguyên tắc của Đặng Tiểu Bình [4],
thậm chí một số người còn tin rằng chúng là bước mở đầu, đánh dấu sự chuyển
biến trong thái độ thù địch nhân tính của chính quyền cộng sản, giống như việc
dùng bông xốp của văn hóa đại chúng bọc giai điệu rực lửa cách mạng, nhưng so
với lưỡi dao lạnh lùng của khẩu hiệu thì như thế vẫn tốt hơn.
Điều đáng tiếc nhất trong tình trạng bỏ bễ cả một
thế hệ những người trẻ tuổi là họ cũng bị sự vô liêm sỉ hóa cuộc sống này nuốt
chửng.
Hậu quả của những cuộc thanh trừng sau Sự kiện Lục
Tứ là hàng loạt vụ khai trừ Đảng, nhưng những người tự động ra khỏi Đảng còn
nhiều hơn, và mỗi năm số lượng đảng viên mới kết nạp cứ giảm dần. Tuy nhiên,
sau một thập niên theo lệnh chôn vùi kí ức cùng những cám dỗ của đặc quyền đặc
lợi, ngày nay số người trẻ làm đơn xin gia nhập Đảng lại tăng dần. Những năm
gần đây, để minh họa sự hấp dẫn của Đảng Cộng sản đối với giới trẻ, cứ đến dịp
kỉ niệm ngày thành lập Đảng mồng 1 tháng Bảy chính quyền lại công khai nhấn
mạnh số đơn xin gia nhập Đảng của giới trẻ, đặc biệt là trong giới sinh viên.
Theo Truyền hình Trung ương Trung Quốc, số sinh viên xin gia nhập Đảng tăng lên
đến 60 %. Thông tin này cũng khớp với một số liệu khác mà truyền thông nhà nước
loan báo: 65 % giới trẻ đánh giá cao Đảng Cộng sản Trung Quốc. Về động cơ xin
gia nhập Đảng và thái độ ủng hộ Đảng thì những bản tin này chuyển trọng tâm từ
lí tưởng sang thực dụng: Không ai nhắc đến cương lĩnh, mục tiêu của Đảng hay
những lí tưởng cộng sản cao đẹp, tinh thần chiến đấu của Đảng lại càng không.
Người ta tránh xa những thứ ấy và chỉ nhấn mạnh những thành tích vinh quang của
những người cộng sản Trung Quốc, từ tuyên ngôn “nhân dân Trung Quốc đã vùng
lên” của Mao Trạch Đông đến khẩu hiệu “nhân dân Trung Quốc đã giàu lên” dưới sự
lãnh đạo của Đặng Tiểu Bình, để rốt cuộc là áp dụng Ba Đại diện và Tam dân Mới.
Phương thức tuyên truyền ấy nhằm truyền đi thông điệp: Từ khi có chính sách mở
cửa và cải cách, những người cộng sản Trung Quốc đã đạt được những thành công
đập ngay vào mắt: một quốc gia hùng cường với uy tín lớn mạnh và phồn vinh cho
tất cả mọi người – và vì thế Đảng Cộng sản sẽ ngày càng hấp dẫn trong mắt giới
trẻ.
Người đứng ngoài quan sát có thể ngờ vực những con
số chính thức nêu trên, nhưng chỉ cần hiểu chút ít về giới trẻ ngày nay là có
lẽ không ai còn hoài nghi nữa. Thế hệ sau 1989, bạc nhược bởi phồn vinh và thực
dụng, quan tâm chủ yếu đến những điều chẳng liên quan gì đến dấn thân xã hội,
nhân văn cao cả, suy tư sâu lắng, chính trị tỉnh táo và những giá trị siêu
hình. Đối diện với cuộc sống, thái độ của họ là thực dụng và cơ hội; những mục
tiêu quan trọng trong cuộc đời họ là một biên chế công chức, tiền bạc hay xuất
ngoại; những sở thích chính của họ là thời trang, tiêu thụ, phong cách sành
điệu của các ngôi sao điện ảnh, trò chơi điện tử và những cuộc tình chớp
nhoáng. Bởi lẽ trước khi một thế hệ thanh niên kịp trưởng thành thì nó đã bị
môi trường nhỏ là gia đình và môi trường lớn là xã hội nhấn vào cái vạc nhuộm
của ranh mãnh và ý thức đặc quyền.
(Còn tiếp)
Nguồn: Dịch từ bản tiếng Đức, tiểu luận “Die geistige Landschaft in
posttotalitärer Zeit”, trong tuyển tập tác phẩm của Lưu Hiểu Ba Ich habe
keine Feinde, ich kenne keinen Hass, tr. 34-45. Fischer Taschenbuch.
Frankfurt am Main, 2013. Các chú thích đều của người dịch.
Bản tiếng Việt © 2013 pro&contra
[1]
Tưởng Kinh Quốc (1910-1988), con trai Tưởng Giới Thạch, Tổng thống Đài Loan
1978-1988, mở đường cho tiến trình dân chủ hóa Đài Loan.
[2]
Học thuyết Ba Đại diện do Giang Trạch Dân đề xướng năm 2002 (Đảng Cộng sản
Trung Quốc đại diện cho lực lượng sản xuất tiên tiến, đại diện nền văn hóa tiên
tiến và đại diện lợi ích của đông đảo nhân dân Trung Quốc) được đưa vào Hiến
pháp Trung Quốc năm 2004.
[3]
Chủ nghĩa Tam dân Mới do Mao Trạch Đông đề xướng năm 1940 (Dựa vào Liên Xô, dựa
vào chủ nghĩa cộng sản, dựa vào nông dân) thay thế Chủ nghĩa Tam dân của Tôn
Trung Sơn (dân tộc, dân quyền, dân sinh).
[4]
Bốn nguyên tắc do Đặng Tiểu Bình đề xướng sau Cách mạng Văn hóa: Trung thành
với chủ nghĩa Marx-Lenin, trung thành với Đảng, trung thành với lãnh đạo, trung
thành với tư tưởng Mao Trạch Đông.
*
*
Lưu Hiểu
Ba
Phạm
Thị Hoài dịch
Tháng 8 11, 2013
Xem kì
1
Phong
cảnh tinh thần thời hậu toàn trị (2)
Về môi trường xã hội, hệ tư tưởng của những người
cộng sản Trung Quốc bị cắt rời khỏi lịch sử, và kí ức của nhiều thế hệ thì hoàn
toàn trống rỗng. Từ khi Đảng Cộng sản giành được chính quyền, dân chúng ở Đại
lục Trung Hoa đã trải qua đủ kiểu thảm họa khó lòng hình dung, nhưng thế hệ sau
1989 là thế hệ tuyệt đối không phải mang nặng một kí ức nào về một thời cơ cực,
không nếm trải sự đàn áp có hệ thống và nhà nước công an trị, chỉ thỉnh thoảng
có chút kinh nghiệm trực tiếp của bản thân rằng “có tiền là xong hết” và “có
quyền là có tiền”; còn để có được “ảnh hưởng xã hội” thì “không từ một phương
tiện nào”, trong mắt họ người thành đạt là người trở thành tỉ phú qua đêm và
tung tẩy như minh tinh trên các phương tiện truyền thông đại chúng. Vì thế,
hiển nhiên họ không có lấy một gram kiên nhẫn khi nghe kể về những thảm họa
trong lịch sử và những bóng đen trong hiện tại. Họ cho rằng cứ lải nhải mãi về
những kẻ hữu khuynh, về Đại nhảy vọt, về Cách mạng Văn hóa, về Sự kiện Lục Tứ,
cứ suốt ngày phê phán chính phủ và triền miên vạch trần những mặt tối của xã
hội thì nào có ích gì. Chẳng phải là chính họ, với đời sống đầy đủ tiện nghi và
thông tin chính thống đủ loại do nhà nước cung cấp, đang là bằng chứng cho thấy
Trung Quốc đã tiến bộ vượt bậc đó sao.
Ngoài mặt thì anh hùng, bên trong thì thỏ đế, đạo
đức và lương tri thì hoàn toàn trống vắng.
Về môi trường gia đình, giới trẻ ngày nay phần lớn
đều là con một, vì thế ở nhà họ là những ông “vua con”. Từ nhỏ đến lớn họ hưởng
thụ một lối sống ích kỉ, chẳng bao giờ phải lo chuyện cơm áo. Họ không đích
thân nếm trải sự cực nhọc mà thế hệ cha mẹ họ phải kinh qua để vươn lên. Họ
được giáo dục thuần túy trong ý thức lấy mình làm trung tâm, tất cả đều phải
chiều theo ý họ, họ thiếu hẳn cảm giác về những vấn đề của người khác. Nếu thi
đỗ đại học, họ trở thành những chú chó cưng trong gia đình và những đứa trẻ
được thường xuyên xoa đầu trong xã hội. Cho nên họ được gia đình nuông thành
những kẻ tuyệt đối vị kỉ và được xã hội đẩy đến chỗ lấy tính toán thiệt hơn về
thành công và tiêu thụ làm niềm vui sống. Cũng như vậy, bận tâm lớn nhất của
đại đa số học sinh nông thôn thi đỗ vào các trường lớn không phải là làm cách
nào giúp nông dân thoát nghèo và kì thị, mà là làm cách nào sau khi tốt nghiệp
trở thành một siêu nhân thành thị thành đạt, để rũ bỏ hẳn kiếp lầm than của cha
mẹ. Sinh viên ở những vùng nông thôn coi quan điểm đó là đương nhiên.
Những năm gần đây, cơn cuồng loạn của chủ nghĩa dân
tộc trong xã hội dân sự ở Đại lục còn vượt xa thái độ chính thức của nhà nước;
giới trẻ là những người hân hoan nhất với chủ nghĩa dân tộc; đặc biệt chủ nghĩa
bài Mỹ, bài Nhật và phản đối sự độc lập của Đài Loan từ lâu đã trở thành những
chủ đề quan trọng để thế hệ trẻ ở Đại lục bày tỏ ý thức dấn thân cho Tổ quốc và
xả hận thù quốc gia. Vụ máy bay Mỹ đụng máy bay Trung Quốc [i],
vụ thác loạn tập thể của người Nhật trong một khách sạn ở Châu Hải [ii],
vụ sinh viên Nhật “nhục mạ Trung Quốc” tại Đại học Tây Bắc [iii],
vụ Thủ tướng Nhật Koizumi viếng thăm Đền Yasukuni, vụ một phụ nữ người Hoa, bà
Zhao Yan, bị cảnh sát Mỹ hành hung [iv],
trận chung kết Cúp bóng đá châu Á giữa Trung Quốc và Nhật Bản [v]
– tất cả những sự kiện đó đều là dịp để các nhà yêu nước trẻ tuổi hun nóng cảm
xúc và phẫn nộ tập thể, và biến một con muỗi thành một con voi. Trong cái ngôn
ngữ côn đồ ngày càng dữ dằn của chủ nghĩa dân tộc trên mạng, lòng ái quốc lẫn
vào những lời chửi rủa văng mạng và tiếng la hét đòi nợ máu. Nhưng cái chủ
nghĩa yêu nước đang trỗi dậy này không đủ sức để ngăn cản lối sống cơ hội, chưa
nói đến sự im lặng phổ biến trước bạo lực từ phía chính quyền, còn bản thân
chính quyền lại làm ngơ trước bạo lực xã hội. Bào mòn năng lực cảm thông và
triệt tiêu ý thức về công lí đã trở thành một thứ bệnh thời thượng của xã hội;
chẳng ai buồn đoái hoài tới người già gục ngã ven đường, chẳng ai cứu cô bé nhà
quê trượt chân rơi xuống nước; cướp đường xông lên tàu, hành hung và hãm hiếp
phụ nữ ngay tại chỗ mà không một ai trong số trai tráng tuổi từ 20 đến 40 ngồi
chật toa đứng lên chống cự; du đãng bắt cóc và kéo lê hai thiếu nữ cả trăm mét
cho thiên hạ thấy mà tất cả đều trố mắt đứng nhìn, không một ai giơ tay ra
giúp… Những tin tức về hiện trạng xã hội khiến ta phải rùng mình như thế không
phải là hiếm trên truyền thông ở Đại lục, ngay cả trong một số chương trình
trên Truyền hình Trung ương.
Chủ nghĩa dân tộc của thế hệ những người Trung Quốc
trẻ tuổi là thế: bề ngoài khua võ miệng, bề trong đớn hèn. Cô sinh viên đứng
dậy hỏi ông Clinton một câu không mấy thân thiện và đầy tinh thần ái quốc khi
ông đến Đại học Bắc Kinh diễn thuyết nhân chuyến thăm Trung Quốc năm nào, bây
giờ đã kết hôn với một người Mỹ. Những câu chuyện kịch tính như vậy tất nhiên
là đề tài cho truyền thông khai thác và cũng khuấy động dư luận một thời gian. Nhưng
đáng buồn hơn nhiều là đối diện cái mâu thuẫn giữa lời nói và hành động ấy,
giới trẻ không hề thấy rối trí hay phải tự hoài nghi gì hết; họ chửi Mỹ cũng
thản nhiên như việc họ sang Mỹ du học. Khi chửi Mỹ, họ đầy lòng phẫn nộ thành
thực. Khi ngồi trên máy bay thẳng hướng Boston họ vui như Tết, và niềm vui ấy
cũng lại thành thực nốt.
Cách đây vài ngày tôi đọc trên mạng một lời mời kí
tên leonphoenix, mở đầu như sau: “Tôi thích sản phẩm Mỹ, tôi thích phim
bom tấn của Mỹ. Tôi thích tinh thần tự do của Mỹ. Tôi ngưỡng mộ sự vĩ đại và
phồn vinh của Mỹ, nhưng suốt ngày tôi cùng bạn bè hô ‘Đả đảo bọn Yankee!!!’, vì
đó là phản ứng bản năng tất yếu của đám đông nhu nhược.” Đó là sự thật về cái
chủ nghĩa yêu nước vô liêm sỉ mà những con người này truyền bá nặc danh trên
Internet.
Không có gì đáng ngạc nhiên khi một số giáo sư có
khuynh hướng cởi mở phải than rằng: sinh viên là những người chịu ảnh hưởng
mạnh mẽ nhất của nền giáo dục theo hệ tư tưởng chính thống suốt thập niên 90.
Trong những vấn đề liên quan đến Đảng Cộng sản, thái
độ của thế hệ trẻ cũng vô liêm sỉ chẳng kém. Tuy gần đây số sinh viên làm đơn
xin vào Đảng tăng mạnh, nhưng số người thực sự tin ở chủ nghĩa cộng sản cũng
hiếm như những người trong giới trẻ dám nói “Không” với tiến trình dã man hóa xã
hội một cách hệ thống và đi liền với nó là bạo lực.
Cô sinh viên năm xưa ở Đại học Bắc Kinh, nay đã kết
hôn với một người Mỹ, có từng là hay vẫn đang là đảng viên cộng sản hay không,
tôi không biết. Nếu không thì thái độ của cô không hoàn toàn khớp với lối sống
điển hình của giới trẻ ở Đại lục. Nếu có thì những phát ngôn của cô khi còn ở
trong trường và lựa chọn sau khi tốt nghiệp là ví dụ hết sức điển hình cho giới
trẻ ở Đại lục: một sự chú trọng những tính toán vật chất quá mức bình thường,
một lối sống đặt tiêu điểm vào nỗ lực tìm kiếm lợi nhuận cao nhất cho bản thân.
Nói cho có phần nhẹ nhàng thì đó là sự bừng tỉnh của ý thức lợi nhuận ở các cá
nhân, còn không thì có thể đơn giản gọi đó là bon chen cơ hội. Họ không tin ở
chủ nghĩa cộng sản nhưng lại muốn vào Đảng, họ ngây ngất trong tinh thần ái
quốc đả đảo Mỹ nhưng lại chạy theo mọi thứ mốt từ Mỹ tràn sang. Song điều đáng
kinh ngạc nhất là: họ không hề thấy thái độ của mình có gì là mâu thuẫn và lại
càng không hề thấy có gì phải băn khoăn. Trái lại, họ tự thấy mình rất ổn.
Chừng nào còn kiếm chác được, họ còn thấy mình đã khôn ngoan chọn đúng đường.
(Còn tiếp)
Nguồn: Dịch từ bản tiếng Đức, tiểu luận “Die geistige Landschaft in
posttotalitärer Zeit”, trong tuyển tập tác phẩm của Lưu Hiểu Ba Ich habe keine
Feinde, ich kenne keinen Hass, tr. 34-45. Fischer Taschenbuch. Frankfurt am
Main, 2013. Các chú thích đều của người dịch.
Bản tiếng Việt © 2013 pro&contra
Ảnh: Biểu tình chống Nhật tại Trung
Quốc 2012. Nguồn: New York Times
http://www.procontra.asia/wp-content/uploads/2013/08/Biểu-tình-chống-Nhật-tại-Trung-Quốc.jpg
[i]
Ngày 1-4-2001, một máy bay do thám của hải quân Mỹ đụng độ một máy bay
tiêm kích Trung Quốc ở không phận gần đảo Hải Nam.
[ii] Tháng
9-2003, một công ti xây dựng Nhật Bản tổ chức 15 năm ngày thành lập trong một
khách sạn 5 sao tại Châu Hải, với 400 đàn ông Nhật và 500 gái điếm Trung Quốc
ba ngày liên tục, đúng dịp 72 năm ngày Nhật chiếm đóng Mãn Châu.
[iii]
Tháng 10-2003, một nhóm sinh viên Nhật tại Đại học Tây Bắc đeo dương vật giả và
vú giả đến một buổi khiêu vũ, rồi thóa mạ rằng đó chính là hình ảnh của người
Hoa.
[iv]
Tháng 7-2004, bà Zhao Yan, một doanh nhân Trung Quốc bị nghi oan là tòng phạm
trong một vụ buôn lậu cần sa và bị cảnh sát Hoa Kỳ hành hung thô bạo.
[v]
Năm 2004, kết quả: Nhật chiếm giải vô địch châu Á
*
*
Lưu Hiểu
Ba
Phạm
Thị Hoài dịch
Tháng 8 12, 2013
Phong
cảnh tinh thần thời hậu toàn trị (3)
Phần lớn trong số những sinh viên bơi theo thời cuộc
chính là những người chủ động muốn vào Đảng. Không phải vì niềm tin lí tưởng,
mà vì những mục đích cá nhân. Bởi lẽ, những người cộng sản trước sau vẫn cầm
quyền ở Đại lục, vậy sau khi tốt nghiệp muốn làm gì chăng nữa, nếu muốn thật
nhanh thành đạt thì vào Đảng vẫn tốt hơn. Điều tra xã hội những năm gần đây về
khuynh hướng chọn nghề trong sinh viên cho thấy rõ: nguyện vọng hàng đầu của
sinh viên là vào Đảng và được tuyển làm công chức trong một cơ quan nhà nước.
Khi phát biểu về động cơ gia nhập Đảng, họ hoàn toàn không dùng ngôn ngữ khẩu
hiệu nhàm chán mà trái lại, họ cực kì hùng biện và thực dụng.
Một sinh viên năm thứ ba mặt đỏ tía tai tranh luận
với tôi, nói như sau: “Ở Trung Quốc nếu muốn đạt được điều gì thì phải vào
Đảng; là công chức thì phải vào Đảng mới có cơ hội tiến thân, phải vào Đảng mới
thâu tóm nhiều quyền lực, mới đạt được điều mình mong muốn. Vào Đảng thì có gì
là xấu? Thành công chức và kiếm nhiều tiền thì có gì là xấu? Vừa lo được cho
mình, vừa giúp gia đình có địa vị, lại cống hiến cho xã hội nhiều hơn bất kì
người nào làm những nghề bình thường.”
Lối sống của giới sinh viên trẻ giống lối sống của
những người cộng sản như hai giọt nước. Thoạt nhìn thì nó không liên quan gì
đến những lời rao giảng cộng sản, nhưng ai biết rõ quy trình thẳng tiến tới
quyền lực của những người cộng sản – tiếm quyền, nắm quyền và giữ quyền – thì
nhận ra ngay sự giống nhau nói trên, giống nhau về bản chất và thường trực,
trong tinh thần cơ hội, đặt lợi ích của riêng mình lên trên tất cả và không từ
một phương tiện nào.
Cho nên phương châm của họ đối với thiên hạ gồm
những châm ngôn đại loại: “giữ mình, chờ thời”, “ăn cơm chúa, múa tối ngày”,
“muốn quỳ thì phải cong”… Những châm ngôn trơ trẽn đó, không hề xuất phát từ
một khát khao siêu hình hay xác tín đạo đức căn bản nào, vậy là lại xuyên qua
bao nhiêu thế kỉ trong lịch sử để lặp lại không một mảy may thay đổi. Những lí
tưởng cộng sản thời Mao đã bị chôn vùi trong thời “mèo đen – mèo trắng” thực
dụng của Đặng Tiểu Bình, điều đó thường được coi là một trong những khác biệt
chính giữa hai giai đoạn lịch sử. Nhưng sự thực thì toàn bộ chiến lược tồn tài
và nguyên tắc hành xử của Mao chỉ xoay quanh quyền lực. Lúc nào cũng giương cao
ngọn cờ lí tưởng và đạo đức, nhưng khẩu hiệu giải phóng nhân loại của Mao chẳng
hề khiến ông ta chùn tay hạch tội và sát nhân; thậm chí để nhuộm đỏ cả hành
tinh, Mao sẵn sàng nướng một phần ba nhân loại.
Nói cách khác, bất kể là ai, sinh viên hay giới tinh
hoa trí thức đang chen nhau vào Đảng để trở thành công chức trong hệ thống hay
doanh nhân trong kinh tế, từ khía cạnh đạo đức thì gần như không một ai tán
thành chế độ hiện tại, nhưng hành động trong thực tế của họ lại giúp củng cố
chế độ này.
Hiện tượng sống ung dung và tự hài lòng trong tâm
thế đạo đức bị xé rách ấy nhất quán với trạng thái phân thân về tinh thần trong
toàn bộ xã hội. Tấn trò lớn diễn ra ở Đại lục sau Thiên An Môn gồm những thông
tin không chính thức, những bài vè chính trị nhạo báng, những chuyện tiếu lâm
tục tĩu, qua đó người ta xả bất bình, người ta chê cười chính trị, đồng thời
điều hòa không khí lúc tiệc tùng và giảm bớt căng thẳng. Trung Quốc quả thật đã
bước vào một “thời đại hí lộng”. Không kể các kiểu chương trình buổi tối, kênh
giải trí, hài kịch và những tiết mục hề trên truyền hình, giới lãnh đạo và bộ
sậu quan liêu chính là nguồn vô tận cung cấp chuyện cười và vè dân gian giễu
cợt; hầu như ai trong dân chúng cũng có sẵn một chuyện tiếu lâm tục tĩu nhuốm
mầu chính trị trên môi; ở địa phương nào cũng lan truyền những bài vè nhạo. Tất
cả những thứ đó là ngôn ngữ chung thực sự của dân chúng Đại lục, công khai đối
diện với ngôn ngữ trong vòng kiểm soát của nhà nước trên các phương tiện truyền
thông công cộng ở đầu bên kia trục đường kính. Chỉ hấp thu những thông tin
thường nhật trên truyền thông nhà nước, ta tưởng đang sống trong thiên đường.
Chỉ hàng ngày góp nhặt thông tin từ những chuyện bàn tán vỉa hè, ta lại thấy
đang ở trong địa ngục. Bên này miêu tả toàn ánh sáng, bên kia chỉ trưng ra bóng
đêm tăm tối. Những thông tin trong nội bộ dân chúng không thể đem ra ánh sáng
công bố và truyền bá giữa thanh thiên bạch nhật, chúng dừng lại trong phạm vi
cá nhân hạn hẹp. Cấm đoán chính thức hay bán chính thức đủ mọi kiểu của chính
quyền sinh ra một hệ thống ngầm, nơi giới thống trị chia nhau tài sản quốc dân
và sắp đặt mưu mô chính trị sau cánh gà. Tin tức phi chính thống lan truyền trong
dân chúng cũng sinh ra một hệ thống ngầm, lời đáp cho chế độ đàn áp, nơi nỗi
bất bình của dân chúng tìm kênh xả sau cánh gà. Trong cấu trúc kép của hệ thống
ngầm ấy, tất cả dân chúng Đại lục cùng tuân thủ những luật lệ như nhau, dù đó
là những luật lệ vô hình của một hệ thống chính quy.
Sống trong sự tương phản khổng lồ này, những kẻ vô
liêm sỉ không hề thấy có gì là thiếu nhất quán: chế độ cộng sản bị nguyền rủa
và phỉ nhổ sau lưng vẫn đứng vững, giới quan chức cộng sản cao cấp bị toàn dân
Trung Quốc chửi nát vẫn sống khỏe, bên bàn tiệc đi kèm những phi vụ làm ăn
người ta vẫn thi tài tiếu lâm chính trị, kể chuyện bậy về lãnh đạo là thông lệ
lúc cụng li.
Nếu uất ức, khổ đau, bất công và bức xúc ở các tầng
lớp dưới trong xã hội xuất phát từ cảm xúc thực thì sự căm phẫn ở những người
đang hưởng lợi từ hệ thống hiện tại (tức tầng lớp thống trị, mọi giới tinh hoa
và cổ cồn ở thành thị) biến hóa thành một trạng thái tự sướng trong những buổi
chiêu đãi tiệc tùng.
Nhưng bất bình và nhạo báng đã đánh mất độ sắc nhọn
và sức mạnh đạo đức thực sự của nó từ lâu. Tiệc tan thì nó cũng tàn. Nó không
có một tác động nhỏ nhất nào đến lối hành xử của người ta trước công luận. Sự
tự sướng ấy trong xã hội dân sự là một thứ ma túy, công dụng là gây mê, người
ta mê man trong tiếng lật bài xì phé, trong tiếng lách tách của những quân mạt
chược và trong những trận cười bên bàn nhậu. Khổ đau, u tối và bất bình cũng là
những món hàng tiêu thụ. Song khi những trận cười qua đi thì mọi sự vẫn nguyên
như cũ: Cần nói dối thì nói dối, cần đê tiện thì đê tiện, cần thủ đoạn thì
phương tiện nào cũng không từ…
Trạng thái tinh thần ở Đại lục thời hậu toàn trị vừa
phân liệt, vừa thống nhất. Ứng xử trong hệ thống và ứng xử ngoài hệ thống, ngôn
ngữ chính quy và ngôn ngữ của xã hội dân sự, khoảng cách giữa thái độ ngoài mặt
và lời thậm thụt sau lưng, giữa hiện thực bi đát và sân khấu hí lộng, tất cả đã
đạt tới một quy mô kinh hoàng. Nhưng sự phân liệt đó lại thống nhất một cách
thần kì trong lối sống vô liêm sỉ, khi hiện thực đau đớn được chuyển thành trò
cười của toàn dân, bất bình xã hội hóa thân thành tự mê man, nhạo báng giới
thống trị thoái hóa thành tự sướng. Ngoài hưởng thụ và tiêu thụ dường như chẳng
còn lại gì, trừ hình ảnh méo mó của “tư duy quản trị”: chà đạp lên tất cả để
tối ưu hóa lợi nhuận cho bản thân.
Viết tại nhà, Bắc Kinh ngày 15-9-2004
Nguồn: Dịch từ bản tiếng Đức, tiểu luận “Die geistige Landschaft in
posttotalitärer Zeit”, trong tuyển tập tác phẩm của Lưu Hiểu Ba Ich habe
keine Feinde, ich kenne keinen Hass, tr. 34-45. Fischer Taschenbuch.
Frankfurt am Main, 2013. Các chú thích đều của người dịch.
Bản tiếng Việt © 2013 pro&contra
Ảnh: Hàng chục ngàn thanh niên trong lễ kỉ niệm 90 năm ngày thành lập ĐCS
Trung Quốc tại Trùng Khánh. Ảnh: Tân Hoa xã
http://www.procontra.asia/wp-content/uploads/2013/08/Thanh-niên-Trung-Quốc-và-Đảng-Cộng-sản-Trung-Quốc.jpg
No comments:
Post a Comment