Minh
Anh - RFI
Phát Thứ Tư, ngày 10 tháng 7 năm 2019
Ngày
08/06/1949, tập truyện khoa học viễn tưởng « 1984 » của nhà
văn, nhà báo người Anh George Orwell lần đầu tiên ra mắt độc giả nhằm lên án một
xã hội toàn trị. Bảy mươi năm sau, lời lên án này vẫn còn nguyên giá trị và
mang tính thời sự hơn bao giờ hết.
Trang bìa tập sách "1984" của nhà văn, nhà
báo George Orwell, ấn bản đầu tiên. Wikimedia Commons
Bắt đầu chấp bút năm 1948, tiểu thuyết « Nineteen
Eighty-Four » viết bằng chữ, tựa gốc tiếng Anh được phát hành một năm
sau đó. Đến nay, tác phẩm đã được dịch ra 62 thứ tiếng với hàng tựa ngắn gọn là
con số « 1984 ». George Orwell viết bộ tiểu thuyết hấp dẫn này
vào thời điểm Chiến Tranh Lạnh bắt đầu, thế giới phân chia thành hai khối Đông
và Tây đối đầu nhau.
Câu chuyện lấy bối cảnh nước Anh trong những năm
1950, ba mươi năm sau một cuộc chiến hạt nhân, giữa hai phe Đông – Tây. Nội
dung câu chuyện chỉ xoay quanh một nhân vật nam có tên Winston, cuộc sống cô độc
và nhếch nhác. Đâu là bí quyết làm nên thành công của tác phẩm ?
Nhân 70 năm ngày « 1984 » ra mắt độc
giả, RFI Tiếng Việt có buổi trao đổi cùng với ông Bạch Thái Quốc, cựu trưởng
ban biên tập ban tiếng Việt đài RFI, và từng là một cây bút bình luận văn học của
đài.
RFI
Tiếng Việt :
Ngay khi « 1984 » của nhà văn, nhà báo
George Orwell ra mắt độc giả, cuốn tiểu thuyết khoa học viễn tưởng này đã thật
sự gây được tiếng vang. Nội dung câu chuyện đơn giản, lời văn khô khan. Vậy mà
70 năm sau, cuốn tiểu thuyết này vẫn hấp dẫn độc giả ?
Bạch
Thái Quốc : Dưới dạng một tiểu thuyết khoa học viễn tưởng,
tiểu thuyết này nói về chủ nghĩa cộng sản theo kiểu Stalin. Đây là một thế giới
đầy bạo lực và dối trá. Cảnh sát Tư tưởng theo dõi, giám sát, khủng bố mọi công
dân. Sự thật đã bị ngụy tạo. Lịch sử đã bị lũng đoạn. Ký ức con người bị tha
hóa. Và tư tưởng bị triệt tiêu. Không còn gì ngoài việc tôn sùng BIG BROTHER,
ông ANH CẢ.
« 1984 » có nhiều đặc điểm. Đặc biệt
là sự sáng tạo của Orwell, xuyên qua một bức màn vô tuyến đặt khắp nơi trên các
nẻo đường, trong nhà và ngay cả trong phòng ngủ, nhà nước toàn trị do thám hành
vi, lời nói, ý nghĩ của mọi người. Nhà nước này quản lý từ bộ phận sinh dục cho
đến đầu óc và quản lý luôn dạ dày. Vậy thì, làm sao còn tồn tại cá nhân ?
Tên nhân vật chính là Winston Smith. Công việc của
ông tại bộ Sự Thật, tức là bộ Thông tin – Tuyên truyền, là kiểm duyệt, tẩy xóa,
biên tập lại lịch sử, sao cho đúng, cho ăn khớp với đường lối của Đảng.
Tiểu thuyết chia làm ba phần. Winston Smith bắt đầu
hoài nghi trong phần I. Ông thao thức, ông lén lút đeo đuổi trong ký ức sâu kín
nhất một vài kỷ niệm và đặt câu hỏi : Cái này là Thật hay cái này là Giả ?
Trong phần hai, Winston gặp Julia và nhờ vào tình
yêu, cả hai được trang bị thêm sức mạnh tìm cách chống trả chế độ. Phần ba là sự
trả giá. Cả hai bị bắt và bị tra tấn dã man. Winston phản bội người yêu, ông tố
giác Julia. Nàng bị phẫu thuật thùy não. Còn Winston thì nhân cách đã bị nghiền
nát. Ông sáng mắt sáng lòng và yêu Đảng, yêu ông ANH CẢ.
RFI
Tiếng Việt : Và bảy mươi năm sau, tiểu thuyết
này vẫn hấp dẫn người đọc, nhất là vẫn luôn mang tính thời sự ?
Bạch
Thái Quốc : Ta có thể nhìn ngay vào Trung Quốc. Ngày
nay, Bắc Kinh đã tiến hành chấm điểm toàn bộ công dân của họ, nhờ vào một hệ thống
máy móc công nghệ cao, camera thu hình, nghiên cứu các dữ liệu thu thập trên
các mạng xã hội. Đây là « 1984 ». Một phiên bản châu Á cực kỳ
man rợ.
Nhưng đâu chỉ có thế. Để đánh giá tính thời sự của
« 1984 », ta phải tìm hiểu đâu là thông điệp chính yếu của «
1984 ». Theo tôi, cái mạch nguồn, cốt tử của « 1984 » đó là sự
tồn tại của một sự thật khách quan.
Cho dù Đảng ngụy tạo lịch sử để kiểm soát quá khứ,
làm chủ hiện tại, thao túng tương lai, nhưng nhân vật Winston, trang 103 (theo
bản dịch bằng tiếng Pháp) lén lút viết rằng : « Tự do là quyền tự do
nói thẳng. 2 + 2 = 4. Đó là bước khởi đầu. » Đây chính là thông điệp cốt tử.
Trên phương diện này, tính thời sự của « 1984 »
cũng được minh họa tại Mỹ. Với vụ tổng thống Trump và phe của ông « vặn vẹo »
ngôn ngữ, che đậy sự thật. Tháng Giêng năm 2017, bà Kellyanne Conway – cố vấn của
tổng thống Trump – cố tình bóp méo sự thật khi khẳng định lễ tuyên thệ nhậm chức
của ông Trump đã tập hợp số lượng người tham dự đông đảo hơn chưa từng thấy so
với trước. Việc này trái sự thật. Thế nhưng, bà Conway vẫn cố tình biện minh,
còn sử dụng cụm từ « alternative facts » - có nghĩa là một sự thật khác với sự
thật truyền thông. Đó cũng là « 1984 ».
Thế còn Việt Nam ? « 1984 » có còn
tính thời sự đối với trường hợp Việt Nam hay không ? Có ai đọc « 1984 »
mà không liên tưởng đến những gì xảy ra tại Việt Nam từ hơn nửa thế kỷ ? Nếu bảo
Việt Nam còn toàn trị như mô tả trong « 1984 » thì không đúng.
Bởi Việt Nam không còn độc đoán, tàn nhẫn như vào thời Nhân Văn Giai Phẩm. Thời
mà nhà thơ Lê Đạt xem là những năm tháng khôn ngoan không dám làm người.
Việt Nam không còn đối xử tàn tệ như hành hạ trí thức,
uy hiếp tinh thần như việc triết gia Trần Đức Thảo đến độ ông bị tự kỷ ám thị,
đêm đêm chui rúc xuống gầm giường vì sợ hãi. Nhưng nếu ta tin tưởng vào sự hiện
hữu của một sự thật khách quan và xem đây như là điều cốt tử, thì rõ ràng
« 1984 » rất thời sự đối với Việt Nam.
Như một nhà văn Việt Nam đã nói « Một nửa
bánh mì, vẫn là bánh mì. Một nửa sự thật không còn là sự thật ». Bởi
vì tất cả các câu hỏi có tính sống còn cho lịch sử, cho sự thật, cho những giá
trị căn bản của xã hội Việt Nam đều chưa được trả lời thỏa đáng từ giữa thế kỷ
trước cho đến nay.
Chiến tranh giải phóng hay ý thức hệ, hoặc giả cuộc
chiến được ủy nhiệm chống Mỹ hay có phần huynh đệ tương tàn, ở đây cái gì Giả
cái gì Thật ?
RFI
Tiếng Việt :
Trong « 1984 »,
George Orwell nói nhiều về khái niệm « Newspeak », chuyển ngữ sang tiếng Pháp được gọi là « Novlangue », và trong một bản dịch
bằng tiếng Việt trên mạng, tương đối khá chuẩn, rất tiếc lại không đề tên người
dịch, « Newspeak » được
gọi là « Ngômo », có
lẽ là từ rút ngắn của cụm từ « Ngôn
ngữ mới ». Phải chăng khi đưa ra những khái niệm này, G. Orwell muốn
cảnh báo rằng « ngôn ngữ có thể
trở thành một công cụ thống trị » kiểm soát tư tưởng người dân của
các chế độ độc tài toàn trị ?
Bạch
Thái Quốc : Đúng vậy. Đây cũng là điều tôi tâm đắc nhất
trong « 1984 ». Đó là sáng tạo của Orwell về ngôn ngữ mới « Novlangue » là từ
nay tất cả mọi người có học trên thế giới đều biết. Orwell đã phân tích rạch
ròi. Orwell viết rằng mục tiêu của ngôn ngữ mới này là tạo dựng một phương cách
diễn đạt tư tưởng duy nhất khiến mọi cách diễn đạt tư tưởng khác đi đều trở
thành bất khả.
Ý đồ của ngôn ngữ này, theo Orwell phân tích, ta có
thể gọi là « lưỡi gỗ » không phải là mở rộng phạm vi hoạt động của tư tưởng.
Trái lại, nó thu hẹp phạm vi của tư tưởng. Một trong những thủ đoạn của nó là cắt
bỏ từ vựng, chỉ cho sử dụng một vốn từ vựng rất ít ỏi, rất nghèo nàn. Chức năng
này của các ngôn từ không phải để diễn đạt tư tưởng mà nhằm hủy diệt bớt tư tưởng.
Đây là một thứ công cụ để cấm đoán mọi ý tưởng ngoại
luồng, để tẩy não mọi cá nhân muốn suy nghĩ độc lập. Bởi vì, tha hóa ngôn ngữ
là triệt tiêu những gì là mầm mống, là tinh tế trong tư tưởng. Chúng ta ai cũng
dùng ngôn ngữ để có thể nhận diện bản thân mình và thế giới chung quanh.
Vì vậy, thao túng ngôn ngữ là ngăn chặn những dòng
chảy của tư duy, những rung động trong tâm thức và đặt tư tưởng trong hàng rào
kẽm gai. Mục tiêu tối hậu của ngôn ngữ mới này là cầm tù tư tưởng, biến con người
thành đàn bọ, đàn kiến, như Orwell đã từng viết.
Ngược lại, hành trình làm lại tất cả bắt đầu bằng
cách sử dụng đúng đắn ngôn ngữ, đó là đúng với chức năng của nó, nghĩa là sử dụng
ngôn ngữ như mũi thăm dò tiên phong của tư duy độc lập.
RFI
Tiếng Việt xin chân thành cảm ơn ông Bạch Thái Quốc.
No comments:
Post a Comment