Cay RadeMacher
Phan Ba dịch
4-6-2013
1989: Thảm sát Thiên An Môn
Trong những năm 1980, Trung Quốc giàu có hơn và tự do hơn
trước đó. Nhưng cái giá phải trả rất cao: tham nhũng, lạm phát, bất công. Vì
thế mà trong mùa Xuân 1989, một lần tụ tập tự phát của sinh viên trên Quảng
trường Thiên An Môn đã trở thành cuộc biểu tình lớn nhất mọi thời đại.
Nhiều tuần liền, những người biểu tình thống trị đường phố của Bắc Kinh – cho
tới khi những người thừa kế già nua của Mao gọi quân đội đến.
Cay RadeMacher
Phan Ba dịch
Trong năm 1989 đánh dấu kỷ nguyên mới, trong năm mà nhiều
quốc gia đã ra đời từ vùng Baltic cho tới Trung Á, hàng triệu người Trung Quốc
cũng yêu cầu tự do. Họ tụ họp lại, được dẫn đầu bởi sinh viên, thành cuộc biểu
tình nhiều quyền lực nhất của mọi thời đại, chiếm Quảng trường Thiên An Môn.
Cho tới khi cuộc phản đối của họ chấm dứt trong một đêm của sự khủng bố.
Trong những giờ khắc của đêm 3 rạng sáng ngày 4 tháng 6
năm 1989, giới lãnh đạo quanh Đặng Tiểu Bình ra lệnh cho quân đội thực hiện một
chiến dịch mà dưới cái tên “Vụ thảm sát trên Quảng trường Thiên An Môn” đã trở
thành một dấu biểu hiện cho chính họ.
Nhưng dù sự kiện này có ảnh hưởng sâu rộng đến như thế,
người ta biết rất ít về nó. Những người biểu tình muốn chính xác là những điều
gì, đã làm những việc gì? Ai dẫn đầu hàng trăm ngàn người đó? Tại sao giới lãnh
đạo nhà nước lại bỏ mặc thủ đô cho những người đó trong nhiều tuần liền? Nhưng
rồi tại sao họ lại dùng vũ lực?
Và những gì đã thật sự xảy ra trong cái đêm tháng 6 đó?
KHÁC VỚI ĐÔNG ÂU, không có một cuộc khủng hoảng kinh tế thúc đẩy sự bất bình, còn ngược lại
là đằng khác: từ những cuộc cải cách của thập niên 1980, tổng sản lượng quốc
gia tăng gần 9% hàng năm.
Trong thời gian đó, lợi nhuận làm ra là khổng lồ – nhưng
không được phân chia một cách công bằng. Ai có việc làm trong nền kinh tế mới
thì kiếm được nhiều tiền. Ngược lại, nông dân, công dân trong các nhà máy quốc
doanh và nhân viên nhà nước bị tụt lại phía sau. Hậu quả: giữa các thu nhập là
một hố sâu ngày càng lớn ra, càng bị tăng cường bởi một tỷ lệ lạm phát – của
năm 1988 – trên 20%
Cuối những năm 1980, có ba triệu người chạy trốn nông
thôn về sống trên đường phố của các thành phố Trung Quốc, những người từ các
vùng hẻo lánh đã kéo về các thành phố lớn với hy vọng có được việc làm. Một
niềm hy vọng hảo huyền: có khoảng năm triệu người thất nghiệp trong Trung Quốc,
thêm 20 triệu người nữa là công nhân trong các nhà máy quốc doanh với lương tối
thiểu rất thấp, những người hầu như không phải làm gì.
Sinh viên là những người thua cuộc trong Trung Quốc hiện đại: sau khi tốt
nghiệp, nhà nước vẫn phân chia cho họ những công việc không có thu nhập cao như
trong thời của Mao. Vì thế mà những người biểu tình tích cực nhất đến từ 40
trường đại học của Bắc Kinh. Ảnh: GEO Epoche.
Trong ĐCS, nạn tham nhũng là bệnh: quan chức nhập hàng
hóa xa xỉ, hướng các đầu tư nhà nước vào những nhà máy nhất định, giao
chức vụ cho người thân quyến. Năm 1988 – theo một báo cáo của Tòa án Nhân dân
Tối cao – có 55 710 vụ tội phạm kinh tế được xét xử, trung bình mỗi ngày bắt
đầu 152 vụ.
Đảng chia rẽ sâu sắc trong câu hỏi phải tiếp tục như thế
nào. Người đàn ông nhiều quyền lực của Trung Quốc, Đặng Tiểu Bình, 84 tuổi, đã
rút lui ra khỏi hầu hết các chức vụ, nhưng vẫn còn là Chủ tịch Quân ủy Trung
ương – và qua đó kiểm soát quân đội và cảnh sát nhân dân vũ trang, một đơn vị
bán quân sự để chống nổi loạn trong nước.
Đặng là bố già không tranh cãi của Đảng. Thế nhưng ở dưới
ông, cỗ máy của các quan chức đã chia ra thành hai phái kình địch với nhau,
được đại diện bởi hai người che chở cho họ:
-
Thủ tướng Lý Bằng, 60 tuổi, kỹ sư điện, là một trong các
quan chức cao cấp trẻ tuổi nhất: nhà chính trị gia năng động, lạnh lùng, không
khoan nhượng này có thời gian được đào tạo trong nước Liên bang Xô viết của
Stalin và kể từ đấy là người hâm mộ việc nhà nước kiểm soát nghiêm ngặt nền
kinh tế.
-
Bí thư Đảng Triệu Tử Dương, 69 tuổi, luôn ăn mặc lịch sự,
muốn đẩy lùi Đảng ra khỏi nền kinh tế; trong tương lai, các nhà quản lý nên
lãnh đạo các nhà máy chứ không phải cán bộ Đảng.
Trong nửa sau của thập niên 1980, các phe phái này đấu
tranh với nhau vì đường hướng cho lần trỗi dậy. Đặng thường quyết định bốc
đồng, cổ vũ cả hai phe.
Tạm thời không có cải cách nữa? Với lời yêu cầu đấy, Lý
Bằng có trước hết là quan chức cao cấp đứng về phía mình – các thống soái, bộ
trưởng ngày xưa.
Hay các cải cách cần phải được tiến xa hơn nữa. Triệu Tử
Dương đại diện cho đường hướng này, và ông ấy dựa vào các đồng minh ở ngoài
ĐCS, như sinh viên. Nhưng đấy là những đồng minh nguy hiểm cho một quan chức
Đảng.
2,7 triệu sinh viên của khoảng 1000 trường đại học là một
đạo quân của những người chán nản. Vì sau khi học xong, nhà nước phân bổ cho
mỗi một người tốt nghiệp một việc làm; rồi thầy giáo thu nhập được vào khoảng
1/3 của công nhân có tay nghề, giáo sư nhận được nhiều tiền như người soát vé.
Tài xế taxi ngược lại có thể thu nhập gấp ba lần.
Không phải là điều đáng ngạc nhiên, khi trong giới trí
thức có sự bất bình lớn với giới lãnh đạo Trung Quốc. Trong tháng 3 năm 1989,
giới quan chức chóp bu biết được qua một lần thăm dò ý kiến, rằng đặc biệt là
những người tốt nghiệp đại học ủng hộ cuộc cải cách. Kết luận của Đảng: “Đó là
một bằng chứng cho sự mơ hồ về tư tưởng hệ ở các cấp bậc có học cao hơn.”
Sự “mơ hồ về tư tưởng hệ” này sẽ dần dần phát triển trở
thành một sự thách thức quyền lực.
Việc đấy đã xảy ra như thế nào thì không thể tái diễn lại
chính xác được, mặc dù có nhiều tường thuật của các nhân chứng và tài liệu. Có
những lời tường thuật mâu thuẫn với nhau. Bản sao nhiều văn kiện nhạy cảm –
biên bản những cuộc họp trong giới lãnh đạo Đảng hay tường thuật của những viên
chỉ huy quân đội gửi cho cấp trên của họ – được một người cung cấp thông tin
nặc danh mang lén sang Hoa Kỳ nhiều năm sau đó. Các văn kiện này có độ tin cậy
cho tới đâu thì thường không thể kiểm chứng được.
Mặc dù vậy, chắc chắn một điều là các sự kiện bi thảm đó
đã bắt đầu một cách bất ngờ: với cái chết vì bệnh tim của một quan chức cao
cấp.
Những người biểu tình thành lập các liên hiệp sinh viên: những tổ chức mang
tầm quan trọng, độc lập với Đảng trong lịch sử Trung Quốc. Các lãnh tụ của họ –
như sinh viên Vương Đan trong hình – yêu cầu, ngoài những điều khác, các chính
trị gia lãnh đạo hãy từ chức. Ảnh: GEO Epoche.
THỨ BẢY, 15 THÁNG 4.
Hồ Điệu Bang qua đời ở tuổi 73 vì một cơn đau tim. Năm
1982, người được Đặng Tiểu Bình che chở được bầu lên làm Tổng Bí thư ĐCS, thế
nhưng năm 1987 ông ấy mất chức vụ này – đối với những người bảo thủ trong ĐCS,
các kế hoạch tự do hóa nền kinh tế của Hồ nguy hiểm tới mức ngay đến Đặng cũng
không thể giữ được ông ấy.
Ít ra thì Hồ cũng giữ được một chức vụ trong Bộ Chính
trị, ủy ban cao nhất của Đảng và từ đấy trở thành thần tượng của tất cả những
người Trung Quốc hy vọng vào một sự thay đổi về chính trị và kinh tế.
Tất cả các quan chức cao cấp đều biết rõ, rằng họ phải tổ
chức chôn cất long trọng chính trị gia Hồ nổi bật, nhưng cũng biết rằng tang lễ
này có thể là dịp biểu tình của những người có thiện cảm với cải cách.
Lý Bằng cảnh báo: “Chúng ta phải giám sát các trường đại
học. Sinh viên bao giờ cũng dễ bị kích động nhất.”
Thứ hai, 17 tháng 4, vào buổi sáng. Khoảng 600 sinh viên
và giảng viên của trường Đại học Chính trị và Luật tụ tập lại trên Quảng trường
Thiên An Môn, đặt cờ và vòng hoa tưởng niệm Hồ Diệu Bang. Dần dần, nhiều nhóm
thanh niên đổ đến thêm, cho tới 16 giờ là khoảng 10.000 sinh viên, cũng cả từ
các đại học khác, thêm vào đó là người hiếu kỳ. Cảnh sát cố giải tán đám đông,
hoài công. Một dấu hiệu báo động.
Vì Quảng trường Thiên An Môn, một quảng trường hình chữ
nhật lớn 40 ha trong trung tâm của thành phố mười một triệu dân, là quảng
trường lớn nhất thế giới, trái tim của Trung Quốc. Ở mặt Bắc, ẩn ở phía sau
“Thiên An Môn”, là “Cấm Thành”, nơi các hoàng đế đã cai trị nhiều thế kỷ liền.
Ở các cạnh dài có các đài tưởng niệm của quyền lực Cộng sản: bên phía Tây là
“Đại hội đường Nhân dân”, nơi Quốc Hội họp, ở phía Đông là bảo tàng đồ sộ của
Cách mạng Trung Quốc.
Ở giữa, một cột đá nhắc nhở đến những người “tử vì đạo”
của ĐCS; người chết nổi tiếng nhất của họ nằm bất động cách đấy vài mét như xác
chết sáp của sự vĩnh cửu: Mao Trạch Đông nằm trong một gian sảnh tưởng niệm.
Bắt đầu từ giữa tháng 5, hàng ngàn người bắt đầu tuyệt thực. Họ được sinh
viên Y khoa chăm sóc trong lều trên Thiên An Môn. Ảnh: GEO Epoche.
Chính tại đài tưởng niệm này, cờ tang bay phất phới, vòng
hoa chồng chất lên nhau. “Trái tim của ông ấy mắc bệnh, vì Trung Quốc mắc
bệnh”, sinh viên đã làm thơ về Hồ Diệu Bang trước đó trên báo tường. Cuộc biểu
tình này vô danh, tự phát. Không ai biết là ai đã viết tờ báo tường đầu tiên,
những bài thơ đầu tiên – hay ai là người đầu tiên đã kêu gọi hãy đến Quảng
trường Thiên An Môn. Mặc dù vậy, cơn bão phản đối làm rung chuyển Trung Quốc đã
bắt đầu qua đó.
18 tháng 4, 8 giờ. Khoảng 200 sinh viên biểu tình ngồi
chận lối vào Đại hội đường Nhân dân. Họ muốn nói chuyện với thành viên chủ tịch
đoàn Quốc Hội về các yêu cầu mà rõ ràng là đã xuất hiện trong vài giờ trước đó
tại những cuộc gặp gỡ tự phát ở các trường đại học. Ngoài những việc khác, họ
yêu cầu nhiều tiền hơn cho đào tạo (và qua đó là những điều kiện học tập tốt
hơn), tự do xuất bản cũng như công bố thu nhập của cán bộ Đảng. Những người
biểu tình hát quốc ca. Người sếp lễ tân của Quốc Hội nói chuyện với họ một
chút, ngoài ra thì ít có gì xảy ra. Thời tiết mùa hè, bầu không khí trên Thiên
An Môn yên bình.
19 tháng 4, 23 giờ. Gần 300 sinh viên của Đại học
Bắc Kinh tụ tập lại trong khuôn viên của trường để thành lập “Liên hiệp Sinh
viên Thống nhất”, tổ chức đối lập quan trọng đầu tiên từ nhiều thập niên.
Bảy người trẻ tuổi được bầu làm lãnh đạo, trong đó có
Vương Đan, một sinh viên khoa Sử hai mươi tuổi.
20 tháng 4, buổi sáng. Một cộng tác viên khuyên Triệu Tử
Dương hãy hủy bỏ chuyến đi sang Bắc Triều Tiên theo kế hoạch. Câu trả lời của
Triệu: “Dời chuyến đi thăm chính thức sẽ khiến cho những người nước ngoài nào
đó phỏng đoán rằng tình hình chính trị của chúng ta là bất ổn.” Ông ấy đi.
THỨ SÁU, 21 THÁNG 4.
Ở trường Đại học
Sư phạm, Ngô Nhĩ Khai Hy 21 tuổi công bố một thông cáo mà trong đó anh ấy yêu
cầu, ngoài những điều khác, hãy tẩy chay không lên giảng đường.
Thứ bảy, 22 tháng 4, 3 giờ. Ngày lễ tang cho Hồ. Trước
lúc bình minh, hơn 80000 sinh viên của 20 trường đại học bắt đầu diễu hành.
Những “đội canh gác” riêng bao xung quanh các nhóm người diễu hành, bảo đảm
trật tự. Họ đến Thiên An Môn mà không bị quấy rầy.
4 giờ 30. Chiếc xe buýt cảnh sát chạy đến, người sĩ quan
bước xuống bị sinh viên bao quanh – vì ông ấy bảo đảm rằng hành động của họ
được nhà nước nhân nhượng.
10 giờ 00. Bắt đầu nghi lễ trong Đại hội đường Nhân dân.
Đặng Tiểu Bình và 4000 cán bộ cao cấp tiến hành nghi thức cúi chào ba lần trước
Hồ Diệu Bang nằm trong quan tài.
Sau lễ, Triệu Tử Dương gặp Đặng Tiểu Bình. Tuy là ông
muốn “kiên quyết ngăn chận” không cho sinh viên biểu tình, thế nhưng để làm
điều đó thì “các biện pháp hợp pháp là đã đủ. Chủ yếu là phải thuyết phục và
đối thoại trên nhiều bình diện”. Người bố già chỉ trả lời: “Tốt.”
Tức là Triệu Tử Dương vẫn còn nhận được sự ủng hộ của con
người già nua đó. Trong thời gian của chuyến đi thăm Bắc Triều Tiên, việc bắt
đầu vào sáng hôm sau đó, Thủ tướng Lý, nhân vật số hai trong hệ thống cấp bậc,
sẽ tiếp nhận quyền điều khiển Đảng.
ĐCS chia rẽ. Ngày 19 tháng 5, sếp Đảng Triệu Tử Dương nói chuyện với các
sinh viên mà ông ấy cho rằng một phần các yêu cầu của họ là có lý do. Nhưng
nhiều quan chức lo sợ một cuộc Cách mạng Văn hóa lần thứ nhì (bên phải cạnh
Triệu là Ôn Gia Bảo). Ảnh: GEO Epoche.
24 tháng 4. Tụ tập của khoảng 10000 sinh viên từ hầu hết
các trường đại học Bắc Kinh. Vương Đan và những người diễn thuyết khác kêu gọi
tẩy chay thính đường, dân chủ, tự do báo chí, điều tra các cảnh sát viên dùng
bạo lực. Rồi một “Ủy ban Hành động của các trường đại học Bắc Kinh” được thành
lập – một tổ chức xuất hiện mạnh mẽ hơn và tự tin hơn thấy rõ. Thuộc trong ủy
ban lãnh đạo, ngoài những người khác, là Ngô Nhĩ Khai Hy và Vương Đan.
Lần đầu tiên kể từ 1949, sự độc chiếm quyền lực của Đảng
bị thách thức một cách nghiêm trọng. Nếu như cho phép, người sếp tuyên giáo của
ĐCS lớn tiếng, “thì rồi chúng ta sẽ có hàng nghìn Lech Walesa” – và qua
đó nhắc đến người công nhân Ba Lan đã thành lập công đoàn tự do “Solidarnosc”
đầu tiên của đất nước đấy và đã làm lung lay hệ thống xã hội chủ nghĩa ở đó.
25 tháng 4, 9 giờ. Lý Bằng đến gặp Đặng Tiểu Bình để thúc
giục ông ấy hành động cứng rắn hơn: “Mũi lao bây giờ hướng trực tiếp đến anh.”
Đặng trả lời: “Chúng ta phải hành động một cách rõ ràng
trong lúc dập tắt cuộc bạo loạn này.”
Người bố già dùng từ “bạo loạn”. Một khái niệm nhắc nhở
đến một chấn thương: đến cuộc Cách mạng Văn hóa, cái mà kể từ lúc đó bị nhiều
cán bộ phỉ báng là “bạo loạn”, vì Đặng và nhiều quan chức cao cấp khác chỉ
thoát chết trong đường tơ kẻ tóc vào thời đấy.
Kể từ lúc đấy, họ lo sợ rằng có một điều gì giống như thế
sẽ lại xảy ra cho họ. Trong cuộc Cách mạng Văn hóa, đấy cũng chính là những đám
học sinh sinh viên cuồng tín đe dọa họ đấy mà? Và bây giờ cũng lại sinh viên,
lại khẩu hiệu, lại diễu hành.
Lý Bằng nhận ra rằng câu nói của Đặng cũng giống như một
thứ vũ khí. “Chúng ta có cần phải cho viết một bài xã luận trong “Nhân dân Nhật
Báo” để công bố lời nói của đồng chí Tiểu Bình hay không?”, ông ấy đưa đề nghị
ra cho các quan chức. Không ai phản đối. Viên phó tuyên truyền bắt đầu tiến
hành.
18 giờ 30. Đài phát thanh nhà nước đã phát đi bài xã luận
dựa trên câu nói của Đặng, bài báo mà sẽ được phát hành vào ngày hôm sau. Sinh
viên căm phẫn: phẫn nộ, có cảm giác như đã bị phản bội. Vì họ nhìn mình như là
công dân, người yêu nước, nhiều người còn tự nhìn mình như là người cộng sản.
Nhưng “bạo loạn” đã đóng dấu họ trở thành những người phạm tội.
Bất thình lình – và cả Đặng lẫn Lý Bằng đều không nhận ra
điều đấy – không còn có khoảng trống cho thỏa hiệp nữa: Đảng bây giờ còn có thể
chấp nhận những yêu cầu của sinh viên nữa hay không khi mà đã đóng dấu “kẻ bạo
loạn” lên người họ?
Và ngược lại: Có phải là bây giờ sinh viên phải tiếp tục
biểu tình cho tới khi tất cả các yêu cầu được chấp thuận hay không? Vì nếu họ
rút lui trước đó thì họ phải lo ngại là bị an ninh quốc gia đàn áp như là những
“kẻ bạo loạn”.
Hàng ngàn người ngủ qua đêm trên Thiên An Môn. Càng ngày các lãnh tụ sinh
viên càng gặp khó khăn hơn trong tổ chức cung cấp cho họ – và thống nhất các
mục đích kế tiếp của phong trào. Ảnh: GEO Epoche
27 THÁNG 4, 16 GIỜ.
Bây giờ là 150.000 người trên Quảng trường Thiên An Môn
rồi, những người trước đó đã kéo đi nhiều giờ liền qua Bắc Kinh.
Họ vẫy cờ đỏ và những tấm vải được may lại từ ra trải
giường, gọi to “Dân chủ muôn năm!” Hàng trăm ngàn người dân đứng ở vỉa hè cổ
vũ. Khách bộ hành gọi những người cảnh sát, những người liên tục dựng rào cản
đường – mà luôn bị đi vòng qua –: “Đừng đánh họ!”
Chính từ ngữ “bạo loạn” đã thúc đẩy cuộc biểu tình của
sinh viên trở thành cuộc phản đối của số đông: chưa từng bao giờ có nhiều người
trong số họ đi trên đường phố như thế (hiện 40 trường đại học và học nghề đã tê
liệt do bị tẩy chay), họ chưa từng bao giờ được nhiều người dân cổ vũ như thế.
Và chưa từng bao giờ họ lại hạ nhục cảnh sát đến như thế với cuộc diễu hành
trên đường phố như thế.
Thứ hai, ngày 1 tháng 5, buổi chiều. Ban thường vụ Bộ
Chính trị họp: ủy ban mà năm cán bộ cao cấp nhất thường xuyên bàn luận với
nhau, trong đó có Lý Bằng và Triệu Tử Dương, nhưng không có Đặng, người về mặt
chính thức đã từ bỏ mọi chức vụ. Qua đó, nhóm này – thuộc vào trong đó còn có
Kiều Thạch, Diêu Y Lâm và Hồ Khởi Lập – khiến cho người nhớ đến chính phủ của
một hoàng đế, nơi các bộ trưởng hội họp lại với nhau trong khi nhà vua thì cảm
thấy không cần thiết phải có mặt. Triệu Tử Dương, trở về từ Bắc Triều Tiên ngày
hôm trước, phê phán bài xã luận của tờ “Nhân dân Nhật báo”. “Những vấn đề mới”
phải được giải quyết “nhờ vào dân chủ và pháp luật”.
Lý Bằng trả lời: “Ổn định phải là điểm đầu tiên của
chương trình nghị sự.”
Sự chia rẽ bộc lộ ngày càng rõ rệt hơn trong nhóm cao cấp
nhất của Đảng: giữa những người theo Triệu, muốn thương lượng với sinh viên, và
những người quanh Lý, yêu cầu phải bẻ gãy sự chống cự. Nhưng không có quyết
định được đưa ra.
4 tháng 5. Nửa triệu người trên quảng trường Thiên An
Môn. Sinh viên, công nhân, người dân tưởng nhớ lại lần biểu tình huyền thoại
của sinh viên ngày 4 tháng 5 năm 1919.
Triệu, người nói chuyện trên hội nghị thường niên của
Ngân hàng Phát triển châu Á, bảo đảm rằng cuộc biểu tình phản đối “không mâu
thuẫn với tính ổn định” của Trung Quốc.
Vào ngày 20 tháng 5, Lý Bằng tuyên bố tình trạng khẩn cấp. Quân lính tiến
vào thành phố, nhưng dè dặt. Bây giờ thì biểu tình bị cấm. Nhưng ngay cả khi
đối diện với những người mặc quân phục thì cũng chẳng có ai tuân theo điều đấy
cả. Ảnh: GEO Epoche.
Thứ bảy, 13 tháng 5, 13 giờ. Sinh viên gặp nhau trong
khuôn viên của trường Đại học Sư phạm, bị kích động bởi một tờ truyền đơn:
“Trong tuổi trẻ rực rỡ của chúng ta, chúng ta không còn sự lựa chọn nào khác ngoài
việc từ bỏ nét đẹp của cuộc đời chúng ta, dù chúng ta có không muốn đến đâu đi
chăng nữa.” Đấy là về một chiến lược mới: tuyệt thực.
Một sự phản kháng như thế chưa từng có trong Trung Quốc.
Thời điểm hầu như không còn có thể thuận tiện hơn nữa. Sếp Xô viết Gorbachev sẽ
đến thăm Bắc Kinh, sẽ đưa cánh tay mặt ra cho Đặng để trở thành “cái bắt tay
lịch sử” và qua đó đánh dấu chấm dứt các căng thẳng giữa hai thế lực. Đối với
ĐCS, đấy là một thắng lợi hết sức to lớn cho thể diện.
Bây giờ, các sinh viên lại có kế hoạch tuyệt thực đúng
vào chuyến viếng thăm chính thức này, trong một lều trại trên Thiên An Môn.
Không ai, họ tin vậy, sẽ dám dùng bạo lực với họ, khi cả thế giới đang nhìn
đến. Cuộc phản đối của họ, họ hy vọng thế, sẽ mang các quan chức vào trong một
tình thế lúng túng và sẽ bắt buộc họ có những nhượng bộ nhanh chóng.
15 giờ 25. Khoảng 200 sinh viên đến Thiên An Môn từ đại
lộ Trường An, con đường lớn của Bắc Kinh. Trong số họ có những người biểu tình
tuyệt thực, đeo những cái băng trên trán như “Tự do muôn năm”. Tạo thành một
vòng tròn ở phía Bắc của đài kỷ niệm những người anh hùng và dựng lều lên.
Phần lớn đều 19, 20 tuổi. Sinh viên Y khoa chăm sóc họ,
có người mang nước uống pha đường, thuốc lá đến. Những người khác mang hộp giấy
đi quanh người dân hiếu kỳ để xin tiền ủng hộ. (Vài ngày sau đó, Hội người tàn
tật Trung Quốc sẽ cho 100.000 nhân dân tệ, mặc dù người đứng đầu là con trai
của Đặng Tiểu Bình.).
16 giờ 25. Thời gian này đã có hơn 1000 người biểu tình
tuyệt thực. Trời nóng bức và đầy khói xe. Xe cứu thương hú còi mang những người
kiệt sức vào bệnh viện. Hàng ngàn người đi bằng xe đạp, khắp nơi đều có những
cuộc thảo luận với người đi đường.
Quyền lực nhà nước dường như tê liệt. Khi sinh viên mời
kem vài người lính đang đứng gác ở lối vào Đại hội đường Nhân dân ở phía Đông,
các sĩ quan ngượng ngùng ra lệnh: “Không được ăn!”
18 giờ 00. Ba lãnh tụ sinh viên tổ chức họp báo trên
những bậc thang trước Viện Bảo tàng Lịch sử Trung Quốc. Họ công bố việc biểu
tình tuyệt thực. Họ “vẫn còn sống trong thời kỳ nô lệ”, Ngô Nhĩ Khai Hy giải
thích với một nhà báo.
Đến một lúc nào đó vào ngày này, Triệu Tử Dương gặp Đặng
Tiểu Bình để trao đổi, lần đầu tiên sau lễ tang cho Hồ Diệu Bang. Triệu đưa ra
một chiến thuật dè dặt.
Đặng trả lời: “Trên Thiên An Môn phải có trật tự khi
Gorbachev đến.” Một tối hậu thư: Nếu chuyến viếng thămg chính thức trở thành
thảm họa thì ông ấy sẽ để cho Triệu phải trả giá.
Chủ Nhật, 14 tháng 5. Bành Chân, cựu thị trưởng tự do hơn
của Bắc Kinh – người bị bãi nhiệm trong thời của cuộc Cách mạng Văn hóa –
gọi điện cho Đặng, việc hiếm khi xảy ra: “Tôi thấy là chúng ta phải làm điều gì
đó để lật ngược lại tình thế.” Thế nhưng chỉ có quan chức cấp dưới nói chuyện
với những người biểu tình tuyệt thực – không có quyền đưa ra nhượng bộ để qua đó
mà khiến cho tình hình bớt căng thẳng hơn.
Thứ hai, 15 tháng 5, 12 giờ 00. Gorbachev đáp xuống sân
bay Bắc Kinh. Ở đó, ông ấy duyệt qua một đội danh dự, cái thật ra theo nghi
thức là sẽ được tiến hành bốn giờ sau đó – trên Thiên An Môn.
Người cầm quyền Xô viết ngạc nhiên. Đoàn xe của ông ấy
không chạy trên đại lộ Trường An, mặc dù nó đã được trang hoàng bằng cờ. Qua
những con đường nhỏ, đoàn xe đến nhà khách của chính phủ Trung Quốc, nơi mà
người sếp Xô viết phải bước vào qua một cửa phụ.
18 giờ 15. Gorbachev và Chủ tịch nước Trung Quốc Dương
Thượng Côn gặp nhau trong Đại hội đường Nhân dân. Ở bên ngoài trên quảng
trường, các sinh viên hô to. “Dân chủ hay là chết!” Gorbachev nói với Dương:
“Tôi đến Bắc Kinh, và anh có một cuộc cách mạng!”
Bẽ mặt! Đặng Tiểu Bình đã tổ chức cuộc hội nghị thượng
đỉnh này từ một cảm giác của thế mạnh. Và bây giờ thì ông ấy còn chẳng làm chủ
được thủ đô của mình nữa.
20 tháng 5: quân lính nhận lệnh không được sử dụng bạo lực. Họ cần tranh
thủ lòng tin của người dân bằng cách đó. Nhưng người dân thường chận quân đội
lại và ngăn cản không cho họ tiến vào trung tâm thành phố. Ảnh: GEO Epoche.
16 THÁNG 5, 1 GIỜ 00.
Thông tin chính thức qua loa trên Thiên An Môn: chính phủ
đang đối thoại với sinh viên. Họ cần phải rời quảng trường. Không ai phản ứng.
Hiện giờ, ngay đến đài truyền hình nhà nước cũng tường
thuật về thành phố lều của những người đang biểu tình tuyệt thực. Cả nước đều
biết đến những người biểu tình – và nhiều người cũng biết các yêu cầu của họ.
Cho tới buổi chiều, 300.000 người dân đổ vể quảng trường và bao bọc lấy những
người đang hoạt động ở đó.
Đối với những người lãnh tụ sinh viên, tình hình trở nên
khó khăn. Họ đã tính trước rằng cuộc biểu tình của họ sẽ bắt buộc chính phủ
phải nhượng bộ cho tới thời điểm chuyến viếng thăm của Gorbachev. Bây giờ thì
hoạt động đấy, theo kế hoạch là hai ngày, phải được kéo dài vô hạn định. Tuy là
liên tục có người mới tình nguyện, nhưng đồng thời cũng đã có 600 người kiệt
sức nằm trong bệnh viện.
Trong lúc đó, ngày thứ hai trong chuyến viếng thăm của
Gorbachev cũng diễn ra trong sự ứng biến tạm thời thật lúng túng. Ông vào Đại
hội đường Nhân dân qua một cửa phụ. Ở đấy, cuối cùng rồi ông cũng có cuộc trao
đổi riêng với Đặng Tiểu Bình. Gorbachev, rõ ràng là cảm thấy bất ổn, lo ngại
rằng chẳng bao lâu nữa cũng có thể sẽ có những điều tương tự như thế đe dọa
mình ở Moscow, và tuyên bố tình đoàn kết của ông ấy.
Đấy đối với họ Đặng bị bẽ mặt thì đấy chỉ là một sự an ủi
bé nhỏ, rằng người đối diện với mình không đắc thắng. Sau cuộc gặp gỡ, người bố
già sẽ biến mất khỏi giới công khai trong vòng ba tuần mang tính quyết định sau
đó. Không xuất hiện, không diễn thuyết, không có hình ảnh trên truyền hình.
Sếp Đảng Triệu Tử Dương lúc đấy đọc một bài diễn văn
trước nhiều khách quốc gia, cũng được truyền hình phát đi. Trong đó, ngoài
những điều khác, ông ấy tuyên bố rằng Đặng vẫn là lãnh tụ cao nhất của Trung
Quốc.
Thế nhưng câu nói đó, cái hẳn đã được nghĩ như là một lời
tuyên bố tôn vinh, phải có tác động như là một sự khiêu khích đối với nhiều cán
bộ. Lời tuyên bố đấy đối với họ giống như một sự giữ thái độ cách biệt của
Triệu đối với người bố già: Đặng bị nêu ra như là người chịu trách nhiệm chính
của chính phủ và qua đó là người tiếp nhận mọi sự phản kháng.
Đấy có lẽ là sai lầm chiến thuật lớn nhất của Triệu trong
cuộc tranh giành quyền lực. Ngay trong tối hôm đó, ông ấy họp với Lý Bằng và
các quan chức cao cấp khác. Lý tức điên, những người biểu tình “tấn công và
lăng nhục” Đặng Tiểu Bình. “Mục đích của họ là lật đổ Đảng Cộng sản Trung
Quốc.”
Triệu đáp trả: “Phần lớn các sinh viên đang biểu tình đều
yêu nước và thật sự lo lắng cho đất nước của chúng ta. Chúng ta phải thu lại
bài xã luận của ngày 26 tháng 4.”
Lý Bằng trả lời: “Đó là những lời phát biểu nguyên thủy
của đồng chí Đặng Tiểu Bình. Không thay đổi chúng được đâu.”
Không người nào trong hai đối thủ có thể thuyết phục được
tất cả ba người đồng chí khác trong Ủy ban Thường vụ của Bộ Chính trị. Nhóm
lãnh đạo cao cấp nhất của ĐCS tê liệt – và quyết định hỏi ý kiến Đặng.
Để chận quân đội lại, tài xế xe buýt để xe của họ nằm ngang qua trên các
đại lộ của Bắc Kinh và xì lốp xe. Ảnh: GEO Epoche
THỨ TƯ, 17 THÁNG 5.
Vào ngày này đã diễn ra cuộc biểu tình lớn nhất không do
nhà nước tổ chức trong lịch sử Trung Quốc – và đồng thời cũng là cuộc tranh
giành quyền lực quyết định trong Đảng.
Khoảng một triệu người đổ về Thiên An Môn, đi bộ, bằng xe
đạp hay trên xe tải. Sinh viên, công nhân, trí thức, nhân viên nhà nước, nhà
báo của tờ “Nhân dân Nhật báo” và của đài truyền hình nhà nước, cả cảnh sát trẻ
tuổi nữa. Nhiều người giơ cao biểu ngữ. “Đặng, anh già rồi”, có thể đọc được
như thế ở trên đó hay :”Giá cả tăng, lương teo lại.”
Người bán hàng rời cửa tiệm, công nhân rời nhà máy, sản
xuất đình trệ khắp mọi nơi. Dưới bầu trời rực rỡ, bầu không khí giống như lễ hội,
người làm xiếc trong đám đông, trẻ con cùng với trống, nhạc phát ra từ những
cái loa do sinh viên lắp đặt: bản Giao hưởng số 9 của Beethoven. Cứ như người
dân đã chiếm lĩnh đường phố Bắc Kinh.
Đã từ lâu, không chỉ có người dân bản xứ chen chúc nhau
trên quảng trường: nhân viên soát vé hỏa xa để cho sinh viên đi tàu không mất
tiền về thủ đô trên nhiều chuyến tàu hỏa đường dài, để họ biểu tình ở đó.
Ngay từ sáng, Ủy ban Thường vụ của Bộ Chính trị đã nhận
chỉ thị của Đặng tại nhà của ông ấy trong Trung Nam Hải, chỉ cách đám đông vài
trăm mét.
Ông bố già tuyên bố: “Đồng chí Tử Dương, bài diễn văn của
đồng chí trong ngày 4 tháng 5 là một bước ngoặc. Từ lúc đấy, phong trào sinh
viên ngày càng tồi tệ hơn. Sau khi suy nghĩ thật lâu, tôi đã đi đến quyết định,
rằng chúng ta cần phải gọi Quân đội Giải phóng Nhân dân vào Bắc Kinh và
tuyên bố tình trạng khẩn cấp. Mục đích là phải dứt khoát dẹp tan cuộc bạo loạn
này.”
Triệu trả lời: “Đồng chí Tiểu Bình, tôi khó lòng mà thực
hiện kế hoạch này được.”
Đặng: “Thiểu số phải phục tùng đa số!”
Triệu: “Tôi xin chịu kỷ luật Đảng.”
Vào khoảng 20 giờ, Ủy ban Thường vụ lại họp, bây giờ thì
không có Đặng. Đến lúc biểu quyết về đề nghị của ông ấy: hai quan chức cao cấp
ủng hộ (Lý Bằng và Diêu Y Lâm), hai chống (Triệu Tử Dương và Hồ Khởi Lập),
người thứ năm, Kiều Thạch, bỏ phiếu trắng. Tê liệt.
Triệu đề nghị từ chức.
“Làm sao mà anh lại có thể rút lui đúng vào lúc chúng ta
cần sự đoàn kết nhiều nhất chứ?”, người cao tuổi Đảng nhất cũng có mặt trong
lúc đó, Dương Thượng Côn, la mắng ông ấy. Tức là cũng không có từ chức. Nói
chung là không có quyết định.
ĐCS bây giờ bị đe dọa mất đầu.
Ở bên ngoài, lễ hội nhân dân vẫn tiếp tục – cho tới khi
cơn mưa rào cuốn trôi đi sự nóng nực. Nhiều người đi về nhà. Ngày mà có thể
mang lại cho Trung Quốc một cuộc cách mạng mới đã chấm dứt trong cơn mưa và sự
yên tịnh.
18 THÁNG 5, 8 GIỜ 30.
Ủy ban Thường vụ lại họp, lần này thì không có Triệu Tử
Dương đã cáo ốm, nhưng được mở rộng với Đặng Tiểu Bình và nhiều người cao tuổi
trong Đảng, cũng như thành viên của Quân Ủy.
Lý Bằng: “Tôi dứt khoát theo kế hoạch khôn ngoan là tuyên
bố tình trạng khẩn cấp.” Rồi tiếp theo sau đó là những lời chỉ trích gay gắt
người sếp Đảng, người mà ông không còn gọi là “đồng chí Tử Dương” nữa mà bằng
một cách hình thức bao gồm cả họ “đồng chí Triệu Tử Dương.”
Nhóm này quyết định tuyên bố tình trạng khẩn cấp ở nhiều
khu phố Bắc Kinh. Qua đó ĐCS, lại có khả năng ứng phó. Lý Bằng với thái độ cứng
rắn của ông ấy đã thắng cuộc, nhưng nếu như không có uy quyền của Đặng Tiểu
Bình thì quyết định đấy đã không được đưa ra.
Chiến dịch cần phải bắt đầu vào ngày 21 tháng 5, lúc 0
giờ 00. Ngoài những lực lượng khác có quân đoàn 38 đóng gần Bắc Kinh tham gia.
Từ Quảng trường Thiên An Môn và các trường đại học, sinh viên chạy ngang
qua thành phố, yêu cầu người dân hãy đình công và ủng hộ – và thông báo cho họ
biết về những đơn vị quân đội đang tiến vào Thiên An Môn. Ảnh: GEO Epoche
11 giờ 00: trong Đại hội đường Nhân dân, Lý Bằng gặp
Vương Đan, Ngô Nhĩ Khai Hy và các lãnh tụ sinh viên khác. Tất cả đều ngồi trên
những cái ghế đệm màu đỏ có tấm trải trang trí màu trắng. Ngô Nhĩ Khai Hy mặc
pyjama và có một cái ống dẫn vào mũi vì anh ấy đang biểu tình tuyệt thực.
“Đối với chúng tôi, các em cũng như máu thịt của chúng
tôi”, Lý Bằng hứa hẹn. Vì thế mà ông sẽ thảo luận với họ để nhanh chóng chấm
dứt cuộc biểu tình tuyệt thực, nhưng không thảo luận về các yêu sách chính trị
của họ.
Ngô Nhĩ Khai Hy tự tin đáp trả: vì các sinh viên đã mời
Lý Bằng đến dự buổi họp này nên họ quyết định các đề tài để trao đổi. Nhưng rồi
anh ấy cũng bàn đến những lời nhận xét của người thủ tướng và giải thích quyền
lực có hạn của những người lãnh đạo: đã từ lâu, không phải đa số có quyền quyết
định ở những người biểu tình, và trên Thiên An Môn, khi chỉ một người biểu tình
tuyệt thực quyết định cứ tiếp tục, thì những người khác cũng sẽ ở lại vì tình
đoàn kết.
Thế nhưng Lý Bằng vẫn cứng rắn: “Thống trị ở Bắc Kinh chỉ
là một sự lộn xộn đang lan truyền đi khắp nước”, ông ấy nói.
Quân nhân, thường không trang bị vũ khí, cố gắng thêm nhập vào tới quảng
trường mà không gây sự chú ý. Họ bị chận lại, bị đánh đập, nhiều người bị đánh
mất hành lý và giày, rồi họ bỏ đi. Một thắng lợi của những người biểu tình.
Ảnh: GEO Epoche.
Không ai biết Lý Bằng nghĩ gì trong khoảng khắc đó. Ở
ngoài kia lại có một triệu người biểu tình. Và ở trong này, ngồi đối diện với
ông là một chàng trai 21 tuổi trong bộ quần áo pyjama và tuyên bố rằng không
còn ai có thể kiểm soát được đám đông này được nữa.
Chậm nhất là bây giờ thì người thủ tướng sẽ nhận ra rằng
chỉ với sự hiện diện không thôi thì quân đội không thể tái lập trật tự được. Vì
họ cần phải đe dọa ai, ra lệnh cho ai, khi ở phe bên kia không có một tổ chức?
Nếu quân đội đến thì bạo lực sẽ đến.
Có lẽ chính là lần rùng mình trong nội tâm đấy, cái đã
đẩy con người lạnh lùng Lý Bằng đi đến một sự nhượng bộ khác thường. Ngô Nhĩ
Khai Hy yêu cầu Lý và Triệu Tử Dương hãy xuất hiện trong lều tại những người
biểu tình vào sáng ngày mai – và người thủ tướng, người ngoài ra thì không thể
gần gũi được, nhận lời.
Buổi tối. Viên chỉ huy của quân đoàn 38 báo cáo, ông
không thể hoàn thành mệnh lệnh phải thực thi tình trạng khẩn cấp. Một quan chức
cao cấp bực tức: “Không tuân theo một mệnh lệnh quân sự là đồng nghĩa với tòa
án quân đội!”
Ngay sau đó, viên sĩ quan bị thay thế và bị đưa vào trong
một bệnh viện. Quân đoàn 38 hành quân không có ông ấy.
Thứ sáu, 19 tháng 4, 4 giờ 00.
Lý Bằng và Triệu Tử Dương đến thăm sinh viên trên Thiên
An Môn, trong một chiếc xe bus.
Lý Bằng chỉ ở lại trong một khoảng thời gian ngắn, nói
ít. Triệu, kiệt sức và mệt mỏi, cố ở lâu hơn và gọi to: “Chúng tôi đã đến quá
muộn. Tôi rất lấy làm tiếc.” Ông ấy xin hãy chấm dứt cuộc biểu tình tuyệt thực.
Đối với ông ấy, đây là cơ hội cuối cùng. Nếu bây giờ mà các sinh viên chịu
nhượng bộ thì ông ấy còn có thể can thiệp vào trong cuộc tranh giành quyền lực.
Các sinh viên tuy vỗ tay sau bài diễn văn của ông ấy –
nhưng không ai bỏ cuộc. Cuối cùng, Triệu rời Quảng trường Thiên An Môn. Đó là
lần xuất hiện công khai cuối cùng của ông ấy.
Đặng theo dõi tấn bi kịch qua truyền hình. Lần xuất hiện
đầy xúc cảm của Triệu khiến cho ông ấy bực tức, ông ấy gào lên với một người
thân cận: “Hết sức là vô kỷ luật!”
Thiên An Môn, 30 tháng 5: sinh viên khai mạc “Nữ thần Dân chủ”, một bức
tượng cao mưới mét. Đối với nhiều người hiện giờ đã kiệt sức thì đấy là một
biểu tượng mới của hy vọng – thế nhưng đối với giới lãnh đạo nhà nước thì đấy
là một sự khiêu khích ngay giữa Bắc Kinh. Ảnh: GEO Epoche.
Buổi sáng. Các nhà khoa học trong Viện Cải cách Kinh tế
là những người theo Triệu. Khi họ biết được, rằng người sếp Đảng cáo ốm – và
hẳn cũng nghe được, rằng có một chiến dịch của quân đội đang đe dọa –, một vài
người trong số họ thảo một “Tuyên bố sáu điểm”, được dán trên tường nhà. Trong
đó, họ cảnh báo trước tình trạng khẩn cấp, mà không sử dụng chính khái niệm
đấy.
17 giờ 00. Chậm nhất là bây giờ thì các tường thuật về kế
hoạch cho tình trạng khẩn cấp đã ra đến Thiên An Môn. Những người biểu tình sôi
động, không nhất trí.
18 giờ 00. Các lãnh đạo sinh viên họp lại. Hơn 3000 người
biểu tình tuyệt thực đang nằm trong lều, một vài người đã suy yếu cho tới mức
tính mạng bị đe dọa. Đa số những người lãnh đạo ủng hộ chấm dứt biểu tình.
Nhưng một nhóm nhỏ cứ muốn tiếp tục, trong đó có Ngô Nhĩ Khai Hy.
Trong thời gian này đã có bốn tổ chức lớn của sinh viên.
Tất cả những người biểu tình đã kiệt sức, con số những người giữ trật tự giảm
xuống. Thời gian cho sự kình địch. “Ngô Nhĩ Khai Hy thường hay bốc đồng”, một lãnh
tụ tiết lộ với một nhà báo Mỹ.
22 giờ 00. Quan chức cao cấp và sĩ quan được giới chóp bu
của Đảng thông báo, rằng tình trạng khẩn cấp sẽ được tuyên bố ngay vào ngày 20
tháng 5, lúc 10 giờ, vì tin tức về việc này đã rò rỉ ra ngoài.
Vào ngày đấy, sinh viên biểu tình trong 116 thành phố
Trung Quốc.
Một viên chỉ huy của các lực lượng quân đội được gửi đến Bắc Kinh khước từ
mệnh lệnh tấn công những người biểu tình. Nhưng phần lớn sĩ quan và binh lính
vẫn trung thành, mặc dù người dân giận dữ chửi mắng họ là “quân giết người”.
Ảnh: GEO Epoche.
THỨ BẢY, 20 THÁNG 5, 9 GIỜ 40.
Chính phủ thông báo qua loa trên Thiên An Môn, rằng tình
trạng khẩn cấp sẽ được tuyên bố trong 20 phút tới đây. Sinh viên giận dữ chuẩn
bị cho một cuộc tấn công bằng hơi cay.
10 giờ 00. Lệnh về tình trạng khẩn cấp mang chữ ký của Lý
Bằng. Bây giờ, bị cấm trong tám quận ngoài những việc khác là biểu tình, đình
công của sinh viên, phát truyền đơn và đọc diễn văn công khai, thêm vào đó là
cấm tấn công các cơ quan của Đảng, quân đội, cảnh sát, đài truyền thanh.
Quân lính của 22 sư đoàn với xe tăng và đại bác đang trên
đường tiến vào thủ đô – tổng cộng hẳn là 180.000 người. Quân lính nhận mệnh
lệnh chỉ được tự vệ với những phương tiện không gây chết người khi bị tấn công
bằng gạch đá hay bom xăng, trước hết là với gậy gộc. Mục đích: tranh thủ lòng
tin của người dân.
Các sinh viên trong doanh trại chỉ huy cuộc biểu tình
tuyệt thực phân phát một tờ truyền đơn mà trong đó họ yêu cầu “chống lại cuộc
tiến quân của quân đội”. Hơn 270 chiếc xe buýt được đẩy ra ngã tư để làm chướng
ngại vật, tài xế thường xì hơi lốp xe.
Ngay từ khi còn cách xa Quảng trường Thiên An Môn, sinh
viên và người dân đã chận các đoàn xe của quân đội lại bằng cách này. Ở tại một
nơi, một chiếc xe của cảnh sát đã bị những người chửi mắng như thế bao quanh
chật cứng cho tới mức các nhân viên nhà nước đã đành phải cam chịu ngồi xuống
đường và không làm gì nữa cả.
Ở những nơi khác, người dân thường cắt lốp xe vận tải.
Người biểu tình leo lên mui xe, dùng keo và giấy dán kín kính trước. Nhiều
người hô to những câu khẩu hiệu, một người đàn bà cảnh báo: “Đừng gây thương tích
cho các sinh viên!” Nước mắt chảy ở một vài người lính.
Chiều tối. Hơn 500.000 người biểu tình xuất hiện trên
Thiên An Môn. Quảng trường Thiên An Môn vẫn còn thuộc về sinh viên. Trong hơi
nước, mặt trăng tròn chiếu sáng trên Đại hội đường Nhân dân.
Lý Bằng không có cơ hội. Hoặc là Đặng và những người khác
cũng không đồng ý với Lý, nhưng đấy thuần túy chỉ là phỏng đoán. Hoặc là họ đã
nhận ra rằng bổ nhiệm ông ấy là một sự khiêu khích quá lớn. Nhóm đấy còn chưa
thống nhất được người kế nhiệm vào tối hôm đó, thế nhưng đã có dấu hiệu rằng
Giang Trạch Dân là người được ưa chuộng, bí thư của Thượng Hải – một người có
đường lối cứng rắn như Lý Bằng. (Vài ngày sau đó, lần bầu quả thật là đã quyết
định chọn Giang.)
Thứ hai, 22 tháng 5, 3 giờ 00. Hai giờ liền, nhiều thông
báo mâu thuẫn với nhau được phát đi ầm ỉ qua loa phóng thanh trên khu lều trại.
Đầu tiên, có ai đó thông báo rằng những người biểu tình hãy nên đi về nhà. Rồi
một giọng nói khác: không, vừa rồi đấy hoàn toàn không phải là sinh viên! Hãy
đến họp! Rồi: cho tới chừng nào mà những người biểu tình giữ trật tự, thì quân
đội hứa là sẽ không đến quảng trường. Thế rồi: chúng ta đi về, chúng ta đã
chiến thắng!
Rõ ràng là các cuộc đấu tranh giành phương hướng đã trở
nên gay gắt hơn giữa những người muốn nhượng bộ và những người không thỏa hiệp.
Hay những người đến quá muộn. Vào ngày đấy, có khoảng 50.000 sinh viên tụ tập
trên quảng trường, phần lớn họ là từ xa đến.
Người dân liên tục chận các đoàn xe lại. Có người khóc, có người thì van
xin những người lính phần nhiều trẻ tuổi. Nhưng chính họ cũng cảm thấy căng
thẳng và bị đe dọa bởi đám đông. Ảnh: GEO Epoche.
Thứ ba, 23 tháng 5. Một sỹ quan báo cáo với giới lãnh đạo
nhà nước, hơn 2500 người lính đã chiếm đóng “mười vị trí quan trọng được giao
phó”, trong đó có cảng hàng không, nhà ga chính, sở điện tín. Thành viên quân
đội một phần xâm nhập vào thành phố bằng thường phục, có người đi bộ, những
người khác đi xe đạp, lại những người khác được dấu trong xe đông lạnh: những
phân đội tiền phong có nhiệm vụ âm thầm kiểm soát các vị trí quan trọng.
Thứ năm, 25 tháng 5. Dân biểu Quốc Hội thu thập chữ ký
trong số các nghị sĩ để hội họp khẩn cấp nhằm bãi nhiệm cương vị thủ tướng của
Lý Bằng. 57 nghị sĩ ký tên. Mật vụ báo cáo lại cho Lý. Quan chức “điều tra”
những người ký tên, nhưng bằng cách nào thì không được đề cập đến.
Chủ Nhật, 28 tháng 5. Thư ký và cũng là người thân cận
của Triệu Tử Dương bị bắt theo chỉ thị của Lý Bằng vì đã “làm lộ bí mật quốc
gia”, sau này bị kết án bảy năm tù giam. Bản thân Triệu bây giờ bị quản thúc
tại gia.
THỨ HAI, 29 THÁNG 5.
Nhiều sinh viên đã kiệt sức. Trong những thành phố khác,
các cuộc biểu tình cũng đã giảm xuống.
Giống như là phong trào đã đạt đến một điểm chết: nhiều
sinh viên hoặc là tin rằng ít nhiều họ đã đạt được mục tiêu của họ qua các
tuyên ngôn. Hoặc là họ không biết họ phải làm gì.
22 giờ 30. Sinh viên của Học viện Nghệ thuật Trung ương
đẩy “Nữ thần Dân chủ” ra Thiên An Môn: một bức tượng cao mười mét bằng thạch
cao được tạo tác theo bức tượng Nữ thần Tự do ở New York. Nó sẽ được khai mạc
vào ngày hôm sau bên cạnh đài kỷ niệm của những người anh hùng. Bầu không khí
cho tới nay đa phần là buồn thảm trong giới sinh viên tươi sáng lên.
Nửa đêm. Chỉ còn khoảng 300 sinh viên còn lại trên quảng
trường và thảo luận về những bước đi kế tiếp của họ. Quyết định: chúng ta ở lại
cho đến 20 tháng 6, kỳ họp kế tiếp của Quốc Hội trong Đại hội đường Nhân dân.
Thứ sáu, ngày 2 tháng 6, buổi sáng. Các đảng viên cao
niên họp lại với Lý Bằng. Đặng Tiểu Bình nói: “Tôi đề nghị để cho các lực lượng
của tình trạng khẩn cấp bắt đầu thực hiện kế hoạch giải tỏa quảng trường vào
tối nay và kết thúc trong vòng hai ngày.”
Buổi tối. Ca sĩ nhạc Pop sinh ở Đài Loan Hầu Đức Kiện
trình diễn trước hàng chục ngàn thính giả một buổi ca nhạc đoàn kết trên Thiên
An Môn.
Trong đêm rạng sáng ngày 4 tháng 6 lực lượng an ninh cuối cùng cũng bao vây
Quảng trường Thiên An Môn. Trên những con đường cãnh đó, họ bắn vào đám đông.
Đạn bắn trúng người biểu tình cũng như người hiếu kỳ và cả trẻ con nữa. Ảnh:
GEO Epoche.
22 giờ 55. Ở Cạnh cầu Mộc Tê Địa, nối dài của Đại lộ
Trường An, khoảng năm kilômét về phía Tây của Thiên An Môn, một chiếc xe Jeep
của lực lượng Cảnh sát Vũ trang chạy với vận tốc cao đã cán lên nhiều người đi
bộ trên vỉa hè. Cảnh sát phong tỏa nơi xảy ra tai nạn, chở một người bị thương
và ba người sắp chết vào một bệnh viện và dẫn tài xế đi. Hoàn cảnh của chuyến
đi chết người đó không được làm rõ – người ta nói rằng cảnh sát đã cho một nhóm
phóng viên truyền hình mượn chiếc xe Jeep đấy.
Chỉ sau một thời gian ngắn, 500 đến 600 người biểu tình
giận dữ đã tụ họp lại ở nơi đó. Những người đó nghi ngờ, vì chiếc xe Jeep, vẫn
còn ở nơi xảy ra tai nạn, không mang bảng số. Một người gọi to: “Lính mặc
thường phục lẻn vào đấy!”
Đám đông xông qua rào cản của cảnh sát, khám xét chiếc xe
và lôi quân phục, bản đồ thành phố, điện thoại di động ra. Tin đồn nhanh chóng
lan đi qua thành phố: quân đội vào!
THỨ BẢY, 3 THÁNG 6, 0 GIỜ 00.
Một mệnh lệnh được ban ra cho quân đội, vẫn còn đang
đóng ở các vùng ngoại ô, chuẩn bị tiến vào các vị trí trung tâm.
Nhiệm vụ giải tỏa Thiên An Môn được giao trước hết là cho
sư đoàn 112 và 113 cũng như sư đoàn xe tăng số 6 của quân đoàn 38, tổng cộng
10.800 người lính cũng như 45 chiếc xe tăng.
Vào khoảng 1 giờ 00, các sinh viên nhận được tin đồn,
rằng quân đội đang tiến vào. Qua loa phóng thanh, họ loan báo thông tin đấy
trên quảng trường và tại nhiều trường đại học. Nhiều nhóm người nhanh chóng tụ
tập lại tại các ngã tư.
Ngay trong đêm đó, một vài xe buýt quân đội bị bao kín.
Những người biểu tình vây quanh họ, cho tới khi họ dừng lại; một vài người nhổ
nước bọt vào xe, những người khác đâm thủng lốp xe. Có lúc người đi đường lôi
vũ khí ra khỏi xe; quân nhân, những người bị tách ra khỏi đơn vị của họ, bị
đánh đập.
5 giờ 00. Loa phát thanh loan tin trên Thiên An Môn:
“Chúng ta đã chiến thắng!” Ngay sau đó, nón sắt được chuyền tay nhau, những cái
mà người ta đã giật được từ những người lính.
Vào khoảng 15 giờ. Quan chức cao cấp họp với Lý Bằng. Một
người thân tín của Đặng chuyển giao thông điệp của ông ấy: “Hãy giải quyết vấn
đề cho tới ngày mai trước khi trời sáng.” Nhưng ông ấy nhấn mạnh: “Không được
đổ máu trên Thiên An Môn! Không ai được phép chết trên quảng trường.”
17 giờ 00. Các lãnh đạo sinh viên cho phân phát “vũ khí
tự vệ” trên quảng trường: rìu, gậy gộc, dây xích, tre được chặt nhọn đầu. Hơn
1000 người biểu tình tràn vào một công trường xây dựng ở gần đó và tự trang bị
cho mình bằng gạch ngói và sắt thép.
18 giờ 00. Một đám đông người tụ tập dọc theo đại lộ
Trường An, cả nhiều người hiếu kỳ, thường cùng với trẻ em – vì đã lan truyền đi
rằng quân đội tiến vào.
Người biểu tình làm hỏng bình xăng của những chiếc xe tải đang tiến vào rồi
đốt cháy chúng. Chăn đang cháy được quẳng lên xe tăng. Nhưng hiếm khi các đoàn
xe bị ngăn chận lại bằng những cách đấy. Ảnh: GEO Epoche
18 giờ 30. Chính quyền thành phố Bắc Kinh tuyên bố trong
một “Thông cáo đặc biệt” qua truyền hình, phát thanh và loa phóng thanh: “Đừng
ra đường phố và đến Thiên An Môn. Tất cả các công nhân phải ở lại nơi làm việc
và tất cả các công dân phải ở trong nhà để bảo vệ cho tính mạng của mình.”
19 giờ 30. Tàu điện ngầm vẫn còn chạy và trong đám đông
đó, không có ai chú ý đến những người đàn ông trẻ, luôn đi hai hay ba người với
nhau, mặc áo trắng và quần xanh lá cây và với những cái ba lô giống hệ nhau,
bước xuống trạm Tiền Môn và đi về hướng quảng trường: đó là những người lính
mặc thường phục, rõ ràng là đang thâm nhập vào các tòa nhà ở quanh đó và tăng
cường cho những đội canh gác ở đấy.
21 giờ 00. Nhiều sinh viên và người dân đã trở về nhà sau
những lời cảnh báo của hành chính thành phố, hay họ kéo đến các khu phố ở
ngoài, để chặn quân lính lại ở đấy. Đại lộ Trường An vắng vẻ, chỉ còn khoảng
1000 người biểu tình đứng ở đó. Nhưng vẫn còn vài chục ngàn người chiếm Thiên
An Môn.
22 giờ 30: gần cầu Mộc Tê Địa, nơi vụ gây chết người xảy
ra vào đêm hôm trước, khoảng 10000 người chận một đoàn xe tải quân đội lại.
Những chiếc xe tải dừng lại cách đám đông 20 hay 30 mét. “Phát xít! Quân giết
người!” tiếng hô vang đến những người lính. Rồi có gạch đá và chai lọ bay đến.
Một vài người lính, bị trúng gạch đá, không còn kìm chế
được nữa – và bất thình lình bắn vào đám đông.
Sau những phát súng đầu tiên, đồ vật từ những căn nhà ở
quanh đó được ném qua cửa sổ xuống nhóm quân nhân. Tiếp đó, những người lính
bắn vào các cửa sổ và gọi to một câu nói xuất hiện trong thời của cuộc Cách
mạng Văn hóa: “Nếu không ai tấn công tôi, tôi không tấn công ai; nhưng khi
người ta tấn công tôi, tôi phải tấn công họ.”
Hoảng sợ, tiếng la hét, bỏ chạy, tiếng súng nổ. “Có ít
nhất là một trăm người dân và sinh viên đã ngã xuống đất và nằm đấy trong những
vũng máu”, một chỉ điểm của an ninh báo cáo sau đấy. Ba người dân sống trong
các căn hộ bị trúng đạn chết.
Vào khoảng 23 giờ, các chiếc xe tải tiếp tục chạy đi, để
lại những người chết và sắp chết, nhiều người bị làm biến dạng một cách đáng
sợ. Ở phía sau họ, người dân giận dữ đẩy những chiếc xe buýt đang cháy lên cầu
Mộc Tê Địa làm vật chướng ngại, để ngăn chận các lực lượng tăng cường tiếp
theo. Xác chết không toàn thây được mang vào bệnh viện trên các cánh cửa đã
được tháo ra hay trên những chiếc cáng tạm bợ khác.
CHỦ NHẬT, 4 THÁNG 6, 1 GIỜ 00.
Được trang bị với súng liên thanh AK–47, quân lính đồng
thời xông vào quảng trường từ mọi hướng. Họ ở trên các bậc thang của Viện bảo
tàng Cách mạng Trung Quốc ở phía Đông, trước Thiên An Môn ở phía Bắc, trước Đại
sảnh đường Nhân dân ở phía Tây và đang tiến đến gần đến Nhà kỷ niệm Mao ở phía
Nam. Ở phía sau là xe tải và xe tăng.
Thông tin qua loa của quân đội: “quân lính sẽ cương quyết
với cuộc nổi dậy phản cách mạng”. Sau đấy, trong vòng một giờ, hàng chục ngàn
người đã rời bỏ quảng trường mà không hề chống cự lại. Không ai ngăn cản họ:
đấy chính là mục tiêu của quân đội, bắt buộc càng nhiều người nhanh chóng rời
Thiên Nam Môn càng tốt.
Vào sáng sớm ngày 4 tháng 6 đã có thể thấy rõ là hàng ngàn người ở Bắc Kinh
đã bị thương. Họ được chở bằng xe đạp đến các bệnh viện vì xe cứu thương không
thể chạy qua được nhiều con đường. Ảnh: GEO Epoche.
Vào khoảng 2 giờ. Khoảng một chục người biểu tình cầm can
xăng chạy về phía Bắc để đốt những chiếc xe tải đang đỗ lại ở đó. Quân lính bắt
giữ họ, rõ ràng là không cần phải đánh nhau nhiều.
Vào khoảng 3 giờ. Ca sĩ nhạc Pop Hầu Đức Kiện trở thành
một nhân vật chính trong những phút sau đó. Qua loa phát thanh, Hầu và một vài
sinh viên khác yêu cầu những người biểu tình giải tán. Tất cả “các đồ vật có
thể sử dụng như vũ khí” cần phải được bỏ lại tại đài tưởng niệm các anh hùng.
3 giờ 30. Hầu Đức Kiện và một vài người lao trên một
chiếc xe đến chỗ những người lính trước Viện bảo tàng Lịch sử Trung Quốc. “Đừng
bắn!”, họ gọi to – và xin một sĩ quan được phép dẫn các sinh viên còn lại đi
ra: vì vẫn còn khoảng 3000 người nam nữ trẻ tuổi ở lại tại đài kỷ niệm các anh
hùng.
4 giờ. Bất thình lình tối sầm. Đèn trên Thiên An Môn bị
tắt. Nhóm của Hầu Đức Kiện, vẫn còn đứng trước Viện bảo tàng, bắt đầu hoảng
hốt. Rồi một sĩ quan mang lại lời hứa: có thể giải tỏa trong hòa bình!
Các sinh viên ở đài tưởng niệm các anh hùng cũng sợ hãi
trong khoảng khắc, rồi họ dùng chăn, gậy và lều đốt lên một đám lửa ở mặt Tây
của đài tưởng niệm và hát bài “Quốc tế ca”.
Từ phía Bắc và phía Nam, quân lính tiến đến đài tưởng
niệm với súng đã lên đạn. Những người biểu tình không nhìn thấy gì nhiều trong
bóng tối. Lộn xộn, rồi biểu quyết bằng tiếng gọi: nhóm người đồng tình “Rút
đi!” rõ ràng là tạo tiếng ồn nhiều hơn những người muốn ở lại.
4 giờ 30. Đèn đường lại sáng lên: bây giờ, các sinh viên
nhìn thấy mình bị quân lính bao vây chặt, xe tăng ở phía sau. Các con quái vật
bằng thép đấy nghiền nát những cái lều mà họ đã kiên trì ở trong đó lâu đến
thế. “Nữ thần dân chủ” đổ ầm xuống, giàn loa phóng thanh của những người biểu
tình bị nghiền nát.
Nhóm nhỏ ở đài tưởng niệm chỉ còn cách vòng tròn của
những người cầm súng từ 20 đến 30 mét.
5 giờ. Phần lớn các sinh viên vừa hát, vừa mắng chửi
những người lính, thỉnh thoảng nhổ nước bọt vào người họ, vừa đi xuyên qua
những chiếc xe tăng đến góc Đông Nam của quảng trường và rồi đi khỏi, bị những
người mặc quân phục cầm gậy theo sát.
5 giờ 20. Trời sáng. Khoảng 200 người biểu tình cuối cùng
ở đài tưởng niệm bây giờ lui bước trước một hàng xe tăng và quân lính khác, cho
tới khi họ bị đẩy ra khỏi quảng trường.
5 giờ 40. Quân lính tụ họp trước Nhà tưởng niệm Mao, bắn
chỉ thiên và hét to: “Nếu không ai tấn công tôi, tôi không tấn công ai.”
Thiên An Môn được giải tỏa.
Biểu tượng của cuộc nổi dậy. Ảnh: GEO Epoche
CHỈ VÀI TIẾNG SAU ĐÓ, tin đồn lan đi qua thành phố và cuối cùng là đi khắp thế giới: về những
chiếc xe tăng đã nghiền nát những người đang ngủ, về những người lính đã đốt
xác chết bằng súng phun lửa.
Thật sự thì chỉ có một vài ngàn người lính đã đẩy một
nhóm nhỏ sinh viên kiệt lực, bị bất ngờ, ra khỏi Quảng trường Thiên An Môn – mà
không giết người ở đó.
Mặc dù nhà báo Phương Tây tường thuật từ Bắc Kinh đã
nhiều tuần, trong những giờ khắc quyết định thì lại không có ai trong số họ có
mặt trên quảng trường. Chính người dân của thành phố cũng được thông tin tương
đối không được tốt, vì nhiều người biểu tình còn lại ở đó vào lúc cuối là xuất
phát từ các tỉnh.
Thiếu vắng nhân chứng là một trong hai lý do cho việc
hình thành huyền thoại đen tối về “Cuộc thảm sát trên Quảng trường Thiên An
Môn”. Lý do còn lại là bạo lực, cái chắc chắn là đã hiện diện: trước hết là
trên chiếc cầu Mộc Tê Địa, nơi một vụ thảm sát đã thật sự xảy ra.
Và trong những giờ sau đó. Vì bây giờ trên nhiều đường
phố quan trọng có quân lính đi tuần căng thẳng, xuyên phá rào cản, canh giữ các
địa điểm – và không ai ra lệnh cho họ tránh dùng bạo lực.
Như trên đưởng Liubukou, những người lính của Quân đội
Nhân dân đã lái xe tăng xông vào người biểu tình vào lúc khoảng 6 giờ và bắn
vào đám đông: mười một người chết. Trên đường Nanheyan, vào lúc ban đầu, người
dân chế diễu quân lính. Khi những người này giơ súng lên nhắm thì họ bỏ chạy:
loạt đạn giết chết bốn người đang thoái lui.
Ở khu phố Jinsong, xe tăng đi theo hướng vào nội thành;
trên mỗi chiếc xe có ba người lính ngồi, nhìn ra những hướng khác nhau. Ngay
khi có ai đó gọi to là họ bắn; một người chết.
Ở vài nơi, người dân quyết liệt chống lại: tại rào cản ở
cầu Một Tê Địa, những người biểu tình đã đốt cháy ít nhất là hai chiếc xe tăng
và nhiều chiếc xe tải.
Ở nơi khác, xác chết của một người lính bị treo trên một
chiếc xe buýt đã bị cháy, cạnh đó có mảnh giấy: “Người lính này phải chịu trách
nhiệm cho việc giết bốn mạng người.”
Trong ánh sáng ban mai, khói bay lững lờ trên thành phố,
khoảng 500 chiếc xe tải đã cháy rụi của quân đội nằm trên đường phố. Giữa những
đống đổ nát đen kịt đấy: rác, gạch đá, xe đạp bị nghiến nát – dấu vết của những
trận đánh dữ dội và hoảng sợ chạy trốn.
Người bị thương và người chết được chở trên những chiếc
xe ba bánh đi xuyên qua sự hỗn loạn đó. Căng thẳng, tiếng la hét, thường là sự
buồn nản sâu thẳm. Trong khi có những sinh viên nào đó vẫn còn xây rào cản thì
những người khác đã trốn vào trong vòng bí mật. Không ai biết thật sự đã xảy ra
điều gì.
Buổi tối. Xung đột tại một vài rào cản, trước hết là tại
những con đường chính, ở những nơi cần phải chận xe quân đội lại.
Trong 181 thành phố, ngoài những nơi khác là trong tất cả
các tỉnh lỵ và thành phố lớn như Thượng Hải, sự phản kháng của sinh viên và
công nhân leo thang trong ngày này và những ngày sau đó.
Người chết trên những chiếc xe đạp bị nghiến bẹp, cách Thiên An Môn không
xa, rõ ràng là bị xe quân đội cán lên. Ảnh: GEO Epoche
Thứ hai, 5 tháng 6. Một sự yên lặng đầy sự đe dọa đè nặng
lên đại lộ Trường An. Thiên An Môn bị phong tỏa. Trong nhiều khu phố ở ngoài
trung tâm đã có những hàng dài người đứng trước các cửa hiệu vì người dân lo sợ
đi mua dự trữ.
Liên tục có đơn vị quân đội chạy qua đại lộ Trường An.
Những chiếc xe tăng T–69 nặng tới mức chúng làm lõm nhựa đường.
Một lần, khoảng một phút xe chạy trước lối vào Quảng
trường Thiên An Môn, có một người đàn ông trẻ tuổi mặc áo trắng và quần sẫm màu
bước xuống đại lộ Trường An, tay cầm những túi mua sắm.
Anh ấy đứng trước một đoàn hơn chục chiếc xe tăng và chận
chúng lại. Anh ấy tình cờ được quay phim từ trong một căn nhà. Chiếc xe xích
sắt đầu tiên của đoàn xe quay sang phải – anh ấy cũng thế; chiếc xe tăng quay
sang trái, người đàn ông không sợ chết cũng thế.
Rồi anh ấy còn leo lên chiếc xe tăng, nói với những người
lính ở bên trong. Sau khoảng một phút, anh ấy lại leo xuống, vẫn còn cầm những
cái túi nhựa trong tay. Người bộ hành lôi anh ấy đi vào nơi an toàn của sự vô
danh.
Cho tới hôm nay vẫn không biết danh tính của người đàn
ông này: có thể đấy là một sinh viên 19 tuổi có tên là Vương Duy Lâm, có thể là
một người con của một công nhân, có thể là một người đến từ nông thôn – anh ấy
không bao giờ xuất hiện nữa.
Bức ảnh đấy trở thành thần tượng của cuộc nổi dậy: một
người dân chống lại lực lượng hùng hậu của quân đội, chỉ được trang bị bằng
lòng dũng cảm của mình.
Nhưng cả phần được quay phim tiếp theo sau đó, rất ít
được biết tới của mẩu chuyện này cũng tượng trưng cho cái ngày đó: những chiếc
xe tăng, bị con người vô danh đó chận lại trong vài khoảng khắc, sau đó tiếp
tục lăn đi về hướng Thiên An Môn mà không bị cản trở.
Thứ ba, 6 tháng 6. Vẫn còn có tiếng súng lác đác trong
thành phố. Tin đồn về những cái được cho là các trận đánh nhau giữa quân đoàn
27 và quân đoàn 38. Hy vọng hoang dại, rằng “quân đoàn tốt”, tức là quân đoàn
38 đóng gần Bắc Kinh, sẽ chống lại “quân đoàn xấu”, quân đoàn 27 tiến vào với
lính chủ yếu từ Mông Cổ. Thật sự thì hoàn toàn không hề có điều đó xảy ra.
Các cuộc biểu tình bị đập tan. Cuộc đấu tranh vì quyền
lực đã ngã ngũ – phần thắng nghiên về phía của Đảng, của những người đàn ông
già quanh Đặng Tiểu Bình.
Biểu tượng của cuộc nổi dậy. Ảnh: GEO Epoche
Nhưng với cái giá nào?
Đã có hơn 2000 người chết, các nhà quan sát từ Phương Tây
ước đoán sau những ngày đó, những người biểu tình còn nói tới 7000 người. Thật
sự thì tổng kết cũng đã là đáng sợ rồi, nhưng không đáng sợ như người ta tưởng.
Chính quyền thành phố Bắc Kinh sau này sẽ tường thuật
trong nội bộ về 23 người lính chết cũng như 5000 người bị thương, về 218 thường
dân chết, trong đó có 36 sinh viên, cũng như 2000 người dân bị thương. Nạn nhân
lớn tuổi nhất là một nữ công nhân đã về hưu, nạn nhân nhỏ tuổi nhất là một đứa
bé chín tuổi.
Có thể là các con số này quá thấp. Nhưng có nhiều khả
năng là phải đếm người chết trong số trăm nhiều hơn là trong số ngàn.
Đặng và những người lãnh đạo Đảng khác họp lại lần đầu
tiên vào ngày này sau chiến dịch của quân đội. “Chúng ta không có sự lựa chọn
nào khác”, người bố già bào chữa trước các đống chí chóp bu.
Lý Bằng nói rằng tất cả các lãnh tụ sinh viên đều trốn
vào vòng bí mật: Vương Đan đã “lẩn trốn”, “tên du côn Ngô Nhĩ Khai Hy đã thụt
đuôi lại”. Thật sự thì Ngô Nhĩ Khai Hy sẽ ra được nước ngoài, nơi anh ấy vẫn
còn sống cho tới ngày hôm nay.
Đặng yêu cầu trừng trị “một đám người tham vọng”, tức là
những người lãnh đạo. “Nhưng chúng ta nên tha thứ cho các sinh viên và những
người đã ký tên vào tờ thỉnh cầu.” Phần lớn sinh viên vì thế mà cũng không phải
chịu sự trừng phạt nào.
Nhưng các lãnh tụ của họ, nếu như không thể bỏ trốn, đều
phải hứng chịu cơn thịnh nộ của Đặng: như Vương Đan chẳng bao lâu sau đó đã bị
bắt và đã ngồi tù một phần lớn của thập niên tiếp theo sau đó, cho tới khi anh
ấy cuối cùng bị trục xuất qua Mỹ.
Thứ tư, 14 tháng 6. Xe tăng rời Thiên An Môn, quân lính
dọn rào kẽm gai trên các con đường dẫn tới đó. Cấm Thành lại được mở cửa, những
nhóm du khách đầu tiên đã đến.
NHỮNG TUẦN LỄ gây chấn động
Trung Quốc đã bắt đầu như một phong trào đấu tranh cho những điều kiện học tập
tốt hơn, cho những cải cách chính trị ôn hòa, chống tham nhũng và kinh tế đặc
quyền. Nhiều người dân ở Bắc Kinh và trong các thành phố quan trọng khác đã ủng
hộ các sinh viên. Ở Trung Quốc, cơn bão phản đối này bao gồm gần 100 triệu
người.
Nhưng tuy vậy, các hoạt động đều không có kế hoạch từ
trước, không có tổ chức vào lúc ban đầu, không có lãnh tụ có sức thu hút nổi
bật. Vì vậy, tuy phong trào này đã lôi kéo một con số khổng lồ của người dân
bước ra đường phố – như từ đó, nói một cách hình tượng, thì lại chẳng đi đâu
tiếp nữa.
Các sinh viên đã lay động một giới lãnh đạo Đảng cứng
nhắc già nua, chia rẽ trong nội bộ, bị chấn thương bởi cuộc Cách mạng Văn hóa,
dẫn đầu bởi con người già nua Đặng Tiểu Bình. Ông bố già này và những người
thuộc phe cứng rắn quanh thủ tướng Lý Bằng cuối cùng đã dùng bạo lực ép buộc phong
trào chấm dứt, cái đã qua đỉnh cao của nó.
Tháng 6 năm 1989 đã mang lại hàng trăm người chết và hàng
ngàn người bị thương. Tiếp theo sau đó có ít nhất là 27 vụ xử tử – những người
đối lập còn nói đến 500 – cũng như hơn 4000 vụ bắt giam. Sếp Đảng Triệu Tử
Dương mất chức, nhiều quan chức bị trừng phạt.
Hiện giờ, đêm của Thiên An Môn đã bị xua đuổi đi. Các thế
hệ sinh viên tiếp theo sau đó quay lưng lại đi với chính trị, tìm thành tựu của
mình trong cuộc sống kinh tế đang lao nhanh đi nhiều hơn.
Thân nhân của những người đã chết trong năm 1989 cho tới
ngày hôm nay là những người nhúng chàm bị đứng ở rìa của xã hội; bị giám sát
bởi an ninh quốc gia. Hồi tưởng hẳn sống động nhất về tháng 6 năm 1989, mỉa mai
cay đắng của lịch sử, lại đang cháy bập bùng trong giới lãnh đạo Đảng – nơi mỗi
một quan chức đều phản ứng một cách hoảng sợ trước dấu hiệu nhỏ nhất của sự
chống đối về mặt chính trị.
Đặng Tiểu Bình cho tới khi qua đời năm 1997 không bao giờ
hối hận vì đã dùng bạo lực. Ngay khi Lý Bằng nói với ông ấy về những
trừng phạt (thật sự là đã kéo dài hoàn toàn không lâu) mà các nước Phương Tây
đã đe dọa sau vụ thảm sát, người bố già đã khinh thường trả lời: “Cơn bão nhỏ
đấy sẽ không thổi bay được chúng ta đâu.”
Với đêm của Thiên An Môn – chứ không phải với cái chết
của ông ấy vào năm 1976 – kỷ nguyên của Mao Trạch Đông cũng chấm dứt. Viên “Đại
Chủ tịch” trong nửa đầu của cuộc đời mình đã đấu tranh như là một nhà cách mạng
cho một viễn tưởng – và đã thực hiện nó trong nửa sau như là một chính trị gia:
viễn tưởng của một Trung Quốc hùng mạnh, thống nhất và cộng sản.
Nước Trung Quốc hiện đại này cả một thời gian dài đã đứng
trên ba cột trụ:
-
Của tư tưởng hệ, cái là “tư tưởng Mao Trạch Đông” có ý
nghĩa như một hình thức đặc biệt của Chủ nghĩa Cộng sản. Tư tưởng hệ này biện
hộ cho tất cả các hành động của chính sách đối nội, đối ngoại, văn hóa, luật
pháp và kinh tế. Nó hợp thức hóa các cải cách và những biện pháp bắt buộc mà đã
làm biến đổi một cách mạnh mẽ cuộc sống của hàng trăm triệu người;
-
Của ĐCS như là đảng quốc gia. Nó là giới tinh hoa và tổ
chức độc quyền của Trung Quốc, đảng chính trị có đảng viên nhiều nhất của thế
giới, một lò đào tạo cán bộ và tổ chức thống trị mà quan chức của nó cầm quyền
vào cho tới trong những phòng thí nghiệm của giới khoa học gia và lãnh đạo cả
những làng mạc hẻo lánh. Đảng này được tổ chức chặt chẽ và được kính trọng như
là người chiến thắng những cuộc chiến tranh tàn phá trên đất Trung Quốc trong
nửa đầu của thế kỷ 20.
-
Của quân đội như là sự bảo đảm quân sự cho ý thức hệ và
cho Đảng của nó. Lực lượng có sức mạnh đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc, chiến
thắng các warlord, nước Nhật, theo sự thông hiểu của mình còn thắng cả Hoa Kỳ ở
Triều Tiên nữa. Một quân đội mà trong nước cũng phô diễn một sức mạnh tàn bạo
cũng như hiệu quả, như khi họ chấm dứt những thái quá của cuộc Cách mạng Văn
hóa.
Một người biểu tình bị thương phô trương chiếc nón đã giật được. Cũng có cả
23 người lính chết trong cái đêm của bạo lực đấy. Ảnh: GEO Epoche
Khi Mao chết năm 1976, ba cột trụ đấy vẫn còn đứng vững –
mặc dù Đảng đã bị suy yếu qua các lần thanh trừng của cuộc Cách mạng Văn hóa.
Tuy vậy, trong những năm sau đó, Đặng Tiểu Bình – mặc cho
tất cả những lời ca ngợi – đã rời bỏ hầu như hoàn toàn tư tưởng hệ của Mao
Trạch Đông. Ông thay ý tưởng một cuộc cách mạng liên tục của ông ấy bằng một
thử nghiệm của Chủ nghĩa Tư bản được cởi trói trong một quốc gia được xem là xã
hội chủ nghĩa. Qua đó, lời hứa hẹn làm giàu của Đặng chính là điều trái ngược
lại với lý tưởng của Mao.
Nhưng cơn thịnh nộ của các sinh viên năm 1989 cũng cho
thấy rằng cả cột trụ thứ hai cũng đã sụp đổ: ĐCS.
Tuy Đảng vẫn tiếp tục tồn tại, nhưng tham nhũng tràn lan
đã cướp đi danh tiếng của nó. Tại những cuộc biểu tình trên Thiên An Môn, nó đã
bị chế diễu, độc quyền của nó bị đe dọa – và cuối cùng tự nó đã chứng tỏ nó
không có khả năng để đối đầu với sự thách thức của hàng triệu người: nó tê liệt
cho tới tận chóp bu.
Chỉ cột trụ thứ ba của nhà nước Mao là vẫn còn đứng vững,
nó đã một mình quyết định số phận của những người biểu tình: quân đội vẫn tiếp
tục hoạt động theo ý muốn của những người tạo ra nó, nó đập tan cuộc nổi dậy
chống lại chế độ – và nó lập nên trật tự của trại lính, nơi có sự yên tịnh
nhưng không có tự do.
TỪ NGÀY 4 THÁNG 6 NĂM 1989, Trung Quốc của Mao mặc dù vậy không còn tồn tại nữa: chỉ còn vài người tin
vào tư tưởng hệ của ông ấy, trong con mắt của nhiều người Trung Quốc, đảng của
ông ấy thiếu chính danh, nó đã bị giam giữ trong những hệ thống cấp bậc chằng
chịt và tham nhũng không thể nào tiệt trừ được nữa.
Từ một đất nước cộng sản khổng lồ đã trở thành một kết
hợp dường như nghịch lý của nhà nước quân đội và nhà nước kinh tế cởi mở. Chính
quyền đã ký kết một cái giống như hợp đồng trao đổi với người dân của họ: chúng
tôi đưa cho các anh tăng trưởng kinh tế và phồn vinh, bù vào đấy các anh từ bỏ
gây ảnh hưởng đến chính trị.
Điều đấy không bắt buộc phải là xấu.
Về vật chất, chắc chắn là số đông người Trung Quốc chưa
từng bao giờ có được tốt như ngày hôm nay. Cả sự tự do của họ khi so với một
thần dân thắt bím của triều Thanh hay với một người nông dân cộng sản năm 1950
thì thật là tuyệt vời. Thêm vào đó, trong vòng một thế kỷ, Trung Quốc đã vươn
lên từ một cấu trúc tựa như thuộc địa, bị làm nhục, trở thành một cường quốc tự
tin.
Nhưng cũng rõ ràng là nền kinh tế quá nóng với những bất
công xã hội sâu sắc của nó cũng như sự tự do chính trị cho tới ngày nay vẫn bị
khước từ có thể sẽ khiến cho Trung Quốc trở nên bất ổn định chỉ qua một đêm:
như vương quốc nhà Thanh vào khoảng năm 1910.
Vì hợp đồng trao đổi của Đặng Tiểu Bình chỉ có hiệu lực
cho tới chừng nào mà nền kinh tế vẫn tăng trưởng nhanh chóng. Nếu như sự thịnh
vượng – hay niềm hy vọng có nó – giảm xuống, thì sự trung thành của thần dân
đối với nhà nước cai trị sẽ tan chảy ra.
Rồi rất nhanh chóng sẽ có rất nhiều người Trung Quốc lắng
nghe những người bất đồng chính kiến như nhà văn Lưu Hiểu Ba đang bị giam giữ,
người nhận Giải Nobel Hòa bình năm 2010.
Và vì vậy mà từ 1989, chính những người thừa kế Mao đã lo
sợ cái ngày đấy, ngày mà có một nhà cách mạng có sức lôi cuốn sẽ khởi dậy – có
lẽ lại ở đâu đấy trong một cái làng nào đấy ở đâu đấy trong Trung Quốc.
Bắt đầu một cuộc Trường Chinh mới.
Cay RadeMacher
Phan Ba dịch
Giới thiệu tài liệu: Andrew J. Nathan, Perry Link, “The
Tiananmen Papers”: bộ sưu tập đồ sộ các tài liệu Trung Quốc được một người nặc
danh mang lén ra khỏi Bắc Kinh, có nhiều thông tin và hấp dẫn.
No comments:
Post a Comment