Mai Nam Thắng, thực hiện
10/08/2019
LTS
báo Văn Nghệ: Vừa qua, tuần báo Văn Nghệ đã đăng tải loạt bài của các nhà văn, nhà trí thức và hoạt
động xã hội uy tín, trao đổi về những vấn đề cấp thiết, nổi cộm, xung quanh việc
thực hiện Nghị quyết 33-NQ/TW về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt
Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”. Cùng với những bài viết đã
đăng, Ban biên tập cũng nhận được nhiều ý kiến phản hồi trực tiếp hoặc qua thư,
điện thoại… của đông đảo bạn đọc gần xa trong cả nước, về vấn đề báo nêu và nội
dung các bài viết.
Sau đây chúng tôi xin giới thiệu nội dung cuộc trao
đổi của Văn Nghệ với nhà văn, dịch giả, Tiến sĩ khoa
học Phan Hồng Giang, nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt
Nam, Bộ VH-TT và DL, về vấn đề nêu trên.
TSKH Phan Hồng Giang. Photo Courtesy
***
Nhà
văn, dịch giả, Tiến sĩ khoa học (TSKH) PHAN HỒNG GIANG thẳng thắn nhìn nhận:
– Không phải bây giờ ở ta mới có hiện tượng suy
thoái về văn hóa, đạo đức xã hội, mà thực ra đã có dấu hiệu suy thoái từ rất
lâu. Tuy nhiên, gần đây, không ai không cảm thấy văn hóa-tôi muốn nói đến văn
hóa, đạo đức xã hội- đang mỗi năm lại càng thêm lao dốc. Nhiều người thường nhắc
đến những thói xấu dễ nhận thấy ở người Viêt, như: thói ham hố hư danh, thói mê
tín dị đoan cậy nhờ thần thánh, thói say mê bia rượu, ăn nhậu đánh chén; thói
“liệt dây thần kinh xấu hổ” khi chen lấn xô đẩy nhau để tranh tài lộc, giành
nhau miếng ăn; thói quen bắt chước đua đòi “con gà tức nhau tiếng gáy”… Sinh thời,
nhà văn Nguyễn Khải đã phải ngao ngán thốt lên: “Thời nay, cái Thiện đã chịu
thua cái ác! “.
Thưa ông, nhận xét như vậy liệu có quá nặng nề, bi
quan, thiên lệch?
TSKH
PHAN HỒNG GIANG: Không phải tôi không nhìn thấy những việc tử tế
trong đời sống chúng ta hiện nay: Những tấm gương làm việc hiệu quả, những hành
động bất chấp hiểm nguy để đấu tranh chống tội phạm, những thầy thuốc vượt khó
khăn để cứu chữa bệnh nhân, những giáo viên vật vã mang con chữ lên vùng cao,
những người dân bình thường sẵn sàng nhường cơm sẻ áo cho cộng đồng khi khó
khăn hoạn nạn… Tôi vẫn tin trước sau gì thì cái tốt, cái đẹp cũng sẽ trở thành
nét chủ đạo trong cuộc sống, nhưng để sớm đạt tới điều mong muốn đó, chúng ta
không thể ru ngủ nhau bằng những lời khen. Hãy đừng vội hài lòng mà cùng hướng
sự chú ý đến những mặt tối, dần dần loại bỏ những cái xấu để tự hoàn thiện bản
thân, góp phần xây dựng một xã hội nhân văn hơn.
* Là nhà nghiên cứu văn hóa có thâm niên, từng trải
nghiệm và chứng kiến nhiều giai đoạn vui buồn của đất nước, ông có thể nêu khái
quát những “căn bệnh” của văn hóa, đạo đức xã hội hiện nay?
TSKH
PHAN HỒNG GIANG: Xin tạm nêu ra 4 biểu hiện mà theo tôi là rõ rệt
hơn cả của tình trạng suy thoái văn hóa, đạo đức xã hội hiện nay là: Kiếm tiền bất chính; Bạo lực lên
ngôi; Giả dối thắng thế và Con người vô cảm. Một đồng chí lãnh đạo cấp
cao từng phải thốt lên: “Ngày nay người ta ăn của dân bất kể thứ gì!”. Kiếm tiền
như thế không chỉ là bất chính mà còn vô liêm sỉ, hết sức bẩn thỉu.
Cũng ngày nay, không ít người Việt Nam chúng ta trở
nên hung hãn, gương mặt bặm trợn, lúc nào cũng sẵn sàng nói chuyện bằng dao gậy.
Bạo lực đường phố, bạo lực học đường, bạo lực gia đình… bạo lực đẻ ra bạo lực,
nguy hiểm nhất là bạo lực ngay cả trong các cơ quan bảo vệ pháp luật, bảo vệ
nhân dân… Và không ít lần súng đã nổ trong các cơ quan công quyền mà chung qui
cũng vì tranh giành.
Có lẽ đối với không ít người, giả dối là cách đỡ hao
tâm tổn trí nhất để đạt được điều mình muốn. Bởi thế mà giả dối thường giành phần
thắng vì nó thường hay làm mọi người thấy “dễ chịu thoải mái” dù biết là đang lừa
nhau. Tinh thần “nhìn thẳng vào sự thật” của những năm đầu Đổi mới có vẻ đã mai
một khá nhiều.
Cùng đó là sự vô cảm đang trở thành tâm lý chung của
xã hội. Vô cảm trước những hoàn cảnh đáng thương; vô cảm trước những oan trái của
dân thường; vô cảm trước những chướng tai gai mắt trong cuộc sống thường nhật…
Cái vô cảm đáng sợ nhất là vô cảm trước tình cảnh hiểm nghèo của Đất nước: Nợ
công tăng cao, trong khi nhiều dự án lỗ hàng ngàn tỷ đồng đắp chiếu, nhiều dự
án hàng ngàn tỷ đồng khác được vẽ ra đang chờ duyệt để xây tượng đài, xây trụ sở
hoành tráng; trong khi trẻ con đi học thiếu trường, bệnh nhân vào viện thiếu
giường, chủ quyền biển đảo đang bị xâm phạm trắng trợn…
* Trong 4 biểu hiện suy thoái mà ông vừa nêu, biểu
hiện “Kiếm tiền bất chính” được ông nêu lên đầu tiên. Phải chăng đây chính là
nguyên nhân của mọi nguyên nhân?
TSKH
PHAN HỒNG GIANG: Đồng tiền không có gì xấu. Bản thân nó là một
thành tựu lớn của văn minh nhân loại. Nhưng kiếm tiền bằng cách giẫm đạp lên lợi
ích của cộng đồng thì thực sự là đáng chê trách. “Sống chết mặc bay; tiền thầy
bỏ túi” đã trở thành văn hóa ứng xử của vô số người trong xã hội. Người nuôi
heo sẵn sàng tiêm thuốc mê, bơm nước lã để tăng trọng, bất chấp tác hại. Người
nông dân vốn hiền lành bỗng biết dành riêng cho mình khoảnh vườn chè, vườn rau
sạch; còn rau bẩn, chè bẩn… thì để bán cho người khác ăn. Nhà giáo, thầy thuốc
vốn là những nghề cao quý được trọng vọng ngày xưa, nay cũng không ít người
tránh được sự cám dỗ của đồng tiền; dẫn đến những vụ đau lòng về đạo đức nhà
giáo, đạo đức thầy thuốc…
Tệ hại nhất là những hành vi kiếm tiền bất chính của
những kẻ có chức quyền trong hệ thống chính trị. Không ít kẻ cơ hội bỏ vốn ra
mua chức, có ghế cao rồi đục khoét công quỹ để hoàn vốn và thu về lãi khủng.
Không khó để nhận mặt tham nhũng cụ thể là ai. Nhưng hầu như không mấy ai đủ
dũng cảm “vào hang bắt cọp”, để đến nỗi nguyên Tổng thanh tra Chính phủ là Huỳnh
Phong Tranh khi tại vị từng đưa ra nhận xét để đời: “Tình hình tham nhũng vẫn ổn
định” (!)
Đảng và Nhà nước ta đã nhận rõ thực trạng trên đây,
đã coi tham nhũng là “quốc nạn đe dọa đến sự tồn vong của chế độ”. Từ năm 1999,
Hội nghị TƯ 6 (lần 2, khóa VIII) đã ra Nghị quyết về xây dựng và chỉnh đốn Đảng.
Gần 15 năm sau, Hội nghị TƯ 4 (khóa XI, năm 2012) lại tiếp tục thông qua Nghị
quyết cùng về vấn đề trên, thừa nhận tình trạng suy thoái tư tưởng, đạo đức lối
sống trong Đảng vẫn không thuyên giảm, nếu không nói là còn nghiêm trọng hơn. Từ
một vài con sâu, tham nhũng đã phát triển thành “cả bầy sâu” như lời của nguyên
Chủ tịch nước Trương Tấn Sang. Khi một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên có
chức có quyền, lại đồng thời là kẻ cắp theo nghĩa đen thì văn hóa, đạo đức xã hội
đã tụt xuống tận đáy.
Cha ông ta đã dạy: “Thượng bất chính, hạ tắc loạn”.
Tham nhũng là cội nguồn của các bất công, khiến lòng dân không yên. Tham nhũng
cũng mở đường cho các suy thoái văn hóa, đạo đức ở các tầng lớp khác trong xã hội,
trước hết là lớp trẻ, bởi khi mới vào đời họ đã thấy các bậc cha chú đầu têu
hành xử bất chấp đạo đức và pháp luật.
* Vậy theo ông, trước mắt chúng ta phải làm
gì để có thể ngăn chặn được đà suy thoái về văn hóa-đạo đức xã hội?
TSKH
PHAN HỒNG GIANG: Để trả lời câu hỏi này, nhiều người nghĩ ngay tới
sự cần thiết phải cải cách lĩnh vực giáo dục một cách căn bản, toàn diện-từ
trong gia đình, nhà trường đến ngoài xã hội. Điều này không sai. Nhưng theo
tôi, còn có một việc khác cấp bách hơn, có sức tác động sâu rộng hơn, bao trùm
lên mọi lĩnh vực, đó là việc
cải cách thể chế xã hội, nói cách khác là đổi mới chính trị. Từ mười mấy
năm trước, Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ X (năm 2006) đã chỉ rõ sự cần thiết
phải tiếp tục đổi mới kinh tế đi đôi với đổi mới chính trị. Tiếc rằng trên thực
tế chúng ta chưa làm được bao nhiêu theo hướng này.
Thể chế xã hội là điều tác động mạnh nhất đến đời sống
xã hội nói chung và văn hóa nói riêng. Một thể chế phù hợp, đáp ứng được nhu cầu
phát triển con người và xã hội một cách bền vững, là thể chế trước tiên phải bảo
đảm các quyền cơ bản của con người – đó là “quyền sống, quyền bình đẳng, quyền
tự do dân chủ, quyền mưu cầu hạnh phúc” như Tuyên ngôn độc lâp năm 1776 của nước
Mỹ đã khẳng định và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhắc lại trong bản Tuyên ngôn độc lập
khai sinh nước Việt Nam mới, tại Quảng trường Ba Đình ngày 2-9-1945.
* Thưa ông, cải cách thể chế xã hội, đổi mới chính
trị để bảo đảm các quyền cơ bản của con người là những vấn đề lớn và là công việc
cực kỳ quan trọng, vô cùng phức tạp, phải có một lộ trình chắc chắn và hiệu quả.
Cải cách thể chế xã hội, đổi mới chính trị như thế nào mà vẫn giữ được ổn định
chính trị, ổn định đất nước để tiếp tục phát triển là một bài toán rất khó?
TSKH
PHAN HỒNG GIANG: Trong các quyền cơ bản của con người vừa kể trên,
theo tôi cần đặc biệt lưu ý tới quyền tự do dân chủ. Đây chính là giá trị cốt
lõi của một thể chế tốt đẹp nói chung và của văn hóa nói riêng. Hiến pháp năm
2013 của nước ta đã khẳng định các quyền con người và công dân cơ bản; đó là quyền
bầu cử, quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, quyền lập hội, quyền tự do tôn
giáo, quyền biểu tình… theo quy định của pháp luật. Để những quyền cấp thiết
trên đây từ trang giấy vào được cuộc sống, cần rất nhiều những điều luật cụ thể
mà Quốc hội và Chính phủ còn mắc nợ nhân dân.
Chỉ có dân chủ mới tạo điều kiện xác lập được trên
thực tế tinh thần thượng tôn pháp luật; mới có thể phát huy tính chủ động sáng
tạo, tính hướng thiện, tính cộng đồng của người dân; mới hình thành nên một nền
kinh tế thị trường đúng nghĩa, buộc mọi người phải làm ăn tử tế, cạnh tranh
lành mạnh, bình đẳng. Đặc biệt, chỉ có dân chủ mới lựa chọn được những người thật
sự có tài, có đức vào bộ máy quản trị xã hội, loại bỏ những kẻ bất tài, thất đức,
chạy chức, chạy quyền. Và chỉ có dân chủ mới có thể đặt quyền lực dưới sự giám
sát hiệu quả, nghiêm khắc, khiến không ai có điều kiện tham nhũng mà không bị
phát giác và nghiêm trị đích đáng. Dân chủ không phải là không có mặt trái.
Nhưng “dân chủ là lựa chọn ít xấu nhất” để phát huy sức mạnh tích cực của mọi
người dân. Dân chủ là “chìa khóa vạn năng” bởi khó vạn lần, dân liệu
cũng xong. Ngăn chặn đà suy thoái về văn hóa, đạo đức xã hội quả là một việc
“khó vạn lần”. Con đường đi đến thực thi dân chủ cũng là một việc “khó vạn lần”.
Dân chủ cần phải đồng tâm hiệp lực đấu tranh mới có thể giành lấy được. Đây là
chủ đề của một bàn luận khác.
* Xin trân trọng cảm ơn Tiến sĩ khoa học
Phan Hồng Giang về những ý kiến trao đổi bổ ích trên đây!
MAI NAM THẮNG thực hiện
(Nguồn: Báo Văn Nghệ số 32 ra
ngày 10/8/2019)
*
COMMENTS
Nói về thực trạng rất trúng, rất hay. Nhưng cứ đến
"Nguyên nhân gốc rễ" và Giải pháp "thay đổi/đổi mới thể chế"
là các bố ngập ngừng, mập mờ... đến khổ!
----------------------------------------------------------------
XEM THÊM
Nguyễn
Đình Cống
10/08/2019
Báo Tiếng Dân ngày 10/8/2019 đăng bài “Vãn hồi văn hóa, đạo đức xã hội và thực hành dân chủ” do
Mai Nam Thắng phỏng vấn ông Phan Hồng Giang, (Nguồn: Báo Văn Nghệ số
32 ra ngày 10/8/2019). Nội dung bài đáng chủ ý ở mấy điểm sau: Việt Nam có
4 biểu hiện rõ rệt hơn cả của tình trạng suy thoái văn hóa, đạo đức xã hội hiện
nay là: Kiếm tiền bất chính; Bạo lực lên ngôi; Giả dối thắng thế và Con
người vô cảm.
Trả lời câu hỏi: Chúng ta phải làm gì để có thể ngăn
chặn được đà suy thoái về văn hóa-đạo đức xã hội, ông Giang cho rằng,
“có một việc cấp bách có sức tác động sâu rộng, bao trùm lên mọi lĩnh vực,
đó là việc cải cách thể chế xã hội, nói cách khác là đổi mới chính trị”.
Nhận thức vừa nêu là bình thường đối với những người
đấu tranh cho dân chủ. Nhưng vì sao tôi hoan hô ông Giang khi nói ra các điều
đó.
Ông Giang sinh năm 1941, con trai của nhà văn Hoài
Thanh, có bằng Tiến sĩ khoa học của Liên xô, là UV Hội đồng lý luận TƯ, Hiệu
trưởng trường viết văn Nguyễn Du, cựu Viện trưởng Viện nghiên cứu văn hóa nghệ
thuật quốc gia, UV Hội đồng khoa học tư vấn cho Thủ tướng. Vậy ông là một trí
thức lớn của Đảng. Ông Giang nói ra được những điều trên phải chăng là đã tự diễn
biến, tự chuyển hóa. Đáng hoan hô là ở chỗ đó.
Nhưng tiếc rằng ông Giang vẫn chưa vạch trần bản chất.
Không biết là do ông còn chưa thoát được nỗi sợ bị thứ này, mất thứ kia hay là
do ông đã bị nhồi sọ quá nặng, bị vòng kim cô của ý thức hệ khống chế mà không
thấy được. Ông hy vọng vào các Nghị quyết của Đảng, vẫn đặt niềm tin vào Đảng
khi nói: “Đảng và Nhà nước ta đã nhận rõ thực trạng trên đây, đã coi tham
nhũng là “quốc nạn đe dọa đến sự tồn vong của chế độ”.
Nhận rõ thực trạng là việc mà người dân bình thường
cũng thấy. Điều quan trọng phải nêu ra là nguyên nhân gốc rễ và biện pháp khắc
phục.
Về biện pháp, ông Giang nhấn mạnh đến thể chế dân chủ,
ông nói: “Dân chủ cần phải đồng tâm hiệp lực đấu tranh mới có thể giành lấy
được. Đây là chủ đề của một bàn luận khác. Rất mong ông có những
nghiên cứu khả thi để đóng góp cho phong trào dân chủ hóa.
Về nguyên nhân: Những vấn đề về văn hóa, đạo đức xã
hội có nguyên nhân từ hai phía: Người dân và chính quyền, trong đó chính quyền
giữ vai trò chủ yếu. Ông Giang nhận xét: Chúng ta giả dối, chúng ta trở nên bạo
lực, chúng ta vô cảm. Và rồi giả dối đẻ ra giả dối, bạo lực đẻ ra bạo lực.
Chúng ta là ai? Có người đổ lỗi cho dân. Dân đổ lỗi
cho chính quyền. Ông Giang tuy có nhận thấy “Thượng bất chính hạ tắc loạn”,
nhưng chưa phân tích được cái gốc của bất chính ở chỗ nào. Giả dối đẻ ra giả dối,
nhưng nguồn giả dối đầu tiên phải chăng từ tuyên truyền của Đảng. Bạo lực đẻ ra
bạo lực, nhưng phải chăng bạo lực đầu tiên là từ chính quyền. Ông Giang nhận ra
mấu chốt ở thể chế chính trị, nhưng lại có vẻ như lo ngại đến “sự tồn vong của
chế độ”. Phải chăng ông đã tự mâu thuẫn khi vừa muốn cải cách thể chế chính trị
vừa muốn bảo vệ chế độ.
Phải
chỉ ra rằng sự suy đồi về văn hóa và đạo đức có nguyên nhân gốc rễ là chế độ
toàn trị của ĐCS theo chủ nghĩa Mac Lê, mà phần đông lãnh đạo mắc phải khuyết
điểm nặng là tham lam và thiếu trí tuệ. Chế độ đó ra sức tuyên truyền cho nền
dân chủ giả hiệu, còn thực chất là phản dân chủ.
Tuy xuất thân là trí thức của Đảng, nhưng ông Giang
là người có trí tuệ, đã thấy được sự quan trọng và cấp thiết của cải cách thể
chế chính tri. Rất hy vọng ông sẽ có những đóng góp xứng đáng cho công cuộc dân
chủ hóa đất nước.
----------------
COMMENT
Có một cái "mốt" mới trong chính trị hiện
nay ở Việt nam là người ta hay nói đến "cải cách thể chế". Tất cả những
ai nói đến cụm từ này đều không hiểu thế nào là "cải cách thể chế". Họ
đều tưởng rằng "cải cách thể chế" là giữ nguyên địa vị lãnh đạo của đảng
cộng sản và chỉ thay đổi cách làm sao cho phù hợp. Thực ra, đã nói đến "cải
cách thể chế" là cải cách thể chế chính trị, chứ không có khái niệm nào
khác. Cải cách thể chế chính trị đối với Việt nam chỉ có thể là thay đổi chế
độ chính trị hiện nay mà thôi. Nghĩa là chuyển từ độc tài sang dân chủ. Nếu không, không gọi là
"cải cách thể chế".
No comments:
Post a Comment