Nhà văn Nguyễn Viện: Ẩn ức thèm khát của một nền văn chương
mang logo búa liềm
Tuấn Khanh
15 tháng 1, 2022
SGN: Ngày 9 Tháng Một 2022, tại Hà Nội, Hội Nhà văn
Việt Nam tổ chức Lễ phát động cuộc vận động sáng tác văn học về đề tài thiếu
nhi, trao giải thưởng Tác giả trẻ lần thứ nhất. Ông Chủ tịch Nguyễn Xuân Phúc đến
dự, cùng có ông Nguyễn Trọng Nghĩa, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tuyên
giáo Trung ương. Trong buổi lễ, ông Phúc nói “Tôi luôn mong ước đến một
ngày không xa Việt Nam ta sẽ có nhà văn đoạt giải Nobel văn chương, mang
về niềm tự hào cho đất nước chúng ta. Tôi có niềm tin mạnh mẽ ở
những nhà văn, những tác giả trẻ hôm nay”.
Chúng tôi đã có cuộc phỏng vấn nhà văn Nguyễn Viện
về văn học và đời sống của nó chung quanh “ước mơ” này (Tuấn Khanh thực hiện).
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2022/01/nv.jpg
Nhà văn Nguyễn Viện
*
Nếu
nghĩ đến một giải Nobel văn chương cho Việt Nam vào năm năm nữa, ông có đề cử
tác giả nào trong nước? Nếu có hoặc không, xin ông lý giải thêm về điều này.
Nhà văn NGUYỄN VIỆN: Cứ như tình hình sáng tác và phổ biến văn học Việt Nam hiện nay,
không chỉ năm năm mà còn rất nhiều năm nữa Việt Nam cũng chưa thể có giải
Nobel.
Lý do:
– Các giám khảo ở Viện Hàn Lâm Thụy Điển không
đọc được chữ Việt.
– Như chúng ta đều biết, chữ quốc ngữ xuất hiện
chưa lâu. Hơn nữa, văn học chữ quốc ngữ xuất hiện còn trễ hơn nữa, chỉ mới hơn
100 năm. Và thật sự cái gọi là văn chương Việt đúng nghĩa chỉ hoàn chỉnh từ thời
tiền chiến, tức trước 1945 mà tiêu biểu nhất thuộc về nhóm tác giả Tự Lực Văn
Đoàn. Tuy thế vốn từ của chúng ta lúc đó cũng chưa nhiều. Phải kể từ hậu bán thế
kỷ 20 đến nay, ngữ vựng các thể loại mới được cập nhật bổ sung từ lãnh vực triết
học đến khoa học… tương đối đầy đủ. Như thế có thể nói tiểu thuyết hay văn học
chữ quốc ngữ vẫn còn nằm trên đường tiến hóa không những về mặt ngôn từ mà cả
văn hóa, chính trị, xã hội. Điều ấy cũng có nghĩa chỗ đứng của văn học Việt Nam
còn cách giải Nobel khá xa.
Tuy nhiên, nếu cần đề cử một tác giả Việt Nam
cho giải Nobel trong một hai năm tới, tôi nghĩ nhà văn Nguyễn Xuân Khánh
có thể là một niềm hy vọng, với điều kiện hội đồng xét giải Nobel này cũng có
tiêu chí “đậm đà bản sắc dân tộc” như Tuyên giáo ở Việt Nam.
*
Theo
ông, mơ ước của ông chủ tịch nước, có thể hiện chung cho giới viết văn trong cả
nước, không phân biệt các thế hệ và quan điểm tư tưởng, hay chỉ nhắm vào thế hệ
mới, nhà văn xã hội chủ nghĩa?
Nhà văn NGUYỄN VIỆN: Không chỉ ông chủ tịch nước, mà giới viết văn trong nước cũng mơ ước một
giải Nobel, đặc biệt từ khi các nhà văn Nguyễn Huy Thiệp hay Bảo Ninh xuất hiện.
Tuy nhiên, ông chủ tịch nước chỉ đặt niềm hy vọng vào thế hệ mới. Đấy là một ước
mơ chính đáng, nhưng tôi nghĩ nó có thể sẽ hiện thực hơn nếu chúng ta biết đặt
cho nó một lộ trình. Trước hết, cần tạo một không gian tự do cho sáng tạo. Cũng
có nghĩa là nên để cho Ban Tuyên giáo hoàn thành nghĩa vụ lịch sử, chấm dứt mọi
chỉ đạo hay đường hướng. Sau đó, cần có kế hoạch cho việc phổ biến tác phẩm ra
thế giới. Như tôi đã nói trên, Hội đồng xét giải Nobel không biết đọc chữ Việt.
Nhân đây, tôi cũng mạn phép nói thêm một chút.
Tôi không biết giới hạn của tùy viên văn hóa của ta ở nước ngoài thế nào. Nhưng
tôi cho rằng, đối ngoại về văn hóa không chỉ là áo dài, múa quạt, phở hay đàn bầu,
đàn T’rưng… mà còn phải là văn học, mỹ thuật…
*
10
năm đổ lại đây, cây viết nào – được Nhà nước chấp nhận – là sáng giá và có khả
năng nhất? Nếu có, xin mô tả ngắn về người được liệt kê. Và nếu không thì xin
giải thích thêm theo quan điểm riêng?
Nhà văn NGUYỄN VIỆN: Thật ra, tôi đọc cũng không nhiều, chỉ vì mắt tôi sau này kém, đọc
sách hay xem phim một chút là mắt bị mờ nhòe. Cho nên, nhận định của tôi ở đây
sẽ rất chủ quan và hạn hẹp, nó không thể bao quát hết nền văn học đương đại.
Dẫu sao cũng có một tác giả trẻ tôi kỳ vọng,
đó là nhà văn nhà thơ Vũ
Lập Nhật, sinh năm 1990, hiện sống ở Sài Gòn. Cả thơ và văn của cô đều
rất mới với những ý tưởng lạ và một cách diễn đạt thông tuệ. Cách đây hai năm,
cô được giải thưởng thơ của Văn Việt (Văn đoàn Độc Lập). Rất tiếc, vì những áp
lực phi văn hóa, cô đã phải từ chối nhận giải, thậm chí chấm dứt cộng tác bài vở
với Văn Việt.
Vũ Lập Nhật, theo tôi là một hiện tượng hiếm
hoi của văn học Việt Nam đương đại. Văn chương của cô từ bỏ mọi lối mòn, mọi
truyền thống. Đó là một thế giới của riêng cô, được sản sinh từ một đời sống đô
thị. Và tác phẩm biến thành một thứ game của cô, cả về mặt ngôn ngữ lẫn trạng
thái con người. Nó không uốn éo kiểu cọ, làm dáng mà trong trẻo xuyên suốt qua
các tầng ý thức như qua nhiều lớp gương phản chiếu lẫn nhau trong cách ứng xử của
cô với đời sống. Đó là một thứ văn chương toàn cầu. Con người và chính nó thuần
khiết, không đậm đà bản sắc dân tộc hay nghĩa vụ này nọ.
*
Các
giải thưởng văn học trong những năm dài do Hội Nhà Văn Việt Nam chủ trì thường
tốn kém cho ngân sách quốc gia nhưng hầu như ít có tác phẩm nào có thể đọng lại
trong công chúng. Theo ông, hướng tập hợp và giới thiệu qua giải thưởng của Hội
Nhà Văn Việt Nam có nhằm phục vụ tìm tài năng với tiêu chí của Nobel Văn
Chương?
Nhà văn NGUYỄN VIỆN: Hẳn nhiên là không. Văn học Việt Nam hiện nay trong phạm vi “chính thống”
hay “lề phải” là một thứ văn chương phải đạo, thậm chí với nhiều tác giả
là thứ văn chương phục vụ chế độ, như tiêu chí của Hội Nhà văn Việt Nam “Vì chủ
nghĩa xã hội”. Một nền văn chương mang logo búa liềm tất nhiên không phải là một
tiêu chí phổ quát của loài người, cũng có nghĩa không phải là tiêu chí của giải
Nobel. Kể từ năm 1991, khi tác phẩm Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh bị
thu hồi và lấy lại giải thưởng sau khi công bố đoạt giải, văn học trong nước
nói chung có vẻ bằng phẳng và không còn nhiều góc cạnh, sôi động như thời của
Dương Thu Hương, Nguyễn Huy Thiệp…
*
Kể từ
năm 1991, khi tác phẩm Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh bị thu hồi sau khi được
đề cử giải thưởng, văn học trong nước nói chung có vẻ bằng phẳng và không còn
nhiều góc cạnh, sôi động như thời của Dương Thu Hương, Nguyễn Huy Thiệp… Có phải
đã có một rào chắn rõ ràng trong việc viết văn trong khung nhà nước??
Nhà văn NGUYỄN VIỆN: Vâng, một rào chắn cụ thể hữu hình nhất là sự có mặt của các nhà xuất
bản hệ nhà nước. Mọi tác phẩm muốn được phổ biến phải qua sự cho phép của các
nhà xuất bản này mới được lưu hành. Từ chối kiểm duyệt để in chui có nghĩa là một hành động phạm pháp được
qui định rõ ràng trong bộ luật hình sự. Nhà tù và các bản án dành cho những người
bất đồng chính kiến với các khung hình phạt dành cho tội “tuyên truyền chống chế
độ” hay “lợi dụng quyền tự do dân chủ…” là nỗi ám ảnh của tất cả người viết.
Nhà văn, ngoài nỗi sợ hãi phải tự kiểm duyệt, họ còn phải đối diện với dao kéo
của các nhà xuất bản. Đó là một hiện thực của văn học nghệ thuật đương đại. Điều
đó giải thích cho cái mà anh gọi là thiếu góc cạnh hay sôi động.
*
Còn
về phía những nhà văn không hợp tác với hệ thống kiểm duyệt và tư tưởng phục vụ
– như ông chẳng hạn – làm gì với nghề viết của mình? Ông có thể tâm tình với độc
giả?
Nhà văn NGUYỄN VIỆN: Những người viết văn tự do như tôi hiện nay ở Việt Nam cũng không ít.
Chúng tôi phải làm gì trước cánh cửa đóng của hệ thống phát hành trong nước? Rất
may cho tất cả chúng ta, người viết và người đọc, internet đã cứu rỗi thế giới khỏi những lằn ranh của kiềm
tỏa. Việc có tự tháo gỡ gông cùm hay không tùy thuộc vào ý thức cũng như
phẩm giá của từng người viết. Không ai có thể ban tự do cho anh ngoài chính
anh. Những bức tường lửa chỉ là vấn đề kỹ thuật. Ngoài những trang mạng nổi
tiếng như Tiền Vệ, Talawas trước đây và hiện nay là Da Màu, Văn Việt… chúng ta
còn vô số cách để đưa tác phẩm của mình đến với công chúng, miễn là có chút can
đảm.
Tâm tình của tôi? Tôi chỉ muốn nói một điều
đơn giản, nếu chúng ta không dám thành thật với mình để viết như chúng ta muốn
(không sợ đụng chạm đến hệ thống chính trị hay truyền thống văn hóa) thì cơ may
trở thành một nhà văn như ý nghĩa của nó sẽ không hiện thực. Tài năng là chuyện
khác.
*
Vẫn
có không ít tác phẩm của các nhà văn Việt Nam hải ngoại được đưa về nước in lại,
hợp tác phát hành và chấp nhận cắt bỏ những gì Nhà nước không thích. Tạm thời
không bàn về lý do cá nhân của các tác giả ấy, ông nhận định gì về xu hướng
này? Điều đó có thể giúp cho nhà nước Việt Nam tập hợp thêm được nhiều cây viết
tài năng hơn cho ước mơ Nobel?
Nhà văn NGUYỄN VIỆN: Trong khi ở trong nước, nhiều người viết từ chối kiểm duyệt để tồn tại
như một người tự do, thì lại có những người viết ở xứ sở tự do tình nguyện quay
về chui vào vòng kiềm tỏa. Sự khao khát được chia sẻ hay vinh quang gì đó được
đánh đổi bằng phẩm cách. Dẫu sao thì đó cũng là chọn lựa của họ. Tất nhiên, điều
đó chẳng giúp gì “cho nhà nước Việt Nam tập hợp thêm được nhiều cây viết tài
năng hơn cho ước mơ Nobel” như anh nói.
*
Trong lịch sử đã có Nobel cho Boris Pasternak hay Mạc
Ngôn… Đó có là niềm tin thầm kín cho nhà lãnh đạo Việt Nam khi nghĩ về một
Nobel? Theo ông, vì sao ông Phúc không nghĩ đến giải thưởng văn chương nào của
Trung Quốc, Cuba hay Bắc Hàn… mà lại mơ đến một giải thưởng của thế giới tư bản?
Nhà văn NGUYỄN VIỆN: Vâng, Việt Nam có quyền đặt niềm tin vào các nhà văn trong nước, tuy
nhiên như tôi đã nói, hội đồng xét giải Nobel không biết đọc tiếng Việt. Tôi lặp
lại câu nói này nhiều lần trong bài phỏng vấn cũng chỉ để muốn nhấn mạnh đến một
việc thiết thực nhất là hãy nỗ lực giúp các nhà văn Việt Nam phổ biến tác phẩm
ra thế giới bằng cách vận động hay tổ chức dịch thuật các tác phẩm ra tiếng nước
ngoài (ít nhất là Anh-Pháp) và được phát hành bởi những nhà xuất bản uy tín. Nếu
không, chúng ta chỉ còn cách… “phổ cập tiếng Việt” cho các viện sĩ hàn lâm Thụy
Điển.
Với câu hỏi “Vì sao ông Phúc không nghĩ đến giải
thưởng văn chương nào của Trung Quốc, Cuba hay Bắc Hàn… mà lại mơ đến một giải
thưởng của thế giới tư bản?”. À, làm thế nào tôi có thể đưa cái icon mặt cười
haha của Facebook vào đây nhỉ? Nhưng thử tưởng tượng nếu ông Nguyễn Viện được một
giải văn chương tự do hay phản kháng gì đó của đồng chí Kim Jong-Un thì chắc chắn
sẽ “chấn động địa cầu” hơn cả giải Nobel. Cũng vui mà.
*
Cám
ơn ông. Nhân năm mới, xin chúc ông và gia đình sức khỏe và hy vọng ông sẽ có
tác phẩm mới.
No comments:
Post a Comment