TRUNG QUỐC PHÁT TRIỀN NĂNG LƯỢNG XANH : BỀ NỔI CỦA TẢNG BĂNG (Thanh Hà / RFI)

 

Trung Quốc phát triển năng lượng xanh : Bề nổi của tảng băng

Thanh Hà  -  RFI

Đăng ngày: 30/05/2023 - 13:43

https://www.rfi.fr/vi/t%E1%BA%A1p-ch%C3%AD/t%E1%BA%A1p-ch%C3%AD-kinh-t%E1%BA%BF/20230530-trung-qu%E1%BB%91c-ph%C....BA%A3ng-b%C4%83ng

 

Trung Quốc đã đảo lộn trật tự trên thị trường năng lượng hóa thạch thế giới. Trong tiến trình « chuyển đổi năng lượng », công nghệ và các tập đoàn công nghiệp trong lĩnh vực năng lượng tái tạo Trung Quốc khiến các đối thủ Âu Mỹ lo sợ. Đâu là những thành công và giới hạn trong chiến lược phát triển năng lượng xanh của Bắc Kinh ? RFI Tiếng Việt mời giáo sư François Lafargue trường quản trị kinh doanh Paris School of Business trả lời câu hỏi này.

 

https://s.rfi.fr/media/display/28d41232-109f-11ea-be2c-005056bf7c53/w:980/p:16x9/2018-08-12t044908z_2086435168_rc172baecc00_rtrmadp_3_china-solar_0.webp

Tấm bảng điện mặt trời tại một nhà máy sản xuất ở Lâm Nghi, tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc. Ảnh ngày 11/08/2018. REUTERS/Stringer

 

Chuyên gia chính trị và khoa học chính trị, giáo sư Lafargue là tác giả của cả trăm bài tham luận và sách về chiến lược của Hoa Kỳ trước những nhược điểm của Trung Quốc do không tự chủ được về năng lượng. Ông cũng quan tâm nhiều đến mối liên hệ giữa châu Á -châu Phi với Hoa lục trên hồ sơ năng lượng.

 

                                                        ***

Từ năm 2011 Trung Quốc là nguồn tiêu thụ điện lớn nhất toàn cầu, trước cả Hoa Kỳ. Nhiều năm trước đó, « công xưởng » của thế giới là khách hàng lớn nhất của các quốc gia xuất khẩu dầu lửa. Phần lớn trong số này lại là những đối tác thân cận với Mỹ : 40 % dầu hỏa nhập vào Trung Quốc do Ả Rập Xê Út, Irak, Kweit và Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất cung cấp. Về khí đốt, thì Bắc Kinh lệ thuộc vào các Úc, Qatar và Oman. Chỉ một mình Indonesia bảo đảm 50 % than đá nhập khẩu vào Trung Quốc.

 

Tìm tiền để giảm lệ thuộc vào dầu, khí

 

Bắc Kinh đã nhanh chóng tìm những ngõ thoát hiểm, giảm bớt lê thuộc vào vài ba nhà cung cấp, thường là những đối tác thân cận với Hoa Kỳ. 

 

François Lafargue : « Trung Quốc từ năm 1993 bắt đầu nhập khẩu dầu hỏa. Mức độ lệ thuộc vào dầu khí của nước ngoài càng lúc càng lớn. Hiện tại Trung Quốc nhập khẩu khoảng 55 % nhu cầu tiêu thụ về dầu hỏa và cũng gần như vậy về khí đốt. Đối với Bắc Kinh việc phải phụ thuộc vào các nguồn cung ứng của nước ngoài là điều không thể chấp nhận được nhất là Hoa Kỳ, đối thủ của Trung Quốc, tự chủ về năng lượng. Về câu hỏi làm thế nào chuyển thế yếu đó một chìa khóa để phát triển, thì Trung Quốc đã đi theo hai hướng. Đầu tiên hết là mở rộng các mối đối tác với những nước giàu tài nguyên. Kế tới là đẩy mạnh năng lượng xanh. Trong giải pháp thứ nhất, Bắc Kinh đã thắt chặt quan hệ với nhiều nước ở châu Phi. Gần đây hơn là với từng quốc gia tại Trung Đông, mà đặc biệt là với Ả Rập Xê Út».

 

Không chỉ với châu Phi, khu vực đang phát triển mà ngay cả Úc, một trong những nền kinh tế công công nghiệp và kinh tế thịnh vượng của thế giới cũng đã rơi vào bẫy « đầu tư Trung Quốc ». Theo báo cáo của Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế, về FDI Trung Quốc đứng hạng 6 trong số các nhà đầu tư ngoại quốc vào Úc. Các mục tiêu nhắm tới gồm : các doanh nghiệp Úc trong lĩnh vực khai thác khoáng sản, địa ốc, đầu tư vào việc mở rộng hoạt động của các hải cảng tại Úc. Còn với từng quốc gia một trong vùng Vịnh, Bắc Kinh đã đẩy mạnh những nước cờ vào lúc mà Washington lạnh nhạt với một số đối tác -như trong quan hệ với Ryiad sau vụ nhà báo Ả Rập Xê Út Jamal Kashoggi bị sát hại. Liên hệ giữa Trung Quốc với các nước trong vùng Vịnh « nông hay sâu » đến độ nào và có lâu bền hay không, đấy lại là một chuyện khác.

 

François Lafargue : « Thực ra các nước trong vùng Vịnh, chủ yếu họ vẫn đầu tư vào Mỹ và châu Âu. Khu vực này vẫn thận trọng đối với Trung Quốc bởi họ cho rằng Bắc Kinh không có được những khuôn khổ pháp lý vững chắc như các quốc gia trong Tổ Chức Hợp Tác và Phát Triển. Trái lại giữa châu Phi với Trung Quốc (và trong một chừng mực nào đó là giữa Trung Quốc với nhiều đối tác trong vùng Đông Nam Á và cả Úc nữa), thì đã có một sự phụ thuộc khá lớn : Trung Quốc mua dầu khí, than đá của các đối tác này đồng thời đổ vốn đầu tư vào cơ sở hạ tầng cho các nhà sản xuất. Tại Châu Phi rõ rệt nhất là đầu tư của Trung Quốc vào Nigeria hay ở Angola. Bắc Kinh hiện là một trong những nguồn đầu tư và chủ nợ lớn nhất của nhiều nước châu Phi. Hiện tượng ấy lại càng rõ rệt hơn từ sau khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 khi mà các nhà tài trợ quốc tế không còn hào phóng cấp tín dụng cho các nước đang phát triển. Với kKhủng hoảng y tế (2019/2020), phương Tây tiếp tục giảm tín dụng cho châu Phi. Cánh cổng của châu lục này lại càng mở rộng hơn nữa để đón các doanh nghiệp Trung Quốc ».  

 

.

Năng lượng xanh, cơ hội vàng của các doanh nghiệp Trung Quốc

 

Song song với chiến lược đi tìm các nguồn cung cấp năng lượng ở khắp mọi nơi trên thế giới, kể cả tại những vùng thuộc sân sau của Nga hay Mỹ, từ 15 năm trở lại đây, Bắc Kinh lao vào cuộc chạy đua phát triển năng lượng tái tạo. Đây là một lĩnh vực đầu tiên các doanh nghiệp Trung Quốc xuất phát cùng lúc với các đối thủ phương Tây. Điểm khiến Âu Mỹ bất ngờ là Trung Quốc đang dẫn đầu cuộc chơi.

 

François Lafargue : « Trung Quốc thực ra là đã tiên phong trong lĩnh vực này. Nghịch lý ở đây là vào lúc phương Tây vẫn chỉ trông thấy Trung Quốc là một nguồn phát khí thải carbon và có vẻ như hy sinh vế môi trường vì mục tiêu tăng trưởng. Nhưng từ gần một chục năm qua, Trung Quốc đã cố gắng nhiều và trong nỗ lực phát triển năng lượng xanh thì các doanh nghiệp đã được chính quyền yểm trợ mạnh mẽ. Để rồi giờ đây Trung Quốc là nhà cung cấp pin mặt trời và năng lượng gió số 1 trên thế giới. Trung Quốc cũng đang rất mạnh và có thể nói là một tấm gương trong lĩnh vực sản xuất xe hơi điện ».

 

Trong 2 kế hoạch 5 năm cho giai đoạn 2016-2020 và nhất là cho giai đoạn 2021-2025 Bắc Kinh đã coi phát triển năng lượng sạch là một ưu tiên. Trung Quốc có nhiều lá chủ bài trong tay để phát triển năng lượng mặt trời. Đầu thập niên 2020, vài tập đoàn sản xuất pin mặt trời Trung Quốc (Jinko Solar, hay JA Solar …) sản xuất 70 % các pin mặt trời cho thế giới. Giáo sư Lafargue nhấn mạnh : thị trường nội địa khổng lồ của Trung Quốc là một chìa khóa dẫn tới thành công. « 1/3 khả năng sản xuất năng lượng mặt trời trên thế giới, 35 % năng lượng gió và 30 % thủy điện, tập trung tại Trung Quốc ».

 

Trong bài viết đăng trên tạp chí Diplomatie (số tháng 2-3/2023) cũng giáo sư Lafargue trường Paris School of Business nhận xét : 15 % tiêu thụ về năng lượng trên thị trường nội địa Trung Quốc do năng lượng tái tạo. Trọng lượng của năng lượng xanh tại Trung Quốc còn thua xa với tại Brazil (46 %) hay Đức nhưng Bắc Kinh có thể tự hào là đã vượt trội hơn Mỹ (10,6%). Các hãng của Trung Quốc trong ngành càng lúc càng tham gia vào các cuộc gọi thầu quốc tế và thường khá thành công. Năm 2011 chẳng hạn hãng Yingli Green Energy (trụ sở ở Bảo Định, tỉnh Hà Bắc, cách thủ đô Bắc Kinh khoảng 150 km về hướng tây nam) trúng thầu để cung cấp pin cho » nhà máy điện mặt trời lớn nhất của Hy Lạp ở Kozani. Tập đoàn này của Trung Quốc đã qua mặt hai đối thủ nặng lý là hãng Q-Cells AG của Đức và công ty SunPower của Hoa Kỳ. Trung tâm điện mặt trời ở Kozani đã bắt đầu hoạt động, bảo đảm nhu cầu cho 55 ngàn hộ gia đình, giúp Hy Lạp giảm thiểu đến 300.000 tấn khí thải CO2 một năm.

 

Vẫn giáo sư Lafargue nhắc lại các hãng Trung Quốc về năng lượng sạch đã được chính quyền yểm trợ như đã thấy qua các kế hoạch 5 năm năm vừa nêu. Các tập đoàn Trung Quốc đã dễ dàng huy động được vốn để phát triển, đầu tư ồ ạt vào các khâu nghiên. Một lợi thế không nhỏ khác là các hãng Trung Quốc sẩn xuất với một khối lượng rất lớn trước tiên là để đáp ứng nhu cầu nội địa, cho nên giá thành đã chóng được hạ thấp xuống. Về giá cả, các hãng của Âu Mỹ khó có thể cạnh tranh nổi với pin mặt trời « made in China ».  

 

Thành công nửa vời

 

Những bước đột phá của Trung Quốc về năng lượng xanh không khỏi gây lo ngại cho các đối thủ Âu Mỹ và bản thân các nhà sản xuất Trung Quốc thừa biết sẽ còn phải vượt qua nhiều thách thức.

 

François Lafargue : « Trước hết là những biện pháp bảo hộ : Trung Quốc bị nhiều nước trong Liên Âu chỉ trích trợ giá cho các doanh nghiệp để xuất khẩu. Thêm vào đó là những biện pháp trừng phạt của các chính quyền Mỹ nhắm vào một số các tập đoàn Trung Quốc, ngăn cản số này tiếp cận với công nghệ cao. Trở ngại thứ nhì là chính sách của một số quốc gia châu Âu về năng lượng tái tạo. Bruxelles chủ trương khai thác gió biển để tạo ra năng lượng, điều đó phù hợp với địa hình của châu lục này. Hiện tại trên thị trường này thì châu Âu – chủ yếu là Pháp đang dẫn đầu và hơn hẳn so với phía Trung Quốc. Yếu tố thứ ba có thể bất lợi cho Trung Quốc là Pháp và nhiều nước đông Âu trong Liên Hiệp – tôi muốn nói đến Ba Lan, tập trung phát triển năng lượng hạt nhân, coi đây là động lực chính trong tiến trình chuyển đổi năng lượng. Trong lĩnh vực năng lượng hạt nhân, thì các đối tác chủ chốt là Mỹ, Pháp … Như vậy nhiều nước tại châu Âu ít nhập khẩu pin mặt trời của Trung Quốc ».

 

Năm 2012 khi chưa trở thành tổng thống Hoa Kỳ, nhà tỷ phú Donald Trump trên Twitter (ngày 06/11/2012) từng viết chuyện « trái đất bị hâm nóng là do Trung Quốc bịa ra để dìm khả năng cạnh tranh của Mỹ ». Một chục năm sau khi mà 70 % pin mặt trời được sản xuất từ các nhà máy tại Hoa Lục, dòng Twitt của ông Trump năm nào khiến một phần công luận phải suy nghĩ.

 

 

Vô địch về năng lượng sạch, nhưng Trung Quốc vẫn là nạn nhân của CO2

 

Có một nghịch lý ở đây, là năng lượng xanh và sạch đang phát triển mạnh tại Hoa Lục, pin mặt trời của Trung Quốc đe dọa các nhà sản xuất ở châu Âu hay Hoa Kỳ, thế nhưng Trung Quốc vẫn là một nguồn thải khí carbon làm hâm nóng trái đất số 1 thế giới

 

François Lafargue :« Cần hết sức thận trọng : vấn đề là chúng ta nhìn cốc nước nửa đầy hay nửa vơi. Một mặt như vừa nói Trung Quốc đang tiên phong trong lĩnh vực năng lượng xanh hay về xe hơi điện. Đó là hình ảnh mà Bắc Kinh muốn đưa ra với thế giới. Đồng thời nếu so sánh tỷ lệ CO2 thải ra trên đầu người, thì một người Trung Quốc ít gây ô nhiễm hơn một công dân Mỹ hay Úc. Nhưng bên cạnh đó thì than đá vẫn là năng lượng hóa thạch được sử dụng nhiều nhất tại. Cơ cấu kinh tế của Trung Quốc cần từ ba đến bốn thập niên nữa mới bớt phụ thuộc vào công nghiệp vào các nhà máy sản xuất. Trong khi chờ đợi, Trung Quốc là nơi có nhiều người bị bệnh tật do ô nhiễm. Nhìn từ góc độ đó mục tiêu chuyển đổi sang năng lượng xanh của Bắc Kinh hãy còn rất, rất xa vời ».        

 

Trước khi khép lại phần nói chuyện với RFI tiếng Việt, François Lafargue, trường quản trị kinh doanh Paris School of Business lưu ý, không chỉ dẫn dầu về công nghệ xanh, mà trong « tiến trình chuyển đổi năng lượng », Trung Quốc còn nắm giữ hai chìa khóa khác khiến Âu Mỹ rất lo sợ. Một là đất hiếm, để chế tạo từ bình ắc quy cho xe hơi điện đến pin mặt trời… cột sống của cả chiến lược giảm thiểu carbon cho thế giới ; và hai là nguy cơ Trung Quốc kiểm soát các bằng sáng chế. Chỉ riêng điểm cuối cùng này báo trước những cuộc đọ sự về pháp lý dài hơi mà các bên sẽ hao mòn nhiều sức lực.