Giáo
sư David Williams, Đại học Indiana, Hoa Kỳ
Trần
Duy Nguyên & Nguyễn Thị Hường dịch
01/11/2012 / 6 Comments
Người
dân có quyền lựa chọn chính quyền của họ
Trên thế giới hiện nay có rất nhiều chính thể. Mỗi
nước cần một cơ chế chính quyền phù hợp với hoàn cảnh riêng biệt và truyền
thống của nước họ. Vì vậy, nhân dân của một nước cần có cơ hội chọn một cơ chế
nhà nước mà họ nghĩ là phù hợp với đất nước họ, nếu không, dân chủ không tồn
tại. Dân chủ không chỉ là bầu cử các lãnh đạo chính trị, mà còn là quyền chọn lựa
chính thể phù hợp. Nhân dân minh định sự lựa chọn này trong một bản hiến pháp.
Những người cầm quyền không có quyền áp đặt một chính thể khác biệt với những
gì chính người dân đã chọn.
Người
dân có quyền quy định những giới hạn bền vững cho quyền lực nhà nước
Một khi người dân đã chọn cho mình một chính thể,
nhà cầm quyền không được phép thay đổi nó. Qua việc chọn chính thể, nhân dân có
quyền đề ra những giới hạn cho những người làm việc trong chính quyền đó. Những
quan chức này không thể vi phạm những quy định do người dân đề ra. Thông
thường, nhân dân đặt ra những giới hạn lên chính quyền như sau:
Trước tiên, nhân dân phân chia quyền lực cho nhiều
thành phần khác nhau của chính quyền: họ trao cho tổng thống một số quyền hạn
và Tòa án một số quyền khác. Một khi nhân dân đã phân chia quyền lực như vậy,
các quan chức chính quyền không được phép vượt quá giới hạn quyền lực người dân
đã đặt ra. Chẳng hạn, tổng thống không được phép can thiệp vào công việc của
Tòa án bằng cách phán xử các vụ kiện, cũng như không thể xen vào công việc của
lập pháp bằng cách tự ra luật. Tam quyền phân lập chính là tên gọi chuyên môn
của sự phân chia quyền lực giữa các thành phần khác nhau của chính quyền.
Thứ hai, người dân có thể muốn phân định quyền hạn
của chính quyền trung ương với chính quyền địa phương, như cấp tỉnh chẳng hạn.
Thí dụ, nhân dân có thể trao cho chính quyền trung ương toàn quyền về quân đội,
và trao cho chính quyền địa phương các quyền về giáo dục và trường học địa
phương. Một khi người dân đã phân định như vậy, cả chính quyền trung ương lẫn
chính quyền địa phương đều phải tôn trọng và không được phép thay đổi. Nghĩa là
chính quyền địa phương không được quyền sử dụng quân đội cho các vấn đề địa
phương, và chính quyền trung ương không thể xen vào việc giáo dục, học đường
của địa phương. Sự phân chia quyền lực giữa trung ương và địa phương như vậy
được gọi là thể chế liên bang, hoặc có nơi gọi là thể chế tự trị.
Thứ ba, người dân yêu cầu chính quyền phải tôn trọng
quyền của mỗi cá nhân. Các bản hiến pháp khác nhau bảo vệ các tập hợp khác nhau
đôi chút về quyền cá nhân, nhưng lịch sử thế giới có xu hướng mở rộng các quyền
được bảo vệ, thay vì hạn chế bớt. Thông thường, các hiến pháp bảo vệ các quyền
cá nhân như quyền tự do tôn giáo, quyền phát biểu, phê bình hay biểu tình phản
đối chính quyền, quyền tự do hoạt động chính trị, quyền được đối xử công bằng
và quyền được hưởng một quy trình xét xử công bình trước pháp luật. Một khi các
quyền này được nhân dân bảo đảm, chính quyền không được phép vi phạm, trừ những
trường hợp vô cùng đặc biệt đã được nhân dân nêu rõ trong hiến pháp.
Thứ tư, người dân đòi hỏi chính quyền phải chịu
trách nhiệm với họ thông qua các cuộc bầu cử tự do và định kỳ. Thông thường dân
chủ đòi hỏi những quy định chi tiết về việc tổ chức bầu cử: thời gian và phương
pháp tổ chức bầu cử; ai có quyền bỏ phiếu, ai có thể ứng cử, v.v. Các quy định
về bầu cử để đảm bảo bầu cử diễn ra thực sự tự do, công bằng, minh bạch là tối
quan trọng. Nếu không, những người kiểm phiếu chứ không phải cử tri mới thực sự
là những người lựa chọn người đại diện. Đặc biệt quan trọng hơn nữa là phải có
nền dân chủ đa đảng, nếu không thì người dân sẽ không có sự lựa chọn thực chất
giữa các ứng cử viên đề xuất các chính sách chính trị khác nhau. Một khi người
dân đã đề ra các nguyên tắc đó, các quan chức chính quyền không được phép vi
phạm, như tìm cách tại vị khi đã hết nhiệm kỳ, hoặc gạt bỏ quyền bỏ phiếu của
một số người, hoặc doạ nạt cử tri, hoặc từ chối các chính đảng khác đăng ký
tham gia tranh cử. Các quy định đảm bảo bầu cử tự do và công bằng được gọi
chung là Luật bầu cử.
Một
khi đã chọn ra chính thể và đề ra những giới hạn cho chính quyền, người dân có
quyền khẳng định các nguyên tắc đó trong hiến pháp
Nhân dân tạo dựng và đặt ra giới hạn cho chính
quyền; do vậy chính quyền được xem là công bộc hay con đẻ của người dân. Qua
hiến pháp, nhân dân hướng dẫn cho công bộc của mình là chính quyền. Vì thế hiến
pháp phải rõ ràng và cụ thể nhất có thể, nếu không thì những hướng dẫn cho
chính quyền sẽ mơ hồ. Vì lý do này mà hiến pháp thường được viết thành văn bản.
Nghĩa đen của từ hiến pháp là sự sáng tạo hoặc nền tảng, vì hiến pháp do người
dân tạo ra và đặt nền tảng cho một chính quyền. Có nghĩa là chính quyền đó sẽ
không có quyền lực chính danh nếu quyền lực của họ không xuất phát từ ý nguyện
của người dân và phù hợp với các quy định hiến pháp. Do vậy, cần phải có những
biện pháp để bảo đảm rằng hiến pháp vận hành hữu hiệu như một tập cẩm nang
hướng dẫn cho chính quyền.
Trước hết, người dân phải đóng vai trò chủ yếu trong
tiến trình soạn thảo và thông qua hiến pháp. Lý tưởng nhất là bản hiến pháp
được soạn thảo bởi một hội đồng lập hiến do người dân bầu ra, trong đó một phần
quan trọng là đại diện của các nhóm vốn yếu thế về chính trị như nữ giới hoặc
các dân tộc thiểu số. Đồng thời, người dân phải có quyền đóng góp ý kiến cả
trước và sau khi soạn thảo Hiến pháp. Và bản Hiến pháp chỉ được thông qua khi
người dân phúc quyết phê chuẩn.
Thứ hai, hiến pháp phải khó thay đổi, để chính quyền
không thể sửa đổi một cách độc đoán. Nếu chính quyền có thể dùng hình thức lập
pháp thông thường để sửa đổi hiến pháp, thì hiến pháp sẽ không thể hạn chế
quyền lực của chính quyền một cách hiệu quả. Ý nghĩa cơ bản của một bản hiến pháp
là hạn chế quyền lực chính quyền một cách lâu dài và ổn định. Để được như vậy,
bản hiến pháp phải khó sửa đổi và chỉ nên được sửa đổi khi được toàn dân thông
qua qua trưng cầu dân ý, tốt nhất là với đại đa số phiếu thuận của người dân.
Sau cùng, người dân phải thiết lập một cơ chế thi
hành hiến pháp để bảo đảm chính quyền chú tâm thực thi các hướng dẫn quy định
trong hiến pháp. Nếu hiến pháp không được thi hành, nó sẽ chỉ là một con hổ
giấy. Trong hiến pháp, người dân không chỉ đặt ra giới hạn cho chính quyền mà
còn cần lập ra cơ chế để bảo đảm những giới hạn đó phát huy tác dụng. Một trong
những cơ chế thi hành hiến pháp chính là các cuộc bầu cử tự do, công bằng với
sự tham gia của nhiều chính đảng – nếu người dân cảm thấy chính quyền hiện tại
đang hành xử vi hiến, họ sẽ có thể bày tỏ sự bất tín nhiệm qua lá phiếu và bầu
những người khác lên thay thế. Nhưng thông thường bầu cử tự nó chưa đủ sức mạnh
để kiềm chế chính quyền, vì bầu cử chỉ diễn ra theo một hạn kỳ cố định, và giữa
hai cuộc bầu cử chính quyền có thể vi phạm hiến pháp nghiêm trọng mà không bị
trừng phạt. Thêm vào đó, không phải người dân nào cũng hiểu tường tận về luật
hiến pháp và nắm hết thông tin về những hành vi sai phạm của chính quyền. Do
đó, cần có một cơ quan bảo hiến chuyên nghiệp, làm việc toàn thời gian, có kiến
thức sâu rộng về luật hiến pháp và có thể tiếp cận các thông tin liên quan đến
những hành xử của chính quyền. Về mặt hình thức, cơ quan này là một thành phần
của chính quyền. Nhưng về thực chất, cơ quan này phải tồn tại độc lập với chính
quyền mới có thể xem xét kỹ lưỡng hành xử của các quan chức. Người dân bình
thường cũng có thể tiếp cận với cơ quan bảo hiến đó và yêu cầu cơ quan bảo hiến
xem xét những hành xử sai trái của chính quyền mà họ gặp phải trong đời sống
hàng ngày. Cơ quan bảo hiến này thường là một Tòa án, nhưng đó cũng có thể là
một hội đồng hoặc ủy ban bảo hiến độc lập.
No comments:
Post a Comment