Tờ PolitiFact (13-12-2016) gọi “lời nói dối ấn tượng
nhất năm 2016 là tin dỏm”. New York Times (17-11-2016) cho biết, một phát ngôn
viên của Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã chia sẻ trên Facebook bức ảnh
thi thể cô gái trẻ được tin là bị hiếp và giết bởi một tên buôn ma túy. Sự thật
là tấm ảnh có nguồn gốc ở Brazil. Nó được dùng để “minh họa” cho tính “đúng đắn”
của việc bắn giết vô tội vạ các đối tượng ma túy của Duterte. Cách đây không
lâu, hàng chục ngàn người sử dụng Facebook tại Philippines cũng chia sẻ câu
chuyện rằng NASA đã bầu chọn Duterte là “tổng thống giỏi nhất Hệ mặt trời”! Nhiều
người cho đó là thật!
Tại Indonesia, khi Joko Widodo tranh cử tổng thống
năm 2014, bỗng xuất hiện tin đồn ông là người Công giáo gốc Hoa và còn là cộng
sản chính cống. Tại quốc gia có tỷ lệ người đạo Hồi nhiều nhất thế giới như
Indonesia thì điều đó không thể chấp nhận. Widodo cuối cùng phải trưng ra hôn
thú để chứng minh ông không phải người Hoa và từng hành hương đến Mecca vào
ngay trước thời gian bỏ phiếu. Tại Colombia, “dân mạng” cũng từng thổi lên tin
đồn ca sĩ lừng danh Juanes phản đối một thương thuyết hòa bình với nhóm phiến
loạn lớn nhất nước này.
Sự phức tạp của vấn đề không chỉ là ý thức để có
“hành vi thông tin” đúng mực. Tin nhảm thậm chí được lợi dụng cho mục đích
riêng, đặc biệt trong chính trị. Nếu tin nhảm gây ảnh hưởng cho đối thủ thì người
ta không ngại gì lan truyền tin nhảm đó. Khi xuất hiện tin rằng người tổ chức
thăm dò chiến dịch tranh cử của Hillary Clinton, Joel Benenson, “viết bản ghi
nhớ bí mật miêu tả chi tiết cách tiêu diệt Hillary bằng việc thực hiện cuộc tấn
công phóng xạ nhằm làm gián đoạn tiến trình bỏ phiếu”, Roger Stone (cố vấn của
Trump) đã chia sẻ tức thì lên Twitter. Tin về việc John Podesta (nhà chiến lược
chiến dịch tranh cử của Hillary) “tham gia một nghi lễ bí ẩn trong đó ông uống
các chất dịch từ cơ thể”; hay tin Hillary “trả tiền” cho các đối tượng thăm dò
công chúng cũng được chính Trump chia sẻ lên Twitter (Washington Post
4-11-2016).
Với việc gần ½ người Mỹ trưởng thành đọc tin từ
Facebook, theo khảo sát Pew Research và Knight Foundation công bố ngày
26-5-2016, ảnh hưởng tin nhảm không phải không nghiêm trọng. Trong khi đó, cần
trung bình hơn 12 tiếng người ta mới có thể giải tỏa được “nghi án” tin đồn
(firstdraftnews, 6-5-2016). Như Joshua Benton, giám đốc Nieman Journalism Lab
cho biết (niemanlab.org,
9-11-2016), bản tin nhảm Giáo hoàng ủng hộ Donald Trump đã được hơn 868.000
chia sẻ trên Facebook trong khi bài báo nói rằng tin ấy là nhảm thì chỉ được
33.000 lượt share.
“Đây là bản tin thiên niên kỷ!” – một “bài báo” viết
trên WorldPoliticus.com. Trích
từ “nguồn FBI”, bài báo cho biết Hillary Clinton sẽ bị truy tố vào năm 2017 với
các tội liên quan xìcăngđan e-mail. Bài báo nhảm nhí lập tức được hơn 140.000
chia sẻ, bày tỏ cảm xúc và bình luận trên Facebook (BuzzFeed News 4-11-2016).
Ít người biết rằng nguồn tin nhảm này xuất phát từ tận Macedonia xa xôi, nơi có
hơn 100 website ủng hộ Donald Trump. Tại sao họ làm vậy? Chẳng có yếu tố chính
trị gì ở đây cả. Vấn đề là tiền. Họ lập ra website dỏm, viết tin nhảm câu view,
để được tiền quảng cáo của Google AdSense. Một “nhà báo mạng” Macedonia nói với
BuzzFeed News rằng anh ta kiếm được 5.000 USD/tháng hoặc có khi 3.000 USD/ngày!
Trong năm 2015, ngôi làng nhỏ Veles (45.000 dân) tại
Macedonia đã tung ra ít nhất 140 website chính trị Mỹ. Điều tra của BuzzFeed
News cho biết, hầu hết người lập website đều ở tuổi thiếu niên. Chúng láu cá
trong việc xào nấu và chế biến tin giật gân. Một bài viết trên ConservativeState.com ghi:
“Hillary Clinton (vào) năm 2013: (từng nói) “Tôi muốn thấy những người như
Donald Trump lãnh đạo. Họ trung thực và không thể bị mua chuộc”. Chỉ trong một
tuần, “bài báo” này được 480.000 chia sẻ trên Facebook. Trong khi đó, một bài
viết New York Times về việc Trump tuyên bố mất 916.000 USD trong thu nhập 1995
chỉ được nhận 175.000 phản ứng trên Facebook trong suốt một tháng.
Một phóng sự New York Times (25-11-2016) cho biết
thêm, một số nguồn từ các quốc gia khác cũng có “phong trào” lập website ủng hộ
Donald Trump để kiếm tiền. Một tin đồn từng lan truyền rộng rằng Barack Obama sẽ
qua Canada sống nếu Trump đắc cử đã được xì ra từ “The Burrard Street Journal”
của John Egan tại Vancouver (Canada). Một nguồn tào lao khác gây đình đám không
kém thì xuất phát từ Beqa Latsabidze, sống ở Tbilisi (Georgia), sinh viên khoa học
máy tính. Công việc của Latsabidze là “cắt và dán”, thỉnh thoảng trộn lẫn với
tin thật hoặc đơn giản hơn là sao chép từ các nguồn tầm xàm trong đó có nguồn của
John Egan, người từng định kiện Latsabidze tội… “vi phạm bản quyền”!
“Trung tâm tin tức” Latsabidze là căn hộ hai phòng
thuê mà đương sự ở chung với em trai. Họ chẳng quan tâm gì đến chính trị Mỹ. Tiền
thôi! Thoạt đầu họ lập trang walkwithher.com,
chuyên ủng hộ Hillary Clinton, với bài vở xào nấu từ báo Mỹ. Khi trang
walkwithher cùng một số trang khác ủng hộ Hillary bị thất bại, họ chuyển sang ủng
hộ Trump. Vài bài viết là thật nhưng chủ yếu là giả, chẳng hạn một bản tin nói
rằng “Chính phủ Mexico tuyên bố sẽ đóng cửa biên giới với Mỹ nếu Trump đắc cử tổng
thống”. Dữ liệu khảo sát của Buzzfeed cho biết, đó là bản tin xạo đứng thứ ba
trong danh sách tin nhảm được lan truyền nhiều nhất trên Facebook từ tháng 5 đến
tháng 6-2016. Thời điểm kiếm được khá nhất của Latsabidze là khi xuất hiện bản
tin Mexico đóng cửa biên giới. Đương sự “vô mánh” được khoảng 6.000 USD.
Kỹ thuật của Latsabidze là tạo ra loạt trang
Facebook giả để kéo link vào các website chính của mình, trong đó có trang một
cô gái xinh đẹp tên Valkiara Beka. Latsabidze chẳng giấu giếm khi tiết lộ
“Valkiara Beka” chính là mình! Để câu view, Latsabidze chỉ đăng tin giật gân,
chẳng hạn một bài ngày 17-11 có hàng tít: “Vụ này rất to, rất to: Putin vừa
tung ra trát bắt quốc tế nhằm vào George Soros!”. Có những bản tin trộn giả với
thật, chẳng hạn tin “Hillary đang hấp hối giờ chỉ muốn nằm cuộn lại và không
bao giờ bước ra khỏi nhà lần nữa sau khi thất cử”. Trong thực tế, sau ngày bầu
cử, Hillary có nói bây giờ bà chỉ muốn nằm nhà đọc sách.
Như tác giả Ilya Lozovsky viết trên Foreign Policy
(18-11-2016), vấn đề quan trọng là cần giáo dục truyền thông trong nhà trường
và phải dạy cho học sinh từ nhỏ giúp phân biệt được nguồn đáng tin với nguồn lập
lờ. “Sẽ không có tự do cho một cộng đồng trong đó thiếu những phương tiện phát
hiện dối trá” – Ilya Lozovsky trích lời nhà báo Walter Lippmann (1889-1974),
người được xem là cha đẻ của báo chí hiện đại.
Cách đây 31 năm, trong quyển “Amusing Ourselves to
Death”, nhà phê bình truyền thông Neil Postman nói, bản chất hoàn cảnh sẽ quyết
định thông điệp mà nó truyền tải. Postman lo ngại sự phát triển truyền hình sẽ
biến những vấn đề bàn luận nghiêm túc thành trò giải trí. Bây giờ, như Ilya
Lozovsky nhận xét, truyền thông xã hội đang “nguyên tử hóa” các ý kiến thảo luận.
“Chúng ta chia sẻ những câu chuyện chứa tín hiệu và củng cố “bản thể bộ lạc” của
chúng ta, chứ không phải những điều dẫn đến việc đòi hỏi phải suy nghĩ thấu
đáo” – Ilya Lozovsky nói.
Câu chuyện cho thấy cuộc khủng hoảng truyền thông từ
tin đồn xuất phát từ mạng xã hội đang lan tràn khắp nơi. Tại Việt Nam, tin đồn
chưa bao giờ là chuyện mới mẻ. Thậm chí người ta còn chuyên nghiệp hóa kỹ thuật
tạo thông tin và đưa nó vào “vùng xám thông tin” để tạo tâm lý nửa tin nửa ngờ
tác động lên đám đông cho mục đích gì đó. Một “anh Lực” cách đây vài năm là một
sản phẩm như vậy.
______
Mời xem lại thông tin cha con tướng Michael Flynn sử
dụng Twitter, tung tin đồn bà Hillary Clinton dính dáng đến những vụ rửa tiền
và liên hệ tình dục với trẻ em: An ninh quốc gia và sự lạm quyền của tướng Michael T. Flynn
– Người được Donald Trump bổ nhiệm làm Cố vấn An ninh Quốc gia (BS).
No comments:
Post a Comment