Nguyễn
Hoàng Đức
Thứ bảy, ngày 22 tháng chín năm 2012
Nhà
nước không thể làm kinh tế! Đó là lý thuyết phổ quát trên toàn thế giới. Đó
cũng là một mệnh đề chứa nhiều yếu tố công lý nhất. Nếu nhà nước càng làm kinh
tế thì càng thất bại. Tại sao? Nhà nước hiển nhiên cho dù với bất cứ thể chế
nào thì đêu là cơ hệ thống quyền lực tối cao chuyên tâm đến việc thực thi và
bảo vệ pháp luật bằng quyền lực. Quyền lực, pháp luật cũng như chính trị là chức
năng chuyên môn của nhà nước. Vậy thì cùng lúc nhà nước không thể làm tốt chức
năng kinh doanh.
Người
Việt có câu “xay lúa thì khỏi ẵm em”, nghĩa là người ta khó mà cùng lúc làm tốt
cả hai việc. Chỉ cần làm một ví dụ đơn giản, chúng ta hãy cầm hai viên phấn
cùng lúc ở tay phải và tay trái, rồi vẽ hai hình: một cái là hình vuông, một
cái là hình tròn, việc chỉ có thế nhưng xưa nay chưa từng có ai làm được. Các
chuyên gia buộc phải đồng ý về sự thực này: xưa nay không có ai là sở trường về
mọi thứ. Đặc biệt triết gia Socrate và Platon đã nêu rất kỹ trong cuốn “Cộng
Hòa”. Mỗi con người có sở trường riêng giống như mỗi con vật đều có thế mạnh
của mình, con chim có cánh, con cá có vây, con dơi tai thính, con chó mũi ngửi
xa. Một quốc gia chỉ giầu mạnh khi mọi người được nghĩ và hành động theo sở
trường của mình.
Và
nhà nước chỉ hùng mạnh khi các cơ quan làm đúng chức năng của nó, bởi vì chính
do cần những chức năng khác nhau mà các cơ quan mới được thành lập. Nhà nước
với quốc hội hay chính phủ là những cơ quan công quyền, nếu nhà nước làm kinh
tế thì có khác gì tự biến mình thành cái chợ. Nước ta hiện rõ ràng đang rơi vào
tình trạng này, đi đâu cũng thấy nhếch nhác, nhom nhem, ù cạc, à uôm, lộn xộn,
chồng chéo, bất hợp lý, thiếu hiệu quả, không minh bạch… bởi vì nhà nước của
chúng ta lại kiêm luôn cả việc kinh doanh, biến cơ quan công quyền thành cái
chợ hay hệ thống siêu thị.
Không
những thế nhà nước còn thành lập những tổng công ty, những tập đoàn kinh tế
lớn, những quả đấm thép để thể hiện vai trò quyền lực của mình. Quyền lực trong
kinh doanh là thứ nghiễm nhiên lệch lạc, bị lạm dụng, cập kênh, và thoái hóa,
bởi lẽ quyền lực là cái để thể hiện của nhà nước, còn với kinh doanh người ta
nên thể hiện chất lượng, uy tín và lời lãi. Chính vì sự khập khễnh trong chính
trị và kinh doanh này, nên cả Liên Xô cũ, cả hệ thống Đông Âu đã sụp đổ tan
tành, còn Việt Nam thì đang rúng chân vào cơn rệu rã khủng hoảng không cách gì
cứu vãn. Tất cả các tập đoàn kinh tế Việt Nam, dù chuyên môn nào thì cũng đều
buôn nhà đất, chứng khoán, ngân hàng, tắc – xi… tóm lại, đầu tư trái ngành,
không làm đúng chuyên môn, chức năng sở trường của mình mà bỏ đi buôn đồng nát,
dù là con cá hay con chim thì đều đòi vừa bay, vừa lặn vừa hót, kết quả tập
đoàn nào trông cũng giống quái thai.
Quyền
lực không bao giờ tạo ra sản phẩm cho xã hội cả, ngay cả các quan lớn có siêu
giầu chăng nữa, thì đó là do sự hạch sách của quyền lực đem lại, giống như
quyền lực đã chặn đường lấy tiền mãi lộ, thì đừng cho rằng quyền lực đó đã làm
ra con đường hay cái ô tô. Khi làm kinh tế mà phải dùng đến quyết tâm chính trị
đó là cách kinh tế trại lính chứ không phải kinh tế của những người thợ. Đó
cũng là sự khập khễnh, cọc cạch, râu ông nọ cắm cằm bà kia, thể nào chẳng gây
hỏng hóc và đổ vỡ. Kinh tế thị trường – định hướng xã hội chủ nghĩa cũng là một
thứ không thuần khiết và cọc cạch. Thực sự của việc đó là: phải có định hướng
xã hội chủ nghĩa thì mới còn lý do cho đảng tồn tại. Định hướng nghĩa là lãnh
đạo. Mà ai khác ngoài đảng lãnh đạo cơ chứ? Và chúng ta nên nhớ rằng: nếu quyền
lực không làm ra dù một mẩu của cải, thì định hướng xã hội chủ nghĩa một thứ
“vé kèm ăn theo”. Vé kèm cho tất cả các sản phẩm hay công trình cũng không thể
thành của cải mà chỉ là một chiếc vé phạt thuế đè nặng lên sản phẩm. Xã hội ta
còn nghèo, các doanh nghiệp è cổ không chịu nổi các loại thuế chỉ vì còn vô số
các vé phạt của quyền lực luôn luôn đòi đi kèm như định hướng. Chúng ta thử
hình dung một câu chuyện thế này. Một người khách đói bụng muốn vào tiệm ăn,
anh ta đang bước vào. Bỗng một kẻ tiến đến và bảo,
“Này
anh, hiệu ăn ở kia để tôi dẫn anh vào”.
“Cám
ơn nhé, anh tốt quá!” người khách nói.
“Không
được ! Anh phải trả công tôi dẫn vào chứ”
Rồi
người khách gọi thức ăn, kẻ kia liền nói đế theo “này đem thức ăn ra!”
Ăn
xong, người khách trả tiền rồi đứng lên.
“Sao
anh không trả tiền cho tôi, người đã gọi thức ăn cho anh?”
“Đâu
có! Tự tôi gọi mà”, nói rồi người khách xem đồng hồ.
“Để
tôi dẫn anh ra bến tầu, sắp đến giờ tầu chạy rồi đấy”.
“Không
cần, anh để tôi yên, bến tầu ngay mép nước kia ai chẳng nhìn thấy, sao anh cứ
đòi bám sát để lấy tiền tôi?”
“Trời
ơi, không được! tôi là hướng dẫn viên du lịch ở đây, tôi có trách nhiệm phải
định hướng anh đi đến nơi về đến chốn!”
“Sao
anh không nói đúng tên gọi của việc đó?”
“Nói
đúng thế nào?”
“Là
anh không phải định hướng mà là nhằng nhẵng bám đuổi để lấy tiền tôi! Liệu
xuống tầu, tôi có thoát khỏi anh không?”
“Đời
nào, anh sẽ được bàn giao cho một hướng dẫn viên du lịch khác. Đừng có mong
thoát khỏi bọn tôi, vì cơ quan du lịch của bọn tôi có quyền hướng dẫn ở khắp
mọi nơi!”
*
Nhà
nước không thể làm kinh doanh vì tòa thị chính không thể đòi làm cả cái chợ
muốn dẫn mối đưa hàng. Đó là điều chắc chắn! Và nhà nước cũng không thể làm
nghệ thuật vì nhà nước là cơ quan quản lý của những cán bộ, còn nghệ thuật
thuộc về nghệ sĩ. Đó cũng là một điều chắc chắn! Vậy một người viết được vài
bài thơ rồi được trở thành hội viên của Hội nhà văn quốc doanh, đó là cách đi
giật lùi từ vai nhà thơ về vai cán bộ. Triết gia Aristote nói “nghệ thuật là
vấn đề tạo tác (making) chứ không phải làm việc (working)”. Cán bộ là thư
lại làm những việc sổ sách công văn giấy tờ theo thói quen sáng cắp ô đi tối
cắp ô về. Ngược lại nghệ thuật là phải sáng tạo, vì vậy mới được gọi là thi sĩ
hay nghệ sĩ. Từ vai nhà thơ của nhân dân lại muốn chui vào hội nhà nước là cách
từ nghệ sĩ đòi làm cán bộ thư lại. Chẳng lẽ một điều đơn giản thế này mà người
ta không nhận ra? Không, ai cũng biết cả, nhưng ở châu Á, nơi văn hóa tiểu nông
lép nhép bùn đất, cũng là thứ lép nhép trong tư duy, người ta biết rằng chỉ có
cung vua phủ chúa mới có được quyền lực và bổng lộc. Vậy thì làm gì thì làm
phải biết chen chân vào các cơ quan có con dấu và quyền lực để trở thành cán bộ
vừa được bảo hiểm vừa được ưu tiên. Trời ơi, một nhà leo núi mà muốn bảo hiểm
an toàn anh ta sẽ trải chăn ra để leo lên giường có ngã cũng chẳng hề gì, vậy
thì làm sao có thể xuất hiện một nhà leo núi? Nghệ thuật cũng vậy, muốn bảo
hiểm, muốn bổng lộc đường sữa xin cho chỉ là cách leo chăn gối vừa ấm êm lại
vừa an toàn. Không có phiêu lưu thì không bao giờ có nghệ thuật đích thực, vì
nghệ thuật là phải phiêu lưu vào những miền đất mới, càng xa xôi thì càng vĩ
đại, càng ở gần nhà bú tí mẹ, và bú mớm bao cấp thì càng bé nhỏ. Đi xa không có
nghĩa là cứ mua vé máy bay đi Âu Mỹ xoành xoạch, mà là đi theo luật biển, luật không
gian của công lý quốc tế. Còn có đi Tây đi Tầu mà vẫn theo lệ làng, lệ hành
chính của xứ sở tiểu nông, thì vẫn chỉ là quanh quẩn từ nhà ra ngõ mà thôi.
Ở
đời hơn nhau một ly đã phân ra kẻ nhất người nhì, kẻ quán quân người á quân.
Vậy mà chưa bước vào nghệ thuật đã muốn làm cán bộ để đổi thành họ “thích đủ
thứ”, quyền muốn, tiền muốn, lại làm tí nghệ thuật để cầu mưu danh thì làm sao
có thể trở thành quán quân? Vậy thì cái mà mình đạt được, cái gì cũng có một tí
chỉ là “niềm kiêu hãnh đồng nát” mà thôi. Nhạc sĩ thiên tài Schuman có nói: Bạn
hãy chơi đàn hay đi rồi mọi thứ sẽ đến với bạn. Bạn đừng vừa chơi đàn vừa lo
chạy mánh thì bạn chẳng thể nào thành nghệ sĩ tài năng cả. Vừa làm mấy bài
thơ, mấy truyện ngắn đã xoay sở chạy mánh vào chân cán bộ thử hỏi làm sao có
thể hy vọng trở thành nhà văn lớn với một cố gắng năm thì mười họa của một
người thỉnh thoảng mới lên cơn? Không, không có chuyên nghiệp người ta chẳng
thể bao giờ trở thành một người thành công cả. Hình ảnh thưởng thấy của các nhà
thơ Việt Nam là, họ đổ xuống từ vài chiếc xe buýt, rúc rích xếp hàng lên sân
khấu đọc thơ. Trời ơi làm gì có thiên tài đông như thiếu nhi đi cắm trại vậy?
Kết quả là người ta buộc phải thừa nhận chỉ có thể viết ra những tác phẩm bé và
vừa. Mới đây một nhà thơ có chức và có tài hàng đầu trong hệ thống quốc doanh
đã thừa nhận: thế hệ chúng tôi không có cá to, chỉ toàn tép riu.
Trời
ơi, người Việt có câu “chán mớ đời!”, tức là cái gì nhiều như mớ tôm, mớ tép
thì rẻ lắm, bởi vì một con cá voi không thể thu mình cách chi để trở thành mớ.
Nghệ thuật thì ở mức tép riu, vậy còn niềm tự hào về chức vụ cán bộ sẽ đến đâu?
Nhiều nhà thơ Việt đã căng mình hết cỡ, nhưng chưa thể chạm ngón chân vào trung
ương? Đó chẳng phải là đẳng cấp của trí óc ư? Các nhà thơ với tư duy vần vèo
làm sao đủ đẳng cấp để leo vào trung ương? Và dù có vào được trung ương với gần
hai trăm con người thì cũng chưa là cái gì cả, làm gì có quyền lực tối cao nào
có đến 200 ông vua ?(tất nhiên có một ngoại lệ là nhà thơ Tố Hữu, nhưng cái
ngoại lệ này lại tuyên bố cái luật lệ). Người Pháp có câu “nếu một nhà thơ
làm chính trị, thì chúng ta mất một nhà thơ và được một nhà chính trị tồi”.
Trí khôn của nhà thơ Việt yếu kém như thế nào? Trong vài trăm người viết trường
ca, họ không nghĩ ra được một cốt truyện cho trường ca. Điều này phản ánh cái
gì? Cốt truyện tức là phải có nhân vật. Nhân vật xuất hiện thì phải có đối
thoại. Có đối thoại mới sinh tư tưởng. Từ tư tưởng mới dẫn đến hành động. Nhưng
thơ Việt Nam làm gì có tư tưởng cũng như hành động?! Bởi ngay chính những tác
giả sinh ra nó cũng chưa từng rne luyện khả năng đối thoại. Người Việt bảo
“khôn ngoan đến cửa quan mới biết”, tư duy lúc nào cũng ấm ớ, úm ba la, úp mở
dựa trên những thông tin “bỏ phiếu kín” không minh bạch, thì khôn ngoan ở chỗ
nào? Thi ca Việt chủ yếu chỉ có sinh hoạt trà dư tửu hậu hát hò ca tụng, thương
vay khóc mướn lăng nhăng.
Muốn
làm chính trị thì đòi hỏi phải có tư duy gì? Thứ nhất là tư duy chiến lược nhìn
xa trông rộng như Các Mác, Tôn Trung Sơn. Thứ hai là tư duy chiến thuật như “đầu
ngắn đuôi dài” của Mao Trạch Đông, hoặc dưới nữa là Hồ Chí Minh. Thứ ba là loại
thủ thuật hay mẹo vặt kiểu trí khôn thủ thân trong bếp như Từ Hi Thái Hậu. Còn
lại ba thứ mẹo vặt để leo cao tí ti thì chấp làm gì? Người Pháp có câu : “Đỉnh
núi cao chỉ có chim ưng và loài bò sát lên tới”, một là bay thật cao hai là
bò thật sâu mới có thể chạm đỉnh, còn với trí khôn ba cái mẹo vặt lèo tèo, vừa
làm mấy vần thơ, vừa ảo thuật leo ghế cán bộ, cái khôn nhất của một nhà thơ là
trở thành chuyên nghiệp thì không làm được. Thử hỏi sẽ tới được cái gì? Còn rất
nhiều nội dung tương quan giữa quyền lực và nghệ thuật tôi muốn bàn sâu hơn.
Xin hẹn gặp các bạn lần sau. Cám ơn!
N
H Đ 22/09/2012
No comments:
Post a Comment