Không
chỉ là Post Covid mà là Long Covid
Nguyen
18/08/2020
https://baotiengdan.com/2020/08/18/khong-chi-la-post-covid-ma-la-long-covid/
Trong bài viết nói về
kinh nghiệm cá nhân sau khi trải qua Covid-19, ông Richard Quest, chủ bút của
CNN Business đã có nhận xét thật chính xác: “Có thể ví Coronavirus với
một cơn lốc xoáy. Khi chạm đến nạn nhân, nó xoáy vào cả cơ thể, gây nên hỗn loạn.
Hệ thống miễn nhiễm của bệnh nhân không biết cái gì đang xảy ra”.
“Nó hung hăng tàn phá cơ thể người bệnh, vô hiệu hóa
một số cơ phận và làm tổn thương một số cơ quan khác. Vào lúc bạn nghĩ rằng “Cảm
ơn Thượng Đế, cơn bệnh quái ác đã qua đi”, bạn sẽ cảm nhận ra COVID-19 đã để lại
hậu quả ở rải rác khắp nơi trong người ban. Nó sẽ ở lại với bạn rất lâu, chưa
biết đến bao giờ mới thật sự chấm dứt! COVID là cơn cuồng phong có một cái đuôi
rất dài”.
Chính thế. Chỉ khi bạn bị chảy máu, bạn mới thấm được
thế nào là ĐAU!
***
Ba tuần sau kết quả xét
nghiệm dương tính với Covid-19, theo định nghĩa của CDC Utah, nếu bệnh nhân vẫn
còn… sống thì coi như đã khỏi. Khỏi nhưng bảo rằng tôi tiếp tục sống hùng sống
mạnh như xưa thì quả là mơ mộng quá đỗi. Hơi thở của tôi vẫn ngắn. Lồng ngực vẫn
đau. Ho giảm bớt nhưng không dứt hoàn toàn. Mau mệt khi làm việc, dù chỉ là việc
nhẹ.
Bốn tuần sau, 23/6, tôi
điện thoại đến sở y tế Salt Lake, xin được test lại với lý do có cháu ngoại sắp
về chơi 17 ngày. Cô y tá của sở y tế cho biết không cần thiết, vì theo hướng dẫn
của CDC, những người có xét nghiệm dương tính với COVID-19 không cần phải cách
ly hoặc xét nghiệm lại trong vòng tối đa 3 tháng, nếu không tái phát các triệu
chứng. Những triệu chứng tôi đang có, theo cô, là những di chứng hầu như bệnh
nhân nào cũng trải qua sau khi khỏi bệnh. Thời gian này ngắn hay dài tùy theo
cơ thể mỗi người. Cô căn dặn, nếu e ngại lây nhiễm thì tôi nên đeo khẩu trang
và giữ social distancing, không nên vồ vập hôn hít cháu.
Lời dặn dò đã bị phá vỡ
ngay từ phút đầu con bé gặp bà ngoại. Cửa vừa mở, thấy bà quỳ dưới đất chờ đợi
(cách 10 feet từ cửa tính vào đàng hoàng), con bé chạy ào đến, nhảy tót vào
lòng bà, đôi tay bé bỏng ôm chặt cổ bà. Lại còn nép đầu lên vai bà rất âu yếm nữa
chứ. Good bye social distancing!! Tôi thua! Con bé hơn 2 tuổi,
xinh như búp bê. Lại còn láu lỉnh dễ thương cực kỳ, làm sao tôi cưỡng nổi?
Mẹ con bé bảo, “Mẹ
đừng lo. Con đọc nhiều nghiên cứu. Họ nói sau khi khỏi bệnh, nếu virus vẫn còn
trong người thì nó sẽ rất yếu, không thể có khả năng truyền nhiễm. Hơn nữa, mẹ
khỏi bệnh có nghĩa là cơ thể mẹ đã tạo được kháng thể chống với nó. Và mẹ đã
“thắng”. Mẹ cứ bế Luci đi”. Tôi yên tâm, trở lại xin hẹn tiếp kiểm tra sức
khỏe hàng năm với bác sĩ gia đình. Văn phòng bác sĩ sốt sắng xếp đặt ngày hẹn mặc
dầu tôi nói rõ, vừa hồi phục sau Covid-19.
Ngày 8/7, chúng tôi tới
phòng mạch. Thủ tục đầu tiên qua nhân viên gác… cửa là kiểm tra thân nhiệt kèm
theo câu hỏi có đang bị ho hen hoặc bất cứ triệu chứng gì không. Tiếp theo,
chúng tôi được vào phòng đợi. Sau khi … cân đo đong đếm bệnh nhân, cô y tá bước
ra mời bác sĩ. Hơn mười phút sau, cô trở lại, cho biết bác sĩ không thể mặt đối
mặt nếu tôi chưa có kết quả âm tính với Covid-19! Tôi nói, đã xin xét nghiệm
nhưng không được. Tôi yêu cầu bác sĩ giới thiệu cho tôi được xét nghiệm. Bác sĩ
đồng ý và sau một tiếng chờ đợi tại bãi đậu xe của Granger Medical Clinic, tiến
trình xét nghiệm hoàn tất trong 5 phút.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2020/08/1-84.jpeg
COVID-19 Test Results
Bốn ngày sau, Chủ Nhật
12/7, kết quả đến vào lúc gần 11 giờ khuya qua App. Healthy Together của CDC được
cài trong điện thoại cá nhân. Tôi sợ hãi nhắm tịt mắt, đưa phone qua cho Út mở
và đọc dùm. Thằng bé rú lên, “Negative mẹ ơi”! Cả nhà vỗ tay reo hò tở mở. Hôm
sau, tôi điện thoại xin lấy hẹn trở lại. Văn phòng bác sĩ vui vẻ xếp lịch:
22/7, lúc 2 giờ trưa. Tôi thở dài. Thêm 10 ngày đợi mong! Thêm 10 ngày ôm lồng
ngực đau cùng hơi thở… hấp hối. Gặp được bác sĩ trong mùa dịch sao trần ai đến
thế!
Hai ngày trước buổi hẹn,
lồng ngực tôi đau ran nặng nề khiến hơi thở thêm khó khăn. Tôi cố gắng cầm cự
qua thuốc giảm đau do nhà tôi tự điều trị cho vợ. Tới ngày hẹn, vợ chồng hăm hở
lên xe. Vừa nổ máy thì điện thoại từ phòng mạch gọi tới. Cô nhân viên cho biết,
mặc dù với kết quả âm tính vừa xong, BS vẫn không thể “mặt nhìn mặt, tay cầm
tay như đã hứa”. Bác sĩ muốn khám bệnh qua Telehealth để giữ an toàn cho nhân
viên cũng như bệnh nhân ở phòng mạch của bà.
Tôi thất vọng và thật sự
giận dữ. Tôi đang đau, rất đau. Tôi muốn biết điều gì đang hành hạ cơ thể mình.
Tôi tự hỏi, chẳng lẽ bệnh nhân Covid bị “kỳ thị” đến thế sao? Qua Telehealth,
làm sao BS có thể định bệnh chính xác? Tuy nhiên, lệnh là lệnh. Chúng tôi trở
vô nhà, đợi cuộc khám qua “lưới”!
Sau khi nghe tả tất cả những
triệu chứng, bà gửi tôi đi xét nghiệm máu, nước tiểu cùng chụp X-ray ngực ngay
trong ngày. Gần hai tiếng sau, văn phòng gọi phone khẩn cấp, khuyên tôi nên đến
bệnh viện càng sớm càng tốt để được làm CT Scan ngực vì kết quả cho thấy nồng độ
D-Dimer trong máu quá cao. BS lo ngại, có thể máu đã bị vón cục đâu đó trong
các mạch máu dẫn vào phổi. Thế là lần thứ ba kể từ ngày đụng
“chàng 19”, tôi lại lê chân đến phòng cấp cứu của Intermountain Medical
Center. Cứ từng bước từng bước thầm thế này cho đến bao giờ?
Hôm sau, qua điện thoại,
BS báo kết quả CT Scan động mạch phổi cho thấy không có máu đông. Thùy trên của
phổi có những vùng nhỏ bị “tổn thương kính mờ” (ground-glass opacity), phù hợp
với tiền sử viêm phổi do Covid để lại. Bà hỏi tôi có khá hơn không? Tôi nói lồng
ngực vẫn rất đau cũng như hô hấp chẳng dễ chịu hơn chút nào. Vì vậy, bà cho tôi
làm thêm xét nghiệm tim: Nuclear Stress test. Lịch xét nghiệm được ấn định 12
ngày sau, ngày 3/8, trùng với ngày mẹ tôi mất hai năm trước.
Trong suốt 12 ngày chờ đợi,
tình trạng của tôi càng thêm u ám. Nhịp tim hỗn loạn nhiều hơn. Mọi sinh hoạt của
tôi đều có cảm giác như đang leo núi hoặc chạy việt dã. Thậm chí có những ngày,
chỉ đi một đoạn ngắn từ phòng ngủ ra bếp, tôi đã không thể chịu nổi. Ngồi cũng
mệt. Chỉ nằm là tương đối êm ả.
Thế nhưng kết quả của xét
nghiệm tim vẫn là … bình thường. Động mạch vành – mạch máu chính cung cấp máu,
oxy và chất dinh dưỡng cho tim – vẫn bình thường, không có dấu hiệu bị tổn
thương. BS kết luận, tất cả chỉ là di chứng thường gặp của Covid-19 và gia hạn
cho tôi thêm 10 ngày tự theo dõi. Nếu tình trạng vẫn không thay đổi, hãy gọi để
lấy hẹn.
Mười ngày đã qua. Lồng ngực
tôi đau hơn. Trái tim “hồi hộp” (heart palpitations) gần như chẳng ngủ yên,
không chỉ on and off như trước, kéo theo hơi thở bất ngờ bị ngộp
dễ dàng như thể đó là chuyện thường ngày ở huyện. Một “new normal” đáng ghét!
Cái mệt đến thường xuyên khiến tôi có những lúc tưởng có thể… lăn chiêng không
kịp để lại lời… tạ từ [trong đêm lẫn trong ngày]. Đứng, ngồi, nằm đều có vấn đề.
Bác sĩ thì 19/8 mới tới ngày hẹn. Hẹn thôi. Không biết lần hẹn này có được … gặp?
Những ngày mênh mông
trong bãi sương mù hậu Covid, nhà tôi bảo, “Anh cũng chịu thua. Em cố lên”. Anh
tự chữa cho tôi theo đúng tinh thần ‘Lương y như từ… phu’. Anh chữa trong
phương tiện anh có, theo những biểu hiện anh thấy ở “bệnh nhân”.
Anh thay tôi nấu ăn, rửa
chén, khuyến khích tôi nằm nhiều để trái tim được nghỉ ngơi trong lúc chờ xem
BS có khám phá được điều gì mới mẻ hơn không. Anh gửi cho tôi bài viết có tựa đề We Need to Take Care of the Growing Number of Long-Term
COVID-19 Patients (Chúng Ta Cần Phải Chăm Sóc Cho Con Số Gia Tăng Của
Những Bệnh Nhân Covid-19 Dài Hạn) được đăng ngày 11/8 trên tạp chí Time. Tác giả
là hai Giáo sư Bác sĩ Gavin Yamey và Sharon Taylor. Từ đó, tôi biết, tôi không
phải là một “nạn nhân” đơn độc.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2020/08/1-85.jpeg
Một đơn vị chăm sóc
đặc biệt (ICU) tại phòng khám Ambroise Pare ở Neuilly-sur-Seine, Pháp, đã được
triển khai đầy đủ để điều trị cho bệnh nhân Covid-19. Nguồn: Joris van Gennip —
laif/ Redux/ Time
Theo hai tác giả, trong một
nghiên cứu mới vừa được thực hiện ở Đức, các nhà nghiên cứu đã công bố một kết
quả đáng báo động: Trong số 100 bệnh nhân phục hồi sau COVID-19 gần đây, thì 78
bệnh nhân có những bất thường về tim qua xét nghiệm hình ảnh đặc biệt Cardiac
MRI và 60 bệnh nhân bị viêm cơ tim (myocarditis). Hầu hết bệnh nhân trước đây đều
trẻ và khỏe mạnh. Thậm chí một số vừa trở về sau các chuyến trượt tuyết.
Các nghiên cứu khác ở Vũ
Hán, nơi phát xuất dịch bệnh Covid-19, cho thấy, tỷ lệ bệnh nhân mắc các vấn đề
về tim thấp hơn: 20% trên 416 ca nhập viện. Điều này cho thấy, tim cũng là cơ
quan bị ảnh hưởng nặng bởi sự tấn công của virus corona.
Khi nghĩ về COVID-19,
chúng ta có xu hướng tin rằng, có hai dạng riêng biệt: Dạng nặng đe dọa đến
tính mạng cần phải nhập viện, kể cả phải nằm ở khu chăm sóc đặc biệt (ICU), hoặc
dạng nhẹ tương tự như cảm cúm, chỉ cần cách ly tại nhà và sẽ nhanh chóng qua khỏi
trong một vài tuần. Nhưng bây giờ rõ ràng có một dạng thứ ba, những người bị
nhiễm bệnh, không phải nhập viện nhưng vẫn không phục hồi nhanh chóng, sẽ phải
chịu đựng các triệu chứng lâu dài và thường xuyên.
Hàng ngàn bệnh nhân
Covid-19 trên khắp châu Âu và Hoa Kỳ đã đi theo quỹ đạo thứ ba này. Một số bệnh
nhân có các triệu chứng trong 16 tuần hoặc hơn, một tình trạng được gọi là
“Covid lâu dài”” (Long COVID). Một số bệnh
nhân còn tự gọi mình là ““long haulers”“ (Những kẻ bệnh dây dưa kéo dài).
Một nghiên cứu trên 13 tiểu
bang của Hoa Kỳ cho thấy, 35% những người có kết quả xét nghiệm dương tính với
Covid-19 nhưng không nhập viện, vẫn còn các triệu chứng khi được phỏng vấn sau
hai đến ba tuần. Điều này hoàn toàn trái ngược với bệnh cúm hàng năm: Hơn 90% bệnh
nhân cúm không nhập viện đã hồi phục hẳn trong vòng hai tuần.
Các triệu chứng phổ biến
nhất của Long Covid là mệt mỏi, khó thở, tức và đau ngực, nhức đầu, đau bắp thịt
và tim đập nhanh (heart palpitations). Qua nghiên cứu, hai bác sĩ Yamey và Taylor
khẳng định, Covid-19 không chỉ là một “virus đường hô hấp”. Nhiều bằng chứng
cho thấy nó ảnh hưởng đến não, tim, tuyến tụy, da, tuyến giáp, ruột, thận và hệ
thống cơ xương. Đối với một số người, các triệu chứng lặp đi lặp lại. Nhiều người,
gồm cả các bác sĩ bị “Long Covid”, đã không thể trở lại làm việc,
chăm sóc con cái hoặc thậm chí tập thể dục nhẹ.
Long Covid là lý do tại
sao chúng ta không thể cho rằng để những thanh thiếu niên bị nhiễm bệnh là an
toàn trong lúc nhiều trường cao đẳng và đại học ở Hoa Kỳ đang dự định mở cửa
vào mùa thu này. Đó cũng là lý do tại sao phương pháp “miễn dịch bầy đàn” áp dụng
ở Thụy Điển và vào đầu đại dịch ở nước Anh — cho phép Covid-19 hoành hành với
hy vọng có đủ số người bị nhiễm và miễn nhiễm nhằm ngăn chặn sự lây lan của bệnh
— là sai lầm.
Có ba lý thuyết chính về
nguyên nhân gây ra các triệu chứng Long Covid. Thứ nhất là các triệu chứng kéo
dài do virus tiếp tục nhân bản vì hệ thống miễn dịch của bệnh nhân không đáp ứng
kịp thời. Trong trường hợp này, bệnh nhân vẫn có thể lây nhiễm sang người khác.
Thứ hai là virus đã kích hoạt hệ thống miễn dịch của cơ thể hoạt động quá mức,
gây ra tình trạng viêm ở nhiều bộ phận của cơ thể, bao gồm cả gây viêm cơ tim.
Giả thuyết thứ ba là ở một số người bị Covid-19, virus gây hại trực tiếp cho
các cơ quan, mặc dù vẫn chưa rõ những ai là người có nguy cơ cao nhất.
Ở những người bị Long
Covid khác, các cơ quan khác nhau sẽ bị ảnh hưởng. Nghiên cứu về triệu chứng
Covid cho thấy, có thể có sáu loại bệnh chính, dựa trên sáu tập hợp triệu chứng
khác nhau và những triệu chứng này có thể tương ứng với các cơ quan khác nhau bị
ảnh hưởng.
Điều đáng buồn là một số
bệnh nhân Long Covid đang bị lãng quên bởi hệ thống y tế. Hệ thống này thường
chậm nhận ra những gì bệnh nhân đang gánh chịu, chậm cung cấp sự hỗ trợ, và thậm
chí có khi không nhận ra tình trạng đau yếu kéo dài đang xảy ra. Những mẩu chuyện
từ các nhóm hỗ trợ trực tuyến cho thấy, trong khi một số bác sĩ tỏ ra đồng cảm
với bệnh nhân, những bác sĩ khác lại bác bỏ sự kiện bệnh nhân có các triệu chứng
nhiều tuần sau khi xét nghiệm virus corona dương tính. Họ cho rằng tại bệnh
nhân quá lo lắng và do đó không coi trọng mối quan tâm của người bệnh.
Thái độ bác bỏ đó có thể
do bản thân các chuyên gia y tế đang phải đối diện với tình trạng kiệt sức trước
khối lượng công việc khổng lồ trong thời kỳ đại dịch. Cũng có thể vì họ cảm thấy
không được trang bị để đối phó với căn bệnh mãn tính mới mẻ này vì có quá ít hướng
dẫn được công bố về cách điều trị nó.
Tiến sĩ Lynne
Turner-Stokes, một chuyên gia về y học phục hồi chức năng của Anh, và là một
trong số ít chuyên gia kinh nghiệm trong việc điều trị Long Covid đã đưa ra
cách giải quyết cho những bệnh nhân vẫn còn các triệu chứng sau 2-3 tháng là
nên đi khám sàng lọc (Screening) để xem có phải sự nhiễm Covid đã gây ra các biến
chứng đó không? Đối với một số bệnh nhân Long Covid không có được sự cải thiện
dưới sự điều trị của bác sĩ gia đình, cần phải có những dưỡng đường (clinic)
chuyên khoa phục hồi để giúp giải quyết các triệu chứng của bệnh nhân và thúc đẩy
sự phục hồi của họ, giống như các phòng khám chuyên khoa điều trị những người
nhiễm HIV.
Tiến sĩ Lynne lập luận rằng,
chúng ta cần xây dựng dựa trên các dịch vụ đã có để phục hồi chức năng tim và
phổi, đồng thời hỗ trợ với các dịch vụ khác để phù hợp với mục đích phục hồi chức
năng cho bệnh nhân Long Covid. Mỗi bệnh nhân đến dưỡng đường Chuyên Khoa này sẽ
có chương trình phục hồi chức năng riêng, thích hợp với các vấn đề riêng biệt của
mỗi cá nhân. Điều quan trọng đầu tiên là việc lượng định đúng tình trạng của từng
bệnh nhân, bao gồm các hoạt động của tim và phổi, trước khi khởi sự việc phục hồi
chức năng dưới sự giám sát của các chuyên gia.
Để kết luận, hai bác sĩ
cho rằng các dưỡng đường được lập ra cho những bệnh nhân Long Covid sẽ là cơ sở
hoàn hảo để thực hiện các nghiên cứu rất cần thiết, nhằm giúp phát triển những
phương cách tốt hơn trong việc chẩn đoán và điều trị bệnh nhân Covid-19, gồm có
cả việc thử nghiệm các phương pháp điều trị mới, thông qua các thử nghiệm lâm
sàng. Bản thân bệnh nhân cũng nên giúp định hình cho chương trình nghiên cứu
này. Hiện nay, các dịch vụ phục hồi chức năng và nghiên cứu ở nhiều quốc gia
đang được tài trợ một cách yếu kém.
Tiến sĩ Nisreen Alwan — một
chuyên gia y tế công cộng tại Đại học Southampton, Anh quốc — thì cho rằng, bước
quan trọng đầu tiên để chấm dứt tình trạng bỏ bê những người bị Long Covid là
chúng ta phải nhận thức được, “cái chết không phải là điều duy nhất để
tính trong cơn đại dịch, mà còn phải tính đến số người đã bị đại dịch đổi thay
đời sống”.
Long Covid, cái đuôi rất
dài để lại sau trận cuồng phong Covid-19 xoáy qua cơ thể những người không may
trong đại dịch. Hôm 14/8/2020, tổng số ca lây nhiễm trên nước Mỹ là 5.529.789.
Tổng số ca hồi phục là 2.900.188. Có bao nhiêu bệnh nhân trong số ‘hồi phục’ tránh được cái đuôi Long Covid?
Trong buổi phỏng vấn của
ký giả Johnathan Swan với Tổng thống Donald Trump được ghi hình ngày 28/7/2020,
ngày nước Mỹ có tổng cộng trên 155.000 người tử vong vì Covid-19 sau hơn 6
tháng, kể từ ngày 28/2, ngày bệnh nhân đầu tiên qua đời ở Hoa Kỳ, Tổng thống đã
phát biểu: “They’re dying it’s true. It is what it is, but that doesn’t mean we
aren’t doing everything we can. It’s under control as much as you can control
it”. (Tạm dịch: “Dân đang chết. Đúng vậy. Phải chấp nhận vậy thôi,
nhưng không có nghĩa là chúng ta không làm những điều chúng ta có thể. Mọi chuyện
đang được kiểm soát nhiều như bạn có thể kiểm soát”.
Theo CDC Hoa Kỳ dự đoán,
tính đến ngày 22/8, tổng số tử vong của Hoa Kỳ sẽ là 173.000 người. Hôm 15/8, số
tử vong đã lên đến 172.606 nhân mạng, vượt mọi ước tính. Liệu dịch bệnh có đang
được kiểm soát rất tốt như Tổng thống tuyên bố?! It is what it is. Phải
chấp nhận vậy thôi. Chấm hết.
Nhưng cái đuôi Long Covid
sẽ còn rất lê thê! It is what it is!
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2020/08/1-26.png
Số tử vong do Covid-19 ở Mỹ đã lên đến 172.606 người,
theo Worldometers.
No comments:
Post a Comment