Ai cũng muốn kiểm soát Big Tech và mạng xã hội nhưng có làm nổi?
BBC News Tiếng Việt
13 tháng 5 năm 2023
https://www.bbc.com/vietnamese/business-65571393
Từ cuối năm nay, Việt Nam sẽ áp dụng phần sửa đổi
Luật Viễn thông, buộc người dùng mạng xã hội của cả các nền tảng trong và
ngoài nước phải xác minh danh tính của họ.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/1818A/production/_116089689_mediaitem116088024.jpg
Từ 17/03/2023, luật DSA của EU có hiệu lực, nhằm "chấn chỉnh"
các đại gia công nghệ
Theo Reuters trích đài báo VN thì mục tiêu của
chính quyền là để "hạn chế lừa đảo trực tuyến" nhưng giới chỉ trích
nói đây lại là một cách nhằm kiểm soát xã hội.
"Có thời điểm cơ quan chức năng xác định
được chủ tài khoản mạng xã hội vi phạm pháp luật nhưng không truy vết được vì tội
phạm sử dụng ứng dụng xuyên biên giới," quan chức Bộ Thông tin & Truyền
thông giải thích.
"Các tài khoản chưa được xác minh, bất kể
trên các nền tảng trong nước hay nước ngoài như Facebook, TikTok, YouTube, đều
sẽ bị xử lý."
Việt Nam không phải là nước đầu tiên nỗ lực
buộc các đại gia công nghệ toàn cầu tuân thủ luật quốc nội hoặc buộc công
dân của mình chấp nhận các hình thức giám sát vì mục tiêu công, chống vi phạm
pháp luật, theo cách diễn giải của chính phủ.
Các quan chức Việt Nam còn cố gắng lập ra
các dự án tốn kém nhằm xây dựng nền tảng mạng xã hội nội địa - như Trung Quốc
- để giảm đi "quyền lực" của Big Tech (đại tập đoàn công nghệ cao
toàn cầu).
Nhưng các nỗ lực này, như câu chuyện của mạng
Lotus, ra mắt rầm rộ năm 2019, trở thành hiện tượng "sống mòn" năm
2022, theo các báo VN.
Bài học lớn hơn là của các nước Anh, Mỹ và cả
khối Liên minh châu Âu muốn kiểm soát Big Tech hoặc Pháp muốn lập mạng riêng
mà đều chưa đạt kết quả gì đáng kể.
Cùng lúc, giới phân tích tin rằng cách tốt nhất
cho xã hội là các chính phủ hợp tác với giới công nghệ Big Tech thay vì tìm
cách ngăn cản họ.
Pháp và EU muốn gì?
Từ nhiều năm qua, các quốc gia như Pháp muốn hạn
chế điều họ gọi là "cuộc xâm lăng của công nghệ Anglo-Saxon", ám chỉ
Anh-Mỹ.
Nhưng phải đến tháng
4/2022, khi Pháp làm Chủ tịch luân phiên của EU, khối này mới đề xuất ra được
Luật Dịch vụ kỹ thuật số (The Digital Services Act-DSA) cho tất cả các nước
thành viên.
Cao ủy phụ trách thị trường EU, Thierry Breton
(người Pháp) lúc đó đã ca ngợi cột mốc này:
"Đây là lần đầu tiên sau 20 năm, châu Âu
đã tìm được giải pháp cho việc quản trị không gian số và thông tin."
Nghị sĩ Nghị viện EU từ các quốc gia nhỏ, như
Đan Mạch, và lớn như Đức, đều vui mừng trước sự ra đời của DSA với hiệu lực dự
kiến bắt đầu từ 17/02/2023.
Điều gây tranh cãi là quy chế thực hiện DSA
như thế nào ngoài việc tung ra các hình phạt tiền triệu nhắm vào Google,
Facebook, Instagram, Amazon...
DSA đặt ra mức phạt tới 6% doanh thu toàn cầu
của bất cứ đại công ty công nghệ nào, nếu họ vi phạm các quy định nhằm bảo vệ
quyền riêng tư, chống nội dụng độc hại, xâm phạm quyền trẻ em, tuyên truyền
khủng bố.
Các quốc gia thành viên EU sẽ xác định số người
dùng mạng xã hội ở nước họ để áp dụng e-Directive của EU phù hợp với tầm vóc của
thị trường.
Một quảng cáo của Lotus, mạng xã hội Made in Vietnam,
hồi mới ra mắt năm 2019. Sang tới năm 2022 mạng bị coi là "sống mòn"
vì thua các nền tảng ngoại như Facebook
Theo trang Politico ở Đức, EU có tham vọng
thu tiền từ cách buộc các dịch vụ Amazon, Airbnb, eBay, AliExpress và Etsy
"thông báo về doanh nghiệp dùng các nền tảng này" để tránh việc
kinh doanh sai trái.
Luật An ninh mạng Việt Nam: Hỏi nhanh đáp gọn
EU 'sẵn sàng giúp VN' về an ninh mạng
'Luật An ninh mạng, bước lùi lớn cho VN'
Vì đã cho các quốc gia thành viên quyền giám
sát "ở cấp địa phương", Ủy ban châu Âu sẽ chỉ theo dõi chừng 30 công
ty lớn, có hơn 45 triệu người dùng ở EU. Họ cũng bắt các công ty này nộp
0,05% doanh thu toàn cầu để "lấy mỡ nó rán nó" - tiền thu về sẽ dùng
vào việc giám sát, thực thi DSA.
Tạo ra mạng của chính mình?
Cùng lúc, EU tung ra Digital Market Act (DMA)
với quan niệm rằng các đại gia công nghệ "lạm dụng vị thế toàn cầu và đồng
vốn, số người dùng" làm giảm tính cạnh tranh ở thị trường EU.
Thực chất, EU nhân danh "cạnh tranh lành
mạnh" để kiềm chế Big Tech từ Mỹ nhằm tạo không gian cho các công ty công
nghệ châu Âu vươn lên.
Đây không phải là chuyện dễ.
Từ 20 năm qua, các công ty như tại Pháp đã cố
gắng tạo ra sân chơi riêng nhưng đều thất bại. Dư luận còn nhớ năm 2001, Pháp
có mạng kết nối bạn bè Copains d'Avant, nhưng một thống kê năm 2022 nói mạng
xã hội phổ biến nhất ở Pháp vẫn là Facebook, và app phổ biến nhất là Whatsapp.
Tình hình ở Đức nay tương tự như Pháp, với và
mạng "nội địa" Xing (ra đời từ một nền tảng ở Hamburg năm 2003),
nay chỉ chiếm 14,7%.
Doanh thu bao nhiêu, đếm bằng cách nào?
Ở EU, từ tháng 3 tới nay vấn đề lớn nhất là thực
hiện kiểm toán. Không công ty Big Tech nào cung cấp cho EU doanh thu toàn cầu
của họ để từ đó tính ra mức phạt 6%. EU nói sẽ thuê các 'auditor' độc lập để
có số liệu.
Nguyên tắc bình đẳng cũng áp dụng cho các Big
Tech của Mỹ và Trung Quốc, nhưng gần như ai cũng biết EU không thể chế tài các
công ty Trung Quốc.
Trong cuộc thi ca nhạc Eurovision năm nay tại
Liverpool, các báo Anh cho hay TikTok của TQ là "nền tảng thống trị"
với cả ban tổ chức và người xem, nhất là giới trẻ, bất chấp ý muốn của Anh và
EU yêu cầu cấm quan chức nhà nước dùng TikTok vì "an toàn mạng" cũng
chẳng thể nào làm gì được.
Nhiều loại app khác của TQ cũng đang rất phổ
biến cả ở Mỹ và châu Âu.
Anh và Mỹ muốn kiểm soát?
Tuy đã ra khỏi EU sau Brexit, chính phủ Anh vẫn
hợp tác với Brussels để ra văn bản mang tên Online Safety Bill (OSB)
cùng thời gian với DSA của EU, vào tháng 2/2022.
Mục đích chính của OSB là chống nội dung độc
hại, khủng bố, bảo vệ trẻ em và bảo vệ nhân quyền nói chung trong không gian
mạng. Tuy thế, đến tháng 3/2023, OSB vẫn chỉ tồn tại ở dạng "policy
paper" (dự thảo chính sách), vì còn cần nhiều bước đi khác để trở thành
luật.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/2EFD/production/_113392021_p08kryjl.jpg
Hoa Kỳ từng muốn cấm TikTok, nền tảng có 800
triệu người dung
Tại Hoa Kỳ, trái với cách hiểu phổ biến ở châu
Âu về "chủ nghĩa đế quốc bằng công nghệ Mỹ", chính phủ Mỹ cũng muốn
kiểm soát Big Tech.
Một lý do là phe thiên tả coi Big Tech tạo ra
"bất bình đẳng" trong cạnh tranh.
Các nhân vật thuộc đảng Dân chủ Mỹ, như cựu
TT Barack Obama, cựu Ngoại trưởng Hillary Clinton đều ủng hộ luật DSA của EU.
Chính phủ Mỹ đã soạn ra Luật về Sáng tạo và Sự
lựa chọn (American Innovation and Choice Online Act-AICOA) nhưng gặp bế
tắc ở Quốc hội.
Dù cả hai đảng Cộng hòa và Dân chủ đều lên tiếng
ủng hộ, luật chưa được thông qua, tính đến tháng 2 năm nay. Trong bước đi giống
châu Âu, Tổng thống Joe Biden muốn dùng Luật bảo vệ cạnh tranh (Anti-Trust
Law) để đẩy AICOA qua Quốc hội nhưng sự việc chưa đi đến đâu cả.
Các ý kiến phản biện
Raphael Reims viết trên trang của Trường Kinh
tế Luân Đôn (LSE), trong bài "Can competition law rein in Big Tech?"
rằng các luật nhằm siết chặt kiểm soát của Big Tech đều vấp phải ba vấn đề cơ
bản.
Một là tính kết nối xuyên quốc gia của các nền
tảng mạng xã hội và dịch vụ số - còn gọi là network effects. Một
người dùng nay có thể tiếp cận bất cứ app nào, trang mạng xã hội, kênh giao
lưu bạn bè, kinh doanh nào, ở bất cứ đâu. Hiệu ứng lan truyền tăng, đem lại lợi
nhuận càng lớn và khiến mạng vừa phân tán rộng, vừa liên kết tốt, không tập
trung vào một chỗ để kiểm soát.
Hai là khi một nền tảng đủ lớn, nó thường
cung cấp rất nhiều dịch vụ miễn phí, và người dân sẽ bị hút vào các dịch vụ đó.
Không luật pháp nào ngăn cản được họ và việc phạt Big Tech chỗ này, chỗ kia sẽ
chẳng giải quyết được gì về cơ bản. Một nền tảng bị cấm sẽ có nền tảng khác
thay chỗ ngay. Các kênh như TikTok, Instagram hoạt động "xuyên chiến tuyến":
cả Nga và Ukraine đều phải dùng để tuyên truyền cho bên mình trong xung đột
hiện nay.
Ba là việc áp dụng các quy định dễ bị cho là
không công bằng, thiên vị bên này, chống bên kia.
EU từng buộc Google đổi chế độ tìm kiếm của
GoogleSearch nhưng các công ty đối thủ nói thế vẫn "chưa đủ", vậy EU
sẽ làm tới hay thôi? Một lần khác, EU bắt Microsoft cho ra thị trường Windows
7N mà không được cài đặt trước Windows Media Player trong động thái vô nghĩa
với người dùng.
Ngay sau khi EU công bố dự thảo DSA, Facebook
đã lên tiếng, chỉ cho EU thấy "cần phải hạn chế Apple mới đúng", vì
Apple kéo hết tất cả các dịch vụ mạng "về app của mình". Apple từ chối
không bình luận.
Nếu không cẩn thận, EU sẽ rơi vào thế mắc kẹt
giữa cuộc cạnh tranh của các đại gia công nghệ.
DSA chưa có cơ chế khiếu nại rõ ràng và như mọi
cuộc chiến thương mại, các Big Tech hoàn toàn có quyền kiện lại EU hoặc các
chính phủ phạt họ. Ai sẽ là người đứng ra phân xử?
Tình hình thực tiễn lại như William Schwatz viết
trong bài "The EU's Digital Services Act Confronts Silicon Valley" (15/03/2023),
EU một mặt dọa phạt nặng các đại gia công nghệ, mặt khác lại muốn lôi kéo
họ vào hợp tác để phát triển ngành truyền thông, thông tin châu Âu.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/9B12/production/_116089693_vestager.png
Cao ủy EU
Margrethe Vestager phụ trách mảnh cạnh tranh
EU đã quyết định mở "Đại sứ quán kỹ
thuật số" tại Silicon Valley, dưới quyền ông Gerard de Graaf, Giám đốc Kinh tế số của Ủy ban châu Âu,
nhằm học hỏi kỹ năng và mời gọi các công ty Mỹ ở vùng Vịnh San Francisco đầu tư
vào EU với nhiều hứa hẹn ưu đãi về thuế.
Theo ông Schwatz thì các luật của EU nhằm quản
trị không gian mạng về mặt nào đó cũng có ích, giúp cho mạng toàn cầu an toàn
hơn, dân chủ hơn, nhưng để làm được điều đó, EU cần hợp tác hơn là trấn áp các
Big Tech.
Ông cũng khuyến khích Hoa Kỳ sớm thông qua
luật AICOA và hợp tác với EU để có một cơ chế quản lý quốc tế nào đó.
Thực tế là dù dọa phạt, hoặc đã phạt nhiều,
chưa chính phủ nào đã dùng mạng xã hội quốc tế mà dám đuổi hẳn một Big Tech
ra khỏi lãnh thổ.
Ngay cả nước Trung Quốc cấm các đại gia công nghệ
vào thị trường của mình nhưng lại thường xuyên dùng các kênh Facebook,
YouTube...để tuyên truyền trên trường quốc tế.
Vai trò của các Big Tech với kinh tế toàn cầu
là không thể thiếu.
Trong cuộc vận động tranh cử tổng thống Hoa
Kỳ năm 2020, các ứng viên Dân chủ có tuổi, Elizabeth Warren và Bernie Sanders đều
coi Big Tech là "quá to, quá xấu" và nêu khẩu hiệu "đập vỡ
chúng" (break them up).
Những ý kiến phản bác lại cho rằng điều đó
không khả thi, và tốt nhất là làm sao điều chỉnh để Big Tech trở thành
"động cơ tốt" cho xã hội và nền kinh tế.
----------------
Xem
thêm:
Facebook bị cáo buộc 'vi phạm' Luật An ninh mạng VN
Canada: Microsoft, Facebook hứa giúp chống can thiệp bầu cử
No comments:
Post a Comment