Posted on Apr 1, 2014
Năm ngoái, Philippines đã đệ đơn khiếu kiện chống
lại các hành động hung hăng của Trung Quốc ở vùng Biển Tây Philippines (tức
Biển Đông) lên Tòa án Trọng tài của Liên Hiệp Quốc. Trung Quốc “thực sự không
chuẩn bị cho điều đó và đã thực sự xấu hổ”, một trong những chuyên gia ngoại
giao hàng đầu về Trung Quốc của Việt Nam nói với tôi trong chuyến thăm gần đây
đến Hà Nội.
Đó là một đòn mạnh tay của chính phủ Philippines.
Một chuyên gia phân tích của Việt Nam cho rằng đơn khiếu kiện đã đặt Trung Quốc
vào thế phòng thủ và là một trong những yếu tố thúc đẩy Bắc Kinh đồng ý thảo
luận với Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) về quy tắc ứng xử ở vùng biển
tranh chấp – được biết đến với các tên Biển Tây Philippines ở Philippines, Biển
Đông tại Việt Nam, và Biển Nam Trung Hoa ở Trung Quốc.
Sự hợp tác vừa chớm nở giữa Việt Nam và Philippines
là sự phát triển mới nhất xuất phát từ yêu sách lãnh thổ hiếu chiến của Trung
Quốc trong khu vực. Trong năm 2009, Trung Quốc đưa ra cái gọi là bản đồ “đường
chín đoạn” trong đó tuyên bố chủ quyền toàn bộ khu vực Biển Đông, chỉ để lại
vỏn vẹn 12 dặm vùng biển chiến lược đối với bốn nước có cùng tranh chấp trong
khu vực. Trong việc theo đuổi các mục tiêu của Bắc Kinh, tàu hải giám của Trung
Quốc đã đánh đuổi ngư dân Philippines ở Bải đá ngầm Scarborough nằm trong phạm
vi 200 dặm Khu Kinh tế Đặc quyền của Philippines (EEZ). Trong sự kiện gần đây
nhất, Trung Quốc đã cố gắng xua đuổi các tàu đánh cá Philippines bằng vòi phun
nước. Tàu của Trung Quốc cũng đã đuổi tàu thuyền Philippines ra khỏi một đơn vị
đồn trú trên Bãi đá ngầm Ayungin nằm trong quần đảo Trường Sa.
Một nhược điểm trong lợi thế pháp lý của Manila là
nó làm cho Philippines trở thành mục tiêu hàng đầu của Bắc Kinh, thay thế đối
thủ chính của Trung Quốc trước đây là Việt Nam. “Họ đang cô lập bạn, trong khi
mối quan hệ giữa Việt Nam và Trung Quốc đang trở lại bình thường”, một chuyên
gia về Trung Quốc tại Học viện Ngoại giao Việt Nam chia sẻ”. Mặc dù các nhà
lãnh đạo của hai nước vẫn trao đổi qua lại, tuy nhiên, “chúng vẫn cảm thấy khó
chịu. Trong các nước ASEAN mà Trung Quốc ít ưa chuộng nhất, chúng tôi đứng hạng
số chín và bạn ở số 10. Tuy nhiên, về lâu dài thì Việt Nam sẽ trở thành vấn đề
chiến lược chính của Bắc Kinh”.
Được mời ra Hà Nội để trao đổi một loạt các bài
giảng về chính sách đối ngoại và các vấn đề kinh tế theo lời đề nghị của bà
Nguyễn Thị Bình – người đứng đại diện Chính phủ Cách mạng Lâm thời dẫn đầu đoàn
đại biểu của miền Nam Việt Nam đến Paris đàm phán kết thúc chiến tranh Việt Nam
– tôi đã tận dụng cơ hội để gợi ra những quan điểm của Việt Nam về các tranh
chấp lãnh thổ ở Biển Đông.
Tìm
ra Động cơ của Bắc Kinh
Việt Nam có vị trí rất tốt để phân tích các vấn đề
của chính phủ Trung Quốc. Họ không chỉ chiến đấu với Trung Quốc trong hơn một
ngàn năm qua mà họ còn có cách giải thích các vấn đề chính trị rất tương tự như
Trung Quốc. Điều này có thể thấy rõ vì trong thực tế cả hai nước đều do đảng
cộng sản cai trị theo chủ thuyết Lênin. Tuy nhiên, điểm khác biệt giữa hai nước
có thể chỉ là xung đột lợi ích quốc gia.
Nhưng Việt Nam diễn giải bản đồ “đường chín đoạn”
của Trung Quốc như thế nào? Điều thú vị là có một số cách giải thích khác nhau.
Diễn giải đầu tiên cho rằng đường chín đoạn chỉ là phân định biên giới hàng hải
của Trung Quốc và Trung Quốc không nhất thiết phải sở hữu những hòn đảo bên
trong khu vực này. Diễn giải thứ hai cho rằng các hòn đảo và bãi đá ngầm khác
trong khu vực thuộc về Trung Quốc nhưng tình trạng của các vùng biển xung quanh
vẫn còn rất mơ hồ. Một ý kiến thứ ba cho rằng bản đồ đường chín đoạn khẳng định cả hai quần đảo và vùng biển xung quanh đều thuộc chủ quyền
Trung Quốc.
Có một quan điểm thứ tư và mặc dù nó chỉ có một số
ít các chuyên gia đồng ý nhưng cũng đáng lưu tâm. Quan điểm này cho rằng đường
chín đoạn là một cách để Trung Quốc sử dụng trong các cuộc đàm phán. Theo một
nhà ngoại giao và chuyên gia có kinh nghiệm đàm phán với Trung Quốc, ông cho
biết rằng phong cách giải quyết vấn đề lãnh thổ của Bắc Kinh có các bước sau:
“Đầu tiên, hai đảng [cộng sản] đồng ý trên nguyên tắc về các cuộc đàm phán. Thứ
hai, cả hai bên lập bản đồ riêng phản ánh yêu sách lãnh thổ của mình, và Trung
Quốc luôn đẩy tuyên bố chủ quyền của mình càng xa càng tốt. Thứ ba, họ so sánh
hai bản đồ để xác định khu vực chồng lấn hoặc có tranh chấp. Thứ tư, hai bên
đàm phán để giải quyết các khu vực tranh chấp. Thứ năm, nếu hai bên thỏa thuận
và đồng ý thì sẽ lập bản đồ mới. Cuối cùng, họ đến Liên Hiệp Quốc để hợp thức
hoá bản đồ mới”.
Mặc dù khác quan điểm về ý định của Trung Quốc,
nhưng phía Việt Nam tập trung một trong hai điểm chính: 1) đường chín đoạn là
bất hợp pháp, và 2) do số lượng các nước và sự chồng lấn liên quan đến tranh
chấp ở Biển Đông nên chỉ có đàm phán đa phương mới có thể thiết lập cơ sở cho
một giải pháp toàn diện mang tính lâu dài.
Ngoài ra, bất cứ động cơ nào của Trung Quốc trong
việc thúc đẩy chủ quyền của họ thì rõ ràng các quan chức và chuyên gia Việt Nam
đều đồng thuận rằng mục tiêu chiến lược của Trung Quốc là để khẳng định cũng như
kiểm soát đầy đủ khu vực Biển Đông. Nói cách khác, mục tiêu của Bắc Kinh là để
chuyển đổi pháp lý ở khu vực này thành đường thủy nội địa chi phối bởi luật
pháp của Trung Quốc. Một số hành vi của Bắc Kinh hiện nay đã rõ ràng, chẳng hạn
như việc thành lập thành phố Tam Sa nhằm quản lý toàn bộ khu vực Biển Đông và
gần đây nhất là thông qua luật đánh cá đòi hỏi tàu thuyền phải xin phép trước
khi vào khu vực này đánh bắt cá.
Một số vấn đề khác Bắc Kinh cũng không thể hiện rõ
ràng, chẳng hạn như quan điểm của Bắc Kinh về vấn đề tự do hàng hải trong khu
vực tranh chấp. Việc mơ hồ này là nhằm để phục vụ mục đích của họ tại thời điểm
mà họ chưa có khả năng xứng tầm với sức mạnh cũng như tham vọng của họ. Một
chuyên gia Việt Nam cho rằng, “điều không còn nghi ngờ là khi họ đạt được điều
đó [sứ mạnh] thì họ sẽ áp dụng pháp luật nội địa lên toàn khu vực”.
Việt
Nam ủng hộ Philippines sử dụng pháp lý chống lại Bắc Kinh
Chính phủ Việt Nam được cho là hỗ trợ đầy đủ việc
Philippines sử dụng pháp luật chống lại Trung Quốc ở góc độ không chính thức
chứ không phải là “hoàn toàn công khai hỗ trợ việc này”, một chuyên gia cho
biết. Điều này đã phán ảnh rõ ràng trong câu trả lời được chuẩn bị khá cẩn thận
về quan điểm của Việt Nam khi Philippines đệ đơn kiện Trung Quốc. Nguyễn Duy
Chiến, Phó Giám đốc Ủy ban Biên giới Quốc gia thuộc Bộ Ngoại giao trả lời rằng:
“Quan điểm của Việt Nam là tất cả các vấn đề liên quan đến Biển Đông nên được
giải quyết bằng biện pháp hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế, đặc biệt là
Công ước 1982 của Liên Hợp Quốc về Luật Biển”. Ông tiếp tục: “Theo quan điểm
của Việt Nam, tất cả các quốc gia có toàn quyền lựa chọn cách giải quyết các
tranh chấp một cách ôn hòa phù hợp với Hiến chương Liên Hợp Quốc và luật pháp
quốc tế, bao gồm Công ước năm 1982 của Liên Hiệp Quốc về Luật Biển”.
Trong chuyến thăm Washington vào tháng Bảy năm
ngoái, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã tấn công đường chín đoạn của Trung Quốc
là “không có căn cứ pháp lý”. Tuy nhiên, ông Sang vẫn im lặng về việc liệu Việt
Nam có tham gia cùng Philippines để hợp nộp hồ sơ lên Liên Hiệp Quốc chống lại
Trung Quốc hay không, mặc dù ông đã nhanh chóng thêm rằng là một thành viên của
Liên Hiệp Quốc, Philippines “có tất cả các quyền pháp lý để thực hiện bất kỳ
thủ tục tố tụng nào mà họ muốn”.
Một phần lý do trong việc thiếu sự ủng trợ là vì
việc tranh chấp chủ quyền cũng có một số tác động không hay cho lắm đối với Hà
Nội vì các tuyên bố chủ quyền chồng chéo giữa các nước. Nhưng trên hết là Việt
Nam không muốn làm phía Trung Quốc giận dữ, đặc biệt là vào thời điểm mà hai
bên đang tái lập các mối quan hệ cũng như trao đổi cấp cao.
Mặc dù Việt Nam vẫn còn do dự trong việc công khai
ủng hộ Philippines đệ đơn kiện Trung Quốc nhưng nỗ lực này đã khơi gợi sự
ngưỡng mộ rộng rãi trong giới chính thức tại Hà Nội. Một đại sứ nghỉ hưu gọi
đây là hành động là “anh hùng”. Lý do mà đơn kiện gây nhiều sự chú ý là nó làm
cho Bắc Kinh bối rối và buộc họ phải tính toán cẩn thận. Theo một chuyên gia
ngoại giao về Trung Quốc, “lý do họ khó chịu là bởi vì họ đã có năm chiến
trường rồi – chính trị, ngoại giao, truyền thông, an ninh, quân sự và bây giờ
bạn thêm chiến trường thứ sáu: Chiến trường pháp lý”. Ông tiếp tục, “người
Trung Quốc có một câu nói rằng ‘khi cờ đang trong tay của bạn thì bạn không
trao lại cho người khác’”. Nói cách khác, Bắc Kinh cảm thấy rất đơn độc về mặt
luật pháp, nơi các chuyên gia về luật quốc tế sẽ đưa ra các quyết định cuối
cùng.
Còn
tiếp…
©
2014 Bản tiếng Việt TẠP CHÍ PHÍA TRƯỚC – www.phiatruoc.info
*
*
Walden
Bello, IPS
Đỗ
Đăng Khoa chuyển ngữ, CTV Phía Trước
Posted
on Apr 3, 2014
Năm
ngoái, Philippines đã đệ đơn khiếu kiện chống lại các hành động hung hăng của
Trung Quốc ở vùng Biển Tây Philippines (tức Biển Đông) lên Tòa án Trọng tài của
Liên Hiệp Quốc. Trung Quốc “thực sự không chuẩn bị cho điều đó và đã thực sự
xấu hổ”, một trong những chuyên gia ngoại giao hàng đầu về Trung Quốc của Việt
Nam nói với tôi trong chuyến thăm gần đây đến Hà Nội.
Hoa
Kỳ: Từ kẻ thù đến đồng minh?
Trong
sự mỉa mai của lịch sử, Việt Nam đã hoan nghênh kế hoạch của Washington trong
việc gia tăng lực lượng quân đội Hoa Kỳ đến khu vực nhằm “cân bằng” với phía
Trung Quốc. Từ một nước cựu thù, nay mối quan hệ an ninh giữa Hà Nội và
Washington trở nên nồng ấm hơn. Lực lượng hải quân Việt Nam đã mời hải quân Hoa
Kỳ đến sử dụng căn cứ hải quân thuộc Liên Xô cũ tại Vịnh Cam Ranh cho các nhu
cầu sửa chữa và hậu cần.
Cùng
với lý do này, phía Việt Nam cũng chấp thuận việc quân đội Hoa Kỳ xây dựng thêm
lực lượng ở Philippines. Vị trí của họ về vấn đề này đến nay vẫn không thay đổi
kể từ khi tôi gặp các viên chức Bộ Ngoại giao trong chuyến thăm Hà Nội vào năm
2011. Tôi đã nói rằng là một đồng minh lâu năm của Hoa Kỳ, nhiệm vụ của
Philippines là yêu cầu Hoa gia tăng quân sự ở Tây Thái Bình Dương. Sự suy nghĩ
cổ điển theo chủ thuyết Lênin của Hà Nội về cán cân sức mạnh là: Trung Quốc là
nước đang lên và Hoa Kỳ là cường quốc đang suy yếu, vì vậy các nước yếu hơn bao
gồm cả Philippines, Việt Nam, ASEAN và Nhật Bản – phải hợp nhất với nhau cùng
Hoa Kỳ nhằm kiềm chế [Trung Quốc].
Trong
các cuộc đàm phán khác nhau của tôi trong ba ngày, tôi nói rõ sự bất đồng của
tôi với lô-gic này. Về cơ bản, Hoa Kỳ không thể là nước tin cậy trong việc hỗ
trợ Philippines và chủ quyền lãnh thổ của Việt Nam, và cũng không thể giả định
rằng Washington sẽ sử dụng cán cân quyền lực để ủng hộ chuyện này. Hoa Kỳ sẽ
thúc đẩy lợi ích chiến lược và kinh tế riêng của họ như một điều kiện trao đổi
khi cần được hỗ trợ.
Hơn
nữa, kêu gọi Hoa Kỳ gia tăng hiện diện quân sự có thể sẽ phản tác dụng nếu mục
đích là để giải quyết tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc. Sự hiện diện quân sự
lớn hơn của Hoa sẽ làm thay đổi bối cảnh khu vực và đẩy khu vực vào một cuộc
xung đột giữa hai siêu cường, do đó làm suy yếu khả năng giải quyết các vụ
tranh chấp. Hơn nữa, kêu gọi Washington thành lập lực lượng quân sự lớn hơn ở
Philippines sẽ chuyển đổi đất nước chúng tôi vào trạng thái tương tự như
Afghanistan và Pakistan, với những hậu quả bao gồm cả việc lệ thuộc phát triển
kinh tế với các ưu tiên chiến lược quân sự của một siêu cường.
Ngoài
ra, hiện nay cũng còn quá sớm để nói rằng sự suy giảm của Hoa Kỳ chỉ mang tính
tạm thời hay không thể đảo ngược được. Một bài học cần nhớ rằng Hoa Kỳ đã vượt
dậy mạnh mẽ trong những năm 1990 sau khi nhiều chuyên gia nghĩ rằng Nhật Bản
chắc chắn sẽ được vượt qua Hoa Kỳ. Tương tự như vậy, Trung Quốc có thể chưa
thay thế Hoa Kỳ được, đặc biệt khi Bắc Kinh đeo đuổi mô hình phát triển dựa vào
xuất khẩu và đang trong cuộc khủng hoảng tàn khốc và Bắc Kinh cũng không chắc
chắn rằng họ có chuyển đổi sang mô hình phát triển thị trường nội địa mà không
dẫn đến biến động lớn trong nội bộ hay không.
Cuối
cùng, việc cân bằng tình hình quyền lực sẽ không ổn định và dễ tạo ra xung đột
vì mặc dù không ai muốn một cuộc chiến tranh nhưng sự năng động của cuộc xung
đột có thể vượt ra ngoài tầm kiểm soát của tất cả mọi người và dẫn đến một cuộc
chiến tàn khóc. Đến vấn đề này, tôi khẳng định rằng “yêu sách lãnh thổ hiếu
chiến của Trung Quốc, ‘trúc châu Á’ của Hoa Kỳ, và chủ nghĩa cơ hội chớp nhoáng
của Nhật Bản sẽ như thêm dầu vào lửa. Nhiều chuyên gia quan sát lưu ý rằng tình
hình quân sự – chính trị Châu Á – Thái Bình Dương đang ngày càng giống tình
hình của châu Âu vào cuối thế kỷ 19, với sự xuất hiện tương tự đối với việc cán
cân quyền lực chính trị. Không ai trong số các nước chủ chốt trong khu vực Đông
Á ngày nay muốn chiến tranh cũng như các cường quốc vào đêm trước cuộc Đệ Nhất
Thế chiến. Vấn đề là trong tình trạng cạnh tranh khốc liệt giữa các cường quốc
tranh ghét nhau, một sự cố nhỏ có thể gây ra một chuỗi sự kiện khác mà chúng ta
không kiểm soát được có thể dẫn đến một cuộc chiến tranh khu vực, hoặc tồi tệ
hơn như thế nữa”.
Khán
giả Việt Nam đã lắng nghe một cách lịch sự nhưng dường như không đồng ý. Tuy
nhiên, họ đã cười khi tôi nói đùa rằng, “Vâng, kể từ khi bạn lên tiếng cung cấp
Vịnh Cam Ranh thì có thể người Mỹ sẽ không còn có bất kỳ nhu cầu nào ở Vịnh
Subic nữa”. Subic trước đây là căn cứ quân sự của Hoa Kỳ ở Philippines và gần
đây thì Washington đã đưa ra thiết kế mới nhằm phục vụ như một nơi để kiềm chế
sự trỗi dậy của Trung Quốc.
Bơi
cùng cá mập
Philippines
và Việt Nam là các đồng minh tự nhiên trong cuộc đấu tranh chung chống lại mộng
bá quyền của Trung Quốc trong khu vực Đông Á. Hai nước đã là đối tác trong khối
ASEAN nên có khả nhiều năng sẽ gần nhau hơn qua các hành động trắng trợn của
Bắc Kinh trong việc tuyên bố gần 80 phần trăm chủ quyền ở Biển Đông.
Cả
hai cũng đã tạo dựng mối quan hệ gần gũi hơn với Hoa Kỳ, tìm cách sử dụng
Washington để cân bằng sự hiện diện quân sự ngày càng tăng của Trung Quốc trong
khu vực. Tuy nhiên, Việt Nam đã khéo léo hơn và dựa vào Philippines để kêu Hoa
Kỳ mở rộng lực lượng quân sự trên đất và vùng biển của Philippines.
Sau
khi đánh bại Hoa Kỳ trong chiến tranh, Việt Nam dường như tự tin rằng họ có thể
xây dựng mối quan hệ với Hoa Kỳ như một nước đồng minh. Điều này có thể giải
thích về vì sao mối quan hệ giữa Philippines với Washington không được đánh gia
cao. Manila luôn phụ thuộc vào Hoa Kỳ và nếu Hoa Kỳ mở rộng sự hiện diện ở
Philippines thì điều này sẽ được củng cố thêm – từ phụ thuộc phát triển chính
trị và kinh tế đến mối quan hệ an ninh quốc gia. Điều này có nghĩa rằng
Philippines sẽ loại bỏ không gian hoạt động chính trị họ, khác với khi Manila
đuổi Hoa Kỳ ra khỏi căn cứ hồi năm 1992.
Trong
ngắn hạn, Việt Nam có thể bơi cùng với cá mập và tồn tại được nhưng nếu
Philippines theo chiến lược tương tự như vậy thì sẽ khó sống sót.
__________
Walden
Bello là dân biểu trong Hạ viện Philippines, đại diện của Đảng Akbayan (Đảng
Công dân Hành Động). Ông là tác giả của đạo luật kêu gọi đổi tên Biển Nam Trung
Hoa thành Biển Tây Philippines.
©
2014 Bản tiếng Việt TẠP CHÍ PHÍA TRƯỚC – www.phiatruoc.info
No comments:
Post a Comment