Tại sao Putin chưa chiếm
được Ukraine?
Nguyễn
Phương Mai
Gửi tới BBC từ Amsterdam, Hà Lan
17 tháng 3 2022, 17:47 +07
https://www.bbc.com/vietnamese/forum-60779298
VIDEO : Ukraine: Nữ
nhà báo Nga phản đối chiến tranh ngay trên TV
https://www.bbc.com/vietnamese/forum-60779298
Theo GS. Henrik Paulsson (ĐH Quân sự Thụy Điển),
các thông tin tình báo cho thấy kế hoạch của Putin là chiếm được Kyiv trong
vòng 48 tiếng. Tuy nhiên, sau hơn ba tuần chiến sự, điều này vẫn chưa thành hiện
thực.
Ngoài rất nhiều lý do mà chúng ta không thể đề
cập đến trong phạm vi một bài viết nhỏ, hãy cùng xem xét một giả thuyết thú vị
như sau: "Liệu có thể nào kế hoạch đánh nhanh thắng nhanh của Putin đã bị
cản trở, dù chỉ là một phần nhỏ, bởi lỗi của một kẻ có tên là khảo sát"?
Nội dung báo cáo bị
rò rỉ của cơ quan tình báo Nga
"Biết địch biết ta trăm trận thắng".
Đây là câu trong binh pháp Tôn Tử, nhưng cũng là điều mà các nhà cầm quân từ cổ
chí kim, từ đông sang tây đều nằm lòng. Vây nên khi Putin quyết định tấn công
Ukraine, tình báo Nga chắc chắn đã cung cấp cho ông nhiều thông số, bao gồm cả
kết quả của một cuộc khảo sát. Nội dung mà tình báo Nga khảo sát đã bị rò rỉ,
hé lộ rằng cuộc lấy ý kiến này được thực hiện vào đầu tháng 2, tức là các thông
số đã cập nhật hết sức có thể.
Nga-Ukraine: Anh em như thể
chân tay hay đồng sàng dị mộng?
Một sếp tình báo Nga bị
Putin lệnh bắt giữ vì 'mù mờ về Ukraine'?
Phân tích quân sự: Tướng Mỹ
Petraeus chê lính Nga 'yếu kém' ở Ukraine
GS Hồ Vĩ: 'Nga sẽ thua và
Trung Quốc cần bỏ gấp Putin'
Kết quả của báo cáo cho thấy trước cuộc chiến,
tình hình chung tại Ukraine là tâm trạng bi quan, chán nản. Độ tín nhiệm của tổng
thống Zelenskiy suy giảm trầm trọng. Tận 67% dân chúng mất lòng tin ở tổng thống.
Tuy quân đội Ukraine có độ tín nhiệm cao (68%), nhưng chỉ một nửa số người được
hỏi cho rằng quân lực của đất nước đủ mạnh và có khả năng chống trả ngoại xâm.
Độ tín nhiệm khá tệ hại với cảnh sát (28%), quốc hội (11%) và các đảng phái
(8%).
Bi quan hơn, khi được hỏi về tinh thần sẵn
sàng chiến đấu bảo vệ tổ quốc, thì có tới 40% người trả lời họ sẽ không bảo vệ
Ukraine. Và quan trọng nhất là 90% số người được hỏi cho rằng căng thẳng tuy
leo thang nhưng nhất định sẽ không trở thành một cuộc chiến.
Diễn ngôn và kế hoạch
của Putin trước cuộc tấn công
Nhóm nghiên cứu Rusi của Anh đặt ra giả thiết
rằng, các báo cáo và khảo sát này đã đóng góp một phần vào mảng dữ liệu giúp
ông Putin hình thành các lời hiệu triệu, đưa ra các lý do, và nhấn mạnh tính
chính đáng của việc can thiệp quân sự.
https://ichef.bbci.co.uk/news/768/cpsprodpb/CE4F/production/_123351825_tv074050600.jpg.webp
Tổng thống Vladimir
Putin nói chuyện với người Nga về tình hình ở Ukraine, 21/02/2022
Ví dụ, ông Putin nhiều lần khẳng định rằng người
Ukraine coi Nga là anh em cùng dòng máu và mong đợi Nga sẽ "giải
phóng" Ukraine. Trên các phương tiện thông tin đại chúng, thông điệp chủ đạo
là người Ukraine đã chán ghét sự tham nhũng và thối nát của tổng thống
Zelenskiy đến tận cổ. Họ bị một chính quyền "theo chủ nghĩa phát xít"
"bắt làm con tin", và vì thế,người Ukraine sẽ đem cờ hoa ra đón chào
những đoàn quân đến từ nước Nga.
Tương tự, các báo cáo và thông số của cuộc khảo
sát này có thể đã góp phần vào việc Putin vạch ra chiến lược tấn công. Với tâm
trạng bi quan, mất lòng tin và khả năng quân sự kém hơn hẳn, việc Ukraine phải
đầu hàng sau một cuộc đánh nhanh thắng nhanh là hoàn toàn có thể. Cách đánh thần
tốc "blitzkrieg" mang âm hưởng thế chiến II là sự phối hợp ào ạt cả
trên bộ lẫn trên không để thọc sâu, khiến quân địch không kịp trở tay, đem lại
chiến thắng nhanh gọn với tối thiểu thương vong và vũ khí cần huy động.
Cộng với rất nhiều thông số có lợi khác như sự
phụ thuộc của châu Âu vào các đường ống dẫn dầu từ Nga, việc chắc chắn sẽ chỉ
có viện trợ vũ khí chứ NATO sẽ không gửi quân, ông Putin rất có thể đã đặt cược
vào một chiến dịch thần tốc khiến không ai kịp phản ứng. Mục tiêu của ông rất
có thể là việc thành lập chính quyền mới ở Ukraine trước khi bất kỳ chính sách
trừng phạt cấm vận nào của Mỹ và châu Âu kịp có tác dụng.
Gót chân Asin của
khảo sát
Trong nghiên cứu khoa học, khảo sát là phương
pháp thu thập dữ liệu phổ biến nhất. Trong nhiều lĩnh vực như so sánh văn hóa,
nó thậm chí trở thành phương pháp duy nhất nhờ khả năng kiểm soát thông số cao.
Tuy nhiên, sự tiện lợi của phương pháp này khiến nhiều nhà khoa học không kết hợp
với các phương pháp khác để có cái nhìn toàn cảnh.
Một trong những điểm yếu của thăm dò ý kiến là
khả năng dễ bị ảnh hưởng của tâm trí con người. Những chi tiết rất nhỏ như yêu
cầu khai báo về tôn giáo và nơi sinh có thể khiến bộ não vô thức đưa ra những
nhận định khác nhau. Tương tự, ngôn ngữ của khảo sát, thứ tự các câu hỏi trong
bảng khảo sát, thậm chí nơi tổ chức khảo sát, mùi hương hay cách sắp đặt trong
căn phòng lấy khảo sát… cũng có thể làm suy nghĩ và hành vi bị ảnh hưởng.
Ví dụ, yêu cầu khai giới tính (nam nữ) hay dân
tộc (Á Âu) có thể khiến người được khảo sát vô thức chịu ảnh hưởng của khuôn mẫu/định
kiến gắn liền với các danh tính này. Khi được bảng khảo sát "nhắc nhở"
về gốc Á, phụ nữ làm bài kiểm tra toán tốt hơn vì người Á được cho là giỏi
toán. Tuy nhiên, khi được bảng khảo sát "nhắc nhở" về giới tính, phụ
nữ làm bài kém hơn vì nữ giới thường bị cho là không giỏi khoa học tự nhiên bằng
nam giới. Trong một nghiên cứu khác, chỉ cần "vô tình" lướt qua một
biểu tượng văn hóa như Vạn Lý Trường Thành của Trung Quốc sẽ khiến người được
khảo sát suy nghĩ theo kiểu Trung Quốc. Tương tự, việc bắt gặp hình ảnh tượng Nữ
Thần Tự Do của Mỹ sẽ khiến suy nghĩ cũng bị "Mỹ hóa". Điều này chứng
tỏ cả những giá trị ăn sâu vào tiềm thức như văn hóa và thói quen cũng có thể tạm
thời bị biến động trong thời điểm khảo sát.
Phương pháp priming trong phòng thí nghiệm như
vậy thực ra đang diễn ra, "tẩy não" chúng ta 24/7, hàng ngày hàng giờ
mà ta có thể không hề hay biết. Bộ não có tính dẻo thần kỳ, biến mỗi cá nhân
thành một tổ hợp kết quả của chính môi trường xã hội xung quanh. Nhà tâm lý học
nổi tiếng Carl Jung từng nói: "Nếu bạn không biến những điều vô thức quanh
mình thành những gì bạn chủ-động-ý-thức-rằng-nó-đang-diễn-ra, cuộc sống của bạn
sẽ bị chính sự vô thức đó đó điều khiển và bạn gọi đó là số phận".
Đó chính là lý do cuộc sống của ta chịu tác động
vô thức từ những bộ phim, bản nhạc, cuốn sách, bạn bè, tin tức mạng xã hội,
quang cảnh làng xóm khối phố và nền văn hóa nơi ta sinh sống…. Đó là lý do cổ
nhân nói ta chính là trung bình cộng của 5 người bạn thân. Đó là lý do mẹ Mạnh
Tử 3 lần chuyển nhà từ bãi tha ma, đến khu mua bán và cuối cùng là gần trường học
để giúp con khôn lớn thành người.
Cơn sang chấn chiến
tranh
Môi trường ngoại vi không những có thể tạm thời
thao túng những giá trị nền tảng, ăn sâu bén rễ, mà còn có thể thực sự thay đổi
chúng về mặt bản chất. Khi được khảo sát, ta thường đưa ra nhận định dựa trên
hoàn cảnh hiện tại chứ không thể bao quát được cả quá khứ và tương lai. Với mỗi
biến cố sự kiện của cuộc sống, thái độ của ta cũng thay đổi.
Trong trường hợp Ukraine, các yếu tố ngoại vi
khiến thái độ của họ thay đổi không chỉ là những sự kiện xảy ra với cường độ
lên xuống và tần số dàn trải như cuộc sống mỗi ngày. Cuộc đổ bộ của Nga là một
cơn sốc đột ngột, có sức tàn phá mãnh liệt, đánh vào cảm tính và trái tim, làm
chấn động mọi giác quan của một người bình thường.
Máu đổ và mất mát của chiến tranh khiến những
kẻ từng trung lập buộc phải chọn phe. Đó có thể là thiểu số những người gốc Nga
nay đã cảm nhận được sự kiên quyết của Putin và ngả hẳn về phía ông. Đó cũng là
những người từng có thái độ thân thiện với Nga nay chứng kiến sự khủng khiếp của
chiến tranh mà chuyển sang coi Putin là kẻ thù.
Một người Nga ở VN:
'Tôi yêu nước tôi nhưng xấu hổ vì lãnh đạo'
VIDEO :
‘Không phải tất cả người Nga đều ủng hộ cuộc chiến
này’
https://www.bbc.com/vietnamese/forum-60779298
Cơn sang chấn chiến tranh đương nhiên còn biến
những suy nghĩ cảm nhận từng được coi là quan trọng trước đây trở thành thứ yếu
và ngược lại. Cảm nghĩ khi được lấy ý kiến trong thời bình khác vô cùng với cảm
nghĩ khi xung quanh là khói bom và bàn tay đang đặt trên cò súng.
Một người Ukraine trước đây có thể căm ghét tổng
thống Zelensky, nhưng trước thực tế chiến tranh, người đó có thể tạm thời gạt bỏ
sự căm ghét đó qua một bên và hết lòng ủng hộ tổng thống. Tương tự, một thiểu số
ly khai gốc Nga ở miền Đông có thể đã cho rằng họ chỉ muốn phản đối chính quyền
Zelensky bằng phương pháp bất bạo lực, nhưng trước thực tế chiến tranh, người
đó có thể cho rằng bạo lực là điều cần thiết.
Cuối cùng, khảo sát có thể đo được một lát cắt
tạm thời của "tình cảm với Zelensky", nhưng không đo được "tình
yêu với Ukraine". Đối mặt với chiến tranh, "tình yêu với
Ukraine" chứ không phải "thái độ với Zelensky" mới trở thành động
lực để người dân cầm súng. Như vậy, khảo sát có thể thu thập thông tin, nhưng
không chắc đã là thông tin có vai trò quan trọng nhất.
Tổng thống Zelensky
thăm quân đội Ukraine đang chiến đấu với lực lượng Nga
Nghĩ một đằng làm một nẻo
Điểm yếu
thứ ba của phương pháp khảo sát là những chỉ số tạm thời của "thái độ"
thực ra không mấy tin cậy để dự đoán "hành động" của con người.
"Động
lực" là nguồn năng lực thôi thúc chúng ta làm bất kỳ điều gì trong cuộc đời,
từ những việc thường ngày như ăn uống đến những việc lớn như bảo vệ tổ quốc. Nếu
động lực là cỗ máy thì "cảm xúc" là năng lượng, là xăng dầu để chạy cỗ
máy ấy. Cả động lực (motivation) và cảm xúc (emotion) đều có cùng gốc latin là
"movere" hay "emovere", có nghĩa là một sức mạnh có khả
năng chuyển hóa, thôi thúc con người hành động.
Sự nghi ngờ
tính thực tế của khảo sát đến từ chính một guru của ngành quảng cáo tên là
David Ogilvy. Ông có câu nói nổi tiếng như sau: "Điểm yếu của khảo sát thị
trường là khách hàng cảm nhận một đằng nhưng suy nghĩ một nẻo, suy nghĩ một đằng
nhưng phát biểu một nẻo, và phát biểu một đằng nhưng lại làm một nẻo".
Cảm xúc là vũ khí
Vì cảm xúc
mới chính là nguồn cơn và động lực để con người thực sự hành động, những cuộc
khảo sát đã thất bại trong việc lồng bối cảnh cảm xúc vào những tờ phiếu trưng
cầu ý kiến. Tệ hơn, trường phái triết học kinh tế hiện nay coi con người như những
thực thể suy nghĩ logic (homo economicus) khiến phương pháp khảo sát trở thành
thước đo của khả năng lý tính, coi khả năng lý tính là nguyên lý của hành động.
Trong thực tế, con người là tổng hòa của lý tính và cảm tính. Và ở thời điểm
hành động, nhất là đối với những kẻ trung dung, cảm tính mới là cú hích lật bàn
cân quyết định.
Trong cuộc
chiến ta đang chứng kiến, cảm xúc của tinh thần dân tộc và lòng yêu nước là nguồn
tài nguyên mãnh liệt cho những người Ukraine chống lại Nga. Bất kể bạn ở phe
nào, thật khó có thể ngăn được cảm xúc khi nhìn thấy những phụ nữ cầm súng, những
em bé chế bom xăng, những người đàn ông cúi xuống hôn bụng bầu của vợ trước khi
lên đường. Thật khó có thể vô cảm khi xem video một cụ già mắng lính Nga:
"Cậu đến đây làm gì? Cậu hãy nhét những hạt hướng dương này vào túi đi, để
quốc hoa [của Ukraine] sẽ mọc lên nơi cậu ngã xuống".
Thứ tài
nguyên cảm xúc ấy trở nên mạnh mẽ khi có một "kẻ thù chung" bỗng
nhiên lộ rõ mặt mũi. Nó khiến những người trước kia không cùng hội cùng thuyền nay
bỗng dưng nắm tay trở thành một khối kết đoàn vững mạnh.
Với những
người Ukraine tin rằng Putin xâm phạm quyền tự quyết dân tộc của mình, "kẻ
thù chung" ấy là Nga. Với những người Nga tin rằng đất nước họ đang bị
phương Tây bắt nạt, "kẻ thù chung đó là NATO". Với chính NATO - một tổ
chức có phần bối rối về mặt danh tính khi khối cộng sản đã sụp đổ, nhưng vì cuộc
chiến này của Nga mà có thể lại có thêm lý do để "kẻ thù chung" có
tên là "độc tài, toàn trị" kết nối các thành viên và tiếp tục lớn mạnh.
Thủ
đô Hà Nội của Việt Nam vẫn có tượng đài Lênin ở Công viên Lênin, quận Ba Đình
Thậm chí,
cảm xúc "kẻ thù chung" đó cũng đúng với những người Việt mang trong
mình tình cảm không gì có thể lay chuyển với Nga hoặc Ukraine, vì thế mà mang mối
thâm thù sâu sắc với Mỹ hoặc Putin. Sự rủa sả cay độc ném vào cả Mỹ và Putin có
lẽ không đâu nặng nề như từ những người Việt, như di chứng của một giai đoạn lịch
sử chưa bao giờ thực sự sang trang.
Đáng lưu ý
là cũng có một số ít người không đánh đồng Liên Xô với Nga, không biến tình yêu
với Liên Xô thành tình yêu với Nga. Họ hiểu rằng thực phẩm và tiền trợ giúp từ
Liên Xô trong quá khứ cũng đến từ chính Ukraine - một vựa lúa giàu có và một
trung tâm kinh tế hàng đầu của Liên Xô cũ. Với những cá nhân này, tình cảm của
họ trước cuộc chiến ít có yếu tố chọn phe mà thường chỉ có sự đau khổ khi nhìn
hai kẻ họ từng yêu thương biến thành kẻ thù.
Như vậy,
liệu kết quả khảo sát có góp phần khiến cuộc chiến Ukraine không diễn ra nhanh
gọn như kế hoạch không? Chúng ta đương nhiên chưa có câu trả lời, bởi tất cả những
gì ta biết chỉ là thông tin tình báo và phỏng đoán. Tuy nhiên, nó giúp ta có một
giả thuyết sinh động về gót chân Asin của phương pháp nghiên cứu và phân tích
thị trường phổ biến nhất hiện nay.
Ví dụ có
tính giả thuyết ấy giúp ta hiểu rằng, khảo sát dù chi tiết đến đâu cũng chỉ là
một bức ảnh nhất thời, trong khi thực tế lại là một bộ phim sống động. Lý tính
dù có quyền uy đến đâu cũng chỉ là kẻ trị vì, trong khi cảm tính lại có sức mạnh
kinh thiên động địa của một cuộc cách mạng từ chính những người nô lệ luôn khao
khát tự do (Bangambiki Habyarimana).
------------------
PGS.TS
Nguyễn Phương Mai làm việc tại ĐH Khoa học Ứng dụng Amsterdam, Hà Lan, với
chuyên môn quản trị đa văn hoá kết hợp cùng kiến thức thần kinh não bộ
(neuroscience). Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả.
===============================================
CÁC
TIN KHÁC
Lư hương tượng Trần Hưng Đạo:
Niềm tin tiền nhân giữ an Sài Gòn
17 tháng 3
năm 2022
Tin
liên quan
·
TP.HCM: Thanh tra cán
bộ Sở LĐ-TB&XH nhận tiền từ quỹ vận động chống dịch Covid
·
Cô gái Ukraine gốc Việt
ở lại Kharkiv và 'Nhật ký chiến tranh
.
TP.HCM: Thanh tra cán bộ
Sở LĐ-TB&XH nhận tiền từ quỹ vận động chống dịch Covid
Lãnh đạo Sở
LĐ-TB&XH TP.HCM bị tố cáo sai phạm trong việc nhận tiền hỗ trợ từ quỹ vận động
chống dịch Covid-19.
17 tháng 3
năm 2022
.
Chiến tranh Ukraine:
Zelensky nói một tướng Nga thiệt mạng
Nhiều người
đang đặt câu hỏi vì sao các tướng lĩnh cấp cao của quân đội Nga lại ở gần chiến
tuyến như vậy.
17 tháng 3
năm 2022
.
'530 triệu USD để đổi người':
Hai người Anh được Iran trả tự do
Hai người
Anh, cũng mang quốc tịch Iran, được trả tự do sau khi chính phủ Anh đồng ý trả
khoản nợ 530 triệu USD cho Tehran.
17 tháng 3
năm 2022
.
Stalin: Nhà độc tài được
Putin và không ít dân Nga yêu thích
Dù gây nhiều
tội ác khủng khiếp thời ông lãnh đạo Liên Xô, Stalin vẫn được khá nhiều dân
Nga sùng bái và nay còn thành hình mẫu cho TT Putin.
17 tháng 3
năm 2022
.
Truyền thông VN 'đổi hướng',
mạng XH bàn về chiến sự ở Ukraine
Dù chậm
nhưng truyền thông chính thống ở Việt Nam đã thay đổi cách bình luận, đưa tin
về cuộc chiến của Nga tại Ukraine trong lúc cộng đồng mạng vẫn say sưa bàn về
chiến sự.
17 tháng 3
năm 2022
.
Nhật ký Ukraine -
Kyiv: “Sẽ rất đau lòng nếu tôi phải bỏ lại người thân ở đây”
16 tháng 3
2022
Các lực
lượng Nga đang tăng cường tấn công vào thủ đô Kyiv của Ukraine. Người dân ở các
tòa nhà chung cư cao tầng sống trong nỗi lo sợ bị bắn phá.
Hai người
phụ nữ trẻ sống trong các tòa nhà chung cư này gửi cho BBC nhật ký video.
Các cô nói
về thực tế mới phải sống trong chiến tranh, và quyết định khó khăn cho gia đình
để đảm bảo an toàn.
.
Cô gái Ukraine gốc Việt ở
lại Kharkiv và 'Nhật ký chiến tranh'
16 tháng 3
năm 2022
.
Thăm Kyiv, Thủ tướng Ba
Lan nói 'Mọi bạo chúa đều sẽ bị đào thải'
16 tháng 3
năm 2022
.
Liệu Nga có khả năng
thanh toán các khoản nợ?
16 tháng 3
năm 2022
.
Phân tích quân sự: Tướng Mỹ
Petraeus chê lính Nga 'yếu kém' ở Ukraine
16 tháng 3
năm 2022
No comments:
Post a Comment