Liên Hiệp Châu Âu là kết hợp chính trị duy nhất
trong lịch sử thế giới được thành lập một cách hoàn toàn tự nguyện và thuần túy
đặt nền tảng trên những giá trị chính trị và đạo đức cao đẹp. Đã không hề có một
tiếng súng chinh phục, không có bất cứ nước nào bị ép buộc phải gia nhập Liên
Hiệp, chỉ có những nước muốn gia nhập mà chưa được. Liên Hiệp Châu Âu đã là đế
quốc thực sự văn minh đầu tiên trên thế giới.
Liên Hiệp Châu Âu
đã không tan nát sau cuộc bầu cử Nghị Viện Châu Âu kết thúc ngày 26/05/2019 vừa
qua. Liên Hiệp Châu Âu được thêm 5 năm để củng cố và giải quyết những thách thức
và tiến lên.
Trái với sự lo âu của của nhiều người, và hy vọng của
nhiều người khác, Liên Hiệp Châu Âu đã không tan nát sau cuộc bầu cử Nghị Viện
Châu Âu kết thúc ngày 26/05/2019 vừa qua. Liên Hiệp Châu Âu được thêm 5 năm để
củng cố và giải quyết những thách thức và tiến lên.
Các khuynh hướng ủng hộ quả quyết Liên Hiệp Châu Âu
vẫn giữ được một đa số áp đảo, 456 ghế và 67,25% trong nghị viện, dù thành phần
có thay đổi, trong khi các khuynh hướng chống hay hoài nghi chỉ được 190 ghế,
hay 25%. Điều có ý nghĩa hơn là, trừ một vài thành phần không đáng kể, thiểu số
25% này cũng không còn tuyên bố chống lại Liên Hiệp Châu Âu nữa mà chỉ đòi cải
tiến, điều mà đa số ủng hộ nhiệt tình Liên Hiệp Châu Âu cũng đồng ý bởi vì Liên
Hiệp đang ở trong tiến trình hình thành. Như vậy giờ này người ta có thể khẳng
định là sự tồn tại và tương lai của Liên Hiệp Châu Âu không còn bị đe dọa.
Khác với một cách nhìn phiến diện
Nhìn một cách bình tĩnh phải nói rằng sự lo âu cho sự
sống còn của Liên Hiệp Châu Âu không có cơ sở. Nó chủ yếu do một cách nhìn phiến
diện về sự trỗi dậy của các lực lượng dân túy khiến người ta nghĩ rằng chúng là
một đặc sản mới của Châu Âu. Thực ra phong trào dân túy -kêu gọi triệt thoái về
biên giới quốc gia- chỉ là một phản xạ tư nhiên và nông nổi trong mọi dân tộc mỗi
khi sự giao lưu giữa các quốc gia tăng lên. Người ta rất dễ có cảm giác rằng
mình mất nhiều hơn là được, nhất là khi mình thuộc thành phần đang bị thua thiệt.
Phong trào dân túy khai thác cảm giác đó. Nó không mới, nó đã xuất hiện tại tại
Châu Âu và Nhật ngay từ đầu thế kỷ trước như là một sản phẩm của làn sóng chinh
phục thuộc địa -về bản chất cũng là một phong trào toàn cầu hóa- và đã dẫn tới
các chế độ nazi, phát-xít, quân phiệt đặt nền tảng trên một tinh thần dân tộc hẹp
hòi, với những hậu quả mà chúng ta đã biết. Gần đây nó tái xuất hiện như một phản
ứng trước phong trào toàn cầu hóa mới sau khi chiến tranh lạnh chấm dứt. Nó
không giới hạn tại Châu Âu mà là một hiện tượng toàn cầu. Và nếu chúng ta nhìn
kỹ thì Châu Âu còn ít bị dao động hơn là Mỹ, Nga và Châu Mỹ La Tinh. Các nước
Châu Âu không bị phong trào dân túy tác động đến độ đưa lên cầm quyền những nhà
độc tài hiểm độc như Putin hay mỵ dân trắng trợn như Donald Trump, Bolsonaro,
Dutarte. Lý do khiến người ta có cảm tưởng Châu Âu bị dao động nhất là vì Châu
Âu đã cảnh giác và báo động trước. Điều này thực ra chỉ chứng tỏ sức khỏe tinh
thần của Châu Âu.
Một lý do khác khiến khiến người ta nghi ngờ khả
năng tồn tại của Liên Hiệp Châu Âu là vì Liên Hiệp đang trong giai đoạn thành lập
và vì thế không tránh khỏi những lủng củng, điển hình là vụ Brexit, nghĩa là nước
Anh rút khỏi Liên Hiệp.
Những thử thách lớn không riêng của Châu Âu
Tuy vậy cuộc bầu cử Nghị Viện Châu Âu vừa chứng tỏ
Liên Hiệp Châu Âu vẫn vững vàng. Và sẽ có 5 năm tương đối an toàn để đương đầu
với những thử thách và tiến tới, trong đó ta có thể nhận diện bốn thử thách lớn.
Thử
thách đầu tiên, đồng thời cũng là một triển vọng, là đạt tới một đồng
thuận trên một chính sách chung về môi trường. Đồng thuận này tuy khó khăn nhưng chắc chắn sẽ đạt được vì tất cả
các nước thành viên đều đã ý thức rằng diện tích Châu Âu quá nhỏ -4,5 triệu km2
cho 520 triệu người của 27 quốc gia- để cho phép mỗi nước có một chính sách môi
trường riêng. Một nét đậm của cuộc bầu cử vừa qua là trong khi các chính đảng
truyền thống đều bị thiệt hại thì tất cả các đảng Xanh trong mọi nước đều đã mạnh
lên một cách ngoạn mục và đều biểu lộ sự gắn bó chặt chẽ với Liên Hiệp Châu Âu.
Đồng thuận về môi trường sẽ là chất keo gắn bó các nước Châu Âu trong một tương
lai chung. Môi trường là một vấn đề khoa học và vì thế không có chỗ đứng cho
các luận điệu mỵ dân. Chúng ta có thể lưu ý là các lãnh tụ dân túy, dù là
Donald Trump hay Putin, hay Marine Le Pen, hay Bolsonaro hay Dutarte, sau cùng
đã chỉ tránh né chứ không còn tấn công các quan tâm về môi trường nữa.
Thử
thách thứ hai là đương đầu với làn sóng di dân. Phải nói ngay rằng Châu Âu đã là nạn nhân của chính quyền Mỹ dưới
thời Barack Obama. Obama, với Hillary Clinton làm ngoại trưởng, đã tồi dở ngoài
mọi tưởng tượng trong chiến lược đối ngoại. Cuộc tấn công của Mỹ vào Iraq -bất
chấp sự phản đối của Liên Hiệp Châu Âu- đã là một sai lầm và đã gây thiệt hại lớn
về nhân mạng cũng như về tài chính cho Mỹ nhưng đã gần như thành công vào lúc
Obama lên cầm quyền. Quyết định triệt thoái hấp tấp của Obama đã cho phép lực
lượng Nhà Nước Hồi Giáo Daesh bùng phát, suýt nữa đánh gục chính quyền dân chủ
mà Hoa Kỳ vừa giúp thành lập, buộc Hoa Kỳ phải khẩn cấp can thiệp trở lại, sau
khi đã để quân Daesh chiếm được nhiều vùng rộng lớn với nhiều giếng dầu và vô số
vũ khi tối tân mà Hoa Kỳ trang bị cho chính quyền Iraq để trở thành một lực lượng
rất mạnh. Barack Obama và Hillary Clinton còn phạm một sai lầm lớn khác trong
Mùa Xuân Ả Rập 2011. Họ hùng hổ kêu gọi đánh đổ chính quyền độc tài Bachar
Al-Assad rồi không dám can thiệp như đã tuyên bố khiến cuộc chiến Syria kéo
dài, cùng với cuộc chiến Iraq, làm trên 500.000 người chết và trên 5 triệu người
tỵ nạn, trong đó khoảng hai triệu người tìm cách sang Châu Âu. Dù phải chịu đựng
một cuộc khủng hoảng lớn mà mình không gây ra nhưng Liên Hiệp Châu Âu nói chung
đã ứng xử một cách văn minh, khác hẳn với thái độ của chính quyền Donald Trump
đối với người tỵ nạn từ Nam Mỹ. Làn sóng di dân từ Trung Đông và Châu Phi tuy
đã khiến Liên Hiệp Châu Âu khủng hoảng nhưng đang dần dần dần được giải quyết
và sẽ cho người Châu Âu thêm một lý do để tự hào và để gắn bó với nhau.
Thử
thách thứ ba là thành công trong cuộc tranh đua khoa học kỹ thuật. Châu Âu đang có vẻ bị tụt hậu trong cuộc cách mạng 4.0, về truyền
thông, tự động và trí khôn nhân tạo. Các công ty lớn nhất, như Google,
FaceBook, Apple, Samsung, Huawei, Alibaba, Amazon, đều không phải là những công
ty Châu Âu. Tuy vậy Châu Âu vẫn đứng đầu, hay đứng hàng đầu, trong nhiều ngành
khác như công nghiệp dược phẩm, xe ôtô, đường sắt cao tốc, máy bay, mỹ phẩm và
du lịch v.v. Sự thua kém về công nghiệp 4.0 có nguyên nhân của nó. Đó là Châu
Âu cho tới nay vẫn coi mình và Hoa Kỳ "tuy hai mà một" và không hề cảm
thấy mất mát khi những phát minh của mình được ứng dụng và khai thác tại Mỹ. Một
thí dụ cụ thể là mạng Internet đã xuất phát từ Pháp, với tên Minitel, nhiều năm
trước khi được khai thác tại Mỹ. Sự di chuyển chất xám từ Âu sang Mỹ không là
bí mật với bất cứ ai. Sự đồng hóa này đang chấm dứt từ khi Donald Trump ra mặt
chống Châu Âu và công khai vận động làm tan vỡ Liên Hiệp Châu Âu. Các tổng thống
Mỹ sau Trump sẽ thân thiện hơn nhưng quan hệ Âu–Mỹ sẽ không thể nào như trước
và Châu Âu sẽ bắt buộc phải cạnh tranh với Mỹ. Kết quả sẽ ra sao là một câu hỏi
lớn, nhưng điều chắc chắn là tiềm năng khoa học kỹ thuật của Châu Âu không thua
Mỹ. Châu Âu cũng có những ưu thế khác. Tuy không giầu bằng Mỹ nhưng cũng hơn xa
phần còn lại của thế giới, vượt trội về văn hóa và tri thức, có một nền giáo dục
phẩm chất mở cửa cho mọi người và do đó có thể đào tạo và động viên tối đa tài
nguyên trí tuệ.
Thử
thách thứ tư và lớn nhất là xét lại và cải tiến mô hình chính trị. Đây cũng là thử thách cho toàn thế giới. Các khái niệm tự do, dân
chủ, chủ quyền, quốc gia, dân tộc, bình đẳng, liên đới v.v. phải được định
nghĩa lại như thế nào trong kỷ nguyên toàn cầu này ? Kinh tế và tài chính có thể
được có chỗ đứng nào trong chính trị ? Tổ chức chính trị - xã hội nào phù hợp với
thế giới ngày nay ? v.v. Khi tư tưởng chính trị không đi trước để chuẩn bị và
hướng dẫn những thay đổi trong xã hội thì khủng hoảng là điều chắc chắn như lịch
sử thế giới đã chứng minh. Và đó là điều đang xảy ra.
Thế giới đang sa vào khủng hoảng –phong trào dân túy
chỉ là một trong những thể hiện- bởi vì từ sau khi chủ nghĩa cộng sản sụp đổ và
chiến tranh lạnh chấm dứt hầu như đã không còn thảo luận chính trị. Dân chủ tư
bản được coi như đã toàn thắng, kinh tế thị trường dần dần dẫn đến xã hội
thị trường trong đó đồng tiền vừa là trên hết vừa được tập trung vào
tay một số người càng nhỏ. Dân chủ mất dần nội dung. Cuộc thảo luận đã bùng
phát trở lại sau khi quá nhiều mâu thuẫn đã tích lũy. Nó đã rất sôi nổi và gay
go tại Châu Âu, thí dụ như với phong trào Áo Vàng. Nó đã khiến nhiều người nghĩ
Châu Âu đang rất bất ổn. Nhận xét này rất hụt hẫng. Châu Âu thật ra có ít mâu
thuẫn xã hội hơn phần còn lại của thế giới. Châu Âu đã tranh cãi sôi sục chỉ vì
đi trước thế giới về tư tưởng và nhìn thấy trước nhu cầu xét lại này. Trên thực
tế Châu Âu ít bị đe dọa nhất về mặt chính trị và xã hội. Chênh lệch giầu nghèo
không thách đố như tại các nước khác, hệ thống an sinh xã hội vững mạnh, sinh
hoạt chính trị luôn luôn được sự tham gia đông đảo của quần chúng. Tư tưởng
chính trị chính là bàn tay vô hình điều khiển xã hội mà Adam Smith nói tới. Vô
hình cho nên khó nắm bắt. Không có khủng hoảng nào đáng sợ bằng khủng hoảng tư
tưởng chính trị. Trong cuộc thử thách nguy hiểm này Châu Âu có nhiều hy vọng
thoát hiểm và sau đó vươn lên hơn hẳn phần còn lại của thế giới.
Tương lai nào ?
Nét đậm của Liên Hiệp Châu Âu là nó đã là kết hợp
chính trị duy nhất trong lịch sử thế giới được thành lập một cách hoàn toàn tự
nguyện và đặt nền tảng trên những giá trị chính trị và đạo đức cao đẹp. Đã
không hề có một tiếng súng chinh phục, không có bất cứ nước nào bị ép buộc phải
gia nhập Liên Hiệp, chỉ có những nước muốn gia nhập mà chưa được. Liên Hiệp
Châu Âu đã là đế quốc (hiểu theo nghĩa một kết hợp chính trị lớn mạnh) thực sự
văn minh đầu tiên trên thế giới. Văn minh và hùng mạnh vì Liên Hiệp Châu Âu có
GDP ngang với Hoa Kỳ, nghĩa là đứng đầu thế giới, với một trình độ văn hóa, nghệ
thuật và khoa học có phần cao hơn.
Những khó khăn mà Liên Hiệp Châu Âu vừa trải qua và
đang vượt qua có hai nguyên nhân. Một là Liên Hiệp đã bành trướng quá nhanh, từ
12 nước năm 1995 lên 28 nước năm 2013, để có thể giải quyết ổn thỏa mọi vấn đề
nội bộ đặt ra. Hai là sự lớn mạnh nhanh chóng của Châu Âu đã gây lo ngại cho
nhiều thế lực tại Nga và Mỹ. Đối với Putin bản chất dân chủ của Châu Âu là một
đe dọa trực tiếp đối với chế độ độc tài của ông ta. Thành phần thủ cựu cực hữu
chung quanh Donald Trump cũng nhìn Liên Hiệp Châu Âu như một đe dọa đối với địa
vị số 1 của Hoa Kỳ và vai trò đồng tiền thanh toán và dự trữ quốc tế của đồng
đôla. Cả Putin lẫn Trump đều chống Liên Hiệp Châu Âu ra mặt. Nhưng cuộc bầu cử
Nghị Viện Châu Âu vừa chứng tỏ Liên Hiệp Châu Âu mạnh hơn họ tưởng và sẽ không
hề chao đảo. Châu Âu thua xa Hoa Kỳ về sức mạnh quân sự nhưng cũng sẽ không bao
giờ xung đột với Hoa Kỳ. Quan hệ giữa hai bên tuy không còn "tuy hai mà một"
như trước đây nhưng vẫn là quan hệ thân tình. Giai đoạn Donald Trump đang kết
thúc, nhưng hiện tượng Trump vừa chứng tỏ nước Mỹ đã phân hóa lớn và có thể sẽ
rất lúng túng trong tương lai, nhất là khi đồng đôla không còn vai trò hiện
nay. Trump là một dấu hiệu hơn là một nguyên nhân, dấu hiệu rằng Hoa Kỳ không
còn muốn và cũng không còn có thể đảm nhiệm vai trò lãnh đạo thế giới.
Ngoài Mỹ và Liên Hiệp Châu Âu còn những thế lực lớn
nào trên thế giới ?
Có thể loại bỏ ngay vai trò của Nga. Nước Nga tuyệt
đối không có tương lai nào. Ngoài kho vũ khí mà nó không còn khả năng để tiếp tục
duy trì, chưa nói phát triển, Nga hầu như không có khả năng công nghiệp nào.
Kinh tế Nga nói chung chỉ là xuất khẩu dầu khí để nhập khẩu hàng hóa, nhưng thời
đại của dầu khí đang cáo chung. Trọng lượng kinh tế của Nga hiện chỉ là 1,5%
kinh tế thế giới và sẽ còn giảm trong khi chế độ chính trị Nga cần được xét lại
toàn diện. Tương lai của Nga trong trường hợp may mắn nhất chỉ là tương lai của
một nước không quá dưới mức trung bình.
Trung Quốc dù cố tình phô trương một bề ngoài hào
nhoáng đang sắp lâm vào khủng hoảng kinh tế lớn và bắt đầu tiến trình tan vỡ
trong một tương lai rất gần. Cuộc chiến thương mại của Donald Trump chỉ gây những
thiệt hại kinh tế không đáng kể so với những thiệt hại mà Trung Quốc gây ra cho
chính mình trong khi lại giúp Trung Quốc đoàn kết trước một kẻ thù chung. Dầu vậy
mô hình chính trị và kinh tế Trung Quốc quá sai và đã tích lũy quá nhiều mâu
thuẫn để có thể tồn tại.
Ấn Độ có tương lai đầy hứa hẹn nhưng sẽ chỉ thực sự
trở thành một cường quốc trong nửa sau của thế kỷ 21 này, trong khi Nhật bị giới
hạn về địa lý và dân số.
Trong khi chờ đợi, nghĩa là trong vài thập niên sắp
tới, vai trò lãnh đạo thế giới sẽ được đảm nhiệm bởi sự hợp tác giữa các quốc
gia và các tập hợp dân chủ lớn trong đó, trái với cái nhìn của nhiều người,
Liên Hiêp Châu Âu sẽ có vai trò ngày càng quan trọng hơn.
Một lời sau cùng.
Tại sao quan tâm tới vai trò và tương lai của các nước
lớn trong khi chúng ta chỉ là một nước nhược tiểu chưa lo nổi cho chính mình ?
Đó là vì chúng ta đã là chúng ta ngày nay sau khi lạc lõng và bế tắc trong những
ngõ cụt vì không hiểu thế giới. Chọn lựa chủ nghĩa Mác Lênin và phục tùng Liên
Xô của Hồ Chí Minh và Đảng Cộng Sản Việt Nam là một thí dụ.
Nguyễn
Gia Kiểng
(04/06/2019)
No comments:
Post a Comment