TRONG MỘT THẾ GIỚI 'TAY NHANH HƠN NÃO' (Trúc Phương / Người Việt)

 

Trong một thế giới ‘tay nhanh hơn não’

Trúc Phương/Người Việt

October 15, 2025 : 8:00 PM

https://www.nguoi-viet.com/binh-luan/trong-mot-the-gioi-tay-nhanh-hon-nao/

 

Một trong những điều đáng tiếc nhất trong loạt chính sách của chính quyền Trump là tự thu hẹp những cơ chế giúp bảo vệ công dân Mỹ trước làn sóng tuyên truyền và thao túng từ bên ngoài. Điều này lại xảy ra trong bối cảnh những kẻ thù của nước Mỹ chưa bao giờ ngưng tấn công Mỹ trên mặt trận tuyên truyền…

 

https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/10/Trung-Quoc-Tuyen-Truyen-1920x1266.jpg

Trung Quốc gia tăng tuyên truyền gây ảnh hưởng trên toàn thế giới trong đó có mục tiêu nhắm vào Hoa Kỳ. (Hình minh họa: Noel Celis/AFP via Getty Images)

 

Mỹ tự giải giáp trên mặt trận thông tin: Hậu quả nhãn tiền

 

Cuộc chiến thông tin ngày nay không còn giới hạn trong các “chiến dịch tuyên truyền” như thời Chiến Tranh Lạnh. Nó là một cuộc tấn công toàn diện, tinh vi và liên tục, sử dụng mạng xã hội, trí tuệ nhân tạo, và hàng triệu tài khoản ảo để gieo rắc nghi ngờ, chia rẽ và hoài nghi. Đối mặt với những vũ khí vô hình ấy, Mỹ từng có một hệ thống phòng thủ đáng kể. Nhưng giờ đây, hệ thống đó đã bị tháo gỡ bởi chính người Mỹ.

 

Từ khi Donald Trump trở lại Tòa Bạch Ốc, hàng loạt cơ quan và chương trình từng được thiết kế để đối phó với tin giả đã bị giải thể hoặc cắt giảm nghiêm trọng. Điển hình nhất là Trung Tâm Ảnh Hưởng Ngoại Quốc (Foreign Malign Influence Center), một đơn vị tình báo chuyên phát hiện và bóc trần các chiến dịch thao túng dư luận do Nga, Trung Quốc và Iran đạo diễn. Chính quyền Trump đã gần như “đóng cửa” trung tâm này, với lý do rằng việc giám sát thông tin chẳng có lợi lộc gì mà thậm chí còn làm hại nước Mỹ!

 

Cùng lúc, Washington cũng rút khỏi một thỏa thuận chia sẻ dữ liệu với các đồng minh Châu Âu – vốn được xem là tuyến đầu của phương Tây trong việc chống lại các chiến dịch tung tin sai lệch. Lý do chính thức được nêu ra là để “tránh xâm phạm quyền tự do ngôn luận,” nhưng hệ quả là nước Mỹ đã đánh mất một công cụ quan trọng để hiểu và phản ứng trước những làn sóng thông tin thù địch.

 

Tháng Chín, EU nhận được thông báo từ Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ về động thái này. Phía Mỹ loan bố sẽ chấm dứt một bản ghi nhớ được ký vào năm 2024 dưới thời Tổng Thống Joe Biden. James Rubin, người lãnh đạo Trung Tâm Hợp Tác Toàn Cầu (Global Engagement Centre – GEC) cho đến Tháng Mười Hai, nhận định rằng việc này là một “hành động giải trừ quân bị đơn phương” trong cuộc chiến thông tin chống lại Nga và Trung Quốc.

 

Cần nhắc lại, những thỏa thuận chia sẻ thông tin và lọc thông tin bẩn giữa Mỹ và EU được thiết kế nhằm hình thành một cách tiếp cận thống nhất để xác định và vạch trần thông tin có hại từ Nga, Trung Quốc và Iran. Sáng kiến này được điều hành từ GEC, cơ quan thuộc Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ chuyên giải quyết vấn đề thông tin sai lệch từ các đối thủ nước ngoài. Sau khi được thành lập vào năm 2011 để đối phó chủ nghĩa cực đoan bạo lực và tuyên truyền khủng bố trực tuyến, sứ mệnh GEC được mở rộng, trong đó có việc theo dõi và vạch trần các chiến dịch thông tin sai lệch.

 

Khoảng trống bị lấp đầy bởi đối thủ

 

Khi Mỹ rút lui, các đối thủ nhanh chóng lấp vào. Trung Quốc, Nga và Iran đã tận dụng không gian trống để tung ra những chiến dịch thông tin quy mô, tinh vi và liên tục hơn bao giờ hết. Một ví dụ gần đây cho thấy sức công phá của chiến tranh thông tin hiện đại. Đó là việc tờ Reference News (Trung Quốc) đăng video giả mạo với nội dung “hai phi công Mỹ bị bắt vì từ chối ném bom Israel.” Trong thực tế, đoạn phim ghi lại cảnh hai cựu binh phản đối chiến dịch ở Gaza trong một phiên điều trần. Thông tin sai lập tức được lan truyền trên các trang mạng xã hội tiếng Anh, tiếng Ả Rập và cả Tây Ban Nha – những ngôn ngữ mà các hãng truyền thông nhà nước Trung Quốc đầu tư mạnh để mở rộng ảnh hưởng.

 

Xin nói thêm, Reference News (tiếng Hoa gọi là “Tam Khảo Tiêu Tức”) là một trong những tờ báo lâu đời nhất Trung Quốc, nằm dưới sự cai quản của tập đoàn khổng lồ Tân Hoa Xã. Được thành lập từ năm 1931, “Tam Khảo Tiêu Tức” hiện đứng hàng thứ bảy thế giới và đứng đầu Trung Quốc về lượng phát hành. Do vậy, sức ảnh hưởng và lan tỏa của “Tam Khảo Tiêu Tức” là rất nguy hiểm.

 

Trong cùng thời gian xuất hiện bản tin giả của “Tam Khảo Tiêu Tức,” mạng lưới tuyên truyền thân Iran tung tin rằng phái đoàn Iran tại Liên Hiệp Quốc bị “cấm sử dụng nhà vệ sinh,” kèm theo hình ảnh do AI tạo ra, mô tả cảnh sĩ quan Mỹ đứng canh trước cửa. Tin giả này được hàng trăm tài khoản chia sẻ lại, mỗi tài khoản biến tấu một chút, khiến nó giống như một “sự thật được nhiều người chứng thực.”

 

Với Nga, họ chuyên nghiệp hơn và đi xa hơn. Sau vụ ám sát nhà hoạt động bảo thủ Charlie Kirk ngày 10 Tháng Chín, hàng loạt hãng truyền thông nhà nước của Nga, Iran và Trung Quốc đồng loạt tung ra các thuyết âm mưu. Theo thống kê của tổ chức giám sát NewsGuard, chỉ trong vòng một tuần, có tới 6,200 bài viết và bản tin từ Nga, Trung Quốc và Iran nhắc đến tên Charlie Kirk. Mỗi nơi kể một câu chuyện khác. Nga cáo buộc Ukraine đứng sau vụ ám sát, Iran đổ lỗi cho tình báo Mossad của Israel, còn Trung Quốc thì mô tả nước Mỹ như một xã hội đang “rối loạn và tự sát chính trị.”

 

Các hãng thông tấn nhà nước Nga tỏ ra hung hăng nhất. Họ đưa ra cáo buộc vô căn cứ rằng Tổng Thống Ukraine Volodymyr Zelensky phải chịu trách nhiệm về vụ sát hại Charlie Kirk. Tờ báo lá cải Komsomolskaya Pravda của Nga giật tít: “Ukraine đã tìm ra thủ phạm trong cái chết của Kirk: hóa ra là Zelensky.” Trong bài viết cho hãng thông tấn Tabnak của Iran,  Hassan Safarkhani, Tùy viên Văn hóa Iran tại Thổ Nhĩ Kỳ, cam đoan rằng vụ ám sát Charlie Kirk có bàn tay của Israel và CIA (nguồn: “Russian, Chinese, and Iranian State Media Exploit Kirk Assassination”/newsguardrealitycheck).

 

Những thuyết âm mưu tương tự không chỉ đánh lạc hướng dư luận quốc tế mà còn gieo nghi ngờ trong chính lòng nước Mỹ, biến nỗi đau của người Mỹ thành vũ khí của họ, để tấn công một nước Mỹ vốn đang bị chia rẽ sâu sắc bởi chính trị, truyền thông và niềm tin.

 

“Tay nhanh hơn não”

 

Vấn đề ở chỗ, ngày nay, chẳng ai đọc báo nhưng đắm chìm trong mạng xã hội và ngấu nghiến tin giả. Chuyện này không phải chỉ xảy ra ở các nước thế giới thứ ba mà ngay cả ở Mỹ. Và chuyện này không chỉ xảy ra ở giới bình dân mà cả những người nổi tiếng và thậm chí chính trị gia Mỹ. Họ háo hức chia sẻ những gì nằm trong “quang phổ” chính trị của họ, những gì bản thân họ muốn tin như vậy, hơn là tôn trọng sự thật hoặc ít nhất biết dừng lại vài phút để tỏ ra hoài nghi rằng chuyện tào lao như thế có đáng tin không.

 

Một khảo sát của NewsGuard và YouGov vào Tháng Tư, 2025, cho thấy: 35% người Mỹ tin ít nhất một trong ba tin giả do Nga phát tán, như “Zelensky chỉ được 4% dân Ukraine ủng hộ,” “Ukraine bán vũ khí Mỹ cho Hamas,” hay “một nửa viện trợ của Mỹ bị quan chức Ukraine chiếm đoạt.”

 

Năm 2023, một khảo sát khác cho thấy 79% người Mỹ không biết RT (Russia Today) là kênh do chính phủ Nga điều hành. Gần tám thập niên sau khi Mỹ xây dựng hệ thống tuyên truyền toàn cầu để chống lại Liên Xô, người Mỹ, từ thường dân đến chính trị gia, giờ đây lại trở thành “nạn nhân tự nguyện” của những phiên bản hiện đại hơn, tinh vi hơn, và khó nhận diện hơn của chính thứ tuyên truyền đó. Cách đây không lâu, một mạng lưới do Nga điều hành thậm chí đã giả mạo giao diện của tờ The Washington Post để tung ra bài viết với tiêu đề: “Ukraine đã tăng gấp ba lượng vũ khí chuyển cho Hamas trong tháng qua.” The Washington Post dĩ nhiên không hề có bài viết này nhưng bản tin giả được lan truyền với hàng triệu lượt xem chỉ trong 24 giờ.

 

Còn nữa, một video khác, được lồng giọng AI và gắn logo E! News, cáo buộc Cơ Quan Phát Triển Quốc Tế Mỹ (USAID) “trả tiền cho các ngôi sao Hollywood đến Ukraine để đánh bóng hình ảnh Zelensky.” Trong số những người nổi tiếng được đề cập, có Angelina Jolie và Ben Stiller. Hai diễn viên Ben Stiller và Sean Penn, bị nêu tên trong đoạn video giả, phải ra tuyên bố chung: “Chúng tôi tự chi trả cho chuyến đi. Không nhận bất kỳ đồng nào từ USAID.” Nhưng trong thời đại mạng xã hội, lời đính chính thường đến muộn và ít người quan tâm đến nó hơn là câu chuyện sai ban đầu. Vấn đề ở chỗ chính Donald Trump Jr. (cậu ấm của Tổng Thống Trump) và Elon Musk cũng “tay nhanh hơn não” chia sẻ video này, trước khi E! News xác nhận rằng toàn bộ video là giả mạo!

 

Việc sử dụng AI ngày càng tăng làm tăng tốc độ lan truyền thông tin sai lệch từ nước ngoài. Hệ thống tuyên truyền khổng lồ của Nga – gọi là “mạng lưới Pravda,” với hơn 150 trang web – đã sản xuất 3.6 triệu bài viết chỉ riêng trong năm 2024, bằng hàng chục ngôn ngữ. Những nội dung này đủ lớn để “đào tạo ngược” các mô hình AI, khiến chúng nhầm lẫn thông tin sai là sự thật (nguồn: “How foreign powers are gaslighting Americans”/The Washington Post).

 

Nói cách khác, AI đang học từ tuyên truyền. Chiến tranh thông tin giờ đây không chỉ là trò chơi của các nhà nước mà còn trở thành cuộc tấn công vào chính nền tảng tri thức của nhân loại. Điều đáng nói nhất, trong khi các quốc gia độc tài sử dụng tuyên truyền như một công cụ chiến lược, thì ở Mỹ, việc “bảo vệ thông tin” lại bị nhìn bằng con mắt nghi ngờ, như thể đó là hành động kiểm duyệt mang tính vũ khí hóa chính trị.

 

Sự nhầm lẫn này, chính xác hơn là sai lầm, khiến nước Mỹ ngày càng tự làm yếu mình, đặc biệt trong bối cảnh mà hiện tượng “tay nhanh hơn não” phổ biến mạnh hơn bao giờ hết. Để bảo vệ công dân khỏi các chiến dịch thông tin thù địch, vấn đề không phải là cấm đoán mà là cung cấp nhiều hơn và minh bạch hơn, như người ta vẫn thường nói, “cây ngay không sợ chết đứng.” Trong suốt chiều dài lịch sử Mỹ, có vô số “cây ngay” đã hiên ngang tồn tại và gần như chưa bao giờ trong quá khứ, người ta muốn chặt những “cây ngay” như vậy. [kn]