Who Is Xi? (New York Review of Books 12-5-16)
Andrew J. Nathan
Người dịch: Phan Văn Song
viet-studies ngày 26-4-16
Tác phẩm điểm trong bài này:
Xi Zhongxun zhuan (习仲勋传: Tập Trọng Huân Truyện) [Tiểu sử Tập Trọng Huân] Ban biên tập Tiểu sử Tập
Trọng Huân, Bắc Kinh: Zhongyang Wenxian Chubanshe (Trung ương văn hiến xuất bản
xã), 2 tập, 1 283 trang (2013).
Xi Jinping: Red China, the Next Generation (Tập Cận Bình: Trung Quốc đỏ, thế hệ kế) Agnès Andresy, American
University, 157 tr., $ 60,00
Zoubutong de “hongse diguo zhilu” [走不通的”红色帝国之路”Tẩu bất thông đích
“hồng sắc đế quốc chi lộ” (Đi không thông chính là “Con đường Đế quốc đỏ”], một
bài viết của Lý Vĩ Đông (Li Weidong 李伟东), có ở www.letscorp.net/archives/56290
China’s Future (Tương lai của Trung Quốc), David Shambaugh, Polity, 203 trang, $
59,95.; $ 19,95 (giấy)
Hơn một nửa nhiệm kỳ 5 năm đã qua với tư cách là chủ tịch
Trung Quốc và Tổng bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc — dự kiến sẽ là nhiệm kỳ đầu
trong ít nhất hai nhiệm kỳ— việc Tập Cận Bình đàn áp lan rộng đối với xã hội
dân sự và đề cao tệ sùng bái cá nhân đã làm thất vọng nhiều nhà quan sát , cả
Trung Quốc lẫn nước ngoài, vốn thấy ông ta do di sản gia đình và kinh nghiệm sống
nhất định phải là một nhà cải cách tự do. Nhiều người nghĩ Tập Cận Bình tất phải
hiểu được sự nguy hiểm của sự độc tài của Đảng qua kinh nghiệm gia đình ông dưới
thời cai trị của Mao. Cha của ông, Tập Trọng Huân (1913-2002), đã gần như bị xử
tử trong một cuộc xung đột bên trong Đảng năm 1935, đã bị thanh trừng trong một
cuộc đấu khác vào năm 1962, bị “lôi ra” và chịu nhục hình trong cuộc Cách mạng
Văn hóa, và đã được nới lỏng cho nghỉ hưu sau một cuộc đối đầu khác trong Đảng
năm 1987. Trong cuộc Cách mạng Văn hóa, một chị cùng cha khác mẹ của Tập Cận
Bình đã bị dày vò đến mức phải tự tử. Ngay chính Tập Cận Bình, con của một “kẻ
chạy theo tư bản” bị “đưa về nông thôn” để lao động cùng với nông dân. Những
khó khăn gay gắt đến mức như được thuật lại rằng ông đã cố để trốn thoát, nhưng
bị bắt và đưa trở lại.
Không ngạc nhiên là sau đó cả hai cha con đều cho thấy
một sự hết lòng vì công cuộc cải cách trong suốt sự nghiệp của họ. Dưới thời Đặng
Tiểu Bình, ông Tập cha đã tiên phong trong cải cách mở cửa ở tỉnh Quảng Đông
phía nam và đóng một vai trò quan trọng trong việc thành lập đặc khu kinh tế Thẩm
Quyến. Năm 1987, chỉ có một mình ông trong các uỷ viên Bộ Chính trị không bỏ
phiếu thanh trừng nhà lãnh đạo Đảng tự do Hồ Diệu Bang. Chàng Tập con khởi nghiệp
như là một nhà quản lý khiêm tốn, thực dụng, ủng hộ tăng trưởng, lúc đầu ở vùng
nông thôn và sau đó ở Phúc Kiến, Chiết Giang và Thượng Hải, ba tỉnh cởi mở với
thế giới bên ngoài nhất của Trung Quốc. Trong chặng cuối cùng của hành trình
leo lên quyền lực, ông đã được ưu ái chọn hơn đối thủ Bạc Hy Lai, người đã đề
cao các chính sách theo kiểu cách mạng Văn hoá tại siêu đô thị Trùng
Khánh.
Vì tất cả những lý do này, khi thăng tiến lên vị trí
chóp bu Tập Cận Bình đã được nhiều người dự kiến sẽ theo đuổi tự do hóa chính
trị và cải cách thị trường. Thay vì vậy, ông đã khôi phục rất nhiều đặc điểm
nguy hiểm nhất trong cách cai trị của Mao: độc tài cá nhân, tuân thủ ý thức hệ
cưỡng bức, và bức hại tùy tiện.
Chìa khóa cho nghịch lý này là việc Tập Cận Bình có vẻ
tôn kính một cách phi lý Mao. Quan điểm của Tập Cận Bình về Mao lộ ra trong tiểu
sử chính thức của cha ông do các học giả của Đảng biên soạn, mà tập một được xuất
bản khi Tập Cận Bình gần nắm được quyền tối thượng và tập hai ra sau khi ông đã
trở thành Tổng bí thư đảng và Chủ tịch nước. Mô tả việc ông Tập cha gần như bị
xử tử năm 1935, cuốn sách nói rằng Mao đã cứu mạng ông ta, ra lệnh thả ông ra với
nhận xét rằng đầu không giống như hành lá: nếu cắt ra nó sẽ không mọc trở lại.
Mao sau đó đề cử Tập Trọng Huân làm một quan chức ở Diên An và sau năm 1949 làm
quan chức hàng chóp bu ở Bắc Kinh.
Đối với việc thanh trừng Tập Trọng Huân năm 1962, cuốn
tiểu sử đổ lỗi cho Khang Sinh (康生/Kang Sheng), trưởng mật vụ của Mao, chứ không phải là cho chính Mao, và
cho rằng Mao đã bảo vệ Tập Trọng Huân bằng cách đưa ông ta đến làm việc tại một
nhà máy ở tỉnh an toàn cách xa khỏi cơn bão chính trị ở Bắc Kinh. Khi cuộc Cách
mạng văn hóa nổ ra một vài năm sau đó và Hồng vệ binh “lôi” Tập Trọng Huân ra
khỏi việc làm ở nhà máy này để hành hạ thể xác và “đấu tranh”, cuốn tiểu sử nói
rằng thủ tướng Chu Ân Lai đã cho giam họ Tập trong một doanh trại quân đội gần
Bắc Kinh như một cách để bảo vệ ông ta. Không nghi ngờ những câu chuyện này được
xoa nắn lại để trình bày Mao theo cách Tập Cận Bình muốn ông ta được thấy.
Nhưng chúng có căn cứ trong thực tế lịch sử và giúp giải thích sự phức tạp của
mối quan hệ của Tập Cận Bình với di sản của Mao. Như Tập Cận Bình nói mấy năm
sau, “Nếu Mao không cứu cha tôi thì tôi không có mặt ở đây ngày hôm nay.”
Việc Tập Cận Bình tôn thờ Mao không phải là điều dị
thường riêng lẻ. Nó cũng được nhiều người trong giới quý tộc cộng sản kế thừa
chia sẻ mà họ, như Agnès Andresy chỉ ra trong cuốn sách về Tập Cận Bình, vốn
hình thành nên hầu hết lãnh đạo chóp bu cũng như phần lớn giới chủ chốt doanh
nghiệp của Trung Quốc hiện nay. Hồi năm 1981 Đặng Tiểu Bình tuyên bố rằng công
của Mao vượt hơn tội (trong một ý kiến không chính thức) theo“tỉ lệ 7 trên 3.”
Nhưng trong thực tiễn Đặng Tiểu Bình từ bỏ gần như mọi thứ mà Mao cổ vũ. Trái
ngược với sự đồng thuận của phương Tây rằng Đặng Tiểu Bình đã cứu hệ thống sau
khi gần như bị Mao làm chìm, Tập Cận Bình và rất nhiều quý tộc đỏ khác cảm
thấy rằng chính Đặng Tiểu Bình đã đi gần đến chỗ huỷ diệt di sản của Mao.
Việc họ tôn thờ Mao khác biệt với những hoài niệm đơn
giản của cựu các Hồng vệ binh và các thanh niên được phái xuống vốn nhớ mơ hồ về
một giai đoạn của chủ nghĩa lý tưởng chưa trưởng thành. Thay vì vậy, như nhà tư
tưởng ủng hộ dân chủ Lý Vĩ Đông (李伟东/Li Weidong) viết
trong một bài tiểu luận trên mạng nhiều bàn luận, “Đi không thông là 'Con đường
của Đế quốc Đỏ’”, con cái của các công thần sáng lập tự coi mình là người thừa
kế “thiên hạ“, một thế giới rộng lớn mà cha mẹ họ đã chinh phục dưới sự lãnh đạo
của Mao. Cha mẹ họ có gốc gác ở các vùng nông thôn nghèo nàn và đứng lên cai trị
một đế chế. Thế hệ thứ hai hưởng đặc quyền sống trong một đất nước vốn đã “vươn
dậy” và được toàn cầu tôn trọng và nể sợ. Họ không trù định làm thế hệ “đánh mất
đế quốc.”
Chính logic này đã thúc đẩy Lưu Nguyên (刘源/Liu Yuan), con trai cựu chủ tịch Lưu Thiếu Kỳ, người bị Mao thanh trừng
và đưa đến một cái chết đau khổ, hậu thuẫn Tập Cận Bình trong việc làm sống lại
các ý tưởng và các biểu tượng của Mao; và cũng logic này đã chuyển con cái của
nhiều nạn nhân nổi bật khác của Mao hình thành nên các nhóm tôn vinh di sản của
Mao, như Hiệp hội con cái của Diên An Bắc Kinh và Hiệp hội đề cao văn hóa của
những nhà sáng lập Quốc gia Bắc Kinh.[i]
Các thái tử đảng dường như đầu tư ý nghĩa sinh học
theo nghĩa đen trong “huyết thống luận” về sự tinh khiết chính trị vốn phổ biến
trong giới chủ chốt con cái các Hồng vệ binh trong cuộc Cách mạng văn hóa: “Nếu
cha là anh hùng con sẽ là hảo hán, nếu cha là phản động con sẽ là trứng thối” (老子英雄儿好汉，老子反动儿混蛋/laozi yingxiong
er haohan, laozi fandong er huaidan: Lão tử anh hùng nhân hảo hán, lão tử
phản động nhân hỗn đản). Họ không thấy có chút mai mỉa khi cổ vũ Tập Cận Bình tấn
công các quan chức tham nhũng dù Mao đã thanh trừng chính cha mẹ họ như là những
“kẻ chạy theo tư bản nắm quyền lực.” Họ bào chữa rằng việc thanh trừng của Mao
là một sai sót. Nhưng họ thấy các quan chức hiện nay đổ vào phục vụ Đảng là vì
đảng đang nắm quyền lực chứ không phải vì họ được thừa hưởng tinh thần hy sinh
cách mạng từ cha ông. Bọn cơ hội đó là sâu mọc đang ăn mòn di sản cách mạng.
Di sản của Mao cũng đang bị các thế lực khác đe dọa. Tập
Cận Bình nắm quyền vào một thời điểm mà chế độ phải đối đầu với một loạt các
thách thức gay gắt vốn đều đạt đến giai đoạn nguy cấp cùng một lúc. Chế độ phải
quản lý một nền kinh tế chậm lại; phải xoa dịu hàng triệu công nhân bị sa thải;
phải chuyển nhu cầu từ các thị trường xuất khẩu sang tiêu thụ trong nước; phải
xốc các doanh nghiệp nhà nước khổng lồ hoạt động kém hiệu quả nên hình; phải
xua tan một đống các khoản vay ngân hàng xấu khủng và các khoản đầu tư không hiệu
quả đang treo lơ lửng; phải cải thiện tình trạng biến đổi khí hậu và sự tàn phá
môi trường vốn làm lớp trung lưu mới khó chịu; và phải giảm quy mô và nâng cấp
quân đội. Về mặt quốc tế, các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc thấy chính
mình bị buộc phải đáp ứngmột cách quả quyết áp lực ngày càng tăng từ Hoa Kỳ, Nhật
Bản, và các chế độ Đông Nam Á khác nhau đang cố gắng chống lại việc bảo vệ
chính đáng của Trung Quốc đối với các lợi ích ở những nơi như Đài Loan, quần đảo
Senkaku, và biển Đông.
Lãnh đạo nào đối mặt với rất nhiều vấn đề lớn phải cần
rất nhiều quyền lực, và Mao cung cấp một mô hình về cách mà quyền lực như thế
có thể được nắm giữ. Tập Cận Bình lãnh đạo Đảng, Nhà nước, và hệ thống thứ bậc
quân sự qua vị trí chủ tịch ở mỗi tổ chức này. Nhưng hai người tiền nhiệm liền
trước của ông, Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào, thực hiện các vai trò này trong hệ
thống lãnh đạo tập thể, trong đó mỗi uỷ viên Ban Thường vụ Bộ Chính trị phụ
trách một chính sách hay tổ chức cụ thể và hướng dẫn nó mà không có sự can thiệp
nhiều từ các quan chức cấp cao khác.
Mô hình này không tạo ra quyền lãnh đạo đủ quyết định
để đáp ứng Tập Cận Bình và những kẻ ủng hộ ông. Vì vậy, Tập Cận Bình đã phải
cho các uỷ viên khác của Ban Thường vụ Bộ Chính trị, đứng bên lề ngoại trừ trưởng
ban tuyên truyền Lưu Vân Sơn (刘云山/Liu Yunshan) và Trưởng ban giám sát chống tham nhũng Vương Kỳ Sơn (王岐山/Wang Qishan). Ông đã nắm vị trí chủ tịch của 7 tổ quan trọng nhất trong
22 “tổ lãnh đạo” chỉ đạo chính sách trong các lĩnh vực cụ thể, bao gồm Tổ lãnh
đạo đào sâu cải cách toàn diện trung ương mới thành lập, tổ này đã loại Thủ tướng
Lý Khắc Cường ra khỏi việc quản lý kinh tế. Và Tập Cận Bình đã lập ra Hội đồng
An ninh Quốc gia để điều phối các vấn đề an ninh nội bộ.
Tập Cận Bình mô phỏng Mao trong việc thực hiện quyền lực
thông qua một nhóm thân cận các trợ lý mà ông có thể tin cậy do họ đã chứng tỏ
lòng trung thành cá nhân của họ trong những giai đoạn đầu tiên trong sự nghiệp
của ông, chẳng hạn như Lật Chiến Thư (Li Zhanshu), chủ nhiệm tổng văn phòng của
Ủy ban Trung ương ĐCSTQ đầy quyền lực. Như học giả Lý Thành (Cheng Li) nêu
trong China Leadership Monitor, Lật Chiến Thư công bố một bài báo hồi
tháng 9 năm 2014, nói rằng làm việc như một trợ lý trong việc xây dựng chính
sách đòi hỏi “sự trung thành tuyệt đối” và rằng nhân viên trong tổng văn phòng
“nên hành động và suy nghĩ theo cách phù hợp cao nhất... với các đơn đặt hàng từ
Uỷ ban Trung ương do Tổng Bí thư Tập Cận Bình lãnh đạo.”[ii]
Những người được Tập Cận Bình bảo trợ chiếm các vị trí trọng yếu trong bộ máy
phụ trách về an ninh, giám sát công việc các quan chức, và tuyên truyền. Không
giống như các nhân viên nhiều quyền lực trong chính quyền trước đây, các trợ lý
của ông tránh tiếp xúc với người nước ngoài và thậm chí với các quan chức bên
ngoài nhóm riêng của Tập Cận Bình.
Tập Cận Bình cũng đi theo mô hình của Mao trong việc bảo
vệ quyền cai trị của mình chống lại đảo chính. Chiến dịch chống tham nhũng đã
làm cho ông có rất nhiều kẻ thù, và đã có nhiều tin đồn về các âm mưu ám sát.
Tuy nhiên, như James Mulvenon và Cheng Li đã chỉ ra, tương ứng, Tập Cận Bình đã
thắt chặt kiểm soát trực tiếp quân đội qua cái gọi là “Chủ tịch Phụ trách chế
[Quân ủy Trung ương]”, và ông kiểm soát quân đoàn bảo vệ trung ương – chịu
trách nhiệm theo dõi sự an toàn của tất cả các lãnh đạo — thông qua vệ sĩ trưởng
lâu năm, Vương Thiếu Quân (Wang Shaojun).[iii]
Theo những cách này Tập Cận Bình kiểm soát môi trường thực tế của các lãnh đạo
khác, cũng giống như Mao đã làm thông qua thuộc hạ trung thành Uông Đông
Hưng.
Tập Cận Bình truyền sự tự tin kiểu Napoleon vào tầm
quan trọng của nhiệm vụ của ông và sự thành công tất yếu của nó. Trong giao tiếp
cá nhân ông được cho là niềm nở và thoải mái. Nhưng tính cách công cộng được
chăm chút cẩn thận của ông lại đi theo Mao trong việc thể hiện sự có mặt dửng
dưng và vẻ mặt bất động mà việc đó dường như để truyền dẫn sự chịu đựng hoặc sự
khó xiêu lòng, tùy thuộc vào việc ông đang ngồi nghe một phát biểu nhàm chán hoặc
đang đưa ra một phát biểu. Các cơ quan tuyên truyền cố sức để tạo ra một hình ảnh
“Bố Tập” thấy muốn ôm ghì vào, và Tập Cận Bình có vẻ thực sự được công chúng
ngưỡng mộ, mặc dù điều này đã thay đổi khi nền kinh tế chậm lại.[iv]
Nhưng chiến dịch chống tham nhũng ảnh hưởng đến rất nhiều người của ông còn
đang tiếp tục, giới chủ chốt trong quan chức và trí thức hàng đầu đọc biểu hiện
của ông như là bí hiểm và đáng sợ.
Trên hết, Tập Cận Bình đã theo Mao trong đòi hỏi tuân
thủ về ý thức hệ. Ông đã viện dẫn “Bài nói tại Diễn đàn Diên An về Văn học và
Nghệ thuật” của Mao trong việc giải thích lý do tại sao văn hóa và nhân viên
truyền thông phải thể hiện “tính Đảng” và phục vụ như là “miệng lưỡi” của Đảng
và đã sử dụng nghị quyết mà Mao đã viết cho của Hội nghị Đảng ở Cổ Điền (古田/Gutian) năm 1929 nhấn mạnh tầm quan trọng của việc Đảng kiểm soát của
quân đội. Ông đã cảnh báo các đảng viên chống lại việc “bàn luận vô trách nhiệm”
(枉议/wangyi: uổng nghị) và các học giả chống lại các “giá trị phổ quát.”Như
David Shambaugh báo cáo trong cuốn sách gần đây của ông China’s Future (Tương
lai của Trung Quốc):
Hiện đã có một chiến dịch đàn áp không ngừng đối với tất
cả các dạng bất đồng chính kiến và các nhà hoạt động xã hội; Internet và các
phương tiện truyền thông xã hội đã phải chịu sự kiểm soát chặt chẽ hơn; thánh
giá và nhà thờ bị phá hủy; người Duy Ngô Nhĩ và người Tây Tạng bị bức hại ngày
càng lớn hơn; hàng trăm luật sư nhân quyền đã bị bắt giữ và đưa ra xét xử; tụ họp
công cộng bị hạn chế; nhiều loại ấn phẩm bị kiểm duyệt; sách giáo khoa nước
ngoài bị chính thức bị cấm ở các lớp học đại học; trí thức bị đặt dưới sự
giám sát chặt chẽ; các tổ chức phi chính phủ (NGO) nước ngoài và trong nước đã
chịu áp lực điều tiết của chính phủ chưa từng có và nhiều tổ chức đã bị buộc phải
rời khỏi Trung Quốc; các cuộc tấn công vào các “thế lực thù địch nước ngoài” diễn
ra đều đặn; và bộ máy an ninh “duy trì sự ổn định” đã che kín toàn đất nước
.... Trung Quốc hiện nay hà khắc hơn bất cứ lúc nào kể từ thời kỳ sau Thiên An
Môn 1989-1992.
Nhưng Tập Cận Bình khác với Mao theo những cách quan
trọng. Ông có thông tin chính xác hơn Mao, nhờ hệ thống tình báo và phân tích mở
rộng, có tổ chức, và chuyên nghiệp, và nhờ vào những gì ông đã thu thập được
trong chuyến đi trong nước và ra nước ngoài. Ông dùng kiểu toà án nội bộ Đảng
và kết tội tham nhũng hơn là hò hét Hồng vệ binh và cáo buộc xét lại để thanh
trừng đối thủ, và dùng công an chính trị hơn là phong trào quần chúng để đàn áp
bất đồng chính kiến. Mao là một nhà tư tưởng và tác giả văn học; Tập Cận Bình
có những ý tưởng tầm thường nhưng có chủ ý và phù hợp hơn trong việc ra quyết định.
Thói quen cá nhân của ông có vẻ có trật tự so với cung cách hỗn loạn của Mao
trong việc tiêu dùng thời gian. Sau cuộc hôn nhân thất bại ngắn ngủi đầu, Tập Cận
Bình lập gia đình ổn định với Bành Lệ Viên (彭丽媛/Peng Liyuan), một ca
sĩ nổi tiếng khởi nghiệp trong quân đội. Quan hệ của họ có vẻ theo ước lệ nhàm
chán; thậm chí ở thành phố Bắc Kinh đầy tin đồn không có gì nổi lên cho thấy rằng
ông là một kẻ ham thích sắc dục như Mao. (Cũng không có những tin đồn tạo ra những
cáo buộc rằng cá nhân Tập Cận Bình là tham nhũng, mặc dù Bloomberg News cho thấy
chị và anh rể của ông đã làm ra rất nhiều tiền.[v])
Và Tập Cận Bình không là nhà cách mạng. Ông không hề
tìm cách đảo lộn Trung Quốc cũng không quay ngược đồng hồ trở lại thời công xã
nông thôn và nền kinh tế kế hoạch. Thay vào đó, ông tuyên bố, không được phép
phủ nhận “hai thời kỳ ba mươi năm” ”— tức là kỷ nguyên của Mao và thời kỳ cải
cách hậu Mao sau đó. Trung Quốc phải kết hợp sự vững chắc của chủ nghĩa Mao với
cải cách hiện đại hóa.
Tuy nhiên, cải cách mà ông có trong đầu khác với những
gì nhiều nhà quan sát, cả Trung Quốc lẫn phương Tây, mong muốn. Sau khi tiến
lên vị trí quyền lực, tuyên ngôn chính sách đầu tiên do chế độ của ông đưa ra
nêu rằng “thị trường nên đóng vai trò quyết định trong việc phân bổ các nguồn lực,”
nhưng đã trở nên rõ ràng rằng các lực lượng thị trường được dùng có chủ ý như
là một công cụ để thêm sinh lực chứ hơn là để huỷ diệt, các doanh nghiệp nhà nước
và các tổ chức tài chính nhà nước “vô địch quốc gia” tiếp tục được hưởng sự bảo
trợ của nhà nước và chiếm phần lớn trong nền kinh tế. Tập Cận Bình hiểu những tổ
chức này là trụ cột của quyền lực nhà nước và sẽ không bao giờ giao quyền kiểm
soát nền kinh tế cho các doanh nghiệp mà Đảng không kiểm soát.
Tập Cận Bình muốn “cai trị bằng pháp luật”, nhưng điều
này có nghĩa là sử dụng các tòa án một cách tích cực để thực hiện việc đàn áp
chính trị và thay đổi phong cách làm việc của bộ máy quan chức. Ông muốn cải tổ
các trường đại học, không phải để tạo sự tự do học thuật kiểu phương Tây nhưng
để đưa các học giả và sinh viên vào vòng kiểm soát (kể cả những người nghiên cứu
ở nước ngoài). Ông đã phát động tổ chức lại toàn diện của quân đội, điều này một
phần có ý định là để làm cho nó hiệu quả hơn trong chiến đấu, nhưng cũng để tái
khẳng định lòng trung thành của quân đội với Đảng và cá nhân ông. Mục đích tổng
thể của cải cách là để giữ cho Đảng Cộng sản Trung Quốc vẫn nắm quyền lực.
Mục tiêu mà Tập Cận Bình nêu ra cho Trung Quốc là đạt
được “một xã hội khá giả vừa” (小康社会/xiaokang shehui: tiểu khang xã hội) vào dịp kỷ niệm lần thứ 100
ngày thành lập Đảng vào năm 2021, và “một xã hội hiện đại hóa xã hội chủ nghĩa”
(社会主义现代化社会/shehuizhuyi xiandaihua shehui: xã hội chủ nghĩa hiện đại hoá xã
hội) vào dịp kỷ niệm lần thứ 100 thành lập ngày thành lập nước CHNDTH Quốc vào
năm 2049.
Những mục tiêu này nghe có vẻ khiêm tốn nhưng táo bạo.
Mục tiêu cho năm 2049 được nói là bao hàm một mức GDP bình quân đầu người là
US$ 30,000, và các nhà hoạch định Trung Quốc ước tính rằng nếu đạt được mục
tiêu đó thì Trung Quốc sẽ tạo ra hơn 30 % GDP của thế giới trong năm đó, vào
khoảng một lần rưởi hơn so với tỷ lệ do Hoa Kỳ tạo ra hiện nay. Điều đó sẽ tạo
ra một quyền lực toàn cầu rất lớn. Tuy nhiên, năm 2049 vẫn là một chặng đường
dài. Còn bây giờ, Tập Cận Bình sẽ không ngần ngại phản công nếu ông tin rằng “lợi
ích cốt lõi” của nước này xung quanh ngoại vi của nó đang bị đe dọa, nhưng ưu
tiên của ông về cơ bản vẫn là trong nước.
Tập Cận Bình đã tự làm mình mạnh mẽ hơn Đặng hay thậm
chí Mao trong một số cách. Dù Đặng là người có kết luận cuối cùng về các vấn đề
chính sách khó, nhưng ông ta vẫn cố gắng để tránh can dự vào chính sách hàng
ngày, và khi bị buộc phải đưa ra những quyết định lớn thì trước hết ông tìm sự
đồng thuận trong một nhóm nhỏ các lãnh đạo cấp cao. Mao có thể đưa ra bất kỳ
quyết định nào mà ông muốn bất chấp ý chí của các lãnh đạo cấp cao khác, nhưng
vào mỗi lúc ông chỉ chú ý đến một vài vấn đề. Tập Cận Bình có vẻ đang điều khiển
trọn một loạt chính sách quan trọng hàng ngày mà không cần tham khảo ý kiến các
lãnh đạo cấp cao khác hoặc các bậc lão thành về hưu.
Ông ta thậm chí có thể đi xa hơn nữa. Có những chỉ dấu
gợi rằng ông sẽ tìm cách phá vỡ hạn định hai nhiệm kỳ 5 năm nắm quyền mới được
thiết lập và sẽ ngồi tiếp một hoặc thậm chí nhiều nhiệm kỳ nữa. Ông đã tự chỉ định
mình là “cốt lõi” của ban lãnh đạo, một địa vị mà Hồ Cẩm Đào, người tiền nhiệm
liền trước đã không nắm lấy cho mình. Tại thời điểm này trong nhiệm kỳ đầu lãnh
đạo chúng ta mong thấy một hoặc hai chính trị gia trẻ tuổi mới nổi như người thừa
kế tiềm năng hiện ra, và sẽ được tấn phong trong Đại hội Đảng 19 năm tới, nhưng
chưa thấy có những dấu hiệu như vậy. Một trong những tin đồn lan truyền ở Bắc
Kinh là các đội biên tập viên đang biên soạn một cuốn sách về “tư tưởng”
(sixiang/思想) của Tập Cận
Bình, việc này sẽ đặt ông ta lên ngang hàng với Mao như một người đóng góp cho
lý thuyết Marxist của Trung Quốc, một địa vị mà chưa có người kế nhiệm nào của
Mao tới giờ nhận lấy.
Việc Tập Cận Bình chú tâm vào quyền lực đặt ra mối
nguy hiểm lớn cho Trung Quốc. Không ai nói lên điều đó tốt hơn Đặng Tiểu Bình,
trong bài phát biểu, “về việc Cải cách hệ thống Lãnh đạo Đảng và Nhà nước,” đưa
ra vào ngày 18 tháng 8 năm 1980:
Quá chú tâm vào quyền lực có khả năng làm nẩy ra quy tắc
tùy ý của cá nhân với cái giá phải trả cho lãnh đạo tập thể, và nó là một
nguyên nhân quan trọng của bộ máy quan chức trong tình cảnh hiện tại ... . Kiến
thức, kinh nghiệm và năng lượng của bất cứ ai cũng đều có hạn. Nếu một người nắm
giữ quá nhiều vị trí cùng một lúc thì khó có thể hiểu thấu hết các vấn đề trong
công việc của mình và quan trọng hơn, sẽ ngán đường các đồng chí thích hợp hơn
nắm các vị trí lãnh đạo.
Chính để tránh những vấn đề này mà Đặng Tiểu Bình đã
xây dựng một hệ thống các chuẩn mực ngầm theo đó các lãnh đạo cao cấp bị giới hạn
chỉ hai nhiệm kỳ, các uỷ viên ban Thường vụ Bộ Chính trị phân chia các vai trò
lãnh đạo với nhau, và các nhà lãnh đạo cấp cao đưa ra quyết định có tham khảo ý
kiến với các nhà lãnh đạo khác và những bậc lão thành đã về hưu.
Với việc đảo lộn hệ thống của Đặng Tiểu Bình, Tập Cận
Bình đang treo sự sống còn của chế độ vào khả năng của ông trong việc chịu một
khối lượng công việc khổng lồ và không phạm sai lầm lớn. Ông dường như đang dọa
các phương tiện truyền thông đại chúng và các quan chức ngoài nhóm thân cận
không được nói với ông sự thật. Ông đang cố kìm nén sự đa dạng ngày càng tăng của
các lực lượng xã hội và trí thức đang trên đà phát triển mạnh hơn. Ông có thể
đang phá vỡ, thay vì xây dựng nên sự đồng thuận trong giới chủ chốt kinh tế và
trí thức cũng như giới lãnh đạo chính trị về con đường phát triển của Trung Quốc.
Với việc chỉ đạo khởi tố tham nhũng Chu Vĩnh Khang, cựu uỷ viên ban Thường vụ Bộ
Chính trị về hưu, cùng với thuộc hạ của các quan chức cấp cao đã nghỉ hưu khác,
ông đã phá vỡ quy tắc rằng các lãnh đạo về hưu sẽ an toàn một khi rời khỏi chức
vụ, làm dấy lên câu hỏi liệu ông sẽ có thể an toàn khi rời khỏi chức vụ không.
Khi ông tách khỏi con đường của Đặng Tiểu Bình, ông có nguy cơ phá hoại khả
năng thích ứng và khả năng phục hồi mà những cải cách của Đặng Tiểu Bình đã
gian khổ tạo ra cho chế độ hậu Mao.
Khi các thành viên của nhóm quý tộc đỏ quanh Tập Cận
Bình bọc quanh các toa xe của họ để bảo vệ chế độ, một số công dân thu mình vào
việc sùng bái tôn giáo hoặc tiêu dùng cá nhân, những người khác thì gửi tiền của
và con cái ra nước ngoài, và một cảm giác sắp xảy ra khủng hoảng đang lan tỏa
khắp xã hội. Không ngạc nhiên là chế độ của Tập Cận Bình hành xử như thể nó phải
đối mặt với một đe dọa đang hiển hiện. Với sức mạnh và nguồn lực mà ông điều
khiển, sẽ là liều lĩnh để dự đoán rằng nỗ lực củng cố sự cai trị độc tài của
ông sẽ thất bại. Nhưng nỗ lực này có nguy cơ tạo ra chính cuộc khủng hoảng
chính trị mà nó tìm cách ngăn ngừa.
[i] Xem, chẳng hạn, http://news.sina.com.cn/c/2016-02-23/doc-ifxprqea5122519.shtml,
http://history.sohu.com/20130830/n385376788.shtml,
và http://news.163.com/13/1121-111/9E6V2N5E0001124J_all.html,
truy cập ngày 10 tháng 3 năm 2016
[ii] Cheng Li, “Tập Cận
Bình Jinping’s Inner Circle (Part 4: The Mishu Cluster I),” China Leadership
Monitor, số 46 (Đông 2015).
[iii] James Mulvenon, “The
Yuan Stops Here: Tập Cận Bình Jinping and the ‘CMC Chairman Responsibility
System,”, và Cheng LiTập Cận Bình Jinping’s Inner Circle (Part 5: The Mishu
Cluster II),” China Leadership Monitor, số 47 (Hè 2015).
[iv] Từ Xi Dada (习大大: Tập đại đại) sử dụng
chữ “đại”.” Trong môt số tiếng địa phương nó có nghĩa là cha, ông, hoặc chú Tập
Cận Bình.
[v] Xem “Xi Jinping
Millionaire Relations Reveal Fortunes of Elite,” Bloomberg News, ngày 29 tháng
6, 2012.
Phan
Văn Song gởi cho viet-studies ngày 26-4-16
No comments:
Post a Comment