Tìm hiểu Israel và dân tộc Do Thái
Hoàng Anh Tuấn
09/10/2014
https://nghiencuuquocte.org/2014/10/09/tim-hieu-israel-va-dan-toc-do-thai/
Trong
các sắc dân trên thế giới, có lẽ hiếm có dân tộc nào chịu số phận bị đọa đày,
miệt thị và khổ ải như dân tộc Do Thái với hai lần thiên di, lần thứ nhất bắt đầu
vào năm 722 và lần thứ hai bắt đầu vào năm 135 Trước công nguyên (BCE). Trải
qua 21 thế kỷ lưu vong, tứ tán khắp nơi và đến năm 1948 người Do Thái mới thực
hiện được ước mơ “Phục quốc” (Zionism), vốn được một nhà báo Do Thái gốc
Áo-Hung khởi xướng tại châu Âu từ năm 1896. Trong cùng cảnh ngộ tương tự, nhiều
sắc tộc, dân tộc khác trong cùng khu vực Lưỡng Hà đã bị tiêu vong hoặc đồng hóa
từ lâu. Nhưng ngược lại, mặc dù chịu những đau khổ, mất mát (như nạn diệt chủng
Holocaust của Đức Quốc xã rồi nạn lưu đày, trại tập trung) nhưng người Do Thái
không chỉ duy trì được tôn giáo, văn hóa, nòi giống, bản sắc của mình, mà có những
ảnh hưởng vượt trội trong cả khoa học tự nhiên và khoa học xã hội, đóng góp vào
sự tiến bộ chung của nhân loại.
Với
tổng số khoảng 14,5 triệu người sống rải rác tại 73 nước trên khắp thế giới
(trong đó riêng tại Israel là 6 triệu, ở Mỹ 5,6 triệu), người Do Thái chiếm tỷ
lệ rất nhỏ là 0,2% tổng dân số thế giới. Tuy nhiên, trong số những người nhận
được giải thưởng Nobel trong các lĩnh vực vật lý, hóa học, kinh tế và y tế từ đầu
thế kỷ XX đến nay, các nhà khoa học gốc Do Thái đến từ các quốc gia khác nhau
đoạt được khoảng 30% tổng số giải thưởng trên.
Bài
đang hot
Về địa
hình, địa thế, Israel nằm ở vị trí hết sức khắc nghiệt, khác với hầu hết các quốc
gia khác trên thế giới:
·
Israel
nằm ở ngã ba của 3 châu lục (châu Á, châu Phi, châu Âu), là mục tiêu “chinh phạt”
trong suốt gần 3000 năm qua của hàng chục đế chế châu Âu, Trung Đông, từ đế quốc
La Mã, Assyria, Ottoman và gần đây nhất là Anh do có thành phố Jerusalem mà 3
tôn giáo lớn trên thế giới (Thiên Chúa giáo, Do Thái Giáo và Hồi giáo) đều coi
là nơi đạo của mình sinh ra và “phát tích”;
·
Thiên
nhiên của Israel hết sức khắc nghiệt. Là quốc gia chỉ có diện tích trên 20,000
km2 (bằng hai phần ba diện tích đảo Hải Nam), mà Israel có tới 60% là sa mạc,
lượng mưa trong năm vào khoảng 50mm, tức bằng 1/30 của Việt Nam;
·
Dân
số Israel chỉ có 8 triệu người (trong đó có 6 triệu người Do Thái), nhưng lại bị
tứ bề bao vây bởi 300 triệu dân Hồi giáo Ả-rập thù địch.
Sau
hàng ngàn năm lưu lạc, khi được Liên Hợp Quốc trao quyền lập quốc năm 1948, những
người Do Thái từ khắp nơi quay trở về cố quốc, giành giật từng tấc đất “chó ăn
đá, gà ăn sỏi” với người Ả-rập. Cũng từ đây họ có cơ hội sử dụng tư chất Do
Thái của mình để bảo vệ Đất Thánh (Holy Land), bắt đầu tiến trình được “chúa
giao phó” nhằm cải tạo mảnh đất khô cằn này thành Miền Đất hứa (Promised Land)
như trong Kinh Thánh Do Thái và bắt mảnh đất này “nhả kim cương”, chứ không phải
nhả vàng!
Trên
vùng đất khô cằn và thiếu nước này, người Do Thái đã cải tạo và biến Israel trở
thành “ốc đảo”, là “vườn rau” của châu Âu trong mùa đông với một nền nông nghiệp
có năng suất và hiệu quả cao nhất thế giới. Với một số dân làm nông nghiệp ít ỏi
(chỉ 2,5% trên tổng số gần 8 triệu dân), Israel không chỉ tự túc “an ninh lương
thực”, cung cấp đủ lương, thực phẩm chất lượng cao cho mình, mà mỗi năm nông
nghiệp đem về 3,5 tỷ USD từ xuất khẩu. Một ha đất nông nghiệp của Israel có thể
trồng được tới 300 tấn cà chua bi, còn “Cô gái Do Thái” (bò Israel) cho ra sản
lượng sữa tới 12 tấn/năm, so với 9 tấn của “Cô gái Hà Lan”.
Một số
nguyên nhân chính:
·
Khoa
học nông nghiệp phát triển: Các nhà khoa học Do Thái nghiên cứu, lai tạo các
cây trồng thích hợp với thổ nhưỡng khắc nghiệt (chịu nhiệt độ cao, khô cằn cần
ít nước), nhưng lại cho năng suất cao;
·
Sử
dụng có hiệu quả và triệt để “vàng trắng” là nước. Israel là nước đi đầu trên
thế giới về công nghệ tái sử dụng nước (khoảng 70% lượng nước đã qua sử dụng);
công nghệ biến nước biển thành nước lợ hoặc nước ngọt; công nghệ tưới nhỏ giọt
(họ không dùng tưới phun vì lãng phí nước). Chẳng hạn, nước biển được dẫn vào
các trang trại nuôi cá nước lợ (sau khi đã khử độ mặn); còn nước nuôi cá lại được
tái sử dụng để tưới cây. Hệ thống tưới nước nhỏ giọt với các đường ống dẫn nước
tới từng cây trồng trong với hệ thống máy tính đo độ ẩm, mức độ hấp thụ của cây
để tự động điều chỉnh lượng nước tưới nhỏ giọt cho phù hợp.
Sức
mạnh quốc phòng và ảnh hưởng của Israel
Nói
đến bảo vệ đất nước Israel trong môi trường khắc nghiệt như vậy thì không thể
không kể đến sức mạnh quốc phòng và ngành công nghiệp quốc phòng của nước này.
Israel hiện được xếp trong số 10 quốc gia có sức mạnh quốc phòng lớn nhất thế
giới, nhưng lại có ngân sách quốc phòng ở mức thấp nhất trong các nước này (15
tỷ USD/năm).
Để
dễ hình dung, mặc dù dân số chỉ bằng khoảng 1/8 dân số nước Anh và ngân sách quốc
phòng hàng năm chỉ bằng 1/3 của Anh, nhưng Israel có sức mạnh không quân đứng
thứ tư thế giới, tương đương như của Anh. Như vậy nếu tính hiệu quả/số tiền chi
cho quốc phòng (nói theo cách của Mỹ là “More Bang For the Buck”), thì Israel
có thể là số 1 thế giới.
Tạm
gác một bên con số thương vong của Israel và Hamas, trong cuộc chiến vừa qua, cả
thế giới đều kinh ngạc khi chứng kiến tính hiệu quả của hệ thống đánh chặn tên
lửa Mái Vòm (Iron Dome) khi chặn được tới 90% tên lửa của Hamas bắn sang Israel
và gần 7000 tên lửa của Hamas bị phá hủy (cả do bị không quân Israel không kích
nữa) có tầm bắn bao phủ 50% lãnh thổ và 80% dân số của Israel. Mặc dù ở ngay
sát cạnh Gaza, nhưng tên lửa của Hamas bắn sang chỉ gây thương vong cho 6 dân
thường (trong đó có 1 người Thái) và toàn bộ các hoạt động kinh tế khác của đất
nước Israel, cũng như sinh hoạt của người dân nước này hầu hết không bị ảnh hưởng
và vẫn diễn ra bình thường.
Mặc
dù là đồng minh số 1 của Mỹ ở Trung Đông và thế giới, Israel vẫn cho rằng phải
tự lực tự cường về quân sự, với chính sách quốc phòng riêng và dựa vào sức mình
là chính. Để có sự “độc lập” tối đa, Israel không ký bất kỳ hiệp ước liên minh
nào với Mỹ. Ngay cả hệ thống phòng chống tên lửa Patriot của Mỹ khi đưa sang
Israel trong cuộc chiến Vùng Vịnh II để chặn tên lửa Scud của Iraq, Israel cũng
thấy bất cập vì Patriot gần như bất lực và quá tốn kém khi đối phó với các tên
lửa “tự chế” của Hamas.
Một số điểm
nổi bật:
·
Ba
tổ hợp quân sự của Israel là Elbit System, Israeli Aerospace Industries và
Rafael nằm trong số 100 công ty sản xuất vũ khí lớn nhất thế giới. Israel xuất
khẩu tới 90% vũ khí sản xuất và hàng năm thu về 3 tỷ USD từ xuất khẩu vũ khí;
·
Các
vũ khí của Israel thường được tích hợp rất nhiều tính năng về tầm bắn, mức độ
công phá, khả năng sát thương… so với các vũ khí tương tự như của Mỹ, Nga và
quan trọng là giá cả lại cạnh tranh hơn rất nhiều. Lấy súng tiểu liên GALIL của
Israel so với AK47 làm ví dụ. Đạn sử dụng cho GALIL có đường kính 5,56mm, so với
7,2 mm của AK47, mức độ giật thấp hơn (dễ sử dụng cho lính nữ, mà lính nữ
Israel khá đông), điều đó cho phép người lính khi ra trận mang được cơ số đạn
nhiều hơn. Theo “triết lý” của người Israel, tuy mức sát thương của GALIL không
cao như AK47, nhưng lại có hậu quả lớn. Một là, khi ít người bị chết trận trong
chiến tranh thì sự lên án và sức ép quốc tế giảm; Hai là, khi có người lính bị
chết thì thông thường đối phương sẽ bỏ lại, nhưng nếu có người lính bị thương
thì cần 2, 3 đồng đội dìu và do đó sẽ làm giảm sức chiến đấu của đối phương hoặc
tạo ra mục tiêu mới để tiêu diệt; Ba là, làm cho đối phương chịu các hệ quả xã
hội lâu dài khi chăm sóc thương binh (vì nếu lính tử thương thì chỉ lo môt lần),
và do đó các tiếng nói phản chiến, hoặc gánh nặng xã hội từ bên đối phương sẽ
khiến họ phải cân nhắc nhiều hơn các quyết định chiến tranh sau này.
·
Tuy
dân số ít, nhưng Israel duy trì được quân số thường trực khá lớn nhờ có luật
nghĩa vụ quân sự bắt buộc đối với cả nam (36 tháng) và nữ (24 tháng) – trừ những
người Israel gốc Arab hoặc một số ít người được miễn vì lý do tôn giáo, và những
người đã khi phục vụ nghĩa vụ quân sự xong đều được đưa vào danh sách lính dự bị.
Trong quân đội Israel, lính nữ có vai trò thực sự chứ không phải “lính cảnh”
khi họ góp tới 1/3 quân số, chiếm tới 51% tổng số sĩ quan. Đây có thế không hẳn
là điểm yếu. Do hầu hết những người trưởng thành ở Israel được tôi luyện trong
môi trường quân đội, huấn luyện bài bản về bản lĩnh, tính kỷ cương, và sự quyết
đoán, nên tác phong này lan tỏa trong toàn bộ xã hội ở khía cạnh tích cực nhất.
Việc
người Do Thái có các nhóm vận động và tác động vào nền chính Mỹ rất mạnh là điều
hiển nhiên, và mọi người đều biết. Các nghị sĩ gốc Do Thái thống thường chiếm
khoảng 10% trong tổng số 534 nghị sĩ Mỹ và nhiều chính trị gia tầm cỡ gốc Do
Thái như cựu Ngoại trưởng Henry Kissinger, ứng cử viên tổng thống Joe
Lieberman… có ảnh hưởng lớn đến các quyết sách của Mỹ đối với Israel và an ninh
của Israel.
Tuy
nhiên, có điều ít người biết về quy tắc “không thành văn” là để vào được vòng
cuối, các ứng cử viên Tổng thống Mỹ ngoài việc phải tuyên thệ trung thành với Mỹ,
họ phải thuộc nằm lòng câu sẽ bảo vệ an ninh của Israel và thúc đẩy quan hệ đồng
minh Mỹ-Israel sau khi đắc cử. Nói đúng nghĩa thì đó là sự vận động “ngược” để
được các nhóm vận động Do Thái hậu thuẫn. Nếu không, chắc chắn họ sẽ bị đánh bật
từ “vòng gửi xe”.
Không
chỉ có vậy, báo chí, và các nhóm vận động có ảnh hưởng của người Do Thái còn
“soi” rất kỹ tiểu sử và các phát ngôn của các lãnh đạo cấp cao trong tương lai
nữa xem họ có thực sự nghĩ và làm đúng như điều họ nói không. Gần đây nhất, cựu
Thượng nghị sĩ Chuck Hagel suýt bị Thượng viện Mỹ (mà hầu hết là “đồng nghiệp”
khi Hagel làm Thượng nghị sĩ) cho “té đài”. Số phiếu Thượng viện bỏ cho Hagel với
cương vị Bộ trưởng Quốc phòng là 56/100 trong khi theo quy định phải là 60/100
và cuối cùng các nghị sĩ phải “sửa” quy định bỏ phiếu thì Hagel mới “thoát”. Chả
là khi còn là Thượng nghị sĩ của Nebrasca, có lần “nóng mắt” vì sự lộng hành của
các Nhóm vận động Do Thái mà Hagel buông ra câu: “Tôi không phải là Thượng nghị
sĩ Israel, mà là Thượng nghị sĩ Mỹ” (nguyên văn: I am not an Israeli Senator, I
am a United States Senator)!
“Chủ
nghĩa xã hội” kiểu Israel
Tư
tưởng “xã hội chủ nghĩa” như tự do, bình đẳng, bác ái in rất đậm nét trong tư
duy, nền tảng chính trị và xã hội của Israel. Khi tiếp xúc với các giới khác
nhau của Israel như như học giả, nhà ngoại giao, kinh tế gia và quan chức chính
quyền, họ không những không phủ nhận, mà còn rất tự hào về điều này. Về hình thức
có thể thấy như sau:
Một là, các Kibbudz (Công
xã của người Do Thái), tương tự như một số “anh em” ở các nước khác như Nông
trang tập thể (Liên Xô cũ); Công xã nhân dân (Trung Quốc) hay hợp tác xã của
ta. Trong khi hầu hết những người anh em khác đều đã “thăng thiên” thì Kibbudz
vẫ sống khỏe, và đang chuyển mình rất mạnh từ sản xuất nông nghiệp truyền thống
sang mô hình quản lý hiện đại, có các trung tâm nghiên cứu, sản xuất các mặt
hàng công nghệ cao, thiết bị quốc phòng… Hiện tại ở Israel có khoảng 270
Kibbudz, thu hút 100.000 người sinh sống, đóng góp khoảng 12% sản phẩm công nghệ
cao và 40% sản lượng nông nghiệp xuất khẩu của Israel.
Các
Kibbudznik là những cư dân sống trong các Kibbudz trên cơ sở tự nguyện, không
có bất kỳ sở hữu riêng mà làm chung, hưởng chung, sinh hoạt chung và được
Kibbudz cung cấp nhà cửa, chăm sóc y tế, trông giữ con cái. Nếu muốn, bất kỳ
người Israel nào cũng có thể “làm đơn” xin vào Kibbudz nếu chấp nhận các nguyên
tắc, luật lệ chung (do từng Kibbudz đặt ra), ngoài ra họ có thể dời bỏ các
Kibbudz bất kỳ lúc nào nếu cảm thấy không còn phù hợp.
Hai là, Công đảng Israel (đảng của người lao động, có
nhiều thiên hướng xã hội chủ nghĩa) được sáng lập bởi những người Do Thái trở về
từ Liên Xô khi Nhà nước Do thái ra đời năm 1948. Do đó, họ mang nặng ý thức hệ
và chịu ảnh hưởng bởi ý thức hệ chủ nghĩa xã hội từ Liên Xô. Từ năm 1948-1977,
Công đảng đóng vai trò chi phối hệ thống chính trị Israel, và vai trò “độc quyền”
này chỉ bị Đảng Likud “hạ bệ” vào năm 1977.
Ba
là,
trong giai đoạn 1948-1977, vai trò của nhà nước và các doanh nghiệp nhà nước
đóng vai trò chi phối nền kinh tế Israel. Sở dĩ nhà nhà nước và các doanh nghiệp
nhà nước có vai trò lớn là do ngoài ý thức hệ, Israel còn được nhận khoản tiền
bồi thường rất lớn từ nước Đức do gây ra nạn diệt chủng Holocaust nên dễ bề
thao túng chính sách. Tuy nhiên, từ giữa những năm 1970, cùng với sự thay đổi
chính trị, kinh tế cũng có những thay đổi theo hướng thị trường với sự ra đời của
các doanh nghiệp tư nhân và tiến trình tư nhân hóa các doanh nghiệp nhà nước.
Các đồng nghiệp Israel cho biết, khi sinh thời, Thủ tướng và người sáng lập Nhà
nước Do Thái David Ben Gurion rất ngưỡng mộ Hồ Chủ Tịch và phong trao đầu tranh
giành độc lập của nhân dân ta. Còn các Tưỡng lĩnh Israel thì coi Võ Nguyên Giáp
là nguồn cảm hứng.
Về
nguồn gốc tư tưởng “xã hội chủ nghĩa” của người Do Thái, nhiều đồng nghiệp
Israel cho rằng có thể lần ngược đến thời kỳ Kinh Thánh ra đời, và trong kinh
thánh tiếng Hebrew của người Do Thái đã ghi rõ cả việc đối xử bình đẳng, không
chỉ giữa người với nhau, mà còn với cả nô lệ và súc vật nữa. Ngoài ra, suy nghĩ
đó còn được hình thành một cách bản năng, ẩn sâu trong suy nghĩ của họ xuất
phát từ việc trong hơn 2000 năm chịu thân phận lưu vong, hèn mọn. Do điều kiện
sống khắc nghiệt, lại bị miệt thị, khinh rẻ, trong khi phải “chiến đấu” để bảo
vệ bản sắc và tôn giáo Do Thái của mình, nên người Do Thái không có cách nào
khác hơn là phải sống nương tựa vào nhau, an ủi nhau, cũng chịu “thử thách của
chúa” cho đến “ngày trở về Jerusalem”.
Vấn
đề bảo vệ nguồn nước
Hiện
nay ở phương Tây, và kể cả Việt Nam nữa, đang có phong trào thách đố nhau tự dội
nước đá vào đầu (Ice Bucket Challenge) để góp tiền chữa trị bệnh ALS và để thử
thách lòng “can đảm” của nhau (mặc dù ở ta mới thấy có một số người dội nước
nhưng chưa thấy đóng tiền, có thể vì chẳng biết đóng ở đâu, đóng cho ai và tiền
đó có đến tay bệnh nhân ALS hay không…!). Đặt câu chuyện này trong xã hội
Israel thì thấy có phần “nhảm nhí”, cả người khởi xướng và người thực hiện có
thể phải “ngồi bóc lịch”, bởi lẽ:
·
Do
nước là “vàng trắng”, nên Israel là một trong rất ít nước có luật ghi rất chặt
chẽ về việc sử dụng nước, phạt rất nặng các hành vi gây ô nhiễm nguồn nước và sử
dụng nước lãng phí;
·
Cả
nước Israel có một hồ nước ngọt duy nhất là Hồ Galile, còn sông Jordan gần như
đã cạn kiệt và có thể “nhảy” qua được ở đáy sông vào bất kỳ mùa nào trong năm.
Khi làm việc với Đại sứ Dore Gold, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu các vấn đề
công cộng Jerusalem (nguyên Đại sứ Israel tại Liên Hợp Quốc và cố vấn an ninh
và đối ngoại của Thủ tướng Netanyahu), bạn cho biết tất cả các báo lớn trong nước
sẽ chạy tít hàng đầu nếu có tin mực nước Hồ Galile thấp hơn khoảng 1cm so với
năm trước, và cả nước sẽ hân hoan, sung sướng nếu nghe tin nước Hồ Galile cao
hơn chỉ 0,5cm!
·
Có
điều khá ngạc nhiên là ngay cả khi thực hiện chiến dịch Protective Edge chống
Hamas vừa qua, Israel không cắt nước và cắt điện cung cấp cho Dải Gaza (phụ thuộc
hoàn toàn vào nguồn cung của Israel), mặc dù điều này có thể khiến việc chống
Hamas dễ dàng hơn vì sợ sẽ gây thảm họa nhân đạo.
·
Việc
thực hiện “Ice Bucket Challenge” không chỉ gây lãng phí nước, mà còn cả lãng
phí điện (để làm lạnh nước nữa);
Lập
luận của người Do Thái là: Một, nếu thực sự quan tâm thì cứ đóng tiền,
chứ sao phải dội nước. Hai, còn có rất nhiều hình thức khác vừa
“vui nhộn”, vừa tạo sự quan tâm hơn của cộng đồng, mà không cần phải dội nước. Ba,
tại sao lại tập trung dồn tiền cho nghiên cứu ALS lớn đến như vậy vì trên thế
giới cứ 6000 người, mới có một người mắc ALS. Tạo sao lai không dành tiền và
nguồn lực để tạo sự quan tâm của cộng đồng cứu chữa những căn bệnh khác còn
nguy hiểm hơn nhiều, như Ebola chẳng hạn. Và còn rất nhiều các lập luận khác nữa.
Điều đó, cho thấy trong văn hóa tranh luận và chính trị của người Do Thái, họ
luôn nhìn vấn đề từ rất nhiều các góc độ khác nhau để tìm vấn đề và đưa ra giải
pháp.
Quốc
gia khởi nghiệp
“Quốc
gia khởi nghiệp: Câu chuyện về sự thần kỳ kinh tế của Israel” (nguyên văn:
Start-up Nation: The Story of Israel’s Economic Miracle) là cuốn sách của tác
giả Dan Senor và Saul Singer in năm 2009 và được khá nhiều người Việt biến đến
với bản dịch tiếng Việt in sau đó. Khi đặt chân đến đất nước này, cảm nhận về
“quốc gia khởi nghiệp” ngày một rõ nét hơn. Trong trao đổi, các quan chức của bạn
nhắc không dưới 15 lần với sự tự hào và kiêu hãnh. “Start-up nation” không chỉ
gợi cho mọi người thấy về một đất nước Israel non trẻ, khao khát vươn lên; là
nơi các công ty khởi nghiệp (chủ yếu trong lĩnh vực công nghệ cao) chen
vai thích cánh; mà còn là cách biểu đạt mới để định vị Israel trên bản đồ
công nghệ của thế giới. Start-up Nation không chỉ là câu nói xuông, mà là khẩu
hiệu hành động của chính phủ; sự hỗ trợ của cộng đồng và thiết chế; và sự hưởng
ứng của trí thức/giới doanh nhân trẻ tạo sự đột phá cho Israel.
Israel chọn
hướng đi với thương hiệu “Start-up Nation” là có những lý do riêng của mình:
·
Là
nước nhỏ, điều kiện thiên nhiên khắc nghiệt và không có tài nguyên, nên muốn
vươn lên thì Israel không có cách nào khác hơn là phải dựa vào nguồn chất xám,
đầu tư cho nghiên cứu khoa học và tập trung vào các ngành mũi nhọn có khả năng
sinh lời “vô hạn”. Chính sách này được Israel thực thi từ khi lập nước, nhưng
chỉ mới thực sự đẩy mạnh từ cuối những năm 1970 đến nay. Technion, tức Viện
công nghệ Israel (Israel Institute of Technology) có thể sánh ngang với MIT của
Mỹ, còn các trường Hebrew University, Tel Aviv University, Ben Gurion
University cũng được xếp vào hàng 50 trường Đại học tốt nhất thế giới. Tỷ lệ số
người có bằng đại học/tổng số nhân lực tại Israel là 24,5%, cao vào hàng thứ ba
thế giới (sau Mỹ và Hà Lan). Hầu hết các “đại gia” phần mềm, công nghệ lớn của
thế giới như Apple, Google, Microsoft đều có chi nhánh nghiên cứu, phát triển sản
phẩm tại Israel để tận dụng nguồn chất xám có chất lượng tại nước này
·
Người
Israel luôn có hàng núi các “ý tưởng”: Trong thời đại ngày nay sức mạnh để cho
bất kỳ cá nhân, thiết thế, đất nước đi lên phải bắt đầu từ việc “đẻ” ra càng
nhiều ý tưởng mang tính táo bạo, đột phá càng tốt. Cái này cũng giống như câu
các cụ nhà ta đúc kết từ lâu: “một người biết lo bằng kho người biết làm”,
nhưng chưa được hậu duệ học và làm đến nơi đến chốn. Quả thực, trong thời đại
ngày nay, cái quan trọng tạo ra sự khác biệt, tạo ra sự bứt phá là phải là ý tưởng,
hiện thực hóa ý tưởng và kinh doanh ý tưởng. Nếu có ý tưởng tốt thì hoàn toàn
có thể thuyết phục và thu hút vốn từ các quỹ đầu tư mạo hiểm. Thiếu lao động
thì có thể ra thị trường trong hoặc ngoài nước thuê mướn. Nhưng không có ý tưởng
táo bạo thì chỉ nội đi làm, gia công thuê đến bị vắt kiệt sức cũng không đủ ăn.
·
Phù
hợp với đặc tính đất nước Israel là nhân lực có hạn, nhưng lại rất thông minh
và trong kỷ nguyên kỹ thuật số (Digital Era) thì cái chính là có lực lượng
“tinh” và “chuyên” , chứ không phải là “lượng”. Các công ty “Start-up” về công
nghệ khác với các công ty sản xuất và dịch vụ là thường sử dụng rất ít lao động
(khoảng từ 8-25, và tối đa là 40-50 người), chủ yếu là các kỹ sư mới ra trường.
Tuy gọi là mới ra trường, nhưng kỹ sự của Israel thường “già dặn” hơn kỹ sự trẻ
mới ra trường của các nước khác cả về tuổi đời lẫn sự từng trải do hầu hết sinh
viên Israel đều trải qua đời quân ngũ trước khi vào đại học. Sự kết hợp hoàn hảo
giữa sự chín muồi về tuổi tác, bản lĩnh “gan lì” của người lính, tính sáng tạo
của một nhà khoa học, sự khao khát tìm lợi nhuận hầu như đều tồn tại trong mỗi
CEO của các công ty Start-up và do vậy giúp họ vững tin trước các sóng gió trên
thương trường.
·
Các
kỹ sư công nghệ sau khi tốt nghiệp ra trường đều được khuyến khích cả tài chính
lẫn chính sách để mở các công ty Start-up, và được khích lệ bởi các tấm gương
thành công như phần mềm dẫn đường WAZE bán lại cho Google được 1,3 tỷ USD. Nếu
như thất bại, các kỹ sư trẻ này đi làm cho các công ty đa quốc gia ngay tại
Israel hay làm việc tại nước ngoài. Sau một thời gian tích lũy cả thêm kinh
nghiệm và xây dựng các công ty mới, và lần này khả năng thành công của họ lớn
hơn rất nhiều. Ở Israel, Văn phòng khoa học gia trưởng OCS (Office of the Chief
Scientist) thay mặt chính phủ xem xét va quyết định hồ sơ vay vốn ưu đãi của
các công ty khởi nghiệp vì nhiều ngân hàng sợ rủi ro không dám đầu tư và số tiền
này có thể lên tới 500.000 USD. Đầu tư cho chính phủ dành cho các công ty khởi
nghiệp ở Israel tính theo đầu người hiện vào khoảng 270 USD (mức cao nhất thế
giới), so với 170 USD của Mỹ. Trong hầu hết các trường hợp OSC chọn cách đầu
tư, và hy vọng nếu công ty khởi nghiệp thành công thì họ sẽ thu vốn và lời từ
bán cổ phần, còn nếu công ty thất bại thì họ coi đó là một khoản đầu tư rủi ro.
Bên cạnh đó, hiện rất nhiều quỹ đầu tư mạo hiểm tiến hành đầu tư vào các công
ty khởi nghiệp Israel theo hình thức trên. Nếu tính theo số tiền đầu tư/đầu người,
số tiền Israel thu hút được từ các quỹ mạo hiểm này lớn gấp 30 lần so với châu
Âu.
Di
sản lịch sử
Đến
Jerusalem, thăm khu phố cổ (chỉ vẻn vẹn 1km2), được nghe và xem về các bằng chứng
lịch sử khu vực này trong suốt trên 3000 năm mới cảm nhận được tính phức tạp của
các vấn trong nội bộ một tôn giáo, giữa ba tôn giáo (Do Thái, Thiên chúa và Đạo
Hồi) với nhau, và các biến động lịch sử, các cuộc chiến tôn giáo, rồi các cuộc
thay ngôi, đổi chủ. Chẳng hạn:
·
Bất
cứ một con đường, một nhà thờ, một ngôihà, một khu dân cư… đều đậm nét lịch sử
hình thành và tồn tại riêng. Các bằng chứng khảo cổ học trong khu Thành cổ
không chỉ trùng khớp với những gì ghi trong kinh thánh của cả 3 tôn giáo, mà
còn ẩn chứa trong đó các giai tầng văn hóa, lịch sử tầng tầng, lớp lớp;
·
Ba
tôn giáo lớn (Do Thái, Thiên chúa và Đạo Hồi) tuy kình chống nhau quyết liệt,
nhưng vẫn tìm cách chung sống hòa bình. Như căn phòng có bữa tiệc cuộc cùng
(trước khi Đức chúa bị hành hình) không chỉ có các kiến trúc của đạo Thiên
chúa, mà còn các dấu ấn Hồi giáo như nơi làm lễ hướng về Mecca của người Hồi
giáo. Ví dụ, như ngay phía dưới căn phòng này là Mộ của Vua David – Vị Vua có
công thống nhất đất nước Do Thái. Với cả 3 tôn giáo đều có sự hiện diện trong
căn phòng và tòa nhà này, vậy nếu phân chia sở hữu thì sẽ chia như thế nào? Một
ví dụ khác là Nhà thờ Hồi giáo mái vàng (Dome of the Rock) được xem là một
trong 3 nơi thiêng liêng của người Hồi giáo, nhưng lại đươc xây trên tảng đá
linh thiên của người Do Thái ngay sau khi Ngôi đền của họ bị “đốt”.
·
Việc
thảo luận về quy chế của Jerusalem không thể chỉ diễn ra giữa Palestine và
Israel, mà còn phải tính đến thái độ của cả 1 tỷ người theo đạo Thiên chúa sống
rải rác khăp nơi trên thế giới vì họ cũng coi đây là “đất tổ” của mình. Đáng
chú ý là ngay Nhà thờ Mộ chúa trong thành cổ Jerusalem có tên là “Church of the
Holy Sepulchre”, gồm 6 nhánh của Thiên chúa giáo như Nhà thờ Ethiopia, Nhà thờ
Ai cập, Nhà thờ chính thống Armenia hay Nhà thờ chính thống Nga… Như vậy, để hiểu
được văn hóa chính trị Trung Đông thì điều cốt yếu là phải hiểu được các vấn đề
tôn giáo ở khu vực.
Trở
lại vấn đề Israel, hầu hết những người nghiên cứu chính trị Israel, nắm được tư
duy Do Thái, và tính phức tạp trong cấu trúc kinh tế, chính trị, xã hội và tôn
giáo Israel đều có nhận định chung là: tuy chỉ có hơn 8 hơn triệu dân, nhưng hệ
thống chính trị của Israel được xem là hệ thống chính trị phức tạp nhất thế giới.
Điều này là do:
·
Người
Do Thái rất thông minh, rất nhiều ý kiến;
·
Cấu
trúc hệ thống chính trị Israel buộc các chính trị gia phải tiếp xúc, lắng nghe
và đưa tiếng nói của người dân (hoặc các đại diện của người dân) khi ra các quyết
sách;
·
Bất
kỳ người Israel nào cũng cho rằng mình có khả năng nắm cương vị cao nhất của đất
nước. Họ thậm chí còn chất vấn gay gắt ông Thủ tướng về các quyết định của
mình, cho rằng “ông Thủ tướng cũng đi tỵ nạn ở châu Âu như chúng tôi, vậy tại
sao ông ấy lại gạt bỏ chúng tôi trong các quyết định của mình”.
Trước
đây khi đọc câu nói của bà Golda Meir (vị nữ Thủ tướng dân cử thứ ba của thế giới)
khi gặp Tổng thống Nixon rằng, “ông là Tổng thống của 150 triệu dân, còn tôi là
Thủ tướng của 6 triệu Thủ tướng” thì chưa thực sự biết hàm ý câu này. Giờ mới
thấy rõ ý câu này là làm chính trị ở Israel khó hơn ở Mỹ và Mỹ không nên hiểu,
không ép Israel một cách quá mức.
-------------------------------------------
TS. Hoàng
Anh Tuấn là
Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược và Ngoại giao, Bộ Ngoại giao Việt Nam.
Bài viết tổng hợp những ghi chép đăng lần đầu trên trang Facebook của tác giả về chuyến
công tác tới Israel gần đây, thể hiện quan điểm cá nhân, không phải quan điểm của
cơ quan nơi tác giả công tác.
Đón
đọc phần II: Giải mã sự thành công
của Israel và người Do Thái
[efb_likebox fanpage_url=”DAnghiencuuquocte” box_width=”620″ box_height=””
locale=”en_US” responsive=”0″ show_faces=”1″ show_stream=”0″ hide_cover=”0″
small_header=”0″ hide_cta=”0″ ]
No comments:
Post a Comment