Robert
D. Kaplan
Người dịch: Trà
Điêu (blog Xuyên Sơn)
Chủ Nhật, ngày 13 tháng 4 năm 2014
Chủ Nhật, ngày 13 tháng 4 năm 2014
Giới
thiệu :
Robert D. Kaplan là Trưởng nhóm phân tích địa chính
trị của Stratfor, một Công ty phân tích thông tin toàn cầu tư. Ông là tác giả
của mười lăm tựa sách về bang giao quốc tế và du lịch, như Cuộc báo thù của
địa lý: những gì bản đồ nói với chúng ta về các xung đột sắp tới và trận chiến
chống lại định mệnh; Cơn gió mùa: Ấn Độ Dương và tương lai của sức mạnh Hoa Kỳ,
Những bóng ma Balkan: chuyến du hành qua lịch sử, và Chính trị chiến binh: tại
sao quyền lãnh đạo đòi hỏi một tính cách Pagan.
Ông đã từng làm phóng viên quốc tế cho The Atlantic
gần ba thập kỷ. Vào năm 2011 và năm 2012 ông được nêu tên trên tập chí Foreign
Policy như một trong số 100 nhà tư tưởng của thế giới.
Từ 2009 đến 2011 Kaplan tham gia vào Hội đồng Chính
sách Quốc phòng của Lầu Năm góc, được chỉ định bởi Bộ trưởng Quốc phòng Robert
Gates. Từ 2008 ông là nghiên cứu sinh cao cấp tại Trung tâm An ninh Tân Hoa Kỳ
tại Washington. Từ 2006 đến 2008 ông là Giáo sư thỉnh giảng đặc biệt Thế hệ
1960 của Học viện Hàng hải Hoa Kỳ tại Annapolis.
Quyển sách Chảo dầu tại Châu Á – Biển Đông và
sự kết thúc của một Thái Bình Dương ổn định (Asia’s Caudron – The South China
Sea and the End of a Stable Pacific) của ông xuất bản đầu năm 2014.
Sách gồm 8 chương, trong đó tác giả dành riêng Chương III để đề cập
đến Việt Nam, mối quan hệ lịch sử với Trung Quốc và những nhìn nhận của người
Việt Nam về mối quan hệ đó, về mối đe dọa của một Trung Hoa đang tìm cách
khuynh loát cán cân quyền lực trong khu vực và đặc biệt về quan điểm bảo
vệ chủ quyền Biển Đông, bảo vệ nền tự chủ quốc gia của Việt Nam.
Xin được giới thiệu phần dịch của chương nói về Việt
Nam.
------------------------------------
Robert
D. Kaplan
Ảnh hưởng của Hà Nội là đáng để suy nghĩ: những gì
thủ đô của Việt Nam đạt được tại thời điểm, tự thân nó là tiến trình của lịch
sử. Tôi không hàm ý là lịch sử đơn thuần đã là một định mệnh nào đó, đã được
xác định trước do vị trí địa lý, hình thành nên các triều đại và các cuộc nổi
dậy kế tiếp nhau, tuy nhiên lịch sử là tổng hòa của các hành động dũng cảm đơn
lẻ và những toan tính không ngừng nghỉ. Những bản đồ, đồ họa và một số lớn bia
đá tại Bảo tàng Lịch sử đã dành để kỷ niệm cho những cuộc kháng chiến gian nan
của Việt Nam chống lại các triều đại Tống, Minh và Thanh của Trung Hoa vào các
thế kỷ XI, XV và XVIII: cho dù Việt Nam đã từng bị sát nhập vào Trung Hoa cho
đến thế kỷ X, đặc tính chia tách về mặt chính trị với đế chế Trung Hoa (Middle
Kingdom) từ lâu đã là một điều kỳ diệu mà không lý luận nào trong quá khứ có
thể biện giải đầy đủ.
Một số nhiều hơn các bia dựng từ hậu bán thế kỷ XV ở
Văn miếu, đã sâu sắc ghi giữ lại tên tuổi và đóng góp của tám mươi hai học giả
tiền nhân, vượt lên trên sự lãng quên. Trên thực tế, đó là một ấn tượng đặc
biệt về hình dung lịch sử của Việt Nam. Sự thâm trầm và náo nhiệt của Đền Ngọc
Sơn (xây dựng để ghi nhớ chiến thắng trước nhà Nguyên Trung Hoa vào thế kỷ
XIII), với bức tượng Phật uy nghi sơn son thếp vàng mờ trong khói trầm, bao
quanh bởi một hồ nước mờ sương và rậm lá, là sự dọn chỗ về mặt tâm linh cho một
ngôi lăng Hồ Chí Minh chân phương hơn. Hồ, một trong những nhân vật nhược tiểu
vĩ đại của thế kỷ XX, và là một trong những nhà thực dụng vĩ đại nhất lịch sử,
đã hợp nhất chủ nghĩa Mác, tư tưởng Khổng giáo và tinh thần quốc gia vào chung
thành một thứ vũ khí chống lại người Trung Quốc, người Pháp và người Mỹ; là nền
tảng thành công trong các cuộc kháng chiến của Việt Nam chống lại ba đế quốc
mang tầm vóc toàn cầu. Tượng mạ vàng như Phật của ông được đặt khắp các phòng
hội nghị tại thủ đô này. Lăng của ông ta nhô cao giữa những ngôi nhà và
nhà thờ kiểu Âu châu đã xưa hàng thế kỷ, nơi từng là đầu não chính trị của Đông
Dương thuộc Pháp, một xứ phụ thuộc không chắc chắn mà Paris đã cố sức và quyết
liệt nắm lại sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, dẫn đến cuộc chiến tranh chống
lại người Việt mà đỉnh điểm của nó là một sự kiện quá bẽ bàng cho người Pháp:
Trận Điện Biên Phủ năm 1954.
Đông Dương thuộc Pháp bao gồm cà Lào và Campuchia,
nhưng với chỉ Hà Nội là đầu não chính trị và Sài Gòn là thủ phủ thương mại.
Việt Nam đã thống trị Đông Dương, nói cách khác, điều đó đã dẫn đến chỗ các lực
lượng Thái và Khơ me đôi khi có các mối liên kết ít ỏi với Trung Hoa để chống
lại sức mạnh của Việt Nam. Trên thực tế, khi mà Hoa Kỳ bảo hộ cho một Nam Việt
Nam độc lập chống lại Phía Bắc cộng sản, thì sự thống nhất của Việt Nam dưới
chế độ cộng sản và thất bại của người Mỹ đã minh họa cho một mối đe dọa lớn hơn
rất nhiều cho Trung Hoa hơn là cho Hoa Kỳ. Đó là một dấu ấn cho động lực Việt
Nam trong khu vực.
Bên dưới những công trình kiến trúc kiểu Pháp là
cuộc đấu tranh mới nhất mang tính sử thi chống lại định mệnh của lịch sử: những
khu phố thương mại Hà Nội ồn ào náo nhiệt, với hàng đoàn xe máy - người lái ô
tô ngồi nhắn tin điện thoại di động khi tắc đường – những mặt tiền mới đầy vẻ
hiện đại chen lấn với những gian hàng cũ kỹ ngay kế bên. Đó là cái không gian
mua bán tiền tư bản, với hàng cà phê khắp nơi – mỗi hàng là một kiểu cách và
bài trí riêng biệt – cung cấp những món cà phê thuộc hàng ngon nhất thế giới,
và vẫn chưa có Starbucks hiện diện ở đây. Hà Nội, với bề dày lịch sử của nó,
lại không có những bảo tàng ngoài trời như những thành phố lớn tại Châu Âu. Nó
vẫn còn trong một tiến trình vụng về để trở thành, và vẫn gần gũi với sự hỗn
loạn rối rắm của Ấn Độ hơn là sự cằn cỗi khó gần của Singapore. Người Việt Nam
đang dò dẫm tìm hướng đi vào thế giới hiện đại, vì lợi ích đầy hứa hẹn của bản
thân họ và gia đình, nhưng cũng phải làm sao để bảo toàn sự độc lập của mình
trước một Trung Hoa cũng có động lực ngang bằng.
Hà Nội, như từ thời cổ xưa, là một thành phố đầu não
của những tính toán chính trị: sự nổi lên thời gian gần đây của thành phần
trung lưu đầy tiềm năng – nước đông dân thứ mười ba thế giới – với một bờ biển
dài ngay tại ngã tư đường của nhiều tuyến hàng hài quan trọng và gần với những
nguồn năng lượng dự trữ ngoài khơi. Việt Nam là “vai diễn chính” của Đông Nam Á
trong cuộc tranh chấp tại Biển Đông, đã tuyên bố chủ quyền của mình đối với cả
hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, “trên cơ sở cứ liệu lịch sử có ít nhất là
từ thế kỷ XVII”, theo các nhà nghiên cứu Clive Scholfield và Ian Storey.
“Nếu Trung Quốc cản trở được Việt Nam, họ sẽ chiếm được Biển Đông,” một
quan chức cấp cao chính phủ Hoa Kỳ nói với tôi như vậy. “Malaysia đã buông tay,
Brunei đã giải quyết những vấn đề của họ với Trung Quốc, Indonesia không xác
định rõ ràng lập trường của mình trong vấn đề này, Philippines không có nhiều
lá bài để đi ngoại trừ những phản ứng quyết liệt và tuyên bố kích động,
Singapore có khả năng nhưng quy mô lại nhỏ bé”.
Tất cả đổ dồn lên Việt Nam, nói một cách khác.
Bước đi của Việt Nam tại thời khắc này đang là những
bước đi chậm. Ngô Quang Xuân, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Quốc hội, đã nói
với tôi trong một cuộc trao đổi kéo dài nhiều tuần lễ, rằng, năm tháng mang
tính then chốt đối với nước Việt Nam mới không phải là năm 1975, khi Nam Việt
Nam bị Miền Bắc cộng sản thôn tính; mà là năm 1995; khi quan hệ được bình
thường hóa với Hoa Kỳ và cũng là khi Việt Nam gia nhập ASEAN, và bước vào một
thỏa ước “khung” với Liên minh Châu Âu. “Chúng tôi hội nhập với thế giới, nói
một cách khác.” Ông thừa nhận rằng trước khi đi đến những quyết định đó, “chúng
tôi đã có những cuộc tranh luận quyết liệt trong nội bộ.” Sự thật là, cho dù
liên tiếp chiến thắng trước người Pháp và người Mỹ, những người cộng sản Việt
Nam, như những viên chức của họ giải thích với tôi trong một loạt những cuộc
trao đổi kéo dài nhiều tuần, thì sau đó họ vẫn tiếp tục cảm thấy thua kém.
Hãy ghi nhận: Việt Nam đã tiến chiếm Cambodia vào
năm 1978, giải phóng đất nước này thoát khỏi cơn điên diệt chủng dưới chế độ
Khơ-me Đỏ của Pol Pot. Cho dù cuộc tiến chiếm là một hành động mang tính hiện
thực chủ nghĩa thật lạnh lùng - do Khơ-me Đỏ thân Trung Quốc đã đại diện cho sự
de dọa mang tính chiến lược đối với Việt Nam – thì những hệ quả của nó lại mang
tính nhân bản tích cực rộng lớn và sâu sắc. Tuy nhiên, chính vì hành động mấu
chốt mang tính nhân từ đó mà Việt Nam thân Liên Xô đã bị cấm vận bởi một liên
minh thân Trung Quốc bao gồm cả Hoa Kỳ, mà kể từ chuyến đi của Tổng thống Nixon
năm 1972 đến Trung Quốc, đã ngả về hướng Bắc Kinh. Năm 1979, Trung Quốc chính
họ cũng đã xâm lấn Việt Nam, nhằm giữ chân không cho Việt Nam tiến quân vượt
qua Cambodia vào Thái Lan. Trong khi đó, Liên bang Xô viết đã không bước đến
trợ giúp cho đất nước nằm trong tầm ảnh hưởng của mình ở Hà Nội. Việt Nam đã
trơ trọi về mặt ngoại giao, sa vào một vũng lầy tiêu hao sinh lực tại Cambodia,
oằn lưng bởi sự đói nghèo cùng cực, chủ yếu do chính sách quân sự hóa. Thăm Hà
Nội vào những năm 1970, Thủ tướng Singapore khi đó là Lý Quang Diệu đã viết,
ông phát hiện ra rằng các nhà lãnh đạo Việt Nam là “không thể chịu đựng được”,
hãnh diện tự cho họ như là “những người Phổ” ở vùng Đông Nam châu Á. Nhưng sự
tự cao, như những nhà lãnh đạo Việt Nam nói với tôi, đã kéo dài không lâu. Qua
những lần thiếu thực phẩm nghiêm trọng và sự sụp đổ của Đế chế Xô viết những
năm 1989-1991, Việt Nam cuối cùng đã rút quân khỏi Cambodia. Việt Nam đã trở
nên không còn bạn bè – chiến thắng người Mỹ đã thành một ký vãng xa xôi. “Cảm
giác chiến thắng trong cuộc chiến đó luôn bị lắng xuống vì đã không bao giờ có
được sự yên bình,” một nhà ngoại giao Việt Nam giải thích.
“Người Việt Nam không quên về cuộc chiến với Hoa Kỳ
những năm 1960-1970,” một nhà ngoại giao Phương Tây nói với tôi. “Huống hồ là,
một vài thế hệ người Mỹ vẫn còn nằm trong vũng lầy của thời gian.” Người Việt
Nam không quên rằng hai mươi phần trăm đất nước họ không thể ở được hoặc do bom
mìn Mỹ còn chưa được rà phá hết; hoặc vì tác động của chất độc màu da cam,
không thứ gì có thể sinh sôi được trên phần đất đai đáng kể đó. Có đến ba phần
tư người Việt Nam ra đời sau “Kháng chiến chống Mỹ”, như họ gọi – để phân biệt
với những cuộc đấu tranh mà họ tiến hành trước và sau đó. Và thậm chí một tỷ lệ
người còn nhiều hơn không có bất cứ ký ức gì về cuộc chiến đó.
Các sinh viên và viên chức trẻ tuổi tôi gặp tại Học
viện Ngoại giao, một nhánh trực thuộc của Bộ Ngoại giao, còn thoát ra được khỏi
cuộc Kháng chiến chống Mỹ hơn là những đứa trẻ của giai đoạn bùng nổ sinh đẻ
sau Chiến tranh Thế giới thứ hai. Tại một hội trường địa phương – nơi thường
diễn ra những cuộc gặp gỡ mà họ dành cho tôi, trên thực tế, họ đã phê phán Hoa
Kỳ nhung không có gì liên quan đến chiến tranh. Họ đã bực bội trước việc Hoa Kỳ
không hề can thiệp với Trung Quốc vào năm 1990 khi Bắc Kinh đe dọa chủ quyền
của Philippines đối với Đá Vành Khăn thuộc Quần đảo Trường Sa tại Biển Đông; và
với việc Hoa Kỳ không gắn kết về mặt kinh tế và ngoại giao với Myanmar nhiều
hơn trước năm 2011, để có thể ngăn chặn đất nước này trở thành vệ tinh của Bắc
Kinh. Một sinh viên tổng kết: “Sức mạnh của Hoa Kỳ là cần thiết cho nền an ninh
của thế giới.” Thật vậy, các sinh viên và viên chức kế tiếp nhau sử dụng thuật
ngữ “cân bằng sức mạnh [với Trung Quốc]” để miêu tả Hoa Kỳ. “Người Trung Hoa
quá mạnh, quá tham vọng,” một nhà nghiên cứu nữ nói, “đó là lý do tại sao Thời
Đại Trung Hoa là mối đe dọa to lớn đối với chúng ta.”
Cả Việt Nam và Hoa Kỳ “chia sẻ lợi ích trong việc
ngăn ngừa Trung Quốc… có thể thống trị xương sống thương mại hàng hải và gia
tăng những đòi hỏi lãnh thổ thông qua con đường cưỡng chiếm,” Giáo sư Carlyle
A. Thayer của Học viện Quốc phòng Australia tại Canberra đã nói như vậy. “Việt
Nam xem sự hiện diện của Hoa Kỳ như là một rào cản ngăn chặn việc gia tăng sức
mạnh quân sự của Trung Quốc.”
David Lamb, người đã từng theo dõi cuộc chiến những
năm 1960 cũng như đã trở lại đây vào những năm 1990 với tư cách phóng viên của
Thời báo Los Angeles tại Hà Nội, nói rằng, đơn giản là “Người Việt Nam thích
người Mỹ… Họ đã mất ba triệu người [một trong số mười người bị chết hoặc bị
thương], đã bị dội lên người 15 triệu tấn đạn dược – gấp hai lần số dội xuống
cả Châu Âu và Châu Á trong Chiến tranh Thế giới thứ hai, và đã phải sống qua
một cuộc chiến tranh khiến cho 7 triệu người Nam Việt Nam phải di tản và tàn
phá toàn bộ công nghiệp và hạ tầng của Miền Bắc Việt Nam. Vâng,” ông viết tiếp,
“họ đã bỏ lại cuộc chiến sau lưng họ theo cái cách mà nhiều người Mỹ đã không
thể làm. Bệnh viện của họ đầy những cựu chiến binh với những cơn ác mộng hậu
chiến, nhưng họ không có được một tượng đài kỷ niệm quốc gia như kiểu Bức tường
Việt Nam tại Washington. Họ không viết sách về chiến tranh. Cựu chiến binh
không ngồi quanh vại bia để nói về điều dó. Học sinh học về điều đó chỉ như là
vài trang ngắn gọn trong suốt quá trình lịch sử 2500 năm của đất nước họ.
Trên thực tế, do cái cung cách nhạo báng và làm trầm
trọng hóa vấn đề mà một vài người Âu châu và các thành viên phe hữu của Hoa Kỳ
thể hiện khi đánh giá hàng năm, nước Mỹ đã hoàn toàn vắng bóng tại Việt Nam.
Tóm lược quan điểm chung ở đây, Nguyễn Đức Hùng, cựu Đại sứ tại Canada,
đã nói với tôi: “cũng như Việt Nam đã mở rộng về phương nam hàng thế kỷ để xác
định mình như là một quốc gia, người Mỹ cũng tiến về hướng tây – và điều đó
không phải vì vàng ở California, mà vì sự tự do.”
Được đăng bởi Sơn Xuyên vào lúc 21:50
Được đăng bởi Sơn Xuyên vào lúc 21:50
-------------------------------------
Robert
D. Kaplan
Người dịch: Trà
Điêu (blog Xuyên Sơn)
Chủ Nhật, ngày 13 tháng 4 năm 2014
Chủ Nhật, ngày 13 tháng 4 năm 2014
Tuy nhiên, trong khi mà Hoa Kỳ chỉ là một cấu thành
bên lề của quá khứ Việt Nam, Trung Hoa lại là một thành tố cốt tử. Thuật ngữ
đặc biệt Đông Dương [Indochina- người dịch lặp lại nguyên văn cho phù hợp logic
phân tích của tác giả] đã phản ánh chính xác phạm vi mà ảnh hưởng của Ấn Độ đã
hiện hữu suốt phần còn lại của Đông Nam Á, trong khi mà ảnh hưởng của Trung Hoa
tập trung chủ yếu vào phần lớn của phía bắc Việt Nam. Có thể nói là sự “hỗn
loạn kéo dài” của thời kỳ cuối Nhà Đường và thời kỳ chuyển tiếp mang tính bán
hỗn độn tiếp theo sau của giai đoạn Ngũ Đại Thập Quốc vào thế kỷ X tại Trung
Hoa đã tạo thời cơ cho nền độc lập của Việt Nam thành hình. “Lịch sử chính
thống Việt Nam đã nhấn mạnh rất nhiều đến các cuộc phản kháng, chủ yếu là chống
lại Trung Hoa.” Robert Templer đã viết như thế trong một quyển sách khảo cứu
của ông về Việt Nam hiện đại: Bóng tối và cơn gió: một cái nhìn về nước Việt
Nam mới. “Nỗi lo sợ bị đô hộ là bất biến và vượt qua mọi khác biệt về hệ tư
tưởng, nó đã tạo ra cảm giác mỏng manh của sự lo âu và tinh thần phản kháng vì
một cội gốc Việt.” Nỗi lo sợ của Việt Nam là một tất yếu sâu sắc vì Viêt Nam
không thể chạy trốn thoát khỏi sự vây tỏa của người láng giềng khổng lồ phương bắc,
có dân số đông gấp mười lăm lần Việt Nam. Người Việt Nam hiểu rằng vị trí địa
lý đã chỉ định cho cách thức quan hệ với Trung Hoa: họ có thể chiến thắng trên
chiến trường, nhưng sau đó vẫn phải cử người đến Bắc Kinh thể hiện sự thần
phục. Đó là tình huống lạ lùng đối với một quốc gia trên thực tế là một hòn đảo
như nước Mỹ.
Một nhà ngoại giao Việt Nam khác gỉải thích: “Trung
Hoa xâm lấn Việt Nam mười bảy lần. Nước Mỹ xâm lấn Mexico chỉ có một lần, và
hãy nhìn xem người Mexico nhạy cảm ra sao về điều đó. Chúng tôi lớn lên giữa
những trang sách giáo khoa đầy ắp hình ảnh các anh hùng dân tộc chống lại ách
đô hộ của Trung Hoa.” Hoặc như một chuyên gia Phương Tây về Việt Nam nhận xét:
“hãy nghĩ xem người Canada ác cảm với Mỹ như thế nào, và rồi hãy tưởng tượng
giả thử Hoa Kỳ đem quân vào Canada.”
Sự thù địch mang tính lịch sử của người Việt Nam đối
với Trung Quốc, phần nào là do con người tạo ra, thời gian gần đây người Việt
Nam thường nhấn mạnh đến những cuộc nổi dậy chống lại sự đô hộ của Trung Hoa
trong thời kỳ cổ đại và cận đại, trong khi hạ thấp đi vai trò của nhiều thế kỷ
“mô phỏng sát sao” Trung Hoa và những mối quan hệ tốt đẹp với nó, để phục vụ
yêu cầu về một nguồn gốc quốc gia vững chắc. Tuy nhiên, ít có sự phủ nhận đối
với việc Việt Nam hướng sự quan ngại của họ đến nước láng giềng phía bắc.
Nguồn gốc của Việt Nam thật là đặc thù vì nó đã hình
thành “trên cơ sở và đối lập với” ảnh hưởng của Trung Hoa, theo như một bản tin
của BBC. Việt Nam đã bắt đầu như là một tiền đồn phương nam của nền văn hóa Hoa
hóa. Nó đã bị sát nhập bằng vũ lực vào Đế chế Hán của Trung Hoa vào năm 111
trước CN. Từ đó về sau nó đã bị chiếm đóng bởi Trung Hoa hoặc bị buộc
phải giữ vai phụ thuộc trong suốt gần một thiên niên kỷ, cho đến khi, như tôi
đã đề cập, cuối cùng đã tự mình thoát ra khỏi ách đô hộ đó vào buổi hoàng hôn
của Nhà Đường năm 939 sau CN. Từ đó trở về sau, các triều đại Việt Nam như Lý,
Trần và Lê đã xác định vị thế to lớn của mình qua các cuộc kháng chiến loại bỏ
sự kiểm soát của Trung Hoa ở phía bắc, đẩy lùi được những làn sóng xâm lăng của
một đội quân to lớn hơn nhiều, như Neil L. Jamieson – cựu học giả của George
Mason University đã viết trong Hiểu về Việt Nam. Không phải khi nào Việt Nam
cũng thành công: đã có một thời kỳ Nhà Minh chiếm đóng từ 1407 đến 1427, điều
đó minh chứng cho việc người Trung Hoa từ cuối thời kỳ Trung đại đã chưa bao
giờ từ bỏ ý định xâm phạm nền độc lập của Việt Nam. Sự giải thích cho việc Nhà
Thanh chấp nhận cho một Việt Nam độc lập vào thế kỷ XIX là ở chỗ do nước
Pháp-“kẻ vẽ bản đồ” cứ khăng khăng vẽ phần lãnh thổ Đông Dương của mình vào
phần này của Trung Hoa.
“Sự đóng góp mang tính Hoa hóa bao hàm tất cà mọi
mặt của văn hóa, xã hội, và chính quyền, tử đôi đũa người nông dân cầm trên tay
cho đến chiếc bút người học giả và viên chức sử dụng,” nhà nghiên cứu Keith
Weller Taylor đến từ Cornell University đã viết như thế trong Sự ra đời của
Việt Nam. Họ của người Việt Nam cũng như văn phạm và ngữ pháp, phong cách nghệ
thuật và văn chương, đã phản chiếu sự ảnh hưởng sâu sắc của Trung Hoa. Thậm
chí, văn học Việt Nam đã “thụ thai” với di sản Khổng giáo của Trung Hoa. Tiếng
Hoa đã từng được sử dụng như ngôn ngữ của giới học giả như là chữ La tinh đã
từng được sử dụng ở Châu Âu: và, cho dù gắn chặt với tiếng Hoa, tiếng Việt lại
có ngồn gốc Môn – Khơ me và Thái. Trong suốt quá trình đó, văn hóa bình dânViệt
Nam vẫn giữ được nét riêng biệt bên cạnh sự bành trướng của văn hóa xây nên bởi
giới ưu tú của Việt Nam. Trong giới ưu tú, theo như lời chuyên gia Đông Nam Á
Victor Lieberman của Michgan University, các quy tắc hành chính Trung Hoa đã
được “tiếp thu tới mức nguồn gốc ngoại lai của nó là không thể chấp nhận.” Điều
thúc đẩy cho mong muốn to lớn của Việt Nam tách khỏi Trung Hoa chính là sự tiếp
xúc của họ với người Chăm và người Khơ me ở phương nam, những người mà bản thân
họ chịu sự ảnh hưởng của các nền văn minh phi Hoa, đặc biệt là của Ấn Độ. Chính
vì sự tương đồng quá to lớn với người Trung Hoa, người Việt Nam – như tôi đã đề
cập - đã rất tự hào về những dị biệt nhỏ, và điều đó thậm chí đã có từ trong
quá khứ và mãi tiếp thêm sức sống cho họ.
Chiến thắng quân sự ở phía bắc trước Trung Hoa, như
chiến thắng của Hoàng đế Lê Lợi gần Hà Nội năm 1426, và ở phía nam chống lại
người Chăm và người Khơ me vào những năm 1471 và 1778, tất cả những cái đó đã
tạo nên một nguồn gốc quốc gia thật riêng biệt, được tô đậm thêm trong bối cảnh
mà cho đến thời kỳ hiện đại, Trung Hoa hiếm khi để yên cho Việt Nam. Vào năm
1946, người Trung Hoa thông đồng với người Pháp để tiến quân chiếm đóng bắc
Việt Nam để rồi sau đó được thay thế bởi quân Pháp. Năm 1979, như chúng ta đã
biết, bốn năm sau khi Hoa Kỳ từ bỏ Việt Nam, 100 000 quân Trung Quốc đã tiến
công xâm lược. Lãnh đạo Trung Quốc Đặng Tiểu Bình “chưa bao giờ đánh mất sự căm
thù tận xương tủy đối với người Việt Nam,” Robert Templer viết, và do đó đã âm
mưu một chính sách “hút sạch máu Hà Nội”, qua việc đẩy Việt Nam vướng vào một
cuộc chiến tranh du kích tại Cambodia. Hiện nay, những sự việc đang xảy ra như
những xung đột tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc và Việt Nam tại Biển Đông,
việc tàu chiến Trung Quốc xâm phạm Vịnh Bắc Bộ, nỗi thèm khát của Trung Quốc
đối với một bờ biển dài 1,900 dặm của Việt Nam mở rộng ra các tuyến giao thương
nối liền Ấn Độ Dương và Tây Thái Bình Dương, tất cả những cái đó trở thành lịch
sử đang vận hành; trong khi cuộc chiến của Việt Nam với Mỹ thì đơn giản là
không phải, ngoại trừ một điểm. Do Việt Nam đã từng chiến thắng nước Mỹ trong
chiến tranh cho nên họ xem mình là bên chiếm ưu thế trong mối quan hệ song
phương: họ không có gì phải khổ tâm, đề phòng hay mất mặt trong một mối
liên minh quân sụ trên thực tế trong tương lại với người Mỹ. Từ sâu thẳm, ngưởi
Việt ít nhạy cảm với cuộc chiến với nước Mỹ vì họ đã là người chiến thắng.
Cuộc Kháng chiến chống Mỹ, như là cuộc xâm lược của
Trung Quốc tiếp sau đó, và cuộc tiến chiếm của chính Việt Nam đối với Cambodia
đã đưa cuộc xâm lược của Trung Quốc lên vị trí hàng đầu, tất cả là một phần của
một quá trình lịch sử từ rất lâu đã là tương tự như thế. Đó là lịch sử của
những cuộc chiến tranh trên bộ, phần nào dựa trên quá trình giải thực dân
Phương Tây hóa. Ngày nay khi vấn đề biên giới trên đất liền đã được giải quyết,
cuộc tranh đấu quốc gia chủ nghĩa tại nhiều nước Châu Á đã mở rộng ra biển; đặc
biệt là tại Biển Đông. Thực tế là, Việt Nam có một truyền thuyết lập quốc qua
đó đất nước được thành lập từ sự hợp nhất của Chúa Rồng Lạc Long Quân và nàng
tiên Âu Cơ. Cùng nhau họ sinh ra 100 người con trai, năm mươi theo mẹ lên núi
và năm mươi còn lại theo cha xuống biển. Di sản của người cha ngày nay dường
như gắn chặt với số phận của Việt Nam, sau hàng mấy mươi năm bị chi phối bởi
phần từ người mẹ.
“Biên giới trên bộ giờ đây không còn quan trọng đối
với chúng tôi so với vấn đề Biển Đông,” Nguyễn Duy Chiến, Phó Chủ nhiệm Ủy ban
biên giới Chính phủ, phát biểu. Chiến thể hiện trước tôi một phong cách làm nhớ
lại ấn tượng của Lý Quang Diệu về các nhà lãnh đạo Việt Nam những năm 1970 quá
sức nghiêm trọng và đặc sệt Nho phong. Chúng tôi gặp nhau trong một văn phòng
đơn sơ và giản dị. Chiến vận một bộ đồ đơn giản. Cuộc gặp gỡ bắt đầu và kết
thúc đúng thời gian hạn định và ông ta đã dùng suốt thời gian để trình bày một
bản PowerPoint thật chi tiết, liên tục phản bác mọi luận điểm của Trung
Quốc trên mọi khía cạnh có thể.
Chiến bắt đầu với một giới thiệu tổng quát về tình
hình biên giới: hai trăm điểm tranh chấp với Trung Quốc đã được giải quyết qua
tám năm thương lượng vào những năm 1990, với công tác phân chia hoàn tất vào
năm 2008. “So với 314 cột mốc biên giới có với Nhà Thanh Trung Hoa [khi bước
vào thế kỷ XX], thì nay đã có tới 1,971 cột. Vấn đề không phải ở trên đất liền,
mà là ở ngoài khơi.” Một phần ba dân số Việt Nam sống dọc theo bờ biển, ông ta
nói với tôi, và lĩnh vực liên quan đến biển chiếm 50% GDP của Việt Nam. Việt
Nam yêu cầu chủ quyền đối với một thềm lục địa hai trăm dặm tại Biển “Nam Trung
Hoa” [ngoặc kép của người dịch] mà họ gọi là Biển Đông và bác bỏ chữ
“Trung Hoa” trong tên gọi đó. Điều dó cũng phù hợp với vùng đặc quyền
kinh tế theo định nghĩa của Công ước Liên hiệp quốc về Luật biển. Nhưng
Chiến cũng nhấn mạnh, thềm lục địa này có “phần chồng lấn” với vùng biển tuyên
bố của Trung Quốc và của Malaysia, cũng như với phần của Cambodia và Thái Lan
kế bên Vịnh Thái Lan. Địa hình của Vịnh Bắc Bộ đã tạo ra một vấn đề nan giải,
với bờ biển phía bắc Việt Nam bị án ngữ bởi đảo Hải Nam của Trung Quốc, Chiến
giải thích rằng Việt Nam và Trung Quốc đã giải quyết vấn đề bằng việc phân chia
vùng vịnh giàu tiềm năng này làm đôi, trong khi vấn đề phần cửa vịnh vẫn còn để
ngỏ cần phân chia tiếp.
“Nhưng chúng tôi không thể chấp nhận đường lưỡi bò –
đường vẽ thô bạo của Trung Quốc tại Biển Đông. Trung Quốc nói rằng vùng biển
này đang tranh chấp. Chúng tôi nói không. Đường lưỡi bò xâm phạm chủ quyền của
năm quốc gia.”
Chiến giới thiệu với tôi hàng loạt bản đồ trên máy
tính của ông, và nhắc lại một quá trình lịch sử dài. “Khi các vua Nhà Minh
chiếm đóng Việt Nam trong một khoảng thời gian vào thế kỷ XV, họ đâu có cai
quản Hoàng Sa và Trường Sa. Nếu các quần đảo này thuộc về họ, sao các vua Nhà
Minh không vẽ vào bản đồ của họ?” ông dẫn tiếp “ vào đầu thế kỷ XX tại sao bản
đồ của các hoàng đế Nhà Thanh sao chẳng hề xuất hiện Hoàng Sa và Trưởng Sa nếu
chúng thuộc về Trung Hoa?” Vào năm 1933, Pháp gửi quân đến Hoàng Sa và Trường
Sa, ông ta nói với tôi, bởi vì đó là một phần của Đông Dương thuộc Pháp, ngày
nay thuộc về Việt Nam. Ông ta thêm rằng vào năm 1956 và sau đó năm 1988, Trung
Quốc đã dùng “sức mạnh quân sự” để chiếm lấy các bãi đá ở Hoàng Sa. Cuối cùng,
ông ta giới thiệu một trang về nhà thờ Santa Maria del Monte tại Italy, nơi lưu
trữ một tài liệu địa lý viết tay từ 1850, với một trang rưỡi trình bày rõ rằng
Trường Sa thuộc về Việt Nam như thế nào. Sự quả đoán của ông với những chi tiết
trình bày đó có một mục đích, như tại những bản đồ được trình bày tiếp theo
trong bản PowerPoint, thể hiện phần lớn của Biển Đông, bao gồm cả Hoàng Sa và
Trường Sa, được chia thành những ô vuông tí hon thể hiện những khu mà Việt Nam
có thể nhượng quyền khai thác dầu mỏ cho các tập đoàn quốc tế trong tương lai.
Một viên chức ngoại giao nói: “ Khi đến với Biển
Đông, thái độ ban đầu của Trung QUốc là rất lúng túng, người của chúng tôi còn
nhớ rõ về điều đó.” Phó Đô đốc hải quân Nguyễn Viết Nhiên, Phó tư lệnh Hải quân
Nhân dân Việt Nam, gọi đường lưỡi bò là “vô căn cứ.” Gặp gỡ tại Bộ tư lệnh Hải
quân tại Hải Phòng – nơi từng bị Hoa Kỳ ném bom dữ đội từ 1965 đến 1972 – Phó
Đô đốc Nhiên cho tôi thấy một sự khẳng định cương quyết nữa của Việt Nam. Phía
sau ông là một bức tượng bán thân to của Hồ Chí Minh và một tấm bản đồ lớn thể
hiện mọi vùng tuyên bố cạnh tranh tại “Biển Đông” như ông thường xuyên nhắc
đến. Với bốn mươi lăm phút trình bày, ông chỉ rõ từng hành vi quân sự của Trung
Quốc tại Hoàng Sa và Trường Sa: đặc biệt là việc xâm chiếm phần phía tây của
quần đảo Hoàng Sa vào năm 1974 từ tay của chính thể Sài Gòn đang suy yếu. Đường
lưỡi bò, ông cho rằng, là một “giấc mơ lịch sử” của Bắc Kinh hơn là một yêu cầu
chủ quyền mang tính pháp lý, mà, cái việc đưa vào để tranh luận giữa các nhà
lãnh đạo Bắc Kinh với nhau về điều đó, cuối cùng có thể sẽ khép lại toàn bộ hay
một phần đề tài này trong các cuộc thương lượng trong tương lai. Thêm vào đó,
việc Trung Quốc xây dựng một hạm đội mạnh và dẫn dắt kinh tế Đông Á theo cái
cách mà họ đang làm, có thể dẫn tới việc Trung Quốc thống trị Biển Đông như Hoa
Kỳ đã từng thống trị vùng biển Caribe vào thế kỷ XIX. Thiếu tướng Lê Kim Dũng
giải thích rằng sự bành trướng của nền kinh tế Trung Quốc – dù chậm – sẽ dẫn
đến sự hiện diện rõ rệt của hạm đội của họ tại Biển Đông, đi đôi với niềm khao
khát khai thác nguồn năng lượng tại đây. Bày tỏ quan điểm đối mặt với sự bành
trướng đó, Việt Nam dựa vào một tinh thần dân tộc đang dâng cao - với cường độ
mãnh liệt – đã từng thể hiện trong các cuộc chiến tranh trên đất liền các thập
kỷ trước đây.
Người Việt Nam rất thường nói với tôi rằng Biển Đông
không đơn thuần là một sự tranh chấp lãnh thổ: đó là ngã tư đường của thương
mại hàng hải, là yếu tố sống còn về nhu cầu năng lượng của Hàn Quốc và Nhật
Bản, và chính là nơi mà một ngày nào đó Trung Quốc có thể nắn gân sức mạnh của
Hoa Kỳ tại Châu Á. Việt Nam tán thành ý nghĩa lịch sử và văn hóa của cái cách
mà các nhà làm chính sách quản lý của Obama đã đặt tên cho thuật ngữ
“Indo-Pacific”: Ấn Độ cộng với Đông Á.
Không gì minh họa rõ nét hơn cho mong muốn của Việt
Nam trở thành vai chính trong khu vực bằng hành động qua đó họ đã mua sáu tàu
ngầm hiện đại lớp Kilo từ Nga. Một chuyên gia quốc phòng Phương Tây nói với tôi
rằng việc mua chúng chưa mang ý nghĩa gì cả. “Người Việt Nam sẽ thực sự sốc khi
họ biết được rằng việc bảo dưỡng những chiếc tàu đó sẽ tốn kém thế nào.” Quan
trọng hơn, Việt Nam sẽ phải đào tạo đội ngũ thủy thủ biết sử dụng chúng, một
việc sẽ mất cả một thế hệ để làm được. “Thay vì ngồi đếm số tàu ngầm của Trung
Quốc, họ nên tập trung vào các khí tài chống tàu ngầm và phòng vệ bờ biển là
tốt hơn.” Rõ ràng, việc Việt Nam mua tàu ngầm là để nâng cao thanh thế, để chỉ
rõ rằng chúng tôi nghiêm túc. Theo chuyên gia quốc phòng này, người Việt
Nam “ đề cao cảnh giác” từ việc Trung Quốc tiến hành xây dựng căn cứ tàu ngầm
nguyên tử dưới đất tại đảo Hải Nam trong Vịnh Bắc Bộ.
Giao dịch nhiều tỷ đô là mua tàu ngầm của Nga bao
gồm cà 200 triệu đô la cho việc cải tạo Vịnh Cam Ranh, một trong những nơi bỏ
neo sâu nhất Đông Nam Á, trấn tọa những con đường hàng hải tại Biển Đông, và là
căn cứ quan yếu của quân đội Hoa Kỳ trong chiến tranh Việt Nam. Người Việt Nam
nói rằng họ có ý định sử dụng Vịnh Cam Ranh cho các tàu nước ngoài. Ian Storey,
Nghiên cứu sinh Học viện Nghiên cứu Đông Nam Á tại Singapore, nói rằng một người
Việt Nam không nêu tên đã phát biểu rằng việc đại tu Vịnh Cam Ranh sẽ “đẩy mạnh
quan hệ quốc phòng với Hoa Kỳ và tạo thuận lợi cho sự hiện diện của quân đội
Hoa Kỳ tại Đông Nam Á như là một đối trọng cho sức mạnh đang lên của Trung
Quốc.” Vịnh Cam Ranh là một địa điểm hoàn hảo cho chiến lược “vị trí không đóng
căn cứ” của Lầu Năm Góc, là căn cứ quân sự của nước ngoài mà tàu chiến và máy
bay Mỹ có thể viếng thăm để sửa chữa và tiếp nhiên liệu mà không cần phải có
những thỏa ước khung nhạy cảm về chính trị và nghi thức. Các tàu chiến Hoa Kỳ -
hàng không mẫu hạm, khu trục hạm, tàu tiếp liệu, tàu cứu thương đã thường xuyên
định kỳ ghé thăm các cảng của Việt Nam. Ngô Quang Xuân, Thứ trưởng Bộ Ngoại
giao, bồi thêm: “Sự hiện diện của Hoa Kỳ là cần thiết cho một bối cảnh hàng hải
tự do tại Biển Đông.”
Một mối quan hệ chiến lược trên thực tế giữa Việt
Nam và Hoa Kỳ đã được thể hiện ít nhất là từ tháng bảy 2010 tại Diễn đàn
Khu vực ASEAN tại Hà Nội, khi Ngoại trưởng Hoa Kỳ Hillary Clinton tuyên bố rằng
Hoa Kỳ có một mối “lợi ích quốc gia” tại Biển Đông, rằng Hoa Kỳ sẵn sàng tham
gia vào nỗ lực đa phương để giải quyết tranh chấp lãnh thổ tại Biển Đông, và
rằng tuyên bố lãnh hải phải trên cơ sở yếu tố đất liền: nghĩa là, trên cơ sở
trải rộng của thềm lục địa, một nguyên tắc đã bị vi phạm bởi đường kẻ
vạch hay còn gọi là đường lưỡi bò của Trung Quốc. Bộ trưởng Ngoại giao Trung
Quốc Yang Jiechi gọi ý kiến của Clinton là “một sự chống đối lại Trung
Quốc thật sự.” Các viên chức Hoa Kỳ cơ bản là coi thường phát biểu của Yang. Có
lẽ không điều gì có thể minh chứng rõ việc Washington xích lại gần Việt Nam hơn
là việc hai bên ký kết thỏa thuận năng lượng hạt nhân phục vụ dân sinh ba tháng
trước mà theo đó về mặt lý thuyết Hoa Kỳ đồng ý hỗ trợ Việt Nam xây dựng một cơ
sở năng lượng hạt nhân.
Thực tế là, không có quốc gia nào bị đe dọa bởi sự
lớn mạnh của Trung Quốc bằng Việt Nam. Hãy nhìn việc Việt Nam tiếp cận ASEAN.
Dĩ nhiên là Việt Nam muốn ASEAN mạnh hơn, để làm đố trọng với Trung Quốc, họ đã
thực tế, họ nói với tôi như vậy. Họ biết rằng sự trỗi dậy mạnh mẽ của tinh thần
quốc gia chủ nghĩa ở Châu Á – đối lập với tư tưởng hậu quốc gia chủ nghĩa nhiều
thập kỷ tại Châu Âu – đã ngăn cản sự hội nhập giữa các nước thành viên ASEAN.
“ASEAN thậm chí không phải là một thể thống nhất thuế quan – điều đã làm cho nó
trở thành một khối trao đổi thương mại ở mức thấp,” một viên chức nói. Giữa
những tấm màn nhung đỏ của bộ ngoại giao, bên bộ ấm trà tráng lệ và trong khung
cảnh kiến trúc kiểu Pháp –Á, tôi đã được nghe tham vấn về những chiến lược cơ
bản của Trung Quốc, mà theo người Việt Nam, là nhằm trì hoãn mọi cuộc đối thoại
đa phương với các nước Đông Nam Á liên quan đến các tranh chấp về Biển Đông
trong khi mà Bắc Kinh khẩn trương lớn mạnh hóa quân đội của họ, và, một cách cố
tình, lôi kéo sự nhượng bộ của từng quốc gia Đông Nam Á riêng biệt khỏi cuộc
bàn luận đa phương - chia cắt để chế ngự, nói một cách khác. Hạm đội
củaTrung Quốc, các viên chức quốc phòng Việt Nam nói với tôi, đã thực sự
to lớn hơn của tất cả các nước ASEAN gộp lại.
Nhưng Việt Nam không có lý do gì để xa lánh Trung
Quốc hay nằm vào vòng tay của Hoa Kỳ. Việt Nam đã quá phụ thuộc vào (và quan hệ
mật thiết với) Trung Quốc. Như chuyên gia người Australia Carlyle Thayer phân
tích, mối quan hệ quân sự Việt Nam – Trung Quốc đã phát triển song song với mối
quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ. Trong khi Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu lớn nhất
của Việt Nam, Việt Nam nhập khẩu hàng hóa từ Trung Quốc nhiều hơn từ bất cứ
quốc gia nào khác – vải vóc, máy móc, phân bón, thuốc trừ sâu, hàng điện tử, da
giày, một loạt sản phẩm tiêu thụ, ta có thể liệt kê. Nền kinh tế nơi đây đơn
giản là không thể vận hành mà thiếu đi Trung Quốc, ngay cả khi Trung Quốc qua
việc tràn ngập thị trường Việt Nam với hàng hóa giá rẻ, đã hạn chế sự phát
triển của khu vực sản xuất nội địa. Hơn thế, các viên chức Việt Nam bị ấn tượng
bởi hoàn cảnh bất cân xứng về địa lý của họ, như họ nói, nước xa không cứu được
lửa gần. Trung Quốc thì ngay kế cận còn Hoa Kỳ thì cách nửa vòng trái đất, điều
đó có ý nghĩa như là việc người Việt Nam phải nhẫn nhục chấp nhận việc tàn phá
môi trường do Trung Quốc khai thác quặng bauxit tại vùng Tây Nguyên màu mỡ, một
dự án như nhiều dự án khác khắp đất nước sử dụng lao động người Trung Quốc hơn
là sử dụng lao động người Việt Nam. “Chúng tôi không thể chuyển [đất nước
mình-người dịch] đi nơi khác, về mặt thống kê chúng tôi chỉ to bằng một tỉnh
của họ.” Nguyễn Tâm Chiến, một cựu Thứ trưởng Ngoại giao nói với tôi.
Với việc Liên bang Xô viết đã không ra tay hỗ trợ
Việt Nam năm 1979, người Việt Nam sẽ không bao giờ lại đặt niềm tin vào một thế
lực xa xôi. Do địa lý, người Việt Nam ở một mức độ nền tảng cơ sở nào đó không
thể tin vào Hoa Kỳ. Một quan chức nói với tôi rằng đơn giản là Hoa Kỳ đã yếu
đi, và hoàn cảnh còn tệ hơn, ông ta biện luận, khi Hoa Kỳ đặt mối quan tâm vào
vấn đề Trung Đông nhiều hơn là việc trỗi dậy của Trung Quốc tại Đông Á. Đó là
một phân tích chủ quan, tuy nhiên cũng có thể đúng, hoặc đúng một phần. Và vẫn
còn đó nỗi lo sợ Hoa Kỳ sẽ bán đứng Việt Nam để đổi lại mối quan hệ nồng ấm với
Trung Quốc: Xuân, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại, nhắc lại rõ sự kiện Nixon mở
cửa quan hệ với Trung Quốc như là hành động trao cho Trung Quốc một bối cảnh
chiến lược thuận tiện cho việc xâm lược Việt Nam. “Điều đó có thể lặp lại.” Ông
ta gật gù thất vọng. Ngược lại, Việt Nam mong muốn Hoa Kỳ đóng một vai diễn
lạnh lùng, thực tế trong nên ngoại giao toàn cầu, như là họ [Việt Nam] vậy.
“Trở lực lớn nhất trong quá trình đối thoại với người Mỹ là vấn đề dân chủ và
nhân quyền,” một viên chức cộng sản chính phủ nói với tôi. Người Việt Nam lo sợ
điều đó bởi vì do tác động từ Quốc hội, truyền thông, hay từ nhiều nhóm áp lực
khác ở Washington, người Mỹ có thể một ngày nào đó bán họ ra đưởng như là thời
gian qua tại các nước độc tài hay bị giới quân sự chi phối khác: Thái Lan,
Uzbekistan, và Nepal, thí dụ như thế. Người Việt Nam nhìn nhận sự miễn cưỡng
trước đây của Hoa Kỳ kéo dài hàng mấy chục năm trong việc cân bằng cán cân với
Trung Quốc tại Myanmar là xuất phát từ vấn đề nhân quyền và sự bướng bỉnh của
Rangoon. “ Giá trị to lớn nhất phải là sự vững mạnh của đất nước và nền độc
lập. Chính là một quốc gia, chứ không phải là từng cá nhân, có thể đem lại tự
do.” Lê Chí Dũng, một Phó vụ trưởng của Bộ Ngoại giao, nói với tôi, cố gắng
giải thích về triết lý chính trị của đất nước mình.
Được đăng bởi Sơn Xuyên vào lúc 21:54
Được đăng bởi Sơn Xuyên vào lúc 21:54
--------------------------------------
Robert
D. Kaplan
Người
dịch : Trà Điêu (Blog
Xuyên Sơn)
Chủ Nhật, ngày 13 tháng 4 năm 2014
Trên thực tế, sự tồn tại tiếp tục của chính thể cộng
sản trên bề mặt của một Việt Nam đang ở triền dốc của chủ nghĩa tư bản một phần
nào có thể được giải thích là bởi lòng tin nơi tính quốc gia của đảng, một đảng
từng lãnh đạo đất nước trong các cuộc kháng chiến chống lại Pháp, Mỹ và Trung
Quốc. Hơn nữa, như là trường hợp của Tito đối với Nam Tư hay Enver Hoxha đối
với Albania, Hồ Chí Minh là một lãnh tụ đi lên từ trong nước chứ không phải
được đặt ngồi cai trị xứ sở bởi một đội quân xâm chiếm, như tại nhiều các quốc
gia cộng sản còn lại. Hơn nữa, những người cộng sản Việt Nam luôn thể hiện sự
tương đồng giữa tư tưởng Hồ Chí Minh với triết lý Khổng giáo, điều được xem
trọng bởi gia đình và chính quyền. “Chủ nghĩa dân tộc được xây trên nền tảng
Khổng giáo,” Lê Chí Dũng từ Bộ Ngoại giao nói. Neil Jamieson viết rằng “cái đặc
tính “chuyên chế” chung ấy của người Việt Nam” mang dáng vẻ của một vài “trật
tự đạo đức” cơ bản, đã được xác định trên thế giới.” Điều đó đến phiên nó, liên
quan đến tinh thần chính nghĩa [chinh nghia, được tác giả viết trong nguyên bản
tiếng Anh], có thể tạm dịch như là một nghĩa vụ xã hội, đối với gia đình của
mỗi người và đối với một nhóm liên kết rộng hơn.
Một lý do khác khiến chủ nghĩa cộng sản bền vững ở
đây chính là do bản chất thực sự của nó đã không còn, và một cuộc nổi dậy hiện
nay là không cần thiết, dĩ nhiên sẽ phải trả giá cho một sự cải cách không đầy
đủ. Việt Nam ở trong hoàn cảnh tương tự Trung Quốc: lãnh đạo bởi một Đảng Cộng
sản có tất cả mọi thứ nhưng đã từ bỏ chủ nghĩa cộng sản, và có một khế ước xã
hội áp đặt lên dân chúng, qua đó đảng đảm bảo mức thu nhập đời sống cao hơn
hoặc được giữ nguyên trong khi người dân đồng ý không phản kháng quá mức. (Việt
Nam cuối cùng cũng không thể khác được Trung Quốc, do họ đã cùng dấn vào những
trải nghiệm tương đồng: giải phóng cho giới tư bản giàu có trong một đất nước
cai trị bởi đảng cộng sản.)
Hẵng nghĩ về điều này, ở đây đã có một xã hội đã đi
từ chỗ phải đong đếm khẩu phần đến chỗ trở thành một trong những nơi có nguồn
lương thực thặng dư lớn nhất thế giới trong vòng chỉ một phần tư thế kỷ. Việt
Nam hiện nay về mặt thống kê thuộc nhóm các nước có thu nhập thấp hơn mức trung
bình với GDP bình quân đầu người là 1.100 USD. Thay vì chỉ có một nhân vật lãnh
đạo bị căm ghét với hình ảnh luôn xuất hiện mọi nơi, như trường hợp xảy ra tại
Tunisia, Ai Cập, Syria và một số nước A rập khác, tại đây là hình thức tam đầu
chế ít lộ diện của các lãnh đạo – Tổng bí thư đảng, Chủ tịch nước, và Thủ tướng
– và dẫn dắt một sự tăng trưởng GDP bình quân hàng năm là 7% từ năm 2002 đến
năm 2012. Ngay vào thời Đại suy thoái năm 2009, kinh tế nội địa có mức tăng
trưởng 5.5%. “Đó là một trong những kỷ lục ấn tượng nhất của các nước
đang giảm nghèo trong lịch sử thế giới.” Một nhà ngoại giao Phương Tây phát
biểu thế. “Họ đã chuyển từ đi xe đạp lên xe máy.” Điều đó đối với họ có thể là
dân chủ. Và thậm chí nếu không phải thế, một người có thể nói nền độc tài của
Việt Nam và Trung Quốc không cướp bóc thành quả lao động của nhân dân như
cái cách đã xảy ra tại Trung Đông. “Giới lãnh đạo Trung Đông ẩn mình trong tháp
ngà quá lâu và để đất nước nằm trong tình trạng khẩn cấp hàng chụp thập kỷ, và
điều đó không xảy ra ở đây,” một cựu viên chức cao cấp Việt Nam nói với tôi.
“Nhưng vấn đề của tham nhũng, hố chênh lệch thu nhập sâu, thất nghiệp giới trẻ
cao thì chúng tôi chung tình cảnh với Trung Đông.” Sự đe dọa đối với Đảng Cộng
sản ở đây ít mang nguy cơ Mùa xuân A rập hơn cuộc nổi dậy của sinh viên xảy ra
tại Trung Quốc năm 1989, thời gian mà lạm phát xảy ra tại Trung Quốc cũng cao
như tại Việt Nam cho đến những năm gần đây, khi bệnh tham nhũng và thói con ông
cháu cha được dân chúng nhận diện là không thể kiểm soát: trường hợp này lặp
lại với Việt Nam. Và rồi, viên chức đảng cũng lo ngại rằng cải cách chính trị
sẽ lái họ rơi vào lại con đường của Nam Việt Nam đã đi trước năm 1975, khi mà
một chính phủ yếu, bị chia xẻ bởi nhiều phe cánh, đã dẫn đến việc đất nước sụp
đổ; hoặc như Trung Hoa thời kỳ cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, với một chính
quyền trung ương yếu ớt đã dẫn đến việc bị ngoại bang đô hộ. Do vậy, các viên
chức Việt Nam công khai bày tỏ sự ngưỡng mộ đối với Singapore: một quốc gia-tập
đoàn độc đảng thống trị đưa đến sự kỷ luật và một chính phủ trong sạch, là một
cái gì mà một chính thể tham nhũng đang ngự trị như tại Việt Nam còn đang còn ở
rất xa.
Mô hình Singapore đã thể hiện rõ ràng trước mắt
tôi qua Khu Công nghiệp Việt Nam-Singapore, cách Thành phố Hồ Chí Minh
(hay còn gọi là Sài Gòn như tất cả những ai không liên quan đến các viên chức
chính phủ) hai mươi dặm. Tôi chứng kiến hình ảnh một thế giới tương lai với
những con đường quy hoạch chạy theo lề phải, được bảo trì và chăm sóc tốt,
trong một môi trường được bảo vệ an ninh đầy đủ, tại đó 240 xí nghiệp sản xuất
đến từ Singapore, Malaysia, Đài Loan, Hàn Quốc, Châu Âu, và từ Mỹ chế tạo ra
dụng cụ golf cao cấp, vi mạch điện tử, y phẩm, giày cao cấp, điện máy không
gian, và nhiều thứ khác. Trong giai đoạn mở rộng tiếp theo, các căn hộ cao cấp
được lên kế hoạch xây tại chỗ cho lao động nước ngoài sống và làm việc. Một
giám đốc sản xuất người Mỹ ở đây nói với tôi rằng công ty của ông ta chọn Việt
Nam cho những vận hành kỹ thuật cao của họ qua một quá trình sàng lọc: chúng
tôi cần hạ giá thành lao động. Chúng tôi không muốn đặt xưởng ở Đông Âu hay Châu
Phi [nơi không có người lao động châu Á]. Tại Trung Quốc thì chi phí nhân công
đã bắt đầu tăng cao. Indonesia và Malaysia theo đạo Hồi, và điều đó đã làm
chúng tôi lo ngại mà tránh xa. Thái Lan gần đây trở nên bất ổn. Và Việt Nam
hiện ra trước chúng tôi: nó giống như Trung Quốc hai thập kỷ trước, đang ở
ngưỡng của sụ bùng nổ.” Ông ta nói thêm: “Chúng tôi đưa cho những nhân viên
người Việt các bài test độ thông minh. Điểm của họ cao hơn các công nhân của
chúng tôi ở Mỹ.”
Có ba Khu công nghiệp Việt Nam – Singapore khác ở
đất nước này, mà mục tiêu là đem các tập đoàn, đem sự sạch sẽ hoàn hảo, đem môi
trường xanh, và mô hình quản lý phát triển kiểu Singapore đến cho Việt Nam. Nó
nằm trong số bốn trăm Khu công nghiệp trên khắp Việt Nam, từ nam chí bắc, và tất
cả chúng dù to hay nhỏ đều thể hiện việc thúc đẩy cùng một giá trị của mô hình
quản lý theo kiểu Phương Tây và tính hiệu quả. Các siêu đô thị hiện tại là Sài
Gòn và hành lang Hà Nội – Hải Phòng không thể tái sinh để mọi thứ có thể hoàn
hảo hơn, những tồn tại của chúng không thể hoàn toàn loại bỏ: tương lai là các
thành phố mới sẽ chia bớt sức ép dân số của các thành phố cũ. Sự hiện đại thực
sự phải có nghĩa là phát triển nông thôn sao cho ít người muốn chuyển từ đó lên
thành phố sinh sống hơn. Những Khu công nghiệp đó, với Singapore như hình mẫu
chính, sẽ giúp thay đổi nông thôn Việt Nam. Do toàn bộ mong muốn của họ là có
thể tự trang bị, nên họ đã đem theo với họ cả hạ tầng, như điện và nước, và cả
một cửa hàng tiện ích cho các xí nghiệp nước ngoài đang tìm kiếm giấy phép từ
chính phủ.
Trong khi Việt Nam thống nhất về mặt chính trị qua
việc những người cộng sản Bắc Việt chiếm được Sài Gòn và đổi tên nó thành Thành
phố Hồ Chí Minh vào năm 1975, thì chỉ bây giờ, qua các khu công nghiệp và các ý
nghĩa khác của sự phát triển, Việt Nam mới trở nên thống nhất về kinh tế và văn
hóa, qua một tiêu chuẩn toàn cầu về sản xuất đã liên kết Hà Nội và Sài Gòn. Bởi
vì giai đoạn mới nhất này của phát triển liên quan đến đầu vào trực tiếp từ các
con hổ kinh tế Châu Á khác, Việt Nam trở nên hội nhập ngày càng nhiều với phần
còn lại của khu vực và qua đó trở nên dễ dãi hơn với sự mất mát một phần chủ
quyền mà một ASEAN lớn mạnh hơn trong tương lai có thể dẫn tới.
“Tinh thần dân tộc của Việt Nam chỉ chĩa vào Trung
Quốc, một kẻ thù lịch sử, chứ không về phía các quốc gia khác trong khu vực,”
Đặng Thành Tâm, một nhà doanh nghiệp hàng đầu Sài Gòn, nói với tôi. Tâm ngồi
trước một bàn làm việc trống trải, sử dụng hai smartphone gần như cùng lúc, là
hiện thân của Sài Gòn mới, mà, do việc mất đi vai trò thủ phủ chính trị
vào năm 1975, đã từ đó trở về sau đã dành hết tiềm lực của mình hoàn toàn cho
thương mại. Trong lúc Hà Nội là Ankara của Việt Nam, Sài Gòn chính là Istanbul.
Saigon Invest Group của Tâm đại diện cho hơn tỷ đô la đầu tư vào các khu công
nghiệp, lĩnh vực viễn thông, sản xuất, và hầm mỏ. Ông ta vừa khởi công
hai mươi lăm khu công nghiệp dọc suốt hành lang nam – bắc Việt Nam. Ông nói với
tôi: “Tương lai thuộc về sự phi tập trung hóa đi đôi với một chính phủ có trách
nhiệm hơn, và gắn liền với một tỷ lệ sinh đẻ còn cao đối chiếu với dân số già
của Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc.”
Trong khi ở Hà Nội bạn nghe nói đi nói lại là Việt
Nam mong muốn trở thành một thế lực trong khu vực và một quốc gia quan yếu, tại
Sài Gòn bạn sẽ nhìn thấy sự thể hiện của điều đó. Mọi thứ đều ở một quy mô to
hơn ở Hà Nội, đường sá rộng rãi với cửa hiệu lập lòe đèn sáng, các salon bán ô
tô đời mới, các nhà cao tầng được bao phủ bởi kính và thép. Những quán bar đầy
phô trương, những tiệm ăn quy mô to lớn thể hiện hơi hướng Pháp, với chút gì đó
cáu kỉnh tinh quái của một thành phố cựu thuộc địa Pháp. Khách sạn Continental,
khung cảnh chính của tác phẩm Một người Mỹ trầm lặng năm 1955 của Graham
Greene, và là nơi trú đóng của các ký giả ngoại quốc trong cuộc chiến tranh
Việt Nam, - với sự hiện hữu của một sảnh cưới trắng toát và những chiếc cột
kiểu tân cổ điển đang thì thầm nhỏ nhẹ và cười nhạo quá khứ - đơn giản là đã
khuất lấp giữa những cám dỗ mới và những biển hiệu khách sạn mới mọc lên.
Thống kê của Mỹ nửa thế kỷ trước cho thấy Sài Gòn có
2,5 triệu dân và GDP đầu người là 180 USD; bây giờ có dân số tám triệu người,
và GDP đầu người là 2,900 USD. Sài Gòn chiếm một phần ba GDP cả nước, mặc dù
dân số chỉ chiếm một phần chín. Một trăm tỷ đô la sẽ được đổ vào đây cho một
trung tâm thành phố mới quy hoạch bởi một công ty từ Boston, với một tòa nhà
trăm tầng và năm cây cầu cùng đường hầm mới. Một công ty Nhật đang xây dựng hệ
thống tàu điện ngầm với sáu tuyến. Các viên chức từ Viện Nghiên cứu Phát triển
Sài Gòn nói với tôi rằng họ nhấn mạnh yếu tố phát triển “phù hợp”: một mô hình
“xanh” với một hệ thống “toàn cầu – khu vực.” Những khu vực hạn chế sẽ ra đời,
cũng như sẽ không cho sử dụng xe gắn máy và ô tô tư nhân tại nhiều nơi thuộc
trung tâm thành phố mới và cũ. Lại một lần nữa mô hình Tập đoàn Singapore
lại được dẫn chiếu, để nói về một thành phố “đẳng cấp thế giới” nhưng già
cằn về mặt thẩm mỹ học, với một sân bay mới và trung tâm trung chuyển hàng hóa
đường không cho Đông Nam Á, và một hải cảng với công suất lớn hơn.
Hà Nội là kỳ vọng về địa chính trị và quân sự, Sài
Gòn thịnh vượng kiểu tư bản sẽ không bao giờ thành hiện thực nếu thiếu đi kỳ
vọng đó. Một Sài Gòn Mở rộng [hay Sài Gòn To lớn hơn, người dịch thêm vào]
sẽ là một mô phỏng của Singapore giúp cho Việt Nam đối chọi lại với
Trung Quốc, đối thủ và kẻ bắt nạt lịch sử. Đó chính là thông điệp ở đây.
Dĩ nhiên, Sài Gòn Mở rộng còn là một điều mất rất
lâu để đạt được. Việt Nam hiện nay còn đang ở giữa cơn khủng hoảng kinh tế
tương tự như trường hợp của Trung Quốc: trong khi cả hai đảng cộng sản đã đem
đến cho nhân dân những gặt hái ấn tượng về mức sống trong những thập kỷ gần
đây, những tiến bộ tiếp theo đòi hỏi những cải cách sâu sắc và tự do hóa chính
trị, điều đó sẽ tạo nên những thách thức lớn hơn bao giờ hết.
Trong khi ấy, những lãnh đạo cộng sản Việt Nam đang
cố gắng dựa vào cái chất Phổ của họ, những chính sách kinh tế tư bản chủ nghĩa
hà khắc của họ, và sự kiểm soát chính trị gắt gao để bảo toàn nền độc lập hằng
khao khát của họ trước Trung Quốc. Họ biết rằng không giống với các nước của
Mùa Xuân A rập, đất nước họ đối mặt với một kẻ thù bên ngoài đã xác định rõ
(tuy rằng gần gũi về mặt ý thức hệ), và có thể làm dâng lên cao trào phản kháng
chính trị của nhân dân họ. Nhưng giống như Ấn Độ, họ thận trọng trước mọi hình
thức hiệp ước chính thức với Hoa Kỳ. Thật ra mà nói, sự cần thiết của một hiệp
ước quốc phòng với Hoa Kỳ một khi nảy sinh ra, điều đó có thể chỉ ra rằng tình
hình an ninh tại vùng Biển Đông khi ấy đã trở nên bất ổn so với hiện tại. Trong
bất cứ trường hợp nào, định mệnh của Việt Nam, và khả năng của họ để không trở
thành bị Phần Lan hóa [thuật ngữ Phần Lan hóa hình thành từ mối quan hệ của
Liên Xô và Phần Lan trước đây, xem thêm Wiki – lời người dịch] bởi Trung Hoa,
sẽ nói lên rất nhiều về khả năng để Hoa Kỳ có thể lại hướng sức mạnh của mình
vào khu vực Thái Bình Dương trong thế kỷ XXI như định mệnh của Việt Nam đã dẫn
dắt trong thế kỷ XX.
No comments:
Post a Comment