Biên dịch: Trần Hùng
13/02/2020
Nếu có một nơi nào dọc theo Vành đai và Con đường được
hưởng lợi từ sự hào phòng của Trung Quốc, thì đó chính là Pakistan. Đất nước
này được coi là đồng minh duy nhất của Trung Quốc, một đối tác trên sườn Tây dễ
bị tổn thương của nước này, và cũng là nhân tố giúp Trung Quốc cân bằng lại Ấn
Độ. Trung Quốc đã trao cho các nhà khoa học Pakistan bí quyết và vật liệu để chế
tạo bom nguyên tử. Hai nước từ lâu đã lũ lượt đưa ra những tuyên bố về một tình
hữu nghị còn “cao hơn cả dãy Himalaya”. Vì vậy, mặc dù việc cấp vốn cho các dự
án BRI ở khắp nơi đã chậm lại trong năm qua (xem biểu đồ), Pakistan dường như vẫn
là nơi BRI cắm rễ một cách tự nhiên.
Giá trị đầu tư và hợp đồng xây dựng của TQ trên toàn cầu.
Tuy nhiên, tại trung tâm hội chợ triển lãm Karachi,
nhân viên từ 120 công ty Trung Quốc hiện đang có rất ít thành công khi họ đứng
cầm các tài liệu quảng cáo và thiết bị dịch thuật điện tử trong tay, chào mời mọi
thứ từ vòi nước, máy bơm, đến khung cửa sổ. Alex Hou, làm việc cho một công ty ở
tỉnh Chiết Giang chuyên bán phim nhựa PVC cho các nhà máy, cho biết các quan chức
Pakistan lẽ ra nên làm nhiều hơn nữa để quảng bá sự kiện này. Nhìn rộng hơn,
Pakistan là một bài học về cách Trung Quốc lóng ngóng trong khía cạnh chính trị
của chính sách đối ngoại hàng đầu của mình như thế nào.
Khi BRI ra đời năm 2013, nó cần một dự án tiêu biểu.
Câu trả lời là Hành lang kinh tế Trung Quốc-Pakistan (CPEC), dự án mà Thủ tướng
Trung Quốc Lý Khắc Cường gọi là một chương trình kinh tế có tác động biến đổi
“giúp đưa người dân thoát khỏi chủ nghĩa tôn giáo cực đoan”.
Mọi thứ có vẻ trùng hợp về mặt thời điểm. Năm 2013,
một chính phủ dân sự lên nắm quyền với mong muốn xây dựng các dự án cơ sở hạ tầng
lớn và một lời hứa khắc phục tình trạng mất điện tai tiếng ở Pakistan. Tổng vốn
đầu tư cho CPEC đã tăng từ 46 tỷ đô la lên hơn 60 tỷ đô la. Các kế hoạch đã được
soạn thảo cho các nhà máy điện, đường cao tốc, đường sắt và việc phát triển một
cảng biển tại Gwadar, một địa điểm trên bờ Biển Ả Rập mà bộ trưởng kế hoạch
Pakistan khoe là sẽ lấy Singapore “làm chuẩn”.
Tuy nhiên, dù Trung Quốc đang giúp đặt nền tảng cho
sự bùng nổ ở Pakistan, họ lại không thể thiết lập được nền tảng chính trị trong
khu vực. Đặc biệt Ấn Độ rất lạnh lùng. (Họ vẫn chưa tham gia vào BRI.) Trong
khi đó, hành lang này đã gây ra sự phản đối từ những nhân vật diều hâu ở
Washington, DC. Kể từ năm 2017, chính quyền Tổng thống Donald Trump đã phát triển
một luận điệu chỉ trích: CPEC được thúc đẩy trên hết bởi mục tiêu chiến lược
dài hạn của Trung Quốc nhằm liên kết khu vực viễn tây xa xôi của nước này với
Biển Ả Rập, tạo ra các tuyến năng lượng mới và để phóng chiếu quyền lực của
Trung Quốc vào khu vực Tây Ấn Độ Dương. Kế hoạch này, theo Mỹ, sẽ khiến Pakistan
rơi vào tình trạng nợ nần, ngập tràn những dự án lãng phí, bị chia rẽ nội bộ và
bị chi phối bởi Trung Quốc.
Chính phủ Trung Quốc cũng đã hiểu sai chính trị nội
bộ của Pakistan, khi Imran Khan và Đảng Phong trào vì Công lý Pakistan (PTI) của
ông giành được quyền lực nhờ vận động chống tham nhũng, bao gồm cả trong các dự
án CPEC. Chẳng bao lâu sau, một PTI thiếu kinh nghiệm đã phải đối mặt với một
cuộc khủng hoảng cán cân thanh toán toàn diện, một phần là do CPEC gây ra khi
làm nhu cầu trong nước lên cao, giá nội tệ và nhập khẩu tăng. Năm 2018, bong
bóng vỡ, đồng rupee của Pakistan trượt dốc và nền kinh tế chậm lại. Ông Khan lại
phải khăn gói đi xin Trung Quốc giúp đỡ với các điều kiện kèm theo.
Trong thực tế, CPEC luôn chỉ là một “hành lang” trên
tên gọi, theo lời Andrew Small thuộc German Marshall Fund Hoa Kỳ, một viện
nghiên cứu chính sách đặt tại Washington. Việc bơm dầu hoặc khí đốt chạy qua
các đèo cao làm tốn quá nhiều chi phí và không bao giờ được xem xét một cách
nghiêm túc. Nhưng cảng Gwadar có giá trị chiến lược trong tương lai đối với
Trung Quốc bất kể vùng nội địa phía sau nó như thế nào. CPEC có thể được hiểu
là một gói đầu tư về đường bộ, đường sắt và nhà máy điện, một số trong số đó là
hữu ích nhưng phần lớn sẽ không bao giờ thành công.
Có quá nhiều lợi ích ràng buộc khiến Trung Quốc
không thể từ bỏ CPEC. Nhưng tham vọng đã giảm xuống. Chỉ những dự án đã được thỏa
thuận mới có khả năng được tiến hành, đáng chú ý nhất là một tuyến đường sắt trị
giá 8 tỷ đô la nối Karachi và Peshawar mà chính phủ không đủ khả năng chi trả.
Tình hữu nghị son sắt sẽ tiếp tục, nhưng dù CPEC hứa hẹn sẽ đưa tình hữu nghị
đó lên một tầm cao mới, nó chỉ đơn giản là đang cho thấy rõ những hạn chế của mối
quan hệ đó.
Trường hợp Đông Nam Á
Đông Nam Á từ lâu đóng vai trò quan trọng đối
với kinh tế Trung Quốc, không chỉ vì 30 triệu Hoa Kiều sống ở đó, trong đó có
nhiều người có nguồn vốn và kỹ năng quản lý. Trong ngành điện tử và các lĩnh vực
khác, các nước ASEAN đều bị gắn chặt vào các chuỗi cung ứng tập trung vào Trung
Quốc. Ba phần năm lượng nhập khẩu máy tính cùng một phần ba mạch tích hợp của
Trung Quốc đến từ khu vực này. Trong 12 năm cho đến năm 2017, đầu tư của Trung
Quốc vào Đông Nam Á đã tăng gần 30 lần, đạt gần 40 tỷ đô la.
Trong lịch sử, Trung Quốc giao thoa với Đông Nam Á
chủ yếu bằng đường biển. Bây giờ điều đó đang thay đổi. Trong những năm gần
đây, trọng tâm công nghiệp của Trung Quốc đã chuyển từ khu vực duyên hải sang
phía tây nam, tập trung quanh Trùng Khánh và Côn Minh, thủ phủ tỉnh Vân Nam. Ưu
tiên Vành đai của Trung Quốc là cải thiện vận tải xuyên biên giới. Điều này phù
hợp với mong muốn của ASEAN về hội nhập khu vực. Như những nơi khác, cơ sở hạ tầng
mềm vẫn tụt hậu, đặc biệt là ở khu vực biên giới. Do đó, một tổ chức mới có tên
Sáng kiến Kết nối Trùng Khánh đã được
thành lập cùng Singapore, nhằm xây dựng một nền tảng điện tử duy nhất để tăng tốc
độ thông quan.
Tuy nhiên, sự hiện diện ngày càng tăng của Trung Quốc
tại Đông Nam Á cũng có cái giá của nó. Các dự án lớn, như đường sắt cao tốc
đang được xây dựng nối Côn Minh với Singapore, và các công trình thủy điện dọc
theo sông Mê Kông để xuất khẩu điện, đều có tầm quan trọng rất lớn đối với ban
lãnh đạo ở Bắc Kinh. Nhưng tham vọng xây dựng hành lang của Trung Quốc không phải
lúc nào cũng phù hợp với lợi ích của những người dân sống dọc các hành lang
này. Ở nước Lào nhỏ bé, nhiều dân làng đã bị di dời nhường chỗ cho tuyến đường
sắt và những con đập vốn mang lại rất ít lợi ích cho họ.
Và mặc dù hiếm khi nói một cách công khai, hầu hết
các quốc gia ASEAN từ lâu đã nhìn người hàng xóm khổng lồ phía bắc của họ với
ánh mắt thận trọng. Ngược lại, Campuchia, dưới tay Hun Sen, đã mở cửa đón chào
Trung Quốc. Đổi lại những món quà của Trung Quốc, Campuchia đã chứng tỏ là một
đồng minh trung thành, làm nản chí những nỗ lực của ASEAN nhằm chống lại các
yêu sách trên biển quá trớn của Trung Quốc ở Biển Đông.
Tác động từ sự tham gia của Trung Quốc đối với
Campuchia là vô cùng lớn và nguy hiểm. Việc xây đập đe dọa nguồn cá dồi dào một
thời của hồ Tonle Sap, một hồ nước ngọt khổng lồ dựa vào nước lũ của Campuchia,
nơi mang lại sinh kế cho 1 triệu ngư dân. Những khu di tích Angkor Wat cổ kính
giờ đây mang lại cảm giác của một công viên giải trí Trung Quốc. Việc thuê đất
rừng của Trung Quốc giờ đang đe dọa đa dạng sinh học. Tham nhũng và các dự án
phát triển bất động sản của Trung Quốc tại thủ đô Phnom Penh đều song hành với
nhau. Các dự án của Trung Quốc sẽ làm tăng lượng khí thải carbon của Campuchia
lên 1/10. Và nền kinh tế đô la hóa của Campuchia giúp chuyển tiền ra khỏi Trung
Quốc: trong số mười hãng hàng không của nước này, hầu hết thuộc sở hữu của
Trung Quốc và một số hãng được coi là công cụ rửa tiền.
Tác động của điều này đối với Campuchia có thể được
nhìn thấy ở thành phố biển Sihanoukville. Đây từng là một thành phố biển yên
bình, được yêu thích bởi các gia đình Campuchia muốn nghỉ mát và khách du lịch
bụi phương Tây. Rồi người Trung Quốc đến. Năm 2015, chính phủ Hun Sen đã xác định
thành phố này là một trong những dự án BRI hàng đầu ở Campuchia. Đánh bạc dành
cho người nước ngoài (người Campuchia không được phép chơi) đã được hợp pháp
hóa ở Sihanoukville, cả trực tuyến lẫn tại các sòng bạc mới xây. Các công ty từ
Trung Quốc đã được hoan nghênh. Khoảng 80.000 công nhân xây dựng, các nhà đầu
tư, nhà điều hành sòng bạc và khách du lịch Trung Quốc đã kéo đến.
Nhiều tòa nhà đang được xây vội vã nhưng nhiều tòa
hơn vẫn còn chưa hoàn thành, và vào năm ngoái, một tòa nhà cao tầng bị sập, làm
28 công nhân thiệt mạng. Hệ thống thoát nước của thành phố không thể đối phó với
tình hình mới. Maggie Eno, người điều hành trường M’Lop Tapang dành cho trẻ em
lang thang cơ nhỡ, chỉ cho chúng tôi thấy mưa lũ theo mùa đã biến tầng trệt và
sân chơi thành biển nước thải như thế nào. Các nhà thổ hoạt động ngay cạnh các
nhà tạm trên các công trường xây dựng. Xã hội đen sát hại lẫn nhau trong các vụ
thanh toán băng đảng, vứt xác nạn nhân ra khỏi xe ô tô ngay giữa thành phố. Và
các bãi biển Sihanoukville xếp lớp rác thải nhựa từ cuộc xâm lăng của du khách
Trung Quốc.
Có lẽ điều tồi tệ nhất đã qua. Năm ngoái, chính phủ
Campuchia cuối cùng đã phản ứng với sự hỗn loạn này, cấm hầu hết hoạt động cờ bạc.
Gần đây, tại một trong những sòng bạc của thành phố, một quản đốc xây dựng của
Trung Quốc nói rằng anh ta đang cố gắng tận hưởng một lần cuối cùng trước khi về
nước. Bong bóng đã vỡ. Nhưng sẽ còn mất nhiều năm nữa trước khi thành phố có thể
phục hồi.
---------------------------
Nguồn:
Problems
with investments under the Belt and Road Initiative show some of China’s
weaknesses abroad
No comments:
Post a Comment