Vì sao một số người không muốn tiêm vaccine Covid-19
David
Robson - BBC
Future
18/08/2021
https://www.bbc.com/vietnamese/vert-fut-58244272
Không nghi ngờ gì, vaccine Covid-19
đang cứu mạng sống con người.
Hãy xem xét đến một số số liệu thống kê gần
đây ở Anh Quốc: trong một nghiên cứu theo dõi hơn 200.000 người, gần như mọi cá
nhân đều đã phát triển kháng thể chống lại virus trong vòng hai tuần sau khi
tiêm mũi thứ hai (cho đến nay, hầu hết các loại vaccine cần đều tiêm hai mũi mới
đủ liều).
Tế bào bí ẩn gây tranh
cãi cứu sống 10 triệu người
Covid-19: Tại sao tiêm
vaccine cho người già khó hơn?
Covid-19: Đã tiêm
vaccine vẫn có thể nhiễm bệnh, làm lây bệnh
Và bất chấp những lo ngại ban đầu rằng các loại
vaccine hiện thời có thể kém hiệu quả đối với biến thể Delta, các phân tích nói
rằng cả AstraZeneca và Pfizer-BioNTech đều làm giảm tỷ lệ nhập viện tới 92-96%.
Như nhiều bác sĩ đã nói đi nói lại, những rủi
ro về các phản ứng phụ nghiêm trọng do tiêm vaccine gây ra là rất nhỏ so với
nguy cơ nhiễm phải Covid-19.
Vậy nhưng vẫn còn một số lượng tương đối đông
người ngại ngần trong việc tiêm vaccine.
Theo một phúc trình gần đây của Quỹ Tiền tệ Quốc
tế, số những người này chiếm từ khoảng 12% ở Anh cho tới khoảng 50% ở Nhật và
60% ở Pháp.
Kết quả này đang tạo nên cuộc chiến văn hóa
trên trên mạng xã hội, với nhiều người bình luận online rằng những người ngần
ngại tiêm vaccine đơn thuần chỉ là do ngang ngạnh hoặc ích kỷ.
Thế nhưng các nhà tâm lý học chuyên nghiên cứu
về việc ra quyết định y tế nói rằng những lựa chọn này thường là kết quả của
nhiều yếu tố phức tạp cần phải được đề cập tới một cách tế nhị nếu như chúng ta
muốn đạt được mức miễn dịch cộng đồng trong dân chúng.
Mô hình 5C
Trước tiên là có những điểm khác nhau cần được
xem xét.
Trong lúc người ta có thể dễ dàng cho rằng những
người từ chối tiêm vaccine đều có chung niềm tin, thì nên lưu ý rằng nỗi sợ hãi
của hầu hết những người ngần ngại tiêm không nên bị đánh đồng với các giả thuyết
kỳ quặc của những người nhiệt thành chống đối việc tiêm vaccine.
"Họ rất lớn tiếng và họ hiện diện mạnh mẽ cả
trên mạng lẫn ngoài đời thật," Mohammad Razai từ Viện
Nghiên cứu Sức khỏe Cộng đồng thuộc trường St George's, Đại học London, nói.
Ông là người đã viết về những yếu tố tâm lý xã hội gây ảnh hưởng tới việc mọi
người quyết định quanh vấn đề vaccine. "Nhưng họ là một cộng đồng thiểu
số, rất nhỏ."
Đa số những người ngần ngại trong việc tiêm
vaccine không có nghị trình chính trị, và không cương quyết phản đối vì lý do
phản khoa học: họ đơn giản là chỉ lưỡng lự chưa quyết định được nên chọn tiêm
vaccine hay không.
Tin tốt là có nhiều người lúc ban đầu ngần ngại
nay đang thay đổi suy nghĩ.
"Nhưng ngay cả việc trì hoãn cũng được coi là
đe dọa tới sức khỏe, bởi tình trạng lây nhiễm bệnh dịch đang diễn ra rất
nhanh," Razai nói.
Điều này cũng đã là vấn đề ngay cả khi chúng
ta chỉ phải đối phó với các biến thể virus cũ, nhưng với khả năng lây lan cao
hơn của biến thể mới Delta, mục tiêu tiêm vaccine cho nhiều người trong thời
gian càng sớm càng tốt đang trở nên vấn đề cấp bách.
May mắn là các khoa học gia đã bắt đầu nghiên
cứu về thái độ ngần ngại tiếp nhận vaccine từ lâu, trước khi Sars-Cov-2 được
xác định lần đầu tiên tại Vũ Hán hồi tháng 12/2019, và họ đã tìm hiểu một số mô
hình nhằm nắm bắt được những khác biệt trong phản ứng của mọi người đối với vấn
đề sức khỏe.
Tại sao khó tìm ra thuốc
chữa trị virus corona?
Những điều ta đã biết
và còn chưa biết về đại dịch Covid-19
Lý do khiến một số người
không bao giờ mắc Covid-19
Một trong những nghiên cứu hứa hẹn nhất được
biết đến là mô hình '5C' (viết tắt của năm từ tiếng Anh đều bắt đầu bằng chữ
cái C), theo đó cân nhắc các yếu tố sau:
Tin tưởng (Confidence): niềm tin của con người vào mức độ hiệu quả và an toàn của
vaccine, vào cơ quan y tế tiến hành tiêm vaccine cho họ, và vào các nhà hoạch định
chính sách ra quyết định triển khai tiêm vaccine
Tự mãn (Complacency): liệu một người có coi bản thân bệnh dịch là nghiêm trọng tới mức đe dọa
sức khỏe của bản thân họ hay không
Tính toán (Calculation): sự tìm hiểu tích cực của một cá nhân trước những khối lượng thông
tin khổng lồ nhằm đánh giá độ hơn - thiệt, lợi - hại của việc tiêm vaccine
Tiết chế hoặc Thuận tiện (Constraints hoặc
Convenience): mức độ cần tiết chế hoặc
mức thuận tiện để những người đang băn khoăn tiếp cận tới vaccine là dễ dàng
hay phức tạp tới đâu
Trách nhiệm tập thể (Collective
responsibility): tâm lý sẵn lòng bảo vệ
người khác khỏi bị lây nhiễm bằng cách bản thân mình tiêm vaccine
Vào năm 2018, Cornelia Betsch từ Đại học
Erfurt ở Đức và các đồng nghiệp đã đề nghị những người tham dự cho điểm một loạt
các tuyên bố được cân nhắc, đánh giá dựa trên tiêu chí '5C' trên, và sau
đó so sánh kết quả với việc họ thực sự chấp nhận tiêm những loại vaccine có
liên quan trong quá trình nghiên cứu, chẳng hạn như vaccine ngừa cúm hoặc
vaccine ngừa HPV (bệnh lây nhiễm qua đường tình dục).
Quả nhiên, họ thấy rằng 5C giải thích được lý
do vì sao có nhiều sự khác nhau trong quyết định của mọi người, và mô hình 5C
liên tục cho kết quả chính xác hơn so với nhiều mô hình đánh giá tiềm năng
khác, chẳng hạn như bảng câu hỏi chỉ chú trọng vào những vấn đề về niềm tin mà
không cân nhắc tới các yếu tố khác.
Trong một nghiên cứu gần đây, hiện vẫn chưa được
công bố, Betsch đã sử dụng một mô hình để dự đoán về việc mọi người chấp nhận
tiêm vaccine Covid-19, và kết quả thu được cho đến nay cho thấy mô hình 5C có
thể giải thích được lý do vì sao có những sự khác biệt lớn trong quyết định của
mọi người.
Tất nhiên là còn có những yếu tố khác nữa tác
động tới quyết định này. Một nghiên cứu gần đây từ Đại học Oxford cho thấy nỗi sợ hãi mũi kim tiêm là một rào cản lớn cho khoảng 10%
dân số.
Tuy nhiên, cách tiếp cận 5C rõ ràng là nhìn nhận
ra được những lý do phổ biến nhất khiến một số người ngần ngại tiêm vaccine.
Thiên kiến xác nhận
Khi cân nhắc tới những yếu tố khác nhau này và
các cách chúng ảnh hưởng tới thái độ ứng xử của mọi người, điều khá hữu ích là
đánh giá một số những thiên kiến nhận vốn được biết đến là sẽ làm chao đảo quan
điểm của chúng ta.
Hãy xem xét tới hai chữ C đầu tiên - confidence,
tức là sự tin tưởng vào vaccine, và complacency, tức là mức tự mãn,
chấp nhận những mối đe dọa mà dịch bệnh có thể gây ra cho chúng ta.
Jessica Saleska từ Đại học California, Los
Angeles, chỉ ra rằng con người có có hai khuynh hướng có vẻ như mâu thuẫn với
nhau, đó là thiên kiến tiêu cực và thiên kiến tích cực, và mỗi kiểu thiên kiến
sẽ khiến mọi người đánh giá hơn - thiệt, lợi - hại theo những cách khác nhau.
Tiến hành xét nghiệm
virus corona khó, dễ tới đâu?
Covid-19: Các biến thể
mới có 'qua mặt' được vaccine?
Thiên kiến tiêu cực quan tâm đến cách thức ta
đánh giá các sự kiện vượt ra ngoài tầm kiểm soát của mình. "Khi bạn được
cho thấy những thông tin tiêu cực, những thông tin này thường đeo bám trong tâm
trí bạn," Saleska nói.
Tương phản với nó, thiên kiến tích cực quan
tâm đến niềm tin của bạn về chính bản thân bạn, chẳng hạn như chuyện bạn có
nghĩ rằng mình khỏe mạnh, cường tráng hơn so với một người trung bình hay
không.
Những thiên kiến này có thể phát triển một
cách độc lập với nhau, tức là bạn có thể tập trung chú ý vào những mặt rủi ro của
vaccine, đồng thời tin rằng bạn ít có nguy cơ bị ảnh hưởng thực sự do bệnh dịch,
và sự kết hợp đó có thể khiến bạn giảm tin tưởng vào vaccine và tăng mức tự mãn
về khả năng đối phó bệnh dịch của cơ thể mình.
Tiếp đến là 'thiên kiến xác nhận' nổi tiếng,
thứ cũng có thể làm chao đảo nhận thức của con người về những rủi ro mà vaccine
có thể gây ra thông qua những thông tin sai lệch vốn có đầy rẫy khắp nơi, từ những
nguồn đáng ngờ, theo đó phóng đại rủi ro có thể xảy ra khi tiêm vaccine.
Sự phụ thuộc vào các nguồn tin sai lệch khiến
những người ghi điểm cao trong yếu tố 'tính toán' trong mô hình 5C - tức là những
người tích cực tìm kiếm, xem xét dữ liệu - thường là những người ngần ngại tiêm
vaccine hơn so với những người ghi điểm thấp trong yếu tố này.
"Nếu như bạn đã nghĩ rằng việc tiêm vaccine có
thể gây rủi ro thì khi đó bạn sẽ gõ dòng chữ 'loại vaccine này có nguy hiểm
không?', rồi sau đó toàn bộ những gì bạn tìm kiếm được sẽ là thông tin xác nhận
cách nghĩ có sẵn này trong đầu bạn,"
Betsch nói.
Nên nhớ rằng những khuynh hướng suy nghĩ tâm
lý này là cực kỳ phổ biến. Ngay cả khi bạn đã chấp nhận vaccine thì chúng có lẽ
vẫn ảnh hưởng tới việc bạn ra quyết định trong nhiều lĩnh vực khác của cuộc sống.
Nếu bỏ qua các yếu tố này và cứ cho rằng những
người ngại ngần tiêm vaccine là những người ngang ngạnh, thì đó sẽ là một quan
điểm ngốc nghếch.
Chúng ta cũng không nên quên rằng còn có nhiều
yếu tố xã hội khác có thể ảnh hưởng tới việc một người chấp nhận tiêm vaccine
hay không - yếu tố Tiết chế hoặc Thuận tiện (Constraints hoặc
Convenience) trong mô hình 5C.
Khá là đơn giản, việc nhận thức rằng vaccine
là thứ khó tiếp cận sẽ chỉ khiến những ai vốn đã ngần ngại sẽ càng trở nên ngần
ngại hơn.
khi chúng tôi nói chuyện với Betsch, bà cho rằng
điều này có thể đã gây ra tình trạng chậm đi tiêm vaccine tại Đức, nơi vốn có một
hệ thống rất phức tạp nhằm phân loại xem ai là người đủ tiêu chuẩn để được tiêm
vaccine tại một thời điểm nhất định. Người dân sẽ phản ứng nhanh hơn nhiều, bà
nói, nếu như họ nhận được các thông báo tự động.
Razai đồng ý rằng chúng ta cần phải cân nhắc tới
vấn đề thuận tiện, đặc biệt là với những người thuộc các cộng đồng nghèo, vốn gặp
khó khăn về thời gian và chi phí để có thể đi tới trung tâm tiêm vaccine.
"Việc đi lại để tiêm vaccine có thể là vấn đề lớn
cho hầu hết những ai chỉ có mức thu nhập ở mức lương tối thiểu hoặc phải ăn trợ
cấp thất nghiệp," ông nói.
Đó là lý do vì sao việc tiêm vaccine tốt nhất
là nên được tổ chức tại các trung tâm sinh hoạt cộng đồng địa phương.
"Tôi nghĩ rằng có những bằng chứng đó đây về việc
công tác tiêm vaccine đạt được mức thành công cao hơn nếu như triển khai tại các
địa điểm thờ tự, thánh đường Hồi giáo, đền thờ đạo Shikh và nhà thờ Thiên chúa
giáo."
Cuối cùng, chúng ta cần phải nhận thức rằng bối
cảnh khiến mọi người ra quyết định, ông nói, chẳng hạn như sự phân biệt chủng tộc
có hệ thống có thể dẫn tới việc một số nhóm sắc tộc nhìn chung cảm thấy ít tin
tưởng vào giới chức y tế hơn so với các sắc tộc khác.
Chuyện phản bác, coi quyết định của người khác
là sai lầm, là điều ta dễ dàng vấp phải nếu như ta không hiểu những khó khăn mà
họ phải đối diện trong cuộc sống hàng ngày của họ.
Hãy đối thoại
Vậy có thể làm được gì?
Không hề có một giải pháp đơn giản nào, nhưng
giới chức y tế có thể tiếp tục cung cấp những thông tin chính xác dễ hiểu nhằm
giải đáp các thắc mắc, quan ngại chính.
Theo một báo cáo gần đây của Viện Nghiên cứu
Sáng kiến Y tế Toàn cầu thuộc Đại học Imperial College London (IGHI), quan ngại
của bệnh nhân về tác dụng phụ do vaccine gây ra và nỗi sợ hãi rằng vaccine chưa
được thử nghiệm một cách đúng mức vẫn là những rào cản lớn khiến một số người không
cảm thấy sẵn sàng để tiêm.
Với mối lo thứ nhất, việc sử dụng các bảng biểu
so sánh nhằm làm rõ những ro có thể xảy ra do tiêm vaccine và do bệnh dịch đem
lại sẽ giúp tháo gỡ mối lo.
Với mối lo thứ hai, Razai nói rằng chúng ta cần
được trang bị thêm nhiều hơn nữa kiến thức về lịch sử nghiên cứu, phát triển
vaccine.
Chẳng hạn như việc sử dụng công nghệ mRNA
trong vaccine đã được nghiên cứu từ hàng chục năm nay, với các cuộc thử nghiệm
kéo dài để kiểm tra độ an toàn của nó.
Điều này có nghĩa là công nghệ này có thể
nhanh chóng được chỉnh sửa để thích ứng với nhu cầu đối phó bệnh dịch hiện nay.
"Không có công nghệ nào được sử dụng
trong bất kỳ cách nào nhằm gây hại, bởi vì chúng ta đã dùng những công nghệ này
trong các lĩnh vực chăm sóc y tế và nghiên cứu khác," Razai nói.
Sarah Jones, nghiên cứu sinh tiến sĩ và là người
cùng đứng đầu bản báo cáo của IGHI, nói rằng điều cần thiết là phải có cách tiếp
cận vào đúng những mục tiêu cần tiếp cận.
"Tôi thúc giục chính phủ các nước hãy dừng những
suy nghĩ rằng họ có thể đến được với đám đông các cộng đồng đặc biệt, khác nhau
ở nước mình chỉ bằng với một thông điệp chung về vaccine được quảng cáo rộng
rãi, và cần phải làm hợp tác sáng tạo hơn nữa với nhiều đối tác truyền thông để
đạt hiệu quả," bà nói.
Điều này có thể sẽ liên quan tới việc cần hợp
tác chặt chẽ hơn với các gương mặt có nhiều ảnh hưởng trong mỗi cộng đồng, bà
nói, những người có thể đem đến thông tin chính xác và nhất quán về những rủi
ro và những lợi ích mà vaccine mang lại.
Bất kể là họ chọn cách truyền tải thông tin
như thế nào, các cơ quan y tế cần phải làm rõ rằng họ đang tham gia vào một cuộc
đối thoại cởi mở, Razai nói, thay vì chỉ đơn giản là gạt bỏ những ý kiến phản đối.
"Chúng ta cần phải lắng nghe những lo ngại của
người dân, ghi nhận những lo ngại đó và trao cho họ thông tin cần thiết để họ
có thể quyết định sau khi cân nhắc, dựa trên những gì họ đã được thông
tin."
Saleska đồng ý rằng điều quan trọng là cần phải
có cuộc trao đổi hai chiều, và đó là điều mà chúng ta đều có thể học hỏi được
khi thảo luận những vấn đề này với bạn bè và gia đình.
"Tỏ thái độ tôn trọng và ghi nhận những quan ngại
của họ - Tôi nghĩ rằng điều đó thực sự quan trọng hơn so với việc bác bỏ thực tế
hoặc các số liệu," bà nói.
"Có rất nhiều lúc, sự kết nối cá nhân có ý
nghĩa lớn hơn là những thông tin thực sự mà bạn cung cấp."
Bài
tiếng Anh đã đăng trên BBC
Future.
***
TIN LIÊN QUAN
.
Tế bào bí ẩn gây tranh
cãi cứu sống 10 triệu người
22 tháng 7 năm 2021
.
Covid-19: Tại sao tiêm
vaccine cho người già khó hơn?
13 tháng 7 năm 2021
.
Covid-19: Đã tiêm
vaccine vẫn có thể nhiễm bệnh, làm lây bệnh
7 tháng 7 năm 2021
.
Tại sao khó tìm ra thuốc
chữa trị virus corona?
24 tháng 5 năm 2021
No comments:
Post a Comment