Láng
giềng Afghanistan đa số ủng hộ Taliban: Thất bại của Mỹ không tránh khỏi
Trọng
Thành -
RFI
Đăng ngày: 16/08/2021 - 16:09
Ngày 15/08/2021, quân Taliban tiến vào Kabul, thủ
đô Afghanistan, sau chiến dịch tấn công chớp nhoáng chiếm hơn một nửa số thủ phủ
các tỉnh chỉ trong vòng một tuần lễ. Nhiều tiếng nói chỉ trích việc chính
quyền Kabul đầu hàng nhanh chóng, và đặc biệt là thất bại của nước Mỹ trong việc
hậu thuẫn chính quyền dân cử chống lại phong trào Hồi giáo cực đoan.
Quốc gia
Afghanistan nằm ở vị trí chiến lược tại Trung Á. © Wikipedia
Tuy nhiên, một số chuyên
gia và nhà quan sát cho rằng thất bại của Hoa Kỳ tại Afghanistan là điều không
thể tránh khỏi do bối cảnh địa - chính trị bất lợi tại khu vực. Hầu hết các
láng giềng của Afghanistan, ngoại trừ Ấn Độ, đều ủng hộ phe Taliban, ở các mức
độ khác nhau.
1/ Vì sao thất
bại của Hoa Kỳ tại Afghanistan là không thể tránh khỏi ?
Đáng chú ý có bài phân tích của giáo sư
Natasha Lindstaedt, Đại học Essex, Anh quốc, trên trang mạng The
Conversation, cung cấp một cái nhìn toàn cảnh về cục diện địa – chính trị, dẫn
đến thất bại không tránh khỏi của Hoa Kỳ. Bài viết nhan đề « Afghanistan : Thắng lợi của Taliban bất chấp hàng tỉ đô
la của nước Mỹ » nhấn mạnh đến vị trí chiến lược của vùng đất
Afghanistan tại khu vực Trung Á và Nam Á, với những xung đột nội bộ kéo dài nhiều
thế kỷ, cùng các can thiệp thường xuyên của các thế lực bên ngoài trong suốt thế
kỷ 20, từ Anh, Liên Xô, rồi tiếp đó là Nga, Mỹ, Iran, Ả Rập Xê Út, Ấn Độ và tất
nhiên không thể không kể đến vai trò đặc biệt quan trọng của Pakistan.
Afghanistan là một quốc gia đa sắc tộc, nơi
không có một sắc tộc nào chiếm đa số áp đảo. Hai nhóm sắc tộc lớn nhất, là
Pachtoun và Dari (tức ngôn ngữ cùng họ với tiếng Iran), chiếm lần lượt khoảng
40% và 25% dân số nước này. Trong suốt chiều dài lịch sử, nỗ lực độc lập của
nhiều sắc tộc, trong đó có người Pachtoun, đều không thành công.
Theo nhà chính trị học Anh, các can thiệp sâu
sắc của nhiều thế lực láng giềng khiến cán cân lực lượng nghiêng hẳn về phía
phong trào Hồi giáo Taliban. Hầu hết các láng giềng của Afghanistan, « ngoại
trừ Ấn Độ », đều ủng hộ phe Taliban ở các mức độ khác nhau.
Pakistan ủng hộ phong trào Hồi giáo cực đoan
Taliban, bởi một mặt họ lo ngại các phong trào ly khai của sắc tộc thiểu số
Pachtoun, với 30 triệu dân (chiếm khoảng 15% dân số Pakistan), được người
Pachtoun tại Afghanistan ủng hộ, mặt khác Islamabad muốn có thêm « quốc
gia chư hầu », để đối trọng lại với Ấn Độ.
Pakistan đã góp phần quan trọng cho việc
Taliban lên nắm quyền lần đầu tiên vào năm 1996. Thông qua vai trò của cơ quan
tình báo quốc gia (ISI), chính quyền Pakistan đã tài trợ cho nhiều hoạt động của
Taliban, tuyển mộ binh sĩ, cung cấp vũ khí, và hỗ trợ trong các chiến dịch quân
sự. Người Pakistan thậm chí đôi khi còn chiến đấu trong hàng ngũ Taliban.
Chính quyền Hồi giáo Iran, cường quốc khu vực,
vốn có quan hệ không dễ dàng với Taliban, bởi mâu thuẫn về ý thức hệ tôn giáo.
Iran và Hoa Kỳ từng có các hợp tác để ngăn cản các đe dọa từ Taliban trong những
năm 1990. Tuy nhiên, quan hệ Teheran và Washington xấu đi nghiêm trọng hai thập
niên sau đó đã « trực tiếp » thay đổi thái độ của chính quyền
Iran với Taliban. Iran dần dần thừa nhận Taliban, cùng lúc ủng hộ chính quyền
Kabul và Taliban, và tìm cách lợi dụng các mâu thuẫn giữa hai thế lực
này.
Quan hệ giữa Nga với Taliban cũng bất lợi cho
Mỹ. Ngay từ những năm 1990, chính quyền Nga đã tìm cách củng cố khu vực biên giới
phía nam, gần với Afghanistan, để ngăn ngừa các ảnh hưởng của Mỹ. Matxcơva thiết
lập quan hệ với nhiều nhóm tại Afghanistan, kể cả với Taliban, bất chấp khả
năng Taliban ủng hộ các nhóm khủng bố. Quan hệ Nga – Taliban cải thiện rõ rệt
sau khi xuất hiện tổ chức Nhà Nước Hồi Giáo (Daech) vào năm 2015. Trong cuộc
chiến chống Daech tại Afghanistan, Nga coi Taliban như đồng minh.
Trung Quốc cũng luôn có quan hệ hữu hảo với
phong trào Hồi giáo này. Quan tâm chủ yếu của Bắc Kinh là mở rộng ảnh hưởng
sang phía tây, để giành lợi thế về chiến lược với Ấn Độ và Hoa Kỳ.
Chuyên gia Natasha Lindstaedt nhấn mạnh là, nếu
như nhiều người lên án tổng thống Joe Biden rút quân, và không làm gì để ngăn cản
lực lượng Taliban chiếm quyền, thì căn cứ trên cục diện tương quan lực lượng tại
khu vực, rất ít có khả năng Hoa Kỳ có thể làm gì hơn để duy trì được ổn định tại
khu vực.
2 / Hậu thuẫn của
Pakistan với Taliban: Yếu tố quan trọng hàng đầu ?
Theo nhà chính trị học Anh Natasha
Lindstaedt, Pakistan đã can dự vào Afghanistan « hơn bất cứ quốc
gia láng giềng nào khác ». Afghanistan là một vùng đất có ý nghĩa quan
trọng đặc biệt với Pakistan. Quan hệ giữa Pakistan và nước láng giềng ngay từ đầu
đã xung khắc. Pakistan tuyên bố độc lập năm 1947, Afghanistan là quốc gia duy
nhất tại Liên Hiệp Quốc bỏ phiếu không công nhận quốc gia này. Một trong các lý
do chủ yếu là vấn đề biên giới : Kabul từ chối công nhận đường phân định
Durand, dài 2.400 km. Đường ranh giới Durand vốn được phân chia vội vã vào năm
1893 (theo thỏa thuận giữa đại diện của đế quốc Anh với một thủ lĩnh tại
Afghanistan), đã chia tách một cách võ đoán các khu vực định cư lâu đời của
hàng triệu dân thuộc cùng sắc tộc Pachtoun, cùng ngôn ngữ.
Lo ngại sự trỗi dậy của các phong trào đòi độc
lập của người Pachtoun, chính quyền Pakistan chủ trương hậu thuẫn sự trỗi dậy của
« bản sắc Hồi giáo » tại quốc gia láng giềng, để làm đối trọng.
Về vấn đề này, giáo sư Olivier Roy, Viện đại học châu Âu ở Florence (Ý),
một chuyên gia về Afghanistan, trong một bài viết trên La Croix (« Các
thế lực nào hậu thuẫn Taliban ? ») cho biết cụ thể là, sau bước
ngoặt 2001 (khi Hoa Kỳ lật đổ chính quyền Taliban để trả đũa vụ tấn công 11/09)
lực lượng Taliban đã có được chỗ trú ẩn an toàn trên lãnh thổ Pakistan.
3 / Quan hệ Trung
Quốc với Taliban: Có ý nghĩa đáng kể trong thắng lợi của phe này ?
Theo phóng viên kỳ cựu Richard Arzt, kênh truyền hình Quốc Hội Pháp, làm việc
lâu năm tại Trung Quốc, về mặt chính thức, cho đến những tuần trước khi Kabul
thất thủ, chính quyền Bắc Kinh vẫn tuyên bố ủng hộ chính quyền hợp pháp tại
Kabul, nhưng Trung Quốc cũng song song có các đối thoại cấp cao với Taliban. Bắc
Kinh ủng hộ bất kể chính quyền nào tại Kabul vì hai mối quan tâm chính: bảo
đảm các hoạt động thương mại và kinh tế tại cửa ngõ của con đường giao thương
sang phía tây (Trung Quốc và Afghanistan có chung 75 km biên giới), và không để
Afghanistan trở thành hậu phương cho các hoạt động của những người Duy Ngô Nhĩ
chống đàn áp của Bắc Kinh tại khu tự trị Tân Cương miền viễn tây.
Mối quan hệ tay ba Taliban – Trung Quốc và
Pakistan có ý nghĩa đặc biệt. Pakistan vừa là « đồng minh » từ
lâu của Bắc Kinh, vừa là thế lực hậu thuẫn cho Taliban. Theo Richard Artz,
Islamabad đã gây áp lực để Taliban duy trì quan hệ tốt với Trung Quốc, để bảo đảm
rằng các chủ nhân tương lai ở Kaboul không can thiệp vào số phận của hơn 10 triệu
người Duy Ngô Nhĩ theo đạo Hồi tại Tân Cương, mà giới bảo vệ nhân quyền cáo buộc
đang bị đàn áp khốc liệt.
Tuy nhiên, vẫn theo nhà báo Richard Artz,
chính bản thân Taliban cũng đã có quan hệ lâu dài với Trung Quốc. Ngay từ những
năm 1980, Bắc Kinh đã « ngầm thể hiện thiện cảm » với các lực
lượng chống Liên Xô tại Afghanistan. Trong thời gian Taliban cầm quyền tại
Afghanistan (1996-2001), Bắc Kinh cũng ủng hộ Taliban một cách kín đáo, đổi lại
Taliban không can thiệp vào các cộng đồng người theo đạo Hồi tại Trung Quốc. Bắc
Kinh đã hoàn toàn nhắm mắt trước các đạo luật Hồi giáo khắc nghiệt, các xâm phạm
nhân quyền của chính quyền Taliban. Trung Quốc tiếp tục hậu thuẫn các thủ lĩnh
Taliban ẩn náu tại Pakistan, sau can thiệp của Mỹ năm 2001.
Giờ đây, với chiến thắng của Taliban, Bắc Kinh
hy vọng sẽ tiếp tục duy trì mối quan hệ truyền thống hai bên cùng có lợi khá
lâu đời này. Tuy nhiên, nhiều nhà quan sát cũng chỉ ra rằng : chơi dao có
ngày đứt tay. Nhà chính trị học Natasha Lindstaedt ghi nhận : Một vài tuần
lễ trước khi sụp đổ, chính quyền dân cử Afghanistan liên tục cảnh báo các quốc
gia láng giềng đừng nên « tin tưởng ngây thơ » là Taliban sẽ cải
tổ, sẽ giúp cho Afghanistan được ổn định. Với sự thắng thế của Taliban,
nhiều thông tin cho thấy, các xâm phạm nhân quyền đang trở nên trầm trọng, và
lãnh thổ Afghanistan có nhiều nguy cơ trở thành căn cứ địa cho các băng nhóm khủng
bố mới.
***
CÁC NỘI DUNG LIÊN
QUAN
Liên
minh Trung Quốc – Pakistan tại Afghanistan làm Ấn Độ lo lắng
Afghanistan:
Cám dỗ và nỗi lo của Trung Quốc
Afghanistan
: ‘‘Mồ chôn các đế chế’’
No comments:
Post a Comment