Thanh Phương -
RFI
Thứ hai 18 Tháng Sáu 2012
Hiện nay, có kế hoạch xây 11 đập thủy điện trên dòng chính hạ lưu sông Mekong, trong đó có đập thủy điện Xayaburi ở vùng thượng Lào. Đề án này đã được đem ra thảo luận giữa các quốc gia thành viên của Ủy hội Sông Mekong từ tháng 9/2010.
Đến tháng 12/2011, Hội đồng Bộ trưởng của bốn quốc gia thành viên thuộc Ủy hội Sông Mekong đã đồng ý đình hoãn kế họach xây đập thủy điện này, để nghiên cứu bổ sung, nhằm tìm hiểu thêm về những tác động tiêu cực mà chuỗi các đập thủy điện xây trên dòng chính hạ lưu Mekong có thể gây ra trên môi trường và những ảnh hưởng trên sản xuất nông ngư nghiệp và cuộc sống của người dân trong lưu vực.
Tuy nhiên, trong vài tháng gần đây có những chuyển biến bất thường từ phía Thái Lan, cho thấy là họ vẫn thúc đẩy Lào thực hiện dự án thủy điện Xayaburi. Đó là những hành động gì, tiến sĩ Huỳnh Long Vân, thuộc nhóm Nghiên cứu Văn hóa Đồng Nai Cửu Long Úc châu ( NCVHĐNCL ) cho biết :
TS Huỳnh Long Vân :
Ngày 4/02/2012, Cơ quan Điện lực Thái Lan Electricity Generating Authoriy of Thailand-EGAT xác nhận trước Ủy ban Quản tri của Quốc hội Thái Lan là EGATđã ký hợp đồng với Công ty đầu tư đập
Xayaburi vào ngày 29/10/2011. Sau đó trong buổi họp ngày 21/02/2012 với Ủy ban Nhân quyền của Quốc hội Thái Lan, Ngân hàng nhà nước Thái Lan, Krung Thai Bank và 3 ngân hàng tư nhân khác, xác nhận đã hỗ trợ vốn cho các nhà đầu tư công trình Xayaburi, sau khi được chánh phủ Thái Lan cho phép.
Tiếp theo đó, ngày 17/04/2012 công ty Ch. Karnchang chánh thức thông báo cho Thị trường Chứng khoán Thái Lan là công ty này đã ký hợp đồng xây dựng, trang bị máy móc và kỹ thuật với Công ty Điện lực của Xayaburi để xây đập Xayaburi ở Lào. Báo cáo này còn cho biết thêm là đề án Xayaburi đã thật sự được khởi công vào ngày 15/03/2012 và sẽ hoàn tất trong
vòng 96 tháng, với kinh phí tổng cộng khoảng 2.4 tỉ Mỹ kim.
RFI : Các nước có liên quan, các tổ chức khu
vực và các tổ chức bảo vệ môi trường đã phản ứng ra sao trước
những dấu hiệu bất thường đó?
TS
Huỳnh Long Vân : Những thông báo trên đã khiến cộng đồng hạ lưu sông Mekong và các tổ chức quốc tế sững sốt, đồng thời gây phẫn nộ và phản đối từ Cam Bốt và Việt Nam, các tổ chức phi chính phủ và đặc biệt là một số nhà khoa học VN
thuộc Nhóm Đặc nhiệm về sông Mekong, Mạng lưới Sông ngòi VN, các nhóm bảo vệ môi trường khác.
Cam Bốt đòi đưa Lào ra trước tòa án quốc tế nếu Lào tự ý tiến hành xây đập, đồng thời gởi văn thư đến chánh phủ Lào yêu cầu làm sáng tỏ vấn đề.
Ủy ban sông Mekong Việt Nam
cho rằng, “việc làm trên của công ty Ch. Karnchang là không phù hợp với quan điểm chung
của các nước thành viên MRC, cũng như tinh thần tuyên bố của Chính phủ Lào về việc tạm ngừng dự án xây dựng thủy điện Xayabury cho tới khi hoàn tất quá trình tham vấn với các bên liên quan”.
21 nhà khoa học thuộc Nhóm Đặc nhiệm sông Mekong và Tổ chức Mạng lưới Sông ngòi Việt Nam đã gởi văn thư đến Thủ Tướng nước CHXHCH Việt Nam, cực lực phản đối những hành động của công ty Ch. Karnchang và yêu cầu nhà cầm quyền VN can thiệp để chấm dứt tức khắc những công trình xây dựng, đồng thời yêu cầu thực thi thỏa thuận đã đạt được trong năm 2011
về sông Mekong.
Trong khi đó, tổ chức Mạng lưới Sông ngòi VN có phần phát biểu như sau: ” Nếu các nhà cầm quyền khu vưc Mekong thực sự muốn thảo luận về những hợp tác trong tương lai để tài nguyên sông Mekong được quản lý tốt, đúng cách, bảo đảm cho sư phát triển bền vững của khu vực, thì các quốc gia này trước tiên phải đồng ý ngưng ngay tức khắc việc xây đập Xayaburi, trong khi các chương trình nghiên cứu bổ túc được tiến hành”.
Ngoài ra, Nhóm bảo vệ môi trường
Chiang Khong ở Thái Lan cũng cho rằng công ty Ch. Karnchang không có
quyền tiến hành xây đập, vì chưa có sự đồng thuận của các quốc gia thành viên, theo như tinh thần của thủ tục PNPCA. Nhóm này kêu gọi Thái và Lào phải có thái độ dứt khoát và yêu cầu chấm dứt việc xây dựng.
Một số người dân Thái Lan đã tổ chức biểu tình phản đối trước trụ sở của công ty Ch. Karnchang và tập hợp ở Phuket để trao kháng thư đến Ủy hội Sông Mekong, nhân buổi hội thảo ngày 03/05/2012 của chương trình MRC Mekong 2 Rio International.
Liên minh cứu sống Sông Mekong cũng kêu gọi các nhà cầm quyền trong khu vực phải nhanh chóng làm sáng tỏ vấn đề liên quan đến dự án Xayaburi và các đề án khác trên dòng chính hạ lưu sông Mekong.
Trước những phản đối mạnh mẽ trên, vào ngày 10/05/2012, Giám đốc Thông tin Bộ Ngoại giao Lào, kế đến là Ông Viraponh Viravong, Tổng Giám đốc Nha Điện Lực, nay là Thứ Trưởng Bộ Năng lượng và Hầm Mỏ của Lào cho phái viên AFP biết :” Không có xây cất nào trên sông Mekong, chỉ có một số cơ sở và đường xá đã được làm từ trước, vào thời điểm mà đề án được chánh phủ Lào chấp thuận”.
Tuy nhiên, Ông Viraponh
Viravong cho biết thêm: “ Một bản đánh giá mới về những tác động của đập Xayaburi đã được chuyển đến các quốc gia
thành viên Ủy hội Sông Mekong và Lào hiện đang chờ sự chấp thuận của các quốc gia này”. Ông tỏ ra tin tưởng: “Bản phúc trình mới này sẽ giúp các quốc gia thành viên MRC hiểu được tính an toàn và không hủy hoại môi trường của con đập và đề án từ đó có thể được tiến hành”. Thông tin này của ông Viravong giúp chúng ta hiểu thêm vì sao có những diễn biến gần đây từ phía Thái Lan. Qua những diễn biến trên chúng ta thử hỏi liệu có những thúc đẩy nào từ bên trong không?
RFI : Vì sao Thái Lan gia
tăng áp lực để thúc đẩy kế hoạch khai thác thủy điện hạ lưu Mekong?
TS Huỳnh Long Vân : Sau khi chiến tranh Đông Dương chấm dứt, nền kinh tế khu vực Mekong được hồi phục và tiếp tục phát triển. Điều này dẫn đến tình trạng gia tăng nhu cầu năng lượng, đặc biệt là ở các quốc gia
Thái Lan, Trung Quốc và Việt Nam. Để đáp ứng nhu cầu gia tăng năng lượng này, Trung Quốc và Việt Nam
chủ trương khai thác thủy điện trong
nước và đồng thời nhập khẩu điện sản xuất từ các quốc gia láng giềng. Riêng Thái Lan, theo ước tính của các cơ quan điện năng Thái Lan, nhu cầu năng lượng của Thái Lan sẽ tăng gấp đôi vào năm 2021 so với năm 2009.
Tuy nhiên, chánh phủ Thái Lan, với chủ trương bảo vệ môi trường,
khuyến khích các công ty xây dựng và tập đoàn tài chánh đầu tư khai thác thủy điện ở các quốc gia láng giềng, và nhập khẩu điện ngược lại vào xứ Thái, coi như là « xuất khẩu » những chống đối của quần chúng đối với các dự án thủy điện sang
các quốc gia láng giềng, nơi mà tiếng nói của người dân không được tôn trọng và luật lệ nơi đây còn lỏng lẻo. Vì thế, Thái Lan tỏ ra rất nồng nhiệt, sẵn sàng tạo áp lực và liên kết với Lào thúc đẩy tiến hành xây đập
Xayaburi.
RFI : Còn về phía Trung Quốc, họ
có những mối lợi gì nếu Lào vẫn quyết tâm xây đập Xayaburi và các đập khác trên hạ lưu sông Mêkông ?
TS
Huỳnh Long Vân : Trước hết chúng ta hãy nhìn sang châu Phi ; với trường hợp xây các đập thủy điện trên sông Nile để nhìn thấy đường lối gây mâu thuẫn giữa các quốc gia
trong khu vực, để bành trướng ảnh hưởng của Trung Quốc.
Trung Quốc đã viện trợ gần như không điều kiện cho nhiều quốc gia kém phát triển trên thế giới, trong đó có Sudan và Ethiopia ở châu Phi. Năm 2003, tài trợ Sudan xây đập thủy điện khổng lồ Merowe, có công xuất 1250 MWatt và nâng cấp đập
Roseries; năm 2009 tài trợ Ethiopia xây đập thủy điện
Tekezze và dự án Tana-Beles. Sông Nile cung cấp 95% lượng nước sử dụng của Ai Cập và các đập thủy điện của Sudan và Ethiopia do Trung Quốc tài trợ đều nằm ở thượng nguồn sông Nile ngăn chặn nguồn nước cung cấp cho Ai Cập. Làm như thế Trung Quốc vô hiệu hoá thỏa ước 1959 giữa Ai Cập và Sudan chia sẻ nguồn nước sông Nile, gây ra những bất đồng giữa các quốc gia
trong lưu vực sông Nile, để thiết lập ảnh hưởng của họ ở Sudan và Ethiopia.
Trong khi đó ở vùng Đông Nam Á,Trung Quốc gây ra tình trạng căng thẳng hiện nay ở Biển Đông với bản đồ đường lưỡi bò để kiểm soát lưu thông hàng hải trong khu vực, thương gia Trung Quốc tìm mọi cách để lũng đoạn thị trường VN, vì thế đối với khu vực Mekong, chắc chắn Trung Quốc không ngồi yên.
Nếu các đập thủy điện được xây trên dòng chính hạ lưu Mekong, Trung Quốc sẽ đạt được những lợi thế rất quan trọng về giao thông đường thủy, an ninh quốc phòng, chánh trị, kinh tế......như sau:
Vì tất cả 11 đập thủy điện đều được xây theo chương trình đầu tư BOT
(Built-Operation-Transfer), nên Trung Quốc sẽ thật sự làm chủ 5 đập trong 30 năm, nên nhờ đó sẽ kiểm soát giao thông trên sông Mekong từ Vân Nam đến tận biên giới Cao
Miên và Việt Nam, nơi sông Mekong chảy vào ĐBCLVN
Chuyển hướng mũi dùi chỉ trích Trung Quốc về những tác động tiêu cực gây ra bởi các đập
Lancang trên môi trường hạ lưu Mekong
Làm suy giảm được tiềm năng sản xuất lúa gạo của châu thổ ĐBCLVN
Gia tăng ảnh hưởng ở Lào, gây chia rẽ giữa các quốc gia hạ nguồn nhằm cô lập hóa VN
Bằng cách nào Trung Quốc có thể ảnh hưởng đến các quyết định xây đập thủy điện trên dòng chính hạ lưu Mekong?
Trong thực tế Trung Quốc đã thúc đẩy việc khai thác thủy điện trên dòng chính hạ lưu Mekong qua một số sự việc sau đây:
a. Trung Quốc đơn phương xây chuỗi đập thủy điện Lancang ở thượng nguồn; điều này khiến Lào
sau cùng, viện dẫn chủ quyền quốc gia nên có toàn quyền xử dụng tài nguyên trong phạm vi lãnh thổ của mình, sẽ để tiến hành xây đập Xayaburi bất chấp những phản đối của các quốc gia trong lưu vực (theo nghĩa bình dân thì Trung Quốc cầm đầu, xúi dục Lào)
b. Chuỗi đập thủy điện Lancang của Trung Quốc, với những hồ nước khổng lồ, có khả năng điều tiết và trong quy trình vận hành sẽ xả nước vào mùa khô, làm gia tăng dòng chảy sông Mekong ở thượng Lào, tạo điều kiện thuận lợi để các đập thủy điện của Lào xây trên dòng chính hạ lưu, có thể vận hành suốt năm, thay vì chỉ 5 hay 6 tháng một năm vào mùa mưa.
c. Công ty Trung Quốc trúng thầu khai
thác 5 trong số 11 đề án thuỷ điện ở hạ nguồn; họ sẽ sử dụng mọi phương tiện để tạo áp lực lên các giới chức Lào và Cam Bốt trong
các quyết định liên quan đến việc khai thác thủy điện trên dòng chính hạ lưu Mekong.
RFI: Giới chuyên gia phản ứng
như thế nào về phát biểu của Ông Viraponh Viravong, Thứ Trưởng Bộ Năng Lượng và Hầm Mỏ Lào. về cái gọi là “tính thân thiện môi trường” của đập Xayaburi?
TS
Huỳnh Long Vân : Trong thời gian
kể từ ngày đề án đập thủy điện
Xayaburi được đem ra thảo luận, Ông Viraponh Viravong đã nhiều lần đưa ra những tuyên bố rất lạc quan về tính thân thiện môi trường của đập Xayaburi. Tuy nhiên khi kiểm chứng những tài liệu mà ông Viravong viện dẫn, giới nghiên cứu khoa
học nhận thấy có nhiều thiếu sót trầm trọng và không đạt những tiêu chuẩn quốc tế. Vừa qua, ông Viravong lại một lần nữa khẳng định là dự án đập Xayaburi được tái phác hoạ sẽ giúp phù sa vận chuyển bình thường xuống hạ nguồn. Chúng ta đề nghị Chánh phủ Lào và ông Viravong phổ biến chi tiết công tác tái phác họa thiết kế đập Xayaburi để rộng đường dư luận và công việc phản biện được dể dàng và chính xác hơn.
Tuy nhiên đối với phát biểu trên của ông Viravong, hai trường hợp có thể xảy ra:
a. Hạ thấp toàn thân con đập: Trên phương diện kỹ thuật, đập thủy điện Xayaburi thực sự không phải là “đập tràn” đúng nghĩa (run-of-river), đây là đập có hồ chứa tuy nhiên không có khả năng điều tiết; môt khi có hồ chứa thì tất nhiên phù sa sẽ bị giữ lại. Thử hỏi khi đồ án Xayaburi được tái phác họa như theo lời của Ông Viravong thì liệu chiều cao 32.6m của đập như trong đồ án hiện thời có được giảm từ xuống < 2m không? để đập Xayaburi trở thành một đập loại run-of-river đúng nghĩa và từ đó phù sa được di
chuyển theo điều kiện thiên nhiên.
b. Hạ thấp các cửa sổ thoát phù sa: Theo đồ án hiện nay, thân đập thủy điện
Xayaburi có 10 cửa sổ và một số cửa này được mở ra theo định kỳ để phù sa trong hồ chứa thoát xuống hạ nguồn. Theo đồ án hiện nay, thì ngưởng cửa sổ cao hơn đáy hồ 10m như thế một khối lượng lớn phù sa sẽ luôn luôn bị giữ lại ở đáy hồ. Theo khuyến cáo của Bản Đánh giá Môi trường Chiến lược SEA, thì nếu các cửa sổ này được hạ thấp, sau 30 năm sử dụng, con đập chỉ mất đi 30% hiệu năng thay vì 60% như theo cách phối trí hiện thời và hạ thấp các cửa sổ cũng sẽ giúp cho sự vận hành của ô thuyền
(navigation lock) được an toàn hơn.
Nếu đây là công tác mà ông Viravong đề cập đến trong
phát biểu mới đây, thì chúng ta e rằng giá trị của công tác này chỉ là làm gia tăng tuổi thọ của con đập, cùng nâng cao mức độ an toàn của tàu bè vận chuyển qua đập,
trong khi đó phù sa vẫn không được di chuyển theo điều kiện tự nhiên.
Ngoài ra, tưởng cũng nên nhắc lại ở đây là tác động của đập thủy điện xây trên dòng chính hạ lưu Mekong không chỉ trên sự vận chuyển phù sa, mà còn trên môi trường, dòng chảy, chu kỳ lũ hạn, khối lượng cá và cuộc sống của hằng triệu người dân phụ thuộc vào nguồn thủy sản này, cùng những giá trị về mặt văn hoá của cộng đồng sinh sống trong lưu vực. Vì thế, tái phác họa dự án Xayaburi để giúp gia tăng khối lượng phù sa vận chuyển xuống hạ nguồn không hoàn toàn tháo gở những tác động tiêu cực mà đập Xayaburi gây ra.
Năm 1979, chính CNR (Companie
Nationale du Rhone) đã đề nghị với “Uỷ Ban Mekong Tạm thời” xây các đập thủy điện run-of-river trên hạ lưu Mekong. CNR cũng như Poyri
là những công ty tham gia xây dựng các công trình thủy điện ở Lào, vì thế, nếu CNR được thuê để tái phác hoạ đồ án Xayaburi, thì chắc chắn những nhận định và đề xuất của CNR (cũng như phúc trình trước đây của công ty Poyri về đề án Xayaburi) sẽ nặng tính chủ quan.
RFI : Về vấn đề dự án Xayaburi, quan
điểm của Nhóm NCVHĐNCL Úc châu là như thế nào ?
TS
Huỳnh Long Vân : Bản Đánh giá Môi trường Chiến lược SEA của Trung tâm Quốc tế Quản lý Môi Trường (ICEM) về những tác động của chuỗi các đập thủy điện xây trên hạ lưu Mekong khuyến cáo các giới chức thẩm quyền cần phải thận trọng tối đa trong quyết định khai thác thủy điện trên dòng chính hạ lưu Mekong, vì có rất nhiều rủi ro không lường trước được, với những bằng chứng cho thấy những đe dọa và tác động trên môi trường, xã hội và kinh tế sẽ gây ra những hậu quả rất tiêu cực không thể đảo ngược được.
Bản Đánh giá SEA còn nhấn mạnh là, ngay trong trường hợp có ý định muốn tránh hay tìm cách giảm nhẹ những tác hại đi nữa, thì cũng không thể thực hiện được vì những khiếm khuyết hiện nay về kiến thức, khả năng cùng ý chí của các cơ quan
chức năng trong lưu vực trong việc thực thi và áp đặt các phương cách giảm thiểu các tác hại này.
Mặc dù trong thực tế, những quyết định về các dự án có tầm vóc quy mô luôn luôn có sự đánh đổi, nhưng nguyên tắc phát triển bền vững của MRC đòi hỏi những đánh đổi, nếu có, sẽ không gây ra những mất mát vĩnh viễn, khiến các thế hệ mai sau không còn cơ hội phát triển tiềm năng của dòng sông và xứ sở họ, cũng như những nhân nhượng sẽ không đem đến bất công trong việc phân phối những lợi ích và chia sẻ thiệt hại.
Thêm vào đó, một điều rất hiển nhiên không kém phần quan trọng ở đây là những giải pháp thay thế để tận dụng nguồn năng lượng của dòng sông Mekong như, xây đập không ngăn chặn toàn bộ dòng chảy, kỹ thuật “thủy điện nhưng không xây đập”, chưa được nghiên cứu đến.
Vì thế, quan điểm của Nhóm NCVH ĐNCL Úc châu là kế hoạch khai thác thủy điện trên dòng chính hạ lưu Mekong phải được đình hoãn, vì cần có nhiều thời gian để thu thập thêm những hiểu biết và phát triển khả năng, trong mục đích tìm kiếm những giải pháp khả dụng khác, đồng thời nghiên cứu những phương cách để tránh những tổn hại có thể làm giảm phúc lợi của khu vực.
RFI : Xin cám ơn tiến sĩ Huỳnh Long Vân.
No comments:
Post a Comment