07/09/2022
https://baotiengdan.com/2022/09/07/su-sam-hoi-cua-nguyen-ngoc/
Nhà báo
Hoàng Hải Vân vừa có bài “Nhà văn Nguyên Ngọc vẫn không có ý định sám hối”,
đăng trên Facebook cá nhân. Xét thấy bài viết còn có nhiều điểm cần nói rõ và
nói lại, tôi viết mấy dòng này.
Hoàng Hải
Vân nói rằng việc Nguyên ngọc rời khỏi Đảng là “một động thái khá ồn ào có chủ
đích do chính ông chủ động tạo ra”, và đi đến kết luận “Chủ động tạo thành một
sự kiện để thu hút công chúng không phải là hành vi của bậc chính nhân quân tử”.
Khoan nói
đến tính xác thực của điều mà Hoàng Hải Vân bảo rằng đó là “một động thái… có
chủ đích”, nhưng cứ cho rằng là như thế đi nữa thì tại sao sự công khai, nói lớn
lên về việc mình rời khỏi một tổ chức lại bị coi là “không phải là hành vi của
bậc chính nhân quân tử”?
Đảng cộng
sản Việt Nam có phải là một tổ chức bí mật để đảng viên phải vào ra một cách lặng
lẽ, lén lút? Rõ ràng, các văn bản luật cao nhất của nước Việt Nam ghi rằng, Đảng
là lực lượng lãnh đạo toàn diện và tuyệt đối, vậy thì việc một đảng viên vào
hay ra khỏi đảng bằng tư thế công khai, đĩnh đạc, có gì là không hợp lẽ?
Hơn thế nữa,
có lẽ ông Hoàng Hải Vân cũng thừa biết rằng ở Việt Nam một người bỏ Đảng thì trở
thành “đối tượng”, phải chịu rất nhiều áp lực từ nhiều phía, bị mất mát các quyền
lợi bởi nhiều cách; vì thế cho đến nay dù đã có nhiều người bỏ Đảng nhưng không
mấy ai công khai. Vì sao thế? Vì họ sợ, sợ phiền, sợ nhiễu, sợ những mất mát,
những đè nén…
Việc bỏ Đảng
không hiếm, nhưng những người công khai điều đó thì thật sự rất ít. Hãy xem một
người khi nói to lên rằng “Tôi bỏ Đảng” thì người ấy được lợi lộc gì hay là chỉ
rước phiền phức vào thân? Từ góc độ thực tế này mà nhìn thì rõ ràng sự công
khai của Nguyên Ngọc là một thái độ rõ ràng, thẳng thắn, trung thực, dứt khoát
và dũng cảm. Vì lý do gì mà ông Hoàng Hải Vân lại cho đó “không phải là hành vi
của bậc chính nhân quân tử”? Câu trả lời có lẽ chỉ ông Vân hiểu.
Điểm thứ
hai mà Hoàng Hải Vân kết tội Nguyên Ngọc là về cái án của Phùng Quán: “Ông
Nguyên Ngọc có sai lầm thuộc loại hại người, đó là ông đánh một phát “chết
tươi” nhà văn Phùng Quán và tham gia cuộc “bêu đầu” những người chính trực
trong phong trào Nhân văn Giai phẩm”. Có không? Có. Nhưng phải nói cho đầy đủ.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2022/09/1-24-1024x821.jpeg
Bài
trên tạp chí Văn nghệ quân đội số 4, tháng 4-1958 của Nguyên Ngọc viết về Phùng
Quán. Ảnh tư liệu
Hãy nhớ rằng
những nhân vật của Nhân văn – Giai phẩm đều là đảng viên, hoặc người đi theo
cách mạng của Đảng, trực tiếp làm công tác kháng chiến, tuyên truyền một cách
nhiệt thành. Trần Dần, Hoàng Cầm đều làm tuyên truyền. Và cũng chớ quên rằng
Nhân – Văn Giai phẩm có những trí thức lỗi lạc vì nghe theo tiếng gọi của Đảng
mà trở về quê hương, như Trần Đức Thảo. Không một nhân vật nào của Nhân văn
không phải là người của cách mạng.
Điều thứ
hai cần nói là cái mà những nhân vật của Nhân văn – Giai phẩm đòi là “tự do
sáng tác”, chứ không phải là thay đổi chế độ hay là chống lại Đảng cộng sản, hoặc
chống lại đường lối cách mạng. Tóm lại, họ không phải là một “phe” khác, càng
không phải là một đảng phái khác. Họ cùng với Nguyên Ngọc là một phe, chỉ khác
nhau về tiểu tiết, và chỉ khác nhau về tuổi đời, tuổi nghề.
Cũng chớ
quên rằng, chủ nghĩa cộng sản là một hấp lực khổng lồ, đến nỗi một nửa nhân loại
đã ngã vào lòng nó. Ngay cả một nhà triết học lừng lẫy của Pháp là J. P. Sartre
mà cũng không cưỡng nỗi sức “cám dỗ” ấy, thì việc những Trần Dần, Phùng Quán,
Lê Đạt, Trần Đức Thảo, Nguyên Ngọc và dân tộc Việt Nam đi theo nó cũng là điều
dễ hiểu.
Vậy thì
cái đáng trách là ở đâu? Dẫn một câu nói khá quen thuộc và nổi tiếng mà không mấy
ai không biết của Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Nam Tư Milovan Djilas: “20 tuổi mà
không theo Cộng sản, là không có trái tim. 40 tuổi mà không từ bỏ Cộng sản, là
không có cái đầu”.
Việc “lầm
lỡ” này không phải là vấn đề cá nhân, mà là dân tộc, là thời đại, là nhân loại.
Nếu ông Hoàng Hải Vân đọc những gì mà các nhân vật của Nhân văn – Giai phẩm viết
và làm trước khi có Nhân văn – Giai phẩm thì ông cũng sẽ kết tội họ y như vừa kết
tội Nguyên Ngọc, nếu ông thật sự có một hệ giá trị khác.
Thế hệ đàn
anh đi trước, sai lầm trước, và tỉnh trước – đó cũng là lẽ thường tình. Nhưng
cái sự “tỉnh” ấy thế nào thì còn phải bàn thêm. Hãy nhớ, khi được “ân xá” sau mấy
chục năm nhục nhã khốn cùng, những Lê Đạt, Hoàng Cầm đã đưa tay ra nhận Giải
thưởng nhà nước về văn học nghệ thuật, lúc này Phùng Quán đã chết, nhưng gia
đình ông vẫn nhận thay. Đó là thái độ gì? Thật khó nói! Nhưng không khó hiểu.
Còn Nguyên
Ngọc? Nguyên Ngọc là người trung thành tuyệt đối với lý tưởng của Đảng. Con đường
cách mạng mà Đảng cộng sản Việt Nam vạch ra cũng chính là giấc mơ của ông. Ông
đã sống hết mình, sống trọn vẹn với nó, không tiếc máu xương và tính mạng.
Nguyên Ngọc là như thế, dứt khoát, tuyệt đối, không do dự, không khoan nhượng,
một người “trung thực đến đáy” với lựa chọn của mình. Cũng chính vì tính cách ấy,
sau này khi đã phản tỉnh, ông cũng vẫn là ông: tuyệt đối sống theo nhận thức của
mình: ông từ chối giải thưởng Nhà nước đợt đầu năm 2000, sau đó lại tiếp tục
rút khỏi danh sách Giải thưởng Hồ Chí Minh.
Có khác với
những Lê Đạt, Hoàng Cầm không? Khác, ông dứt khoát như đã từng dứt khoát đứng hẳn
vào Đảng, chiến đấu cho lý tưởng của Đảng; và bây giờ ông bước ra, cũng dứt
khoát như thế: không xàng xê, không đánh võng, không đu đưa…
Con người
Nguyên Ngọc, vì thế, luôn thống nhất. Ông không chấp nhận sự nửa vời, một khi
đã lựa chọn là sống chết với lựa chọn của mình. Cũng vì thế, khi đã bước ra, ông
liền lao vào những hoạt động văn hóa, chính trị, xây dựng một chân trời khác
cho “những người bay không có chân trời”: thành lập Quỹ và Giải thưởng văn hóa
Phan Châu Trinh, thành lập đại học Phan Châu Trinh, thành lập Ban vận động Văn
đoàn độc lập… Hoàng Hải Vân khẳng định “Nhà văn Nguyên Ngọc vẫn không có ý định
sám hối”, vậy tất cả những hành động đó của ông phải gọi là gì nếu không phải
là một lời “sám hối” chân thành, thiết thực, và quyết liệt hơn vạn lời đầu môi
chót lưỡi? Nhà Phật quan niệm rằng sự sám hối chân chính phải là không bao giờ
phạm vào lỗi lầm cũ nữa, và nỗ lực chuộc lỗi bằng hành động đúng. Ông Hoàng Hải
Vân muốn một sự sám hối thế nào?
Nguyên Ngọc
chưa bao giờ sống nửa vời, và không bao giờ tự chừa cho mình đường lui. Cái sai
lầm của Nguyên Ngọc, vì thế, cũng như sự dấn thân của ông sau này, đều “nguyên”
một khối “ngọc”, dù ngọc ấy có khi chìm trong đáy bùn, có khi lừng lững trên đường
lớn. Nguyên Ngọc đã sống như thế, luôn luôn trọn vẹn cả với những lầm lạc lẫn
những phản tỉnh của mình. Ở đó ta gặp một con người như tùng bách, chứ không phải
là những ngọn tre; ở đó ta gặp một con sư tử chứ không phải rắn rết uốn éo…
Những sai
lầm phát xuất từ sự chân thành bao giờ cũng đáng được bao dung hơn là những
khôn ngoan cầy cáo. Và như thế, hơn hết, ta thấy, dù là ở chặng nào của cuộc đời,
dù với lựa chọn nào, Nguyên Ngọc vẫn là Nguyên Ngọc, chứ không phải là một thứ
“biến thể” hay tắc kè hoa thời cuộc.
Phải nhìn
cái “sai lầm” của Nguyên Ngọc ở lòng yêu nước lớn lao và khát vọng cháy bỏng của
ông, chứ không phải là những hành xử ti tiểu của việc tấn công cá nhân nhan nhản
hay tính cơ hội nở rộ đã khiến con người bây giờ không sao quan niệm nổi về chất
người nữa.
Sự trung
thực của Nguyên Ngọc là xuyên suốt, và nhất quán. Đánh giá Nguyên Ngọc mà chỉ cắt
lấy một lát, rồi lờ đi cả một hành trình vốn thống nhất và trọn vẹn thì mới
chính là hành vi “không phải của bậc chính nhân quân tử”, nếu không phải là một
sự kém hiểu biết.
Thái Hạo
.
======================================
NHÀ VĂN NGUYÊN NGỌC VẪN
KHÔNG CÓ Ý ĐỊNH SÁM HỐI !
Nhân sinh
nhựt lần thứ 90 của nhà văn Nguyên Ngọc, giới văn nghệ sĩ và trí thức dân chủ
đã viết bài và đưa hình ảnh ca ngợi ông lên tận mây xanh, với tần suất dày đặc
trên mạng xã hội. Ca ngợi ai, chê trách ai là quyền tự do của mỗi người, tôi
không có ý kiến.
Tôi cũng
thích văn ông Nguyên Ngọc và bắt đầu ngưỡng mộ ông kể từ khi ông làm Tổng Biên
tập báo Văn Nghệ tạo dấu ấn không phai mờ trong đổi mới văn chương và báo chí
nước nhà theo đà đổi mới đất nước mấy chục năm trước. Tôi đọc ông khá kỹ, từ Đất
nước đứng lên, Rừng Xà Nu, Đất Quảng, Đường chúng ta đi, đến bản “Đề dẫn” nổi
tiếng cùng nhiều bút ký văn chương và chính luận ông viết sau này.
Nhưng có lẽ
ông nổi tiếng nhất là khi ông tuyên bố ra khỏi Đảng Cộng sản Việt Nam cách đây
mấy năm, một động thái khá ồn ào có chủ đích do chính ông chủ động tạo ra. Vì
lý tưởng mà tự nguyện tham gia một tổ chức, khi thấy tổ chức đó không phù hợp với
mình nữa thì tự nguyện rời bỏ, đó là chuyện bình thường, không ai ép ai vào Đảng
cũng không ai ép ai nhất định phải mãi mãi không được rời khỏi Đảng. Chủ động tạo
thành một sự kiện để thu hút công chúng không phải là hành vi của bậc chính
nhân quân tử, tôi nghĩ vậy, nhưng đó là quyền tự do cá nhân của ông.
Trong cuộc
đời mỗi người, ai cũng có sai lầm. Có những sai lầm do nhận thức, hành vi sau sẽ
khắc phục sai lầm của hành vi trước, nếu là người của công chúng thì công chúng
sẽ tha thứ cho ta và ta cũng có thể tự tha thứ cho mình. Nhưng những sai lầm
gây hại cho người khác thì nhất định phải sám hối mới có thể hoàn lương được.
Ông Nguyên Ngọc có sai lầm thuộc loại hại người, đó là ông đánh một phát “chết
tươi” nhà văn Phùng Quán và tham gia cuộc “bêu đầu” những người chính trực
trong phong trào Nhân văn Giai phẩm. Nhưng ông không hề có ý định sám hối.
Vừa rồi có
người nhắc có lần ông Nguyên Ngọc nói với cựu Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình
rằng “Chúng ta bắt đầu sai từ Đại hội Tua” (Đại hội lần thứ 18 Đảng Xã hội Pháp
năm 1920 tại thành phố Tours, tại đây Nguyễn Ái Quốc đã bỏ phiếu tán thành Quốc
tế 3 và tham gia thành lập Đảng Cộng sản Pháp). Vấn đề là 38 năm sau Đại hội
Tua, ông Nguyên Ngọc đã có bài viết dài “Con đường đi của Phùng Quán, con đường
sai lầm điển hình của một người viết văn trẻ” đăng trên tạp chí Văn nghệ quân đội
số 4, tháng 4-1958, quy kết cho Phùng Quán dốt nát huênh hoang phản trắc, là
cái “máy nói” của Trần Dần, Trương Tửu, Lê Đạt, Trần Đức Thảo, Thuỵ An và “bọn
Nhân văn Giai phẩm”. Xin trích một đoạn :
“Một đặc
điểm khác của bọn chống lại sự lãnh đạo của Đảng trong văn nghệ là do họ tự
xưng là “chân thật", sự chân thật “thần thánh” của người văn nghệ, họ là
“lương tâm của thời đại”. Bài thơ “Lời mẹ dặn” của Phùng Quán là tiêu biểu cho
cái quan điểm gọi là “chân thật” ấy.
Phùng Quán
giải nghĩa như thế nào là chân thật :
“Thấy vui muốn cười cứ cười
Thấy buồn muốn khóc cứ khóc
Yêu ai cứ bảo là yêu
Ghét ai cứ bảo là ghét
Dù ai cầm dao doạ giết
Cũng không nói ghét thành yêu”
Chúng ta mỗi
người đều đã được sự giáo dục lãnh đạo của Đảng. Chúng ta đều đã có kinh nghiệm
bản thân rằng : xuất thân từ những giai cấp phức tạp khác nhau trong xã hội
chúng ta đã mang theo trong mình những tình cảm yêu ghét phức tạp khác nhau, những
tình cảm đó có khi đối lập với lợi ích của cách mạng. Chúng ta đã có kinh nghiệm
rằng trước chỉnh huấn cải cách ruộng đất, khối đồng chí chúng ta còn yêu địa chủ,
khinh và ghét nông dân. Cách mạng đã cải tạo tình cảm cho chúng ta và đó là cuộc
đấu tranh gian khổ lâu dài. Nếu chúng ta đã yêu kẻ thù của cách mạng thì chúng
ta phải thẳng tay giết chết tình cảm đó đi và học tập rèn luyện lòng căm thù
chúng nó. Nếu chúng ta ghét quần chúng công nông binh, thì cũng phải kiên quyết
xoá sạch tình cảm đó đi và xây dựng cho mình một tình yêu giai cấp đúng đắn.
Tình cảm là thứ bộc lộ rất rõ giai cấp tính. Đó là điều sơ đẳng bất cứ người
nào đi theo cách mạng cũng phải biết, phải làm. Phùng Quán không biết và không
làm như thế. Phùng Quán lớn tiếng tuyên truyền cho một thứ yêu ghét tự do,
không có giai cấp…
Trong cuộc
đời, Phùng Quán đã thực hiện chủ nghĩa “chân thực” đó bằng cách chửi lại một cách
vô ơn bạc nghĩa cái tập thể đã nuôi Quán từ bé đến lớn. Phùng Quán cũng rêu rao
rất to là mình dũng cảm lắm :
“Đường mật công danh không ngọt được
lưỡi tôi
Sét nổ trên đầu không xô tôi ngã
Bút giấy tôi ai cướp giật đi
Tôi sẽ cầm dao viết văn trên đá”
Đọc những
câu thơ này, ta hình dung ra một anh chàng đang đi bình yên giữa đường tự nhiên
vung tay múa chân bù lu bù loa : “Ôi làng nước ơi, nó đánh tôi, nó giết tôi đây
này ! Tôi dũng cảm chống lại đây này”. Ai áp bức ngòi bút của Phùng Quán, ai cướp
giật bút giấy của Phùng Quán giữa miền Bắc này ? Đó là sự vu khống chế độ ta được
đăng công khai trên báo”. (Hết trích)
Vì bài viết
đó của ông Nguyên Ngọc (cùng với chiến dịch đồ sát không thương tiếc “bọn Nhân
văn Giai phẩm”) mà Phùng Quán phải đi cải tạo lao động 10 năm và bị cấm viết tới
30 năm. 30 năm sau, những văn nghệ sĩ và trí thức tài danh trong phong trào
Nhân văn Giai phẩm mới được khôi phục danh dự. Nhà văn Phùng Quán cùng với Trần
Dần, Lê Đạt và Hoàng Cầm được Chủ tịch nước truy tặng Giải thưởng Nhà nước về
văn học nghệ thuật. Điều đáng nói là việc khôi phục danh dự và truy tặng giải
thưởng cho “bọn Nhân văn Giai phẩm” này là kết quả của quá trình Đổi Mới và dân
chủ hoá đất nước chứ hoàn toàn không phải do những người như ông Nguyên Ngọc từng
đánh họ chết tươi biết sám hối.
Vẫn biết
là chuyện gì ra chuyện đó. Viết cái tút này tôi không có ý định vạch lá tìm
sâu, vì tôi vẫn ngưỡng mộ ông Nguyên Ngọc đã tạo ra những dấu ấn không phai mờ
trong đổi mới văn chương và báo chí khi ông làm Tổng biên tập báo Văn Nghệ.
Nhưng đã từng hại người mà không chịu sám hối thì khó mà đủ tư cách để làm ngọn
cờ gì đó về nhân văn về dân chủ.
HOÀNG HẢI VÂN
(Hình chụp
trang đầu trong bài viết 8 trang mà nhà văn Nguyên Ngọc đồ sát nhà văn Phùng
Quán đăng trên Văn nghệ quân đội, 4-1958)
https://www.facebook.com/photo/?fbid=5575109485881399&set=a.1537014463024275
.
No comments:
Post a Comment