Hoa
Kỳ, Trung Quốc và Liên Âu trong cuộc chiến về kỹ thuật số
Đỗ Kim Thêm
13/09/2022
https://baotiengdan.com/2022/09/13/hoa-ky-trung-quoc-va-lien-au-trong-cuoc-chien-ve-ky-thuat-so/
Trong thời đại kinh tế toàn cầu hoá dựa
vào tri thức và thông tin, thì kiến thức trở thành sức mạnh và internet là
phương tiện kết nối. Các kiến thức mới đang được phổ biến tự do trên khắp thế
giới và mọi người có thể truy cập được dễ dàng hơn.
Trước các
chuyển biến giông bão này, tình hình cạnh tranh giữa các cường quốc không chỉ
còn nằm trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế và an ninh mà còn canh tân
kỹ thuật và nhiều quốc gia cảm thấy đang bị đe dọa bởi sự tụt hậu về kiến thức
và trang bị kỹ thuật số.
Đó cũng là
lý do tại sao Trung Quốc và Nga tìm mọi cách có thể để giới hạn việc sử dụng
internet, và internet trở thành splinternet, một khái niệm mới được
đề cập gần đây.
Là một mạng thông tin mở rộng
và phổ quát được kết nối trong toàn cầu, nhưng internet đã bị chính quyền các
nước độc tài ngăn chặn truy cập qua các rào cản và tường lửa, làm cho người
sử dụng chỉ tiếp nhận nội dung trong một khuôn khổ nhất định. Splinternet không chỉ có ở Trung Quốc hoặc
Nga mà còn nhiều nước khác. Dù thế, vì có nhiều lý do nhau, Spliniternet rất
khó đạt được mục tiêu.
Các kỹ thuật
mới trong công nghệ thông tin có ý nghĩa quan trọng về mặt chiến lược, mối liên
hệ này được công nhận từ lâu. Nhưng ai được hưởng lợi từ internet, ai mất lợi
thế khi không thể kết nối? Qua việc trang bị kỹ thuật số, trật tự thế giới đang
tạo ra những liên minh nào, chính trị, an ninh hay kỹ thuật? Những quốc gia,
khu vực và nền kinh tế nào sẽ định hình cho tương lai của internet? Các thách
thức mới này làm cho số hóa trở thành mối quan tâm chính trong việc cân nhắc
thuộc phạm vi địa chính trị toàn cầu và cần phải có giải pháp.
Hầu hết
các giải pháp trong tương lai đều cho là ai chiếm được ưu thế trong lĩnh vực kỹ
thuật số, sản xuất các microchip hiện đại và quyết định các quy tắc của
internet, đương nhiên sẽ có quyền quyết định về mặt địa chính trị. Cho đến nay, thực tế cho thấy thời kỳ thống trị kỹ thuật của phương Tây
dường như sắp kết thúc.
Cụ thể, nếu
không có microchip, các máy computer, các phương tiện cũng như các thiết bị và
hệ thống hiện đại khác đều không hoạt động, doanh nghiệp sẽ không sản xuất được
điện thoại thông minh và các thiết bị chiến tranh hiện đại. Các ứng dụng của
trí tuệ nhân tạo cũng chủ yếu phụ thuộc vào chất bán dẫn với hiệu suất cao.
Đứng trước
việc số hoá đang ngày càng phát triển, thì mức độ liên quan này đã gây ra
một cuộc chạy đua chưa từng có trong ngành công nghiệp bán dẫn giữa các cường
quốc mà Hoa Kỳ đang mất dần ưu thế, với thí dụ sau đây là một minh chứng.
Hoa Kỳ và Luật Công nghiệp bán dẫn
Cuối tháng
Tám năm nay, Tổng thống Mỹ Joe Biden ký một đạo luật để thúc đẩy ngành công
nghiệp bán dẫn. Với tổng trị giá gần 250 tỷ đô la, mục đích của đạo luật này là
sẽ trợ cấp cho các dự án nghiên cứu và phát triển thuộc doanh nghiệp Mỹ, với điều
kiện là việc sản xuất microchip ở châu Á sẽ đưa về lại Hoa Kỳ. Quan trọng hơn
là nếu một doanh nghiệp muốn nhận trợ cấp sẽ cam kết là không đầu tư sản xuất ở
Trung Quốc trong tương lai.
Trong bài
phát biểu nhân dịp ban hành đạo luật này, Biden nhấn mạnh đến vai trò chủ đạo của
microchip, tức là các chip có kích thước cấu trúc nhỏ trong phạm vi một chữ số
nanometer.
Hiện nay,
Trung Quốc đang cố gắng vượt qua phương Tây khi đang tạo ra những chất bán dẫn
phức tạp và dùng mọi thủ thuật gian manh để vận động cho các doanh nghiệp Hoa Kỳ
chống lại luật này.
Kể từ đại
dịch Covid-19 bộc phát, chuỗi cung ứng chất bán dẫn trên toàn cầu bị tê liệt và
trở thành cuộc khủng hoảng nghiêm trọng. Tình thế đổi thay làm cho việc sản xuất
microchip trở nên có ý nghĩa chính trị đặt biệt.
Để đối
phó, các nước phương Tây đang áp dụng chiến lược “onshoring”, nghĩa là, nỗ lực tránh lệ thuộc bằng cách đưa năng lực
sản xuất của các doanh nghiệp đang đầu tư ở Trung Quốc hồi hương.
Thực ra, hầu
hết các microchip hiện đại nhất đang được sản xuất tại Đài Loan, nơi mà Trung
Quốc đang có âm mưu tái chiếm để đưa ưu thế kỹ thuật của Đài Loan vào
trong quỹ đạo chính trị của mình.
Cạnh tranh với phương tiện bất thường
Vấn để không chỉ dừng lại ở các kịch bản đầy bi
quan về địa chính trị. Hơn nữa, ám ảnh chiến tranh thế giới càng lan rộng vì
tình trạng cạnh tranh kinh tế, cuộc chiến Ukraine, khủng hoảng năng lượng, biến
đổi khí hậu và gia tăng lạm phát trên toàn cầu. Do đó, các nước phải sử dụng các phương tiện bất thường
mà đạo luật mới của Biden về công nghiệp chất bán dẫn là thí dụ.
Từ nhận định
cơ bản là Trung Quốc vẫn còn tụt hậu về công nghệ hiện đại mà Mỹ thúc đẩy mạnh
mẽ hơn trong việc tìm cách ngăn trở Bắc Kinh sản xuất và phát triển microchip bằng
nhiều cách khác nhau.
Cụ thể, Mỹ
ngăn trở Trung Quốc quyền truy cập vào thị trường của nhà cung cấp Mỹ. Các
phương thức sản xuất phần mềm của Mỹ cũng cần một số microchip nhất định của
Trung Quốc để có thể đạt được hiệu ứng cao nhất.
Gần đây,
chính quyền Biden tìm cách gây áp lực với Hà Lan, yêu cầu tìm cách can ngăn
ASML, nhà cung cấp sản xuất chip lớn nhất thế giới, giảm bớt sự hợp tác với các
doanh nghiệp Trung Quốc.
Chiến lược của Trung Quốc và Liên Âu
Nhận ra được
các thất thế này trong tiến trình sản xuất, Trung Quốc cũng đang tìm cách để đạt
được một tư thế độc lập hơn.
Theo một ước
lượng gần đây, Trung Quốc sản xuất khoảng 15,3% chất bán dẫn trên thế giới,
nghĩa là còn đứng sau Đài Loan, Hàn Quốc và Nhật Bản, nhưng trước Mỹ, trong khi
nhiều nước công nghiệp tiên tiến khác cũng không thể tự sản xuất microchip loại
này. Do đó, Bắc Kinh vẫn chưa thể thâm nhập và khống chế thị trường thế giới.
Trong cuộc
cạnh tranh gay gắt này, châu Âu chiếm một vị thế khiêm nhường. Để thay đổi tình
thế, Liên Âu dự định sẽ trợ cấp cho các dự án nghiên cứu và sản xuất microchip
với kinh phí khoảng 40 tỷ euro. Theo kế hoạch này, doanh nghiệp Intel ở
Magdeburg (Đức) có thể được tài trợ khoảng bảy tỷ euro của Đức và bảy tỷ euro
khác của Liên Âu.
Các chuyên
gia cho rằng các chiến lược mới này khó đạt được hiệu quả, vì còn nhiều nghi vấn.
Nhìn trong
toàn cảnh, cho đến nay, số lượng các doanh nghiệp của châu Âu hoạt động trong
lĩnh vực kỹ thuật số vẫn còn quá ít và thị trường chủ yếu là nằm ở Mỹ và châu
Á.
Cho dù
microchip chắc chắn sẽ đóng một vai trò nhất định và châu Âu luôn cần các loại
microchip cho các sản phẩm của riêng mình, nhưng về trình độ kỹ thuật, châu Âu
lại không đòi hỏi quá cao. Trong tương lai, trọng tâm vấn đề của châu Âu là cải
thiện tiến trình sản xuất microchip loại cao cấp.
400 thành phần cung ứng khác nhau là nhu cầu
Nhiều
chính trị gia cho rằng, để tránh lệ thuộc, đã đến lúc các quốc gia hoặc khu vực
nên xây dựng một ngành công nghiệp bán dẫn theo phương thức tự cung cấp.
Về cơ bản,
ý nghĩ này cũng dễ gây hiểu lầm, vì thực tế ngược lại. Trong tiến trình sản xuất
vào giai đoạn cuối, còn được gọi “Frontend”,
thực ra chỉ là một phần nhỏ của chuỗi sản xuất dài.
Doanh nghiệp
cần đến khoảng 400 loại hóa chất và các thành phần cung ứng khác nhau. Hầu hết
được cung cấp bởi các khu vực trên toàn thế giới và hơn 50 loại máy móc đủ loại
riêng cho giai đoạn gọi là Frontend.
Nếu giả định
rằng một đạo luật Chip cho châu Âu được thông qua, châu Âu sẽ có được một lượng
sản xuất tương đối lớn, nhưng trong mọi tình huống, chuỗi cung ứng vẫn sẽ còn
phải phụ thuộc từ các khu vực khác.
Liên Âu và
Mỹ đã đồng ý trên nguyên tắc là không cạnh tranh trong việc trợ cấp cho doanh
nghiệp có các dự án nghiên cứu và sản xuất microchip, vì nhận định rằng việc phối
hợp hành động trong thực tế sẽ có hiệu quả cao hơn. “Hội đồng Thương
mại và Công nghệ Liên Âu-Hoa Kỳ” là một diễn đàn mới được thành lập
vào năm 2021 để thảo luận các chuyên đề này.
Do hậu quả
của việc Nga xâm lược Ukraine, việc hợp tác xuyên Đại Tây Dương đã lấy lại tầm
quan trọng. Trong các biện pháp trừng phạt công nghệ đối với Nga sẽ có nhiều
chuyên đề liên quan đến chính sách kỹ thuật số.
Tuy nhiên,
vấn đề đối phó với ảnh hưởng của Trung Quốc trong mối quan hệ các nước đang
phát triển cũng nghiêm trọng không kém, đó là một phạm vi không chỉ giới hạn
trong việc sản xuất microchip.
Những nỗ lực
mới đây của Trung Quốc được biết đến dưới cái tên “Con đường tơ lụa trong lĩnh
vực kỹ thuật số”.
Trước đây,
các doanh nghiệp Trung Quốc đã tham gia nhiều dự án thuộc về xây dựng các cơ sở
hạ tầng tại châu Mỹ La tinh, châu Phi và châu Á, chẳng hạn như việc đặt các đường
dây cáp ngầm hoặc xây dựng mạng di động và trung tâm dữ liệu.
Hiện nay,
việc nâng cấp các mạng di động lên tiêu chuẩn 5G do các doanh nghệp Hoa Vi và
ZTE đảm trách. Giá cung ứng của Trung Quốc thường rẻ hơn nếu so với giá của
phương Tây. Nhưng âm mưu
thâm độc của Bắc Kinh là liên kết các giá rẻ này với nhiều ràng buộc vô hình
khác mà các nước đang phát triển phải chịu thiệt thòi trong lâu dài.
Hầu hết
các quốc gia, thí dụ như Lào, Campuchia hay Sri Lanka, đều chọn thiết bị của
Trung Quốc vì không có lựa chọn nào khác, họ chỉ quan tâm trước mắt là chi phí
đầu tư, còn Trung Quốc gây nhiều hậu quả nghiêm trọng đối với nền an ninh quốc
gia là chuyện tương lai.
Trái lại,
do áp lực nặng nề của Mỹ, các nước công nghệ tiên tiến đã loại bỏ việc hợp tác
với Huawei và ZTE hoặc ít nhất là giảm các thành phần cung ứng trong mạng 5G.
Ngoài việc bị ràng buộc về kỹ thuật trang bị, lo ngại chính của các nước trong
việc sử dụng thiết bị Huawei là phải giải quyết việc các gián điệp phá hoại.
Phòng chống gián điệp qua kỹ thuật số
Tình trạng
nguy hiểm do gián điệp kỹ thuật gây ra không chỉ đến từ Trung Quốc cho các nước
đối tác. Ngược lại, những tiết lộ của Cơ quan An ninh Quốc gia đã cho thấy,
ngay cả đối thủ Hoa Kỳ cũng gặp phải.
Ngoài việc
xuất khẩu kỹ thuật mới với một số giá trị nhất định, về nội chính, Trung Quốc
cũng đưa ra nhiều biện pháp nghiêm khắc hơn để kiểm soát toàn diện các hoạt động
của xã hội, khi nhận ra là internet gây nhiều bất lợi đáng kể.
Trung Quốc tạo ra một “bức tường lửa
vĩ đại”, mà không một nước nào khác có thể bắt chước. Nguy cơ này làm cho các quốc gia khác
bắt đầu quan tâm, đặc biệt nhất là các ứng dụng mới trong trí tuệ nhân tạo và
nhận dạng khuôn mặt.
Trước kia,
Trung Quốc sử dụng phần mềm nhận dạng khuôn mặt để chống lại người thiểu số Duy
Ngô Nhĩ, nay cũng đã bán kỹ thuật này cho Zimbabwe. Các hệ thống giám sát qua
video đã được Trung Quốc xuất khẩu cho hơn 60 quốc gia.
Gần đây,
doanh nghiệp Hoa Vi bị cáo buộc là đã giúp các phương tiện kỹ thuật cho chính
phủ Uganda và Zambia để theo dõi các đối thủ chính trị.
Đối sách của G7
Trước các
thách thức mới về kỹ thuật số, các nước thuộc nhóm G7 cũng lo tìm các đối sách
khi tham gia vào việc hoạch định các chính sách về công nghệ cơ bản.
Với chương
trình “Cổng toàn cầu (Global Gateway),
Liên Âu dự định sẽ đầu tư kỹ thuật số nhiều hơn vào các nước đang phát triển và
đang thảo luận với Hoa Kỳ về việc cung cấp thiết bị mạng với giá thấp hơn.
Một cơ hội
khác để theo đuồi mục tiêu này cũng được tiến hành cùng lúc. Mỹ đang vận động
cho Doreen Bogdan-Martin
được bầu vào chức vụ Tổng thư ký Liên minh Viễn thông Quốc tế (International Telecommunications Union,
ITU), một tổ chức thuộc Liên Hợp Quốc, có trụ sở tại Geneva chịu trách nhiệm
trong việc tiêu chuẩn hóa cho các công nghệ truyền thông. Đối thủ của
Bogdan-Martin là Rashid
Ismailov, cựu Giám đốc phụ trách điện thoại di động, cũng là Phó Giám đốc
thuộc Bộ Phát triển Kỹ thuật số của Nga.
Cuộc bỏ
phiếu này không chỉ mang tính biểu tượng vì Mỹ chống Nga trong cuộc chiến
Ukraine, nhưng lại cho thấy có một viễn cảnh khác, đó là ảnh hưởng trong các
quyết định cơ bản thuộc lĩnh vực số hóa.
Theo quan
điểm của Nga và Trung Quốc, ITU cần có nhiều quyền lực hơn để thay đổi trọng lượng
có lợi cho mình. Hiện nay, công luận tỏ ra quan tâm đến cuộc bầu cử này.
Giới quan
sát lo ngại là tình hình sẽ bất lợi hơn cho phương Tây: “Những gì mà chúng ta
thấy trong những năm gần đây là Trung Quốc và Nga đang theo đuổi chính sách về
internet hoàn toàn khác biệt, họ tìm cách gây tác động đến các hoạt động của
các cơ quan định chuẩn quốc tế để giúp cho họ dễ đạt được mục tiêu khống chế. Họ
đang thay đổi quan điểm lãnh đạo trong các vai trò truyền thống bằng cách nắm
các chức vụ quan trọng trong các tổ chức quốc tế này”.
Tầm hoạt động
hiện nay của internet là công khai, phổ quát và toàn cầu, nhưng ai sẽ định hình
cho tương lai phát triển của internet lại là vấn đề ít được công luận biết đến.
Đó là các cơ quan với những cái tên còn xa lạ như “World Wide Web Consortium” hoặc “internet Engineering Task Force“. Đại diện cho các chính phủ, tổ chức
tư nhân và xã hội dân sự đang tham gia trong các tổ chức này và tìm cách gây ảnh
hưởng trong khi ITU là tổ chức mà các chính phủ phương Tây đang chiếm ưu thế
quyết định.
Cảnh báo trước các biện pháp kiểm soát
Một thỏa
thuận được Nga-Trung Quốc ký kết vào năm 2021 có nêu rõ rằng các quốc gia phải
có chủ quyền trong việc điều chỉnh các phạm vi hoạt động của internet. Trong việc
kiểm soát các truy cập dữ liệu cá nhân khi cần thiết, Trung Quốc cho rằng các
chính phủ với chủ quyền quốc gia tối thượng sẽ không bị lệ thuộc hoặc bị bất cứ
hạn chế nào.
Ngược lại,
các chuyên gia cho là thực ra Trung Quốc muốn cắt giảm quyền tự do của người sử
dụng. Cụ thê là việc giám sát, kiểm duyệt hoặc thậm chí các biên bản riêng của
người sử dụng internet sẽ không còn là một nhân quyền cơ bản và phổ quát mà
hoàn toàn là do các quyết định thuộc về quốc gia. Truy cập dữ liệu cá nhân trở
thành xung đột chính trong việc kiểm soát nội dung thuộc về chính trị và xã hội.
Hai quan
điểm dị biệt này đang đưa đến một cuộc tranh chấp giữa một bên là Trung Quốc,
Nga và các nước độc tài và một bên là châu Âu, Mỹ, Nhật Bản, Úc và các quốc gia
khác.
Cuộc bỏ
phiếu về vị trí Giám đốc ITU sẽ cho thấy tầm quan trọng trong việc tìm ra một
cán cân quyền lực. Vai trò mà Trung Quốc trong các cơ quan định chuẩn quốc tế
có lẽ là phù hợp với những gì nước này tự cho là mình có quyển được hưởng do việc
trỗi dậy trong nền kinh tế toàn cầu.
Do đó, việc
xung đột trong lĩnh vực kỹ thuật số sẽ còn tiếp tục trong hình thái mới, đó là
khía cạnh địa chính trị.
Vào cuối tháng Tư, Hoa Kỳ và Liên Âu đã ký “Tuyên bố cho tương lai của internet”, cả hai cam kết về việc bảo đảm cho
các luồng dữ liệu internet được tự do phổ cập trong toàn cầu. 32 quốc gia ngoài
Liên Âu cũng đang cân nhắc sẽ tham gia chương trình này.
Tuy nhiên,
Ấn Độ, Brazil và Nam Phi, dù đang được G7 vận động tham gia, lại không có tên
trong danh sách. Diễn biến này cho thấy là thời kỳ bá chủ của phương Tây sắp kết
thúc và các quốc gia trên khắp thế giới sẽ công khai quyết định mô hình nào là
phù hợp.
Hiện nay,
tình hình đang diễn biến phức tạp hơn. Thí dụ như Ấn Độ, một mặt cam kết theo
phương Tây và thậm chí còn cấm ứng dụng TikTok của Trung Quốc, mặt khác, lại
gây áp lực cho các doanh nghiệp Mỹ kiểm duyệt chặt chẽ việc phổ biến nội dung
và tìm cách dịu giọng cho đảng đang cầm quyền.
Quan tâm
chính trong việc hợp tác về chính sách kỹ thuật số cũng đã được thảo luận, đặc
biệt là ngay cả châu Âu và Mỹ cũng có những lợi ích khác nhau.
Dị biệt lợi ích giữa Mỹ và Liên Âu
Vấn đề bảo
vệ dữ liệu hoặc quy định của các nền tảng cho kỹ thuật số là ví dụ thực tế.
Trong việc hoạch định chính sách kỹ thuật số, Liên Âu chưa thể hiện đầy đủ với
tư cách là một tác nhân địa chính trị cho sự hình thành và phát triển của thị
trường thế giới.
Châu Âu di
động như một con lắc giữa cách độc đoán kiểu Trung Quốc và cách tự do hỗn loạn
kiểu Mỹ. Để định hình cho tương lai của sự hợp tác quốc tế, nhiều quốc gia sẽ
phải đấu tranh trong việc chọn lựa giữa hai mô hình này.
Cho đến
nay, Liên Âu đã thông qua việc quy định trong các lĩnh vực bảo vệ dữ liệu, hạn
chế sức mạnh thị trường nền tảng hoặc xử lý các nội dung bất hợp pháp, mà “hiệu
ứng Brussels” được đề cập gần đây.
Châu Âu là
một thị trường lớn với 550 triệu dân, nếu châu Âu đặt ra một quy tắc nào, hầu
như chúng thường được áp dụng ở những nơi khác.
Trong tiến
trình số hóa, vấn đề gía trị nền tảng có khác hơn. Liên Âu đại diện cho các giá
trị như bảo vệ quyền riêng tư, tính bền vững hoặc phát triển công nghệ, tất cả
đều lấy con người làm giá trị trung tâm. Nhưng Liên Âu vẫn chưa thành công
trong việc xuất cảng những giá trị này trên toàn thế giới, nhất là áp dụng
trong các nền tảng và sản phẩm kỹ thuật số.
Trung Quốc
và Mỹ đang chiếm ưu thế trong trận tuyến kỹ thuật số, còn châu Âu thì chưa đạt
vị thế như mong đợi. Trong lĩnh vực kinh doanh trực
tuyến hoặc kinh phí dành cho việc nghiên cứu về rí tuệ nhân tạo, châu Âu còn tụt hậu sau Hoa Kỳ và Trung Quốc.
Cho dù
Liên Âu có thế mạnh nhất định, nhưng đây là một nguy cơ tiềm ẩn trong tương
lai. Một bất lợi trước mắt như vậy sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng cho sự thịnh
vượng và vai trò địa chính trị của châu Âu trên thế giới về lâu dài.
---------------------
Bài liên quan:
Mỹ có thể thua cuộc Chiến tranh Lạnh mới như thế nào?
Cạnh tranh tốt đẹp về chiến lược giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc
No comments:
Post a Comment