Trần
Minh Phi
14 Tháng Tư 2014 09:14
Đầu tiên, chúng ta phải xác định chính danh để mọi chuyện
không trở nên nhập nhằng và gây hiểu lầm. Bất kỳ một nền âm nhạc nào cũng vậy,
đều có 2 phạm trù-đó là nhạc giải trí và nhạc nghệ thuật.
2
đại lộ của âm nhạc
Trong lịch sử âm nhạc loài người chỉ có 2 giai đoạn
là âm nhạc chỉ có duy nhất một phạm trù thống trị. Đó là thời kỳ Nguyên thủy và
thời kỳ trung cổ. Thời kỳ nguyên thủy là thời kỳ hồng hoang và sơ khai của âm
nhạc. Nó chỉ xuất hiện bên đống lửa sau một ngày săn bắt và hái lượm, được
người ta hú hét và nhảy nhót kết hợp với nhạc cụ là là những hòn đá, cành cây
hay những vật dụng tương tự để gõ nên những tiết tấu phụ trợ. Đó là tiền thân
của bộ gõ và cũng là những nhạc cụ đầu tiên của loài người. Có thể hiểu đây là
nhạc giải trí của tổ tiên nhân loại. Thời Trung cổ sau đó,âm nhạc phát triển hơn
nhưng chỉ tồn tại trong nhà thờ, dùng để phục vụ cho nghi lễ tôn giáo và tụng
ca thượng đế. Như vậy âm nhạc bây giờ không còn là giải trí nữa. Nó ở một cấp
bậc cao hơn, chỉ để phục vụ cho giai cấp cao của xã hội là vua chúa và tăng lữ.
Đến giai đoạn Phục hưng, rồi Baroque, Cổ điển,
Lãng mạn thì âm nhạc không chỉ dành cho tầng cấp cao của xã hội mà còn có thêm
một dòng nhạc nữa gọi là nhạc thế tục với những người hát rong, tức là âm nhạc
dành cho quần chúng giai tầng dưới của xã hội. Thời kỳ hiện đại cho đến đương
đại thì âm nhạc luôn tiếp tục tồn tại và phát triển với 2 nhánh nói trên. Nhưng
với tên gọi khác nhau là nhạc nghệ thuật (hay nhạc bác học) và nhạc giải trí
(có vị thế như nhạc thế tục ngày xưa). Đặc biệt, khi xã hội thị trường phát
triển thì nhạc giải trí còn được gắn thêm nhãn: nhạc thương mại, và nó luôn
chiếm số đông, tạo nên bề nổi hoành tráng hơn cái nền âm nhạc bác học và nghệ
thuật lắng ở tầng sâu xã hội mang vẻ thâm trầm nhưng sâu sắc và tinh khiết hơn.
Nhạc thương mại vì thế có thêm tên gọi là nhạc đại chúng.
Vấn đề đẳng cấp của âm nhạc là vấn đề
khoảng cách xa hay gần và có giao thoa nhiều hay ít.
Chuyện đẳng cấp cao thấp trong âm nhạc như vậy là
vấn đề của cả nhân loại không phải chỉ riêng ở Việt Nam. Song, cái khác biệt
lớn giữa VN và các nước phát triển là sự tương quan và khoảng cách của 2 đẳng
cấp trên. Như đã từng nói ở bài :” Nhạc thương mại và Nhạc nghệ thuật Việt…”
trong trang cá nhân này là: ở nước ngoài khoảng cách của họ gần nhau và có cả
sự giao thoa ít nhiều nào đó, cũng như là một sự tồn tại và phát triển không
quá chênh lệch nhau. Ở VN mọi chuyện trở nên phức tạp và cần xử lý là mối tương
quan giữa hai đẳng cấp âm nhạc đang đi ngược lại những điều phân tích trên.
Nghĩa là hầu như chỉ có nhạc đại chúng, và khoảng cách quá xa giữa 2 trình độ
cao và thấp trong âm nhạc. Nhạc đại chúng ngày càng đi lùi trong thị hiếu và số
lượng đại chúng ngày càng áp đảo không thương tiếc dòng nhạc cao cấp còn lại.
Các nghệ sĩ dòng đại chúng có lẽ ngộ nhận hay
chỉ thích lười biếng và an toàn trong cái ao làng thị hiếu của số đông đã đưa
ra một luận đề nghe qua khá thuyết phục: Chỉ có công chúng mới quyết định anh
đứng ở đâu và là ai, anh có giá trị hay không có giá trị! Trong khi công chúng
của nhạc đại chúng cũng đưa ra một luận cứ nghe qua cũng tưởng có lý: tôi thích
gì thì tôi nghe, tôi thấy hay thì tôi nghe!
Về bề mặt logic thì 2 tuyên bố trên quả khó mà
bắt bẻ. Nhưng vấn đề đặt ra là: chất lượng của công chúng thế nào?
Dị
ứng với sự học và đề cao bản năng
Có thể nói thế với số đông công chúng nghe nhạc và
cả những nghệ sĩ trong showbiz Việt hiện nay. Có lẽ sự dễ dãi, lười biếng và
thích hưởng thụ là mẫu số chung để họ gặp nhau và vui thích an phận trong cái
ao làng nhỏ bé cho dù trong dù đục gì cũng mặc, miễn họ cảm thấy thoải mái với
cái triết lý” Ta về ta tắm ao ta”. Một triết lý tự tôn dân tộc không còn hợp
thời trong thời đại thế giới phẳng ngày nay. Khi mà giữa Paris và Sài gòn chỉ
còn xa như đầu làng và cuối làng ngày xưa.
Trước tiên dựa vào công chúng để lấy làm thước
đo thì phải phải xem đó là quần chúng nào? Không thể có một tầng lớp công chúng
chung chung, và một số đông ít học có thể nào đại diện tinh túy hơn một nhóm
nhỏ có học cao?
Trong lịch sử âm nhạc toàn thế giới thì những thiên
tài và nhân tài lớn đều có thể là những người không hoc hành trường lớp nào bởi
họ chính là người sáng tạo và phát minh ra cái để mà nhân loại học. Tuy nhiên,
đó chỉ là con số rất ít như hạt cát trong sa mạc. Còn ở chúng ta, các nghệ sĩ
bắt chước còn chưa bằng chưa đạt như khuôn mẫu nghệ thuật của các nước khác từ
cấp độ bình dân cho đến bác học thì hãy khoan mơ đến chuyện không học mà làm vĩ
nhân- nếu có thì họ chỉ là vĩ nhân của một phạm trù giá trí rất thấp là một
công chúng ít học. Đó là thước đo cho vĩ nhân ao làng.
Còn công chúng lý luận theo kiểu: “thấy hay thì nghe
thì đừng bắt tôi học để nghe, hay khuyên nghe cái mà người khác cho là hay” thì
là một sự ngang bướng và ngụy biện hiện tượng che lấp bản chất. Ví dụ thế này,
nó cũng tương tự như ai đó bảo: tôi thấy cái gì ngon thì tôi ăn. Mới nghe người
ta bảo đó là sở thích, cấm xâm phạm. Nhưng có lẽ ai cũng biết có những món ăn
rất ngon, rất hấp dẫn ai cũng khoái khẩu nhưng được khuyên là không hoặc han
chế dùng vì nó gây hại cho sức khỏe và không hề bổ dưỡng. Hoặc có gì nguy hiểm
hơn rượu, thuốc lá, chất kích thích mà rất nhiều người đam mê nhưng sao lại bị
hạn chế, thậm chí còn bị chính phủ cấm!? Như vậy, mọi vấn đề luôn cần được định
hướng, giáo dục cho quần chúng để họ biết chọn lọc cái tốt và hay cho cuộc sống
tinh thần và thể xác của họ.
Cho nên đề cao bản năng trong trình diễn, sang tác
và thưởng thức là một mối nguy hại tiềm tàng. Nhất là khi kèm theo sự dị ứng
với cái học, theo lối ngụy biện về sở thích: Anh đừng cho mình có học mà lên
mặt dạy đời! Vậy cái học chẳng lẽ là một cái gì khệnh khạng ta đây sao? Đó
không phải là cái học thực chất để phát triển con người, mà là cái học trưởng
giả làm sang, hay là học thức dỏm. Đừng đánh đồng 2 sự học đó!
Một nền nghệ thuật hay giải trí gì đi nữa thì
cũng phải có một đẳng cấp tương ứng với dân trí. Chúng ta nếu cứ an bài với tâm
lý ao làng, chấp nhận một dân trí bản năng thì trong khi người ta đề cao lý trí
và trí tuệ thì chúng ta đang chọn một vị thế nhỏ bé và thấp lùn trên bản đồ thế
giới..
Tôi nghĩ đến cái tâm lý ao làng của showbiz và công
chúng của nó mà cảm thấy vừa giận vừa thương. Có thể họ không biết DỐT là gì.
Mà như người ta nói con người ai cũng dốt nhưng biết mình dốt là bắt đầu bớt
dốt. Họ không biết thì thật đáng buồn.
Tác giả gửi Văn Việt
No comments:
Post a Comment