Mà cô phải nhảy dựng lên trước bao nhiêu lãnh
đạo quốc gia như thế?
29/09/2019
Greta Thunberg, 16 tuổi, người Thuỵ Điển
Greta Thunberg, 16 tuổi, người Thuỵ Điển, đang nhận
về rất nhiều “gạch đá” sau bài phát biểu hôm 23/9 tại Hội nghị Liên Hiệp Quốc về
Biến đổi khí hậu (UN Climate Action Summit) hôm 23/9 ở New York.
“Một con bé Thuỵ Điển thần kinh” – Michael Knowles,
chuyên gia của Fox News (hãng này sau đó đã xin
lỗi).
“Bị Asperger, một dạng tự kỉ, nên mới nói như thế”
(một vài người dùng facebook).
“Rồi họ sẽ đá cô ta sang một bên sau khi xong chuyện”
(Joey
Saladino, ứng viên Đảng Cộng hoà).
“Búp bê chính trị. Nói toàn những lời ngu xuẩn” (một
người dùng Facebook, Việt Nam).
“16 tuổi cư xử như 14. Một diễn viên xuất sắc cố gắng
tỏ ra tức giận” (một người dùng Facebook, Việt Nam).
“Cô ta trông có khác gì ảnh cổ động thời phát xít Đức
không?” (Dinesh
D’Souza, tác giả, Mỹ).
“Gánh xiếc Greta đang trở thành một trò hề” (Amanda
Vanstone, cựu bộ trưởng Úc).
Greta lan truyền một thái độ tức giận, khiến trẻ em
lo lắng không cần thiết, không tốt, dễ bị lợi dụng cho mục đích chính trị (Emanuelle
Macron, Tổng thống Pháp; Jake Novak trên CNBC, Tuổi
Trẻ dịch lại; Scott
Morrison, Thủ tướng Úc).
Cô bé ơi em đang bị lợi dụng đấy! (rất nhiều người
dùng Twitter comment).
Greta Thunberg biểu tình chống biến đổi khí hậu tại
Berlin, Đức, ngày 29/3/2019. Ảnh: Sean Gallup/Getty Images.
Không có gì lạ khi người ta tức giận
Greta, tóc thắt bím hai bên kiểu Pippi tất dài, mặc
áo hồng, tay cầm giấy, ngồi trước micro hét lên trước 300 người gồm tổng thống,
thủ tướng, các giám đốc điều hành và các nhà đầu tư tại trụ sở của Liên Hiệp Quốc,
New York.
Cô nói, rằng các nhà lãnh đạo thế giới đã phản bội
thế hệ trẻ, đã không hành động đủ để ngăn chặn biến đổi khí hậu, rằng thế giới
thì đang lâm nguy còn họ thì chỉ ngồi đây mà nói về tiền.
“Các người đã đánh cắp những giấc mơ và tuổi thơ của
tôi bằng những lời sáo rỗng. Sao các người dám?” (“You have stolen my dreams
and my childhood with your empty words. How dare you?”)
Mấy câu “how dare you” lặp đi lặp lại bằng giọng nói
vỡ ra, cộng với ánh mắt đầy phẫn nộ của Greta gây chấn động không chỉ tại hội
nghị của Liên Hiệp Quốc. Đó không phải là những lời dễ nghe. Đó là những chỉ
trích thẳng thắn, không rào đón, không được bọc đường sao cho dễ tiếp nhận,
cũng không một lần nào công nhận những nỗ lực của các quốc gia, dù có chưa đủ
đi nữa.
Cô bé có lẽ chưa được đọc bài viết “Nghệ
thuật phê bình người khác” của Đặng Hoàng Giang. Trong bốn bước để phê bình
thiện chí mà tác giả này chỉ ra, ba bước đầu tiên phải là ghi nhận những điều
mình học được từ người đối diện, đến bước bốn mới được phép bất đồng. Đằng này,
Greta từ đầu đến cuối nói như là tát nước vào mặt người đối diện. Người ta nổi
giận là chuyện dễ hiểu.
Thái độ tức giận của cô bé được cho là chỉ làm mọi
thứ tệ đi. Theo khoa học thần kinh, não người phản ứng tiêu cực trước những lời
chỉ trích. Theo Tiến sĩ Martin Paulus của Đại học California – San Diego, những
từ ngữ tiêu cực như “this is all wrong” (tất cả những điều này đều sai trái),
“fail” (thất bại) hay “evil” (độc ác) sẽ được não giải mã thành những mối
đe doạ. Có ít nhất hai vùng trong não là amygdala và medial prefrontial
cortex (phần vỏ não giữa trước trán) sẽ hoạt động tích cực để xử lý những lời
chỉ trích. Việc xử lý này rất mất năng lượng, đến nỗi não bộ không thể xử lý
thêm được gì khác.
Với cơ chế như vậy, những người theo dõi bài phát biểu
của Greta thay vì suy nghĩ về những điều cô bé kêu gọi, về các bằng chứng khoa
học mà cô nhắc đến, về việc cắt giảm 50% khí thải là chưa đủ, thì người ta bình
phẩm về tóc của cô, nét mặt của cô, hội chứng Asperger’s mà cô mắc bẩm sinh,
thái độ “hỗn hào” của cô trước những người lớn mà cô được kỳ vọng là phải ăn
nói lễ phép. Họ đi đến thuyết âm mưu rằng cô bé đã bị sử dụng cho mục tiêu
chính trị của phe cánh tả.
Gọi Greta là búp bê chính trị là luận điểm phổ biến
thứ hai của phe tấn công, bên cạnh thái độ hỗn hào. Để chứng minh cho luận điểm
này, họ so sánh hình ảnh của cô bé với các hình ảnh cổ động thời phát-xít Đức/Hồng
quân. Họ nói rằng hình ảnh Greta hôm nay đứng hét lên những lời sáo rỗng là
cùng một kĩ thuật chính trị với việc xây dựng nên những người anh hùng thiếu
niên ngày xưa để tẩy não dân chúng. Tam đoạn luận ở đây là: A trông giống
ảnh cổ động, mà ảnh cổ động thời đó thì lừa dối, suy ra A lừa dối. Ở đây không
nhắc đến điều A nói là gì nhưng kết luận điều A nói là sai chỉ vì A nhìn giống
một thứ sai. Không nhắc đến điều Greta nói là gì, nhưng vì cách cô bé nói gợi họ
nhớ về kí ức thời phát-xít, nên không thể tin cô bé được. Đó là ví dụ điển hình
của thói nguỵ biện công kích cá nhân nhằm trốn tránh luận điểm của họ.
Greta Thunberg gặp gỡ cựu tổng thống Mỹ Barack Obama
tại Mỹ, ngày 17/9/2019. Ảnh: Obama Foundation.
Dạng bằng chứng thứ hai để nói rằng Greta là con bài
chính trị của ai đó là đưa ra các tấm hình chụp cô đứng bên cạnh những người có
thế lực. Một trong số đó là tấm ảnh với cựu tổng thống Mỹ Barack Obama. Chụp
hình với Obama, nên nhất định là đã bị ông ta dụ dỗ theo chương trình nghị sự của
ông này rồi, và tương tự với những người khác. Nếu như chuyện bạn chụp hình với
ai đó có thế lực đồng nghĩa với việc bạn bị họ mua chuộc thì bạn bị bao nhiêu
người mua chuộc mới đủ? Những bức ảnh là những bằng chứng yếu ớt.
Vết gợn duy nhất trên con đường thành anh hùng của
cô bé chỉ trong một năm là vai trò của nhân vật Ingmar Rentzhog của We
Don’t Have Time. Nhóm này có mục tiêu trở thành mạng xã hội lớn nhất thế giới
về biến đổi khí hậu. Rentzhog đã sử dụng hình ảnh của Greta trong hồ
sơ xin tài trợ của mình và gây quỹ thành công 10 triệu SEK (khoảng gần
24 tỷ đồng).
Nhân vật Rentzhog này đã làm clip
về Greta từ thời cô bé còn ngồi một mình trước toà nhà Quốc hội và khiến
clip đó lan truyền mạnh mẽ. Từ đó, cô bé bắt đầu xuất hiện trên tất cả các mặt
báo của Thuỵ Điển. Tuy nhiên, việc sử dụng hình ảnh của Greta cho mục đích
riêng là đơn phương và chưa được gia đình cô đồng ý. Rentzhog sau đó đã xin lỗi
và nói rằng gia đình đã chấp thuận lời xin
lỗi.
Việc Greta Thunberg trở thành ngôi sao ngoạn mục chỉ
sau hơn một năm nghe rõ là khó tin. Nhưng có ai đứng đằng sau là một suy đoán
chưa có đủ bằng chứng kết luận. Và kể cả kết luận được rằng có ai đó “mua chuộc”
cô bé, thì điều quan trọng nhất cần nói vẫn là thứ người ta đang tránh nói đến:
luận điểm của Greta Thunberg là gì?
Greta Thunberg biểu tình đơn độc tại khu vực toà nhà
Quốc hội Thuỵ Điển, tháng 8/2019. Ảnh: Adam Johansson.
Greta không nói gì sai
Để cư xử như những người lớn, tôi nghĩ rằng chúng ta
nên bắt đầu phân tích các luận điểm mà Greta chỉ ra. Động cơ chính trị hay thái
độ đáng chê không làm cho một luận điểm đúng đắn mất đi giá trị của nó.
Tôi chỉ e là, cô bé không nói gì sai.
Rằng theo khoa học, thế giới đang lâm nguy
Bài phát biểu ba phút của Greta có nhắc đến một bằng
chứng khoa học mà các bài viết chỉ trích cô không đề cập.
Đó là mục tiêu của Hiệp định Khí hậu Paris năm 2015
nhằm giữ mức tăng của nhiệt độ toàn cầu ở dưới mức 1,5 độ C. Từ thế kỉ 19 đến
nay, theo NASA, nhiệt độ toàn cầu đã tăng 0,9 độ C và tăng nhiều nhất trong 35
năm trở lại đây. Nguyên nhân phần lớn là do khí CO2 và các khí thải nhân tạo
khác tăng lên trong bầu khí quyển.
Nếu như không can thiệp thì nhiệt độ sẽ còn tăng
nhanh hơn và đó sẽ là thảm hoạ cho trái đất. Cụ thể là băng tan, nước biển
dâng, các hiện tượng thiên nhiên cực đoan, hạn hán, nạn đói, lũ lụt, các thảm
hoạ nhân sinh sẽ bắt đầu xảy ra ở những quốc gia dễ tổn thương nhất, và kéo
theo đó, là khủng hoảng tị nạn trên toàn thế giới.
IPCC (Intergovernmental
Panel on Climate Change – Hội đồng Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu)
là đơn vị đưa ra mục tiêu 1,5 độ C. Đó là kết quả họ tổng hợp từ 6000 nghiên cứu
khoa học, 133 tác giả và được 1000 nhà khoa học khác thẩm định. Họ chỉ ra rằng
cách duy nhất để có thể đạp phanh quá trình huỷ diệt này là phải cắt giảm khí
thải một cách triệt để. Để đạt được mục tiêu này, thế giới phải cắt lượng khí
thải đi 50% trong vòng 10 năm nữa, và phải đạt mức 0 vào năm 2050.
Biểu đồ cho thấy thế giới phải nhanh chóng cắt giảm
lượng khí thải CO2 như thế nào để giới hạn mức tăng nhiệt độ toàn cầu dưới 1,5
độ C. Ảnh: Vox.
Như vậy có nghĩa là phải giảm lượng tiêu thụ than đi
⅓. Nỗ lực đó cũng đòi hỏi những thay đổi mang tính hệ
thống trên toàn cầu để sử dụng năng lượng tái tạo trong sản xuất công nghiệp,
giao thông, xây dựng, thậm chí là cần các công nghệ nhằm loại bỏ CO2 ra khỏi
không khí.
Rằng các quốc gia đang làm chưa đủ
Năm 2015, các nhà lãnh đạo đã đồng ý với nhau là họ
sẽ làm như vậy. 194 quốc gia và Liên minh Châu Âu (EU) đã ký vào hiệp định này.
Họ hứa hẹn với nhau mục tiêu 20/20/20, tức là giảm 20% khí thải, nâng thị phần
năng lượng tái tạo lên 20% và tăng hiệu quả sử dụng năng lượng lên 20%.
86,400,000
IPCC đưa ra một hạn mức CO2 còn lại cho đến mức tăng
1,5 độ C. Đến thời điểm này thì hạn mức còn lại là 350 tỷ tấn và với tốc độ xả
thải hiện nay (khoảng hơn 1000 tấn/giây) thì nó sẽ đạt ngưỡng trong vòng chưa đầy
chín năm nữa.
Greta trích dẫn chính IPCC để nói rằng mục tiêu mà
các quốc gia đang đặt ra chỉ làm tăng khả năng ngăn chặn thảm hoạ đến 67% thôi,
và nếu như họ vẫn đang thụ động như bây giờ thì thế hệ của chính cô sẽ phải
gánh chịu hậu quả.
Các công nghệ hút CO2 ra khỏi không khí chẳng thấy
đâu cả, chỉ toàn thấy hàng trăm triệu trẻ em hít tất cả những khí độc hại ấy
vào người. “Và các ông các bà vẫn mong mỏi rằng chúng tôi là hy vọng, là tương
lai của thế giới”.
Greta nói không sai. Tụ họp lại ở New York tuần vừa
rồi để đánh giá kết quả thực hiện các lời hứa năm 2015, các quốc gia phải thừa
nhận là chẳng ai hoàn thành nhiệm vụ cả.
John Kerry, cựu ngoại trưởng Mỹ có mặt ở đó nói,
“không một quốc gia nào hoàn thành mục tiêu. Chẳng trách lũ trẻ của chúng ta
đang đổ ra đường la hét vào mặt chúng ta.”
Rằng từ chối hành động là xâm phạm quyền trẻ em
John Kerry đang nói đến hàng triệu học sinh đã cùng
tham gia các cuộc bãi khoá vào thứ Sáu (phong trào Friday for Future) theo lời
kêu gọi của Greta để đòi các quốc gia hành động nhiều hơn. Ngay sau khi phát biểu
tại hội nghị, Greta Thunberg cùng 15 nhà hoạt động trẻ khác đã công bố lá đơn
khiếu nại chính thức mà họ gửi đến UNICEF.
Trong đó, họ cáo buộc năm quốc gia Argentina,
Brazil, Pháp, Đức và Thổ Nhĩ Kỳ rằng đã vi phạm Công ước Liên Hiệp Quốc về Quyền
trẻ em vì không hành động để ngăn chặn biến đổi khí hậu.
“Nhà của chúng tôi đang bị các đại dương nuốt chửng. Đó là nơi lưu giữ mọi
kí ức của chúng tôi”, Carlos Manual, 17 tuổi, từ Palau, một đảo quốc
trong khu vực Thái Bình Dương nói trong họp báo.
“Tôi đứng ở đây trước mặt mọi người là bởi vì tôi quan tâm đến thế hệ của
mình”.
Lá thư không bao gồm Mỹ và Trung Quốc, hai quốc gia
phát thải khí nhà kính lớn nhất thế giới. Nguyên nhân được
cho là vì hai nước này đã không ký vào phần của Công ước Quyền trẻ em
trong đó cho phép trẻ em đòi hỏi công lý cho những hành vi có khả năng vi phạm.
Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc Antonio Guterres kêu gọi
các quốc gia phải hành động mạnh mẽ hơn nữa, vì cứ đà này thì thảm hoạ sẽ đến
vào cuối thế kỷ. “Tôi sẽ không còn sống để
thấy hậu quả, nhưng cháu của tôi thì có. Cả cháu của các vị nữa. Tôi không muốn
trở thành đồng loã làm trái đất biến mất, ngôi nhà duy nhất của lũ trẻ.”
Allen Michael Chastanet, thủ tướng của các nước vùng
Caribbean nói rằng Greta đến đây và kết tội các lãnh đạo là xứng đáng. Và dù Tổng
thống Pháp tức
giận vì bị đơn khiếu nại chỉ mặt đặt tên, nước Đức (cũng nằm trong
“danh sách đen của lũ trẻ”) phản hồi bằng cách cam kết tăng gấp đôi ngân sách
(từ hai lên bốn tỉ euro) hỗ trợ các nước đang phát triển chống lại hậu quả biến
đổi khí hậu. Nước Anh cũng có cùng lời hứa, theo tường
thuật của Bloomberg.
Do nhiệt độ trái đất tăng lên, mực nước biển dâng sẽ
khiến đồng bằng sông Cửu Long biến mất trong vòng vài thập niên tới. Ảnh:
esa.int.
Biến đổi khí hậu có thật không?
Nếu như bạn tin vào khoa học, thì câu trả lời là có.
Các bằng chứng chỉ ra là con người là nguyên nhân chủ yếu gây nên tình trạng biến
đổi khí hậu nặng nề như bây giờ. Đáng chú ý nhất là các quan sát về trái đất của
Cơ quan Hàng không Vũ trụ Mỹ (NASA)
và nghiên cứu của IPCC như đã
nhắc đến trong bài.
Cựu ngoại trưởng Mỹ John Kerry là một nhà hoạt động
tích cực chống biến đổi khí hậu. Ông từng nói rằng 97% các nhà khoa học đồng
thuận quan điểm cho rằng biến đổi khí hậu là do con người gây ra. Một bài chỉ
trích trên Forbes năm
2016 chỉ ra rằng con số 97% đồng thuận là lừa đảo. Tác giả thống kê lại và nói,
đồng thuận chỉ có thể ở mức từ 80-90% thôi.
Cần công bằng với nhau để nói rằng khoa học là một
diễn ngôn và ngày nay người ta có thể tìm được bằng chứng hay lý thuyết để chứng
minh mọi thứ mà người ta muốn. Trong bối cảnh phức tạp đó, đồng thuận lên đến
80-90% là một tỉ lệ đáng tin cậy. Greta nói đừng lắng nghe cô bé làm gì, mà hãy
lắng nghe khoa học. Nhiều quốc gia tiến bộ trên thế giới đều đã và đang hành động
theo cùng thứ khoa học đó.
Nếu như bạn nghi ngờ khoa học, rằng nó đang bị phe
cánh tả mua chuộc để làm quá lên một vấn đề tự nhiên, thì cũng có không ít người
như bạn. Cuộc điều tra năm 2017 của Gallup cho thấy có một nửa người dân Mỹ
không tin vào biến đổi khí hậu. Người nổi tiếng nhất thuộc nhóm này là Tổng thống
Mỹ Donald Trump. TT Trump tuyên bố Mỹ
rút khỏi Hiệp định Khí hậu Paris vào tháng 6/2017, dù quyết định này vẫn
chưa có hiệu lực do các ràng buộc của Hiệp định.
Các cuộc tranh luận này sẽ trở nên thiên thu bất tận
giống như tranh cãi giữa cánh tả và cánh hữu, dân chủ và bảo thủ, thị trường và
xã hội, phá thai và chống phá thai. Đến cùng, nó sẽ lồng cả các quan điểm chuẩn
tắc vào, và vì bạn không tin vào cái gọi là khoa học mà “phe bên kia” đang nói
đến, nên không bằng chứng nào được dẫn ra có thể thuyết phục được bạn.
Nhưng nếu bạn chưa biết thì Trump có đến dự hội nghị
tuần rồi, theo Bloomberg. Đó là một sự xuất hiện gây ngạc nhiên, dù ông chỉ ghé
15 phút, không phát biểu gì cả, cũng không ngồi đến lúc Greta nói. Khi được hỏi
thì ông bảo rằng ồ, biến đổi khí hậu là một vấn đề quan trọng chứ, tôi đâu có
phớt lờ đâu.
Greta Thunberg nói rằng cô ấy sẽ không mất thời gian
để thuyết phục TT Trump vì cô không thể nói gì khác hơn những thứ mà các nhà
khoa học đã nói. Những thứ Trump đã nghe cả rồi, và nhất quyết không tin.
Đúng là Greta không nói được gì mới. Cô ấy chỉ lặp lại
một sự thật mà người ta vẫn cố tình tránh né, phủ nhận, từ chối hành động, vì
đòi hỏi của cô đồng nghĩa với rất nhiều hy sinh. Từ bỏ nhiên liệu hoá thạch đồng
nghĩa với tăng chi phí sản xuất. Từ bỏ các chuyến bay hạng nhất và các bữa tiệc
có thịt cừu đồng nghĩa với từ bỏ sự tiện lợi sung sướng đã quen thuộc bấy lâu.
Từ bỏ các dự án đầu tư ô nhiễm tức là mất mát trong GDP.
Đứng trước lời kêu gọi của Greta hay những nhà hoạt
động vì môi trường giống như cô (hoặc đứng sau cô), người ta có hai lựa chọn. Nếu
tin là cô bé nói sai, họ sẽ không phải hy sinh những đặc quyền đặc lợi của
mình, vẫn có thể thoải mái làm giàu bằng cách gây ô nhiễm. Nếu đồng ý rằng cô
bé nói đúng, họ sẽ tự gắn cho bản thân rất nhiều trách nhiệm. Nếu trích dẫn
khoa học thần kinh thêm một lần nữa thì theo tác giả đạt giải Nobel Daniel
Kahneman, quá trình nhận thức lỏng (cognitive ease) trong não sẽ luôn có xu hướng
đẩy người ta đến phương án dễ dàng hơn để có cảm giác hài lòng.
Đó là lý do mà trong khi Greta Thunberg đang liên tục
gào lên bằng tất cả những cách mà cô có thể, rằng mọi người phải làm gì đó đi,
thì chúng ta thì vẫn đang mất thời gian trên cõi mạng này, và bằng tất cả những
ngôn từ cay nghiệt nhất có thể, dìm cô bé xuống.
-------------------------
Tài
liệu tham khảo:
Giải thích
của Vox về
báo cáo IPCC
Becoming
Greta, The New York Times
100
điều có thể làm cho trái đất, Trang Nguyen
No comments:
Post a Comment