Phạm
Phan Long
Hội nghị thượng đỉnh quốc tế Mekong lần thứ 2 2014
tại Việt Nam đã bế mạc. Chính phủ Cam Bốt (CB) và Việt Nam (VN) đã không quyết
liệt tranh đấu bó buộc chính phủ Lào tuân theo Điều Khoản 5 của Hiệp Định 1995
và nộp dự án thủy điện Don Sahong (trên dòng chính) của họ theo thủ tục tham
vấn, thỏa hiệp (PNPCA) để cùng quyết định. CB và VN bỏ mất cơ hội và ra về tay
không. TT Hun Sen và TT NTD đã bất lực để cho Lào tiếp tục đơn phương xây đập
Xayaburi và Don Sahong trên thượng nguồn du họ vi phạm Hiệp Định 1995 và các
nhà thầu yên tâm hoàn tất hai đập ấy và những đập khác đã dự trù.
Thủ tướng CB và VN đã không dựa vào quyền lợi
và tiếng nói của dân, vào hậu thuẫn của trí thức, vào khuyến cáo của các nước
tài trợ, vào các công trình nghiên cứu quốc tế và vào cả dư luận thế giới để
nhân dịp này áp lực khuyến cáo Lào ngưng xây đập và điều chỉnh lại cách điều
hợp hoạt động của MRC chặt chẽ và hữu hiệu hơn.
Đã thế theo trang National
Journal của bộ ngoại giao VN, TT NTD còn tuyên bố Hội Nghị
2 (HN) là thành công.
(Vietnamplus
– 05/04/2014) – The second Mekong River Commission (MRC) Summit was a success
with the most important outcome being the approval of the Ho Chi Minh City
Declaration, said Prime Minister Nguyen Tan Dung.
Nếu các đập của Lào không bị hủy bỏ tại HN 2 này,
chúng sẽ thành tiền lệ cho CB xây ba đập khác trên nước họ, cho nên việc CB
không phản kháng quyết liệt cũng có thể hiểu phần nào, trong khi VN không có
lợi gì mà ĐBSCL của VN sẽ gánh chịu hoàn toàn các tác động tiêu cực
tổng hợp của cả 11 dự án các nước thượng nguồn công bố đã dự trù là việc
rất khó giải thích và không thể chấp nhận được. Đây có thể sẽ là nguyên nhân
gây ra mối nghi ngờ lãnh đạo VN đã bị chi phối bởi một thế lực hay quyền lợi bí
mật nào?
Không thể nói họ không được gợi ý tại HN này, lãnh
đạo hai nước CB và VN đã có sự hậu thuẫn đi vào HN: Điểm 9 trong bản Tuyên bố Báo chí của các Đối tác phát triển quốc tế dự HN, đã đề
nghị (ngoài các đập dòng chính) là các đập phụ lưu có khả năng gây tác động
xuyên biên giới phải tuân theo thủ tục PNPCA, như trích dẫn sau đây:
“Recent hydropower developments on the mainstream
and tributaries have illustrated the importance of a common understanding and
application of the Procedures for Notification, Prior Consultation and
Agreement (PNPCA). Development Partners encourage the MRC to consider the
inclusion of tributary dams with likely transboundary impacts in the Prior
Consultation process. We reiterate that information sharing fulfils a
central role of the MRC and ensures that the
legitimate concerns of Member Countries are taken into account.”
CB và VN đã không nắm được cơ hội và đã để Hội Nghị
2 kết thúc với bản Tuyên Ngôn HCM City không thể hiện đề nghị khôn
ngoan này mà chỉ nhắc nhở về tác động của các đập trên dòng chính qua điểm 3
của bản Tuyên Ngôn như sau:
“Đẩy mạnh tiến độ thực hiện Nghiên cứu của Hội đồng
Uỷ hội sông Mê Công quốc tế về “Phát triển và Quản lý bền vững sông Mê Công bao
gồm những tác động của các công trình thủy điện dòng chính”, có sự phối hợp với
Nghiên cứu do Việt Nam đề xuất để đưa ra các khuyến cáo và các khuyến nghị phù
hợp chophát triển bền vững trong Lưu vực;”
Trong khi Lào sau HN này tiếp tục hoàn tất các đập
thủy điện thì công trình Nghiên cứu Mekong Delta Study do các chuyên gia VN
đang nỗ lực đang thực hiện chưa hoàn tất; nên khi xong sẽ quá trễ để ngăn cản
những dự án đó. Việc CB và VN không yêu cầu Lào ngưng ngay lại Don Sahong là
một thất bại chiến lược ngoại giao cho CB và VN. Ngoài ra, nếu các vị lãnh đạo
thực tâm muốn đưa các đập phụ lưu vào Hiệp Định, thì phải sửa đổi HĐ 1995 cho
các đập phụ lưu vào thủ tục PNPCA với quyền áp chế pháp lý để các thành viên
cùng tuân thủ.
Nhóm Nghiên Cứu Văn Hóa Đồng Nai Cửu Long của các bạn bên Úc đã gởi thư tới Ngoại trưởng các nước Đối tác phát
triển góp phần gây áp lực và ý thức quốc tế. Ngoài ra Tuyên bố kêu gọi hủy bỏ
các đập trên dòng chính của 39 NGO do tổ chức Save the Mekong điều hợp là hậu
thuẫn dư luận quan trọng cho các nhà lãng đạo cứu vãn sinh mệng lưu vực và
quyền lợi nông ngư dân. Những tiếng nói trên dường như không có ý nghĩa gì với
chính quyền CB và VN nhưng có ảnh hưởng quốc tế. Việc các NGO đã cùng kiện công
ty cố vấn Poyry về dự án Xayaburi mà IRN và VRN đều tham dự là một việc
tuy không có kết quả nhưng tiếng vang từ đó sẽ ngăn chặn những công ty cố vấn
khác tránh lộ trình nhiều rủi ro đó. Theo thủ tục của Organisation for Economic
Co‑operation and Development (OECD) thì một NGO nào đó tại Úc có thể đứng ra
nộp đơn kiện AECOM đã vi phạm một số điều trong OECD
Guidelines for Mutinational Enterprises tiêu biểu và nghiêm
trọng nhất là Điều 4 khi họ cố vấn cho công ty National Consulting
Company biên soạn Cummulative Impacts Assessssment và ngụy biện rằng Don Sahong
không phải là đập trên dòng chính. Điều 4 của OECD Guidelines được trích dẫn
sau đây:
“Refrain from seeking or accepting exemptions not
contemplated in the statutory or regulatory framework related to human rights,
environmental, health, safety, labour, taxation, financial incentives, or other
issues.”
“Tự chế không tìm cách hay chấp nhận những miễn trừ
không ghi trong luật lệ hay quy định về phạm vi nhân quyền, môi sinh, y
yế, lao động, thuế má, ưu đãi tài chánh, hay về các vấn đề
khác”
Đã 19 năm từ ngày ký kết Hiệp Định Mekong 1995 và
thành lập Mekong River Commission, tình trạng lưu vực ngày càng xuống dốc và
không phát triển nào bền vững. Thu hoạch ngư sản giảm mất khắp cả hạ du, số các
giống cá còn sinh tồn đã ít hơn đi và cá lưới bắt được quá ít lại và cá quá nhỏ
không ăn được mà chỉ mang về hồ riêng nuôi cá mới có cá ăn. Xuất khẩu lúa gạo
tuy tăng nhưng tốn kém phân bón thay cho phù sa lên cao và giá sàn bán gạo thấp
nên không đủ sống. Lợi tức bình quân của nông dân liên tục giảm hàng chục năm
liền. Trước tình trạng suy thoái môi sinh và thiệt hại kinh tế nông ngư nghiệp,
trước việc Lào bất chấp HDD 1995, lãnh đạo VN đã không bảo vệ quyền lợi và nói
lên khát vọng dân tộc trước một hội thảo quốc tế ngay trên đất mình. Lời tuyên
bố của TT Nguyền Tấn Dũng là Đại Hội 2 thành công; nếu ông đánh giá và tin như
thế thật thì đó là một điều bi thảm cho dân tộc VN và lịch sử dân tộc sẽ
phán xét.
April 7, 2014
No comments:
Post a Comment