Thứ Hai, ngày 21 tháng 4 năm 2014
Là người Duy Ngô Nhĩ sống tại Trung Quốc chưa bao
giờ là một điều tốt đẹp cả. Người ta thường mặc nhiên xếp bạn vào loại
« đầu trộm đuôi cướp » hay « khủng bố ».
Sau vụ tấn công đẫm máu hôm 1/3 làm cho 29 người
chết ở nhà ga Côn Minh, Vân Nam - bị một nhóm người Duy Ngô Nhĩ dùng kiếm chém
giết - Abdu, một người Duy Ngô Nhĩ sống ở Dali, thành phố du lịch nổi tiếng của
tỉnh này, đã bị công an trục xuất ra khỏi nhà, theo yêu cầu của chủ nhà. Anh
chỉ được quay lại mái nhà xưa nhờ phong trào vận động rầm rộ của cư dân mạng
Trung Quốc, cả người Hán lẫn người Duy Ngô Nhĩ. Công an thậm chí còn phải đưa
ra lời xin lỗi.
Cũng giống như Abdu, những kẻ khủng bố ở nhà ga Côn
Minh, đến từ vùng đất tự trị Tân Cương ở cực tây Trung Quốc, vùng Trung Á hẻo
lánh. Theo chính quyền Vân Nam, họ đã đi xuyên qua đất nước để tấn công vào một
tỉnh nằm kề Đông Nam Á, sau khi thất bại trong việc vượt biên để tham gia đội
ngũ thánh chiến quốc tế.
Các
vết thương còn hở miệng sau cuộc nổi dậy ở Urumqi năm 2009
Là hiện thân của khủng bố mù quáng với tất cả sự
khủng khiếp của nó, vụ tấn công trên làm khơi lại ở Trung Quốc các vết thương
còn hở miệng trong các vụ nổi dậy tại Urumqi năm 2009. Các cuộc biểu tình của
người Duy Ngô Nhĩ tại thủ phủ Tân Cương đã diễn biến thành cuộc tàn sát người
Hán, tiếp theo là đàn áp tàn bạo, làm cho gần 200 người chết. Bắc Kinh
thấy sự kiện này chứng minh cho luận điểm của mình : cần khẩn cấp chiến
đấu chống lại « ba lực lượng khủng bố, ly khai và cực đoan tôn
giáo », bằng cách áp đặt cho người Duy Ngô Nhĩ chế độ giám sát cao độ.
Tuy vậy ngay từ năm 2007, nhà trí thức Trung Quốc
Vương Lực Hùng (Wang Lixiong), một trong những người hiếm hoi từ nhiều năm qua
tìm hiểu vấn đề Duy Ngô Nhĩ, đã cảnh báo trong tác phẩm « Trung Quốc
phương Tây của tôi và Đông Thổ của bạn », rằng chính sách
« chống ly khai » của đảng Cộng sản không ngừng « làm tăng
thêm căng thẳng chủng tộc », khi biến Hán tộc thành những người canh
giữ một dân tộc con tin. Vương Lực Hùng đã cho lưu truyền một trích đoạn dài
của cuốn sách - bị cấm xuất bản tại Trung Quốc, trên các blog.
Đối
với ông, vùng này đang trong tình trạng bị « Palestine hóa »,
tức « huy động tổng lực của cả một dân tộc » chống đối lại kẻ
chiếm đóng, trong khi một số người Hán sẵn sàng tiến đến cả việc « diệt
chủng » để bảo vệ chủ quyền Trung Quốc tại Tân Cương. Và nhà văn dự
báo Tân Cương « sẽ trở thành một Checnya mới ».
Khi xuôi ngược Tân Cương như chúng tôi đã thực hiện,
ba tuần lễ trước khi xảy ra vụ tấn công ở Côn Minh, người ta nhận thấy sự bất
bình lộ rõ như thế nào, cũng như sự căng thẳng tại vùng đất rộng gấp ba lần
nước Pháp. Hiện nay ở Tân Cương có khoảng 10 triệu người Duy Ngô Nhĩ, chiếm 45%
dân số, còn người Hán là 40%. Trong khi đó vào đầu thập niên 50, Hán tộc chiếm
chưa đến 10%.
Chính tại các thành phố phía nam Tân Cương, bị kiểm
soát bởi những toán công an trang bị tận răng, tình hình hoàn toàn không còn êm
ả chút nào. Trong chuỗi ốc đảo viền quanh sa mạc Taklamakan, người Duy Ngô Nhĩ
chiếm 90% dân số và truyền thống khiến họ chống đối lại. Tại Hòa Điền
(Hotan), một bác sĩ người Hán trẻ tuổi, mà người ông đã định cư ở Tân Cương
cùng với Giải phóng quân từ năm 1949, đã cảm nhận thấy quan hệ đã xấu đi giữa các
cộng đồng từ năm 2009 : ngờ vực tăng lên, các nhà buôn người Hán đôi khi
bị tấn công.
Anh nói : « Chúng tôi biết sẽ có một điều
gì đó xảy ra, vì các bạn bè trong ngành công an nói cho biết nên tránh những
nơi nào ». Nhưng sự thiếu minh bạch và thói quen « giấu
nhẹm các sự cố » của chính quyền Trung Quốc khiến người ta tha hồ đồn đại.
Cha của anh, một cán bộ đảng về hưu, ca ngợi mức sống được nâng cao nhờ chính
sách phát triển của chính phủ. Hòa Điền nhận được trợ cấp của Bắc Kinh, theo
một chương trình đỡ đầu giữa các thành phố lớn và các vùng ở Tân Cương, được
đưa ra cách đây hai năm.
« Thành
phố này dành cho người Trung Quốc, ở đây ai có tiền mà mua ? »
Nhưng các dự án mới càng tham vọng, thì người Duy
Ngô Nhĩ càng nhìn với cặp mắt nghi ngờ. Ở Sa Xa (Yarkand), một ốc đảo khác của Con đường tơ
lụa ngày xưa, được biết tiếng với đền thờ Hồi giáo Altun dựng lên trong thời kỳ
Qarakhanides trị vì vào thế kỷ X, một thành phố đã mọc lên xung quanh nhà ga
mới. Tại đây, việc xóa bỏ thế cô lập là hoàn toàn mới mẻ, từ khi khai trương
tuyến đường sắt Hòa Điền – Khách Thập (Kashgar) năm 2011. Con đường xe lửa
khiến Sa Xa trở nên trong tầm với của những người nhập cư – hàng triệu người
Trung Quốc ở nông thôn sẵn sàng phiêu lưu đến nơi nào có việc làm.
Chúng tôi gặp một gia đình ở Trùng Khánh thuộc miền
trung tiễn người bà đến ăn Tết âm lịch lên tàu. Trước những dãy tòa nhà nối
tiếp, trung tâm thương mại và các cửa hàng hãy còn trống rỗng, Abdulaziz, một
người Duy Ngô Nhĩ ở Sa Xa đăm chiêu : « Chắc chắn thành phố này
dành cho người Trung Quốc, chứ ở đây ai có tiền mà mua ? ». Một
trụ sở công an hoành tráng sừng sững sau một hàng rào vững chắc. Cơ quan công
an này hôm 30/12/2013 đã bị tám người tấn công, tất cả đều thiệt mạng khi công
an phản kích.
Hành động mang tính chính trị hay là một sự trả
thù ? Nhiều vụ bố ráp của công an đã diễn ra kể từ mùa thu 2013 tại các
vùng nông thôn xung quanh, với cái cớ là phá hủy các cơ sở khủng bố, đã làm cho
mấy chục người chết. Theo một nguồn thạo tin, các địa phương ở Tân Cương nay được
bố trí những nhóm đặc nhiệm vũ trang của công an huyện Khách Thập, đơn vị cấp
trên của Sa Xa, với 500 công an viên trong đó có 200 người Duy Ngô Nhĩ.
Được điều đến tăng cường mỗi khi có một sự cố xảy ra
dù nhỏ, lực lượng đặc biệt này có nhiệm vụ đàn áp, và có nguy cơ cả họ hàng,
người thân của nghi can cũng trở thành nạn nhân. Cộng đồng người Duy Ngô Nhĩ ở
nước ngoài gọi đây là những vụ giết người không cần luật lệ. Tại Sa Xa, ngay cả
việc tập hợp lại nhà người này, người kia cũng trở thành khả nghi. Thế mà theo
truyền thống ở đây, trong những ngôi nhà với mảnh sân có những bậc thềm cao,
người ta quen sưởi ấm từ nền nhà vào mùa đông và ngồi xổm bàn luận với nhau về
tục lệ và tín ngưỡng.
Ở khắp nơi, những phụ nữ trùm khăn choàng đến nửa
người bị yêu cầu phải bỏ khăn ra. Một người Duy Ngô Nhĩ ở Sa Xa đã chứng kiến
cảnh các thành viên ủy ban xã đến khám xét nhà, thuyết giáo dài dòng cho
người chị dâu vì cô này mang khăn choàng. « Anh tôi không đồng ý. Họ
bắt đầu to tiếng, và hai nữ thanh tra viên đã quay lại với hơn một chục công
an. Tôi quen người đội trưởng, chúng tôi đã thảo luận với nhau và chỉ có một
công an lục soát nhà mà thôi. Ai biết được nếu không quen, thì điều gì sẽ xảy
đến ? ».
Anh nêu ra trường hợp một vụ bố ráp lấy cớ là chống
khủng bố hồi tháng 12, tại huyện Sơ Phụ (Konasheher) bên cạnh. Một vụ đụng độ
đã nổ ra do ủy ban xã đến khám xét một căn nhà, hai viên chức công an bị hạ
sát, và hậu quả là 14 người trong cùng một gia đình đã bị bắn hạ, trong đó có
nhiều phụ nữ.
Cộng đồng Duy Ngô Nhĩ lưu vong biểu tình phản đối khi Tập Cận Bình
đến Berlin, 28/03/2014
« Điều
duy nhất kết hợp chúng tôi là Hồi giáo »
« Tân Cương tự giải thích cái tên với vị trí
địa lý của mình : có những dãy núi, một sa mạc mênh mông, những ốc đảo nằm
cách rất xa nhau » - một doanh nhân ở Sa Xa đã
từ bỏ sự nghiệp nghiên cứu khi từ nước ngoài đi du học về đã bị tịch thu đồ án,
kể lại. « Tất cả đã tạo ra văn hóa và bản sắc rất khác biệt. Điều duy
nhất kết hợp chúng tôi lại, đó là Hồi giáo ». Một Hồi giáo sunnit phái
hanéfite, một hệ phái qua nhiều thế kỷ được biểu hiện mọi truyền thống nguyên
thủy.
Là « Ngã tư Âu Á », theo cách nói của nhà
sử học Mỹ chuyên về Tân Cương James Millward, tại vùng này đã diễn ra nhiều
phong trào thánh chiến và nổi dậy từ khi bị đế chế nhà Thanh sáp nhập lần đầu
tiên vào năm 1884. Nơi đây cũng hiện diện hai nước cộng hòa độc lập trong thời
gian giữa hai cuộc chiến, và xã hội này chịu ảnh hưởng bởi nhiều luồng tư tưởng
cấp tiến và hiện đại từ Thổ Nhĩ Kỳ và Liên Xô, trước khi một Trung Quốc cộng
sản lên ngôi. Cuối cùng, một cộng đồng lưu vong quan trọng ngày nay được cấu
thành xung quanh vấn đề bảo vệ nhân quyền, theo kiểu Tây Tạng.
Trên các mạng xã hội, tại Sa Xa hồi tháng Hai, có
hai cái tên liên tục được nhắc đến, và chẳng liên quan gì đến Hồi giáo. Đó là
Ilham Tohti, giảng viên đại học người Duy Ngô Nhĩ ở Bắc Kinh, người đã kêu gọi
tôn trọng các quyền của dân tộc mình với tư cách là công dân Trung Quốc. Nhân
vật thứ hai là Abduweli Ayup, một nhà ngôn ngữ học sau khi du học ở Mỹ đã trở
về Sa Xa để thành lập – một cách hợp pháp – một trường dạy tiếng Duy Ngô Nhĩ.
Cả hai đều bị bỏ tù và đang chờ ngày ra tòa, người thứ nhất vì tội « ly
khai », người thứ hai vì tội « quyên góp bất hợp lệ ».
Nhà nghiên cứu nay trở thành doanh nhân nhận
xét : « Xã hội Duy Ngô Nhĩ giống như một cơ thể bệnh hoạn. Người ta thu mình lại trong gia đình hay một nhóm
bạn hữu tin cậy, vì tình tương thân tương ái đã bị phá vỡ. Ngay cả zakat – tiền để cho người nghèo theo tinh thần Hồi giáo – cũng
trở nên đáng ngờ : phải được ủy ban xã duyệt ».
Nhà nghiên cứu Rémi Castets, một trong những chuyên
gia Pháp về Tân Cương cho rằng : « Chính quyền Trung Quốc sợ các
khuôn mặt như Tohti và Ayup đặt mình vào vị trí nhà thương thuyết cho việc hiện
đại hóa Tân Cương, còn hơn là những kẻ khủng bố thô bạo. Nhưng họ cũng bị sập
bẫy của cái lô-gic không muốn mở ra bất kỳ không gian tự do nào : càng
khóa chặt thì một số thanh niên Duy Ngô Nhĩ lại càng có xu hướng trở nên cực
đoan ».
Những người cộng sản quản lý Tân Cương với chủ nghĩa
thực dụng tột độ : họ truy diệt các dấu hiệu và tập tục để tấn công vào sự
quay lại với tôn giáo, không cấp hộ chiếu cho người Duy Ngô Nhĩ để tránh khuynh
hướng thánh chiến đang hiện hữu ở ngoại quốc. Và từ chối dành cho người Duy Ngô
Nhĩ mọi sự bình quyền với những người Trung Quốc khác.
Ngay trước vụ Côn Minh, việc một sự cố dù rất nhỏ
cũng bị xếp loại khủng bố hay ly khai, đã gây ra tâm trạng sợ hãi tại Trung
Quốc, và một loại chủ nghĩa phân biệt chủng tộc về mặt an ninh. Đáng tiếc là
trường hợp Abdu, người Duy Ngô Nhĩ ở Dali bị trục xuất rồi lại được trở về nhà,
có nguy cơ sẽ mãi là một ngoại lệ.
-------------------------------------------------
Thân xác của một cuộc Cách mạng (Đoan Trang)
No comments:
Post a Comment