03/08/2019
Nếu một lần đến tỉnh An Giang (đồng bằng sông Cửu
Long) có thể bạn sẽ ngạc nhiên về cách thờ Phật của một số gia đình ở đây. Theo
đạo Phật nhưng họ không thờ tượng hay tranh vẽ mà thay vào đó là một tấm gỗ sơn
màu đỏ đậm, đặt trang trọng ở giữa bàn thờ.
Nếu chịu khó để ý, bạn sẽ thấy những người mặc áo
nâu, tóc búi cao, thờ cúng hết sức tối giản tại nhà – không gõ mõ tụng kinh mà
chỉ cúng Phật bằng hoa, nhang đèn và nước lã.
Đó là những tín đồ của Phật giáo Hòa Hảo (từ đây viết
tắt là “PGHH”). Một tôn giáo dựa trên nền tảng của đạo Phật nhưng cách hành đạo
lại hoàn toàn khác biệt với các pháp môn khác.
Mang đến một triết lý thực hành Phật giáo đơn giản,
phù hợp với hoàn cảnh nghèo khó của quần chúng, chỉ một thời gian ngắn khi lập
đạo, vị giáo chủ có xuất thân bình thường của PGHH đã làm nức lòng hàng vạn dân
miền Tây.
Tín đồ của PGHH không xuống tóc như các pháp môn
khác của nhà Phật. Họ cũng không có đền chùa lộng lẫy, uy nga mà khuyên tín đồ
tu hành tại nhà, thờ cúng đơn giản, siêng năng làm từ thiện, đơn giản hóa ma
chay hiếu hỷ và sống có trách nhiệm với đất nước.
Bản đồ 13 tỉnh miền Tây hiện nay. Đường phân chia tỉnh
An Giang có bốn cạnh rõ rệt nên thường được gọi là tứ giác Long Xuyên (tên
thành phố ngày nay), có đường biên giới giáp với Campuchia, giao với các tỉnh Đồng
Tháp, Kiên Giang và Cần Thơ. Ảnh: Gocnhin.net.
Bản đồ 13 tỉnh miền Tây hiện nay. Đường phân chia tỉnh
An Giang có bốn cạnh rõ rệt nên thường được gọi là tứ giác Long Xuyên (tên
thành phố ngày nay), có đường biên giới giáp với Campuchia, giao với các tỉnh Đồng
Tháp, Kiên Giang và Cần Thơ. Ảnh: Gocnhin.net.
Huỳnh Phú Sổ – một Muhammad của miền Tây
Như chúng ta đã biết, đầu thế kỷ XX, triều đình nhà
Nguyễn đã nhượng lại toàn bộ phần đất Nam Kỳ cho người Pháp cai trị. Ở vùng đất
phía Tây, hầu hết người dân Nam Bộ làm ruộng nhưng phải thuê đất đai đắt đỏ của
giới điền chủ khiến dân chúng chịu nhiều cực khổ [1]. Người dân chịu cảnh đói
nghèo trong sự áp bức của nền chính trị ưu tiên giai cấp địa chủ do người Pháp
lập ra.
Nhiều phong trào nông dân chống Pháp liên tục diễn
ra ở vùng đất kênh rạch chằng chịt này. Chính quyền Pháp đã thiết lập hệ thống
giám sát chặt chẽ các hoạt động dân sự.
Các tôn giáo thường được sinh ra trong những sự kiện
có phần ly kỳ, huyền bí nhưng lại thuyết phục được số đông người dân.
Năm 1940, ở vùng Châu Đốc, người Pháp bắt đầu chú ý
đến một người thanh niên bất thường, tuyên bố thành lập PGHH ngay tại nhà và trở
thành giáo chủ khi mới 19 tuổi. “Tín đồ đến từ khắp nơi” và những thân hào hàng
đầu cũng trở thành môn đồ. [2]
Người thanh niên đó là Huỳnh Phú Sổ, được mô tả là
có dáng người thanh mảnh, gương mặt sáng sủa, ăn nói lưu loát.
Trong một bài diễn
văn do chính Huỳnh Phú Sổ viết năm 1942 được tông đồ lưu truyền cho đến
ngày nay, người thanh niên này nói chính anh đã trải qua nhiều kiếp cứu rỗi
nhân dân, kiếp này tiếp tục được Phật cử xuống để “cứu độ chúng sanh”.
Tín đồ Phật giáo Hoà Hảo đến tham dự lễ khai mạc Đại
lễ ngày 17/05/1971, kỷ niệm ngày khai đạo. Ảnh: Tổ đình PGHH
Ban trị sự Trung ương PGHH ghi nhận Huỳnh
Phú Sổ lập ra PGHH sau chuyến đi cùng gia đình đến vùng Bảy Núi, thuộc tỉnh An
Giang ngày nay, được nhiều người cho là khu vực linh thiêng và cũng là nơi khai
sinh ra pháp môn Bửu Sơn Kỳ Hương.
Theo Sấm Giảng, diễn
đạt theo lối văn vần gồm hàng trăm câu do Huỳnh Phú Sổ viết, Huỳnh Giáo chủ khẳng
định ông là người kế nghiệp của phái Bửu Sơn Kỳ Hương.
Vì vậy, tôn chỉ “học Phật, tu nhân” và nền tảng “Tứ
Đại Trọng Ân” (Ân tổ tiên cha mẹ, ân đất nước, ân tam bảo (tức là Phật Pháp
Tăng), ân đồng bào và nhân loại) của phái Bửu Sơn Kỳ Hương trở thành giá trị cốt
lõi của PGHH.
Trong giao tiếp, Huỳnh Phú Sổ diễn giải mọi thứ dung
dị, dễ hiểu nên đạo của ông dễ đi vào lòng quần chúng.
Bài viết “Tôn chỉ hành đạo”
là một tài liệu do Huỳnh Phú Sổ viết năm 1945, chỉ trong tầm mười trang giấy,
đã khái quát triết lý của đạo và hướng dẫn dân chúng cách sống một cuộc đời tốt
đẹp theo quan điểm của ông.
Triết lý của PGHH đã thu hút được những người nông
dân cùng cực, nghèo khổ khi mở ra cho họ một cuộc sống tốt đẹp, thực hành đạo
Phật ngay trong điều kiện thiếu thốn.
“Tu vô vi chớ cúng chè xôi,
Phật chẳng muốn chúng sanh lo lót
…
Nay nhằm lúc mùa màng ngập thất,
Vậy hãy mau bỏ bớt dị đoan.
Rán (gắng) giữ gìn luân lý tam cang,
Tròn đức hạnh mới là báu quí.”
(trích “Kệ dân của người khùng”)
Phật chẳng muốn chúng sanh lo lót
…
Nay nhằm lúc mùa màng ngập thất,
Vậy hãy mau bỏ bớt dị đoan.
Rán (gắng) giữ gìn luân lý tam cang,
Tròn đức hạnh mới là báu quí.”
(trích “Kệ dân của người khùng”)
Hơn nữa, triết lý của PGHH dung hòa được cuộc sống
cá nhân, gia đình và trách nhiệm với dân tộc qua nền tảng “Tứ Ân” khiến người
dân càng thấy sự hợp lý để trở thành tín đồ.
“Tăng sĩ quyết chùa am bế cửa,
Tuốt gươm vàng lên ngựa xông pha.
Đền xong nợ nước thù nhà,
Thiền môn trở gót Phật Đà Nam Mô!”
(Lời của Huỳnh Phú Sổ)
Tuốt gươm vàng lên ngựa xông pha.
Đền xong nợ nước thù nhà,
Thiền môn trở gót Phật Đà Nam Mô!”
(Lời của Huỳnh Phú Sổ)
Quan niệm “Tứ Ân” đã đưa Phật Giáo Hòa Hảo nhập thế,
vừa gần gũi vừa phù hợp với điều kiện thiếu thốn lúc bấy giờ.
Ngoài khả năng hùng biện, tín đồ PGHH còn truyền tai
nhau về tài chữa bệnh hiếm có của Huỳnh Phú Sổ, xem ông là một nhà tiên tri và
một người tranh đấu cho nền độc lập của đất nước.
Đấu tranh cho nền độc lập của quốc gia
Năm 1942, Huỳnh Phú Sổ được người Nhật can thiệp để
đưa về Sài Gòn tạm lánh sau thời gian bị người Pháp quản chế gắt gao từ năm
1940. Tại Sài Gòn, ông âm thầm liên kết với tín đồ vận động cho nền độc lập của
Việt Nam. Điều này cũng phù hợp với tôn chỉ của đạo và bối cảnh lúc bấy giờ.
Năm 1944, Phật Giáo Hòa Hảo thành lập một lực lượng
bán quân sự có tên Bảo An Đoàn nhằm bảo vệ an toàn cho các làng của tín đồ Hòa
Hảo ở khu vực miền Tây.
Các chiến sĩ của Phật giáo Hoà Hảo luyện tập võ nghệ
vào tháng 7/1948. Ảnh: Tạp chí LIFE.
Với thân thế của Huỳnh Phú Sổ và số lượng giáo dân
đông đảo, PGHH có tiếng nói đáng kể đối với phong trào vận động độc lập ở miền
Nam. Nhằm tạo tiếng nói chính trị đối với xã hội, năm 1946, Huỳnh Phú Sổ cùng với
một số trí thức thành lập Việt Nam Dân chủ Xã hội Đảng – gọi tắt là đảng Dân
Xã.
Thời gian đầu, ngoài liên kết với các tổ chức tôn
giáo, chính trị khác, PGHH còn liên kết với Việt Minh để vận động độc lập cho
Việt Nam. Tuy nhiên, không lâu sau đó lại xảy ra xung đột nghiêm trọng giữa hai
lực lượng này.
Cũng từ mâu thuẫn này dẫn đến sự mất tích bí ẩn của
Huỳnh Phú Sổ. Ngày 16/4/1947, Huỳnh Phú Sổ mất tích trong một cuộc họp dàn xếp
giữa xung đột giữa Việt Minh và PGHH tại vùng Đồng Tháp Mười. Đến nay, lịch sử
vẫn chưa làm rõ về vụ mất tích này.
Theo một bài
báo của tác giả Nguyễn Văn Trần đăng trên tờ báo hải ngoại Việt Báo
Online năm 2016, tác giả đã trích một bức thư liên quan đến PGHH và Huỳnh Phú Sổ
được lưu trữ của Trung tâm Lưu Trữ quốc gia IV của Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà
nước của Bộ Nội Vụ hiện nay, xác
nhận vào ngày 17/4/1947, Uỷ ban Hành chánh Long Xuyên của Việt Minh đang giam
giữ Huỳnh Phú Sổ, nhưng không nói rõ họ đã làm gì sau đó.
Đối với tín đồ PGHH, ngày Huỳnh Phú Sổ mất tích đến
nay được tín đồ gọi là “ngày đức Thầy vắng mặt” hay “Ngày đức Thầy thọ nạn”.
Theo tác giả Nguyễn Long Thành Nam – người từng hoạt
động tích cực trong PGHH và làm việc cho chính phủ Đệ Nhị Cộng hoà, mối hiềm
khích giữa PGHH và Việt Minh ngày càng gia tăng sau vụ Huỳnh Phú Sổ mất tích. Một
số thành viên của PGHH quay sang hợp tác với Pháp để chống Việt Minh. Theo ông,
khoảng thời gian từ năm 1947 đến 1955, PGHH đã hình thành một lực lượng quân sự
tương đối bề thế vì được sự hỗ trợ của người Pháp. Cũng chính vấn đề này mà tiếp
đến PGHH đối diện sự trấn áp mạnh mẽ của chính quyền Ngô Đình Diệm nhằm thống
nhất về quân sự.
Sau thời kỳ phân biệt đối xử với các giáo phái của
Ngô Đình Diệm, PGHH được củng cố và phát triển dưới thời Đệ nhị Cộng hoà (1967
– 1975). Lúc này, những người phải đi lưu vong vì bị đàn áp dưới thời Ngô Đình
Diệm như Nguyễn Long Thành Nam trở về nước để phục hồi PGHH. Cũng trong thời
gian này, PGHH phân chia thành hai phái: phái mới do Lương Trọng Tường và phái
cũ Huỳnh Văn Nhiệm đứng đầu. Đến năm 1972, xuất hiện một phái khác do Lê Quang
Liêm tách ra từ phái cũ. Tuy chia tách nhưng không ảnh hưởng đến sự phát triển
của PGHH.
Tín đồ Phật giáo Hoà Hảo đến tham dự lễ khai mạc Đại
lễ ngày 17/05/1971, kỷ niệm ngày khai đạo. Ảnh: Tổ đình Phật giáo Hoà Hảo.
Đến năm 1975, ngoài các hoạt động tôn giáo thuần tuý
rất phát triển, các nhóm PGHH còn điều hành sáu trường trung học phổ thông, một
viện đại học và hai bệnh viện.
Tuy nhiên, sau biến cố 30/4/1975, bức tranh tôn giáo
sôi nổi ở miền Nam trở nên u tối dưới quyền lực của phe thắng cuộc.
Bức tranh đen tối sau biến cố 30/4
Kể từ ngày Huỳnh Phú Sổ mất tích, tín đồ PGHH đã quyết
liệt chống Việt Minh cho nên tình hình hoạt động của đạo này bị cấm hoàn toàn
sau ngày 30/4/1975.
Tác giả Nguyễn Long Thành Nam đã dẫn một
bài báo đăng trên tờ Sài Gòn Giải Phóng ngày 9/8/1975 để nói về chính
sách của chính quyền sau biến cố 30/4 đối với PGHH.
Phần trích nguyên văn của bài báo đã gọi những lãnh
đạo của PGHH Lương Trọng Tường và Huỳnh Văn Nhiệm là “phản đạo, phản nhân dân,
phản cách mạng”. Bài báo đó còn mô tả về một cuộc họp kéo dài ba ngày của các cấp
trị sự PGHH ở huyện Thốt Nốt, tỉnh Cần Thơ và kết thúc bằng cuộc mít tinh tuyên
bố giải tán Ban trị sự, Ban chấp hành Dân Xã Đảng, các tổ chuyên môn của PGHH
cũng như các tổ công tác xã hội,… để người dân không còn tụ họp nữa.
Tác giả này cũng dẫn một bài báo khác dịch
sang tiếng Việt từ Thời báo Los Angeles (đăng vào năm 1978) ghi rằng các lãnh tụ
Hòa Hảo hay tín đồ có tham gia chính trị đều bị đưa đi các trại cải tạo.
Tháng 12/1998, báo cáo viên đặc biệt của Liên Hợp Quốc
về tự do tôn giáo và tín ngưỡng, ông Abdelfattah Amor đã công bố
báo cáo của mình sau chuyến thăm chính thức Việt Nam vào tháng
10/1998.
Trong báo cáo này, báo cáo viên nói mình không thể gặp
tín đồ của PGHH dù là gặp chính thức hay riêng tư. Nguồn tin không phải của nhà
nước gửi cho ông nói rằng sau biến cố 30/4/1975, chính quyền đã cho đóng cửa
toàn bộ hơn 3,500 ngôi chùa của PGHH và khoảng hơn 5,000 nơi thờ cúng, tổ sinh
hoạt xã hội và văn hóa PGHH.
Ông kết luận các tổ chức tôn giáo (Phật giáo, Cao
Đài, Hòa Hảo và Hồi Giáo) không thể thành lập và hoạt động độc lập với chính
quyền. Sự tồn tại của các tổ chức tôn giáo có đăng ký tại thời điểm đó mang
tính công cụ nhằm quản lý xã hội hơn là thực thi quyền tự do tôn giáo của người
dân.
Đến năm 1999, PGHH cơ bản chia thành hai phái. Một
phái được chính quyền cấp giấy phép hoạt động là Giáo hội PGHH, có trụ sở tại
An Hòa Tự đặt tại thị trấn Phú Mỹ, huyện Phú Tân, tỉnh An Giang.
Nhiều tín đồ PGHH không tham gia phái này vì cho rằng
ban trị sự bị chính quyền điều khiển, không hoạt động đúng với tôn chỉ của đạo.
Phái còn lại không được chính quyền công nhận là
PGHH “chính thống”, có trụ sở tại Tổ đình PGHH cách An Hòa Tự chưa đến 3 km. Những
hoạt động của tín đồ PGHH độc lập đều bị ngăn cấm.
Tháng 8/1999, trang tin hải ngoại Việt Báo
Online đưa
tin về một cuộc tranh cãi giữa hai phái PGHH ở tỉnh An Giang. Vụ việc
liên quan đến việc Giáo hội PGHH là tổ chức tôn giáo được chính quyền công nhận,
có thể tổ chức những buổi lễ công khai nhưng họ lại không tổ chức “ngày đức Thầy
thọ nạn” và đọc bài giảng trong các ngày lễ.
Tín đồ Phật giáo Hoà Hảo Bùi Văn Trung trong phiên
tòa sơ thẩm ngày 9/2/2018 tại TAND tỉnh An Giang. Ông Trung bị tuyên án sáu năm
tù giam cùng 5 tín đồ PGHH khác bị phạt tù giam từ 2 đến 6 năm cùng vì tội gây
rối trật tự nơi công cộng. Ảnh: RFA.
Năm 2014, Việt Nam tiếp tục mời báo cáo viên đặc biệt
của Liên Hợp Quốc tới làm việc để đánh giá về tình hình tự do tôn giáo. Báo cáo
của báo viên đặc biệt tiếp tục cho thấy tình hình đàn áp tín đồ PGHH độc lập
không thay đổi đáng kể. Tín đồ PGHH độc lập vẫn bị cản trở tự do, theo dõi, bắt
bớ, đánh đập và bị tù đày.
Hằng năm, Báo cáo về Tự do Tôn giáo Quốc tế của Hoa
Kỳ đối với Việt Nam luôn luôn đề cập đến những vụ sách nhiễu của chính quyền đối
với tín đồ PGHH độc lập và giới hạn hoạt động của PGHH nói chung. Bản báo cáo năm 2012 ghi
nhận chính phủ chỉ cho phép xuất bản 5/10 cuốn giáo lý của PGHH và không cho
phép đọc các bài viết của Huỳnh Phú Sổ nơi công cộng. Ngoài các cáo buộc về đàn
áp tín đồ PGHH độc lập, Bản báo cáo năm 2018 ghi
nhận rằng chính quyền vẫn tiếp tục cấm tín đồ PGHH kỷ niệm các ngày lễ liên
quan đến cuộc đời của Huỳnh Phú Sổ.
Quang cảnh làm lễ của các tín đồ Phật giáo Hoà Hảo tại
Hội Quán PGHH, Santa Ana, California, Mỹ. Ảnh: hoahao.org
----------------------------------
Tài liệu tham khảo:
[1] Việt Nam thời Pháp đô hộ, Nguyễn Thế Anh,
Nhà xuất bản Văn hoá – Văn nghệ, trang 227.
[2] Về
nguồn gốc lịch sử của Phật giáo Hòa Hảo, Pascal Bourdeaux, Đặng Thế Đại dịch.
No comments:
Post a Comment