KHÔNG CHỈ LÀ CHUYỆN 'GIẢI CỨU' ĐẬU NÀNH (Trúc Phương / Người Việt)

 

Không chỉ là chuyện ‘giải cứu’ đậu nành

Trúc Phương/Người Việt

October 29, 2025 : 7:09 PM

https://www.nguoi-viet.com/binh-luan/khong-chi-la-chuyen-giai-cuu-dau-nanh/

 

Nông dân trồng đậu nành khắp nước Mỹ đang xính vính đối mặt một mùa thu hoạch đặc biệt khó khăn. Với giá trị khoảng $24.5 tỷ, đậu nành là mặt hàng nông sản xuất cảng hàng đầu của Mỹ. Năm 2024, Trung Quốc mua khoảng $12.6 tỷ đậu nành Mỹ, Liên Minh Châu Âu $2.45 tỷ và Mexico $2.3 tỷ. Thế nhưng, suốt từ Tháng Năm đến nay, Trung Quốc không mua một hạt đậu nành nào của Mỹ…

 

https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/10/Giai-Cuu-Dau-Nanh-1920x1280.jpg

Đậu nành là một trong những nông sản chủ lực của nông nghiệp Hoa Kỳ. (Hình: Roberto Schmidt/AFP via Getty Images)

 

Nông dân khóc ròng

 

Nông dân Mỹ đang thu hoạch một vụ mùa kỷ lục, ước tính 4.3 tỷ giạ (mỗi giạ khoảng 20 kg) đậu nành, gần bằng năm 2024. Thông thường, đây là thời điểm Trung Quốc bắt đầu thu mua ồ ạt để đáp ứng nhu cầu khổng lồ của họ. Nhưng năm nay, tồn kho đậu nành Mỹ đang chất đống. Giá nông sản tụt dốc. Khả năng hàng loạt nông trại bị phá sản tăng cao. Với chi phí đầu vào (hạt giống, phân bón, nhiên liệu) quá đắt đỏ trong khi giá đậu nành rơi xuống dưới $10/giạ, tất cả đang tạo ra bức tranh rất ảm đạm và u ám.

 

Không phải ngẫu nhiên mà Trung Quốc nhắm vào đậu nành, mặt hàng nông nghiệp xuất cảng lớn nhất của Mỹ. Bắc Kinh đã ranh ma nghiên cứu kỹ: đậu nành vốn được trồng ở các tiểu bang nông nghiệp ủng hộ đảng Cộng Hòa.

 

Các tiểu bang vùng Trung Tây như Illinois, Iowa, Minnesota, Nebraska và Indiana (trung tâm sản xuất đậu nành) đều là cứ địa chính trị của đảng Cộng Hòa trước cuộc bầu cử giữa kỳ 2026. Chiến lược này đang phát huy tác dụng. Các nhóm vận động hành lang nông nghiệp quyền lực, vốn là đồng minh truyền thống của Trump, đang dồn dập gửi khiếu nại lên Tòa Bạch Ốc, than thở rằng chính sách thuế quan của Mỹ khiến nông dân Mỹ chết đứng.

 

“Trung Quốc muốn Trump cảm thấy sức ép khi nông dân Mỹ bắt đầu than rằng ‘ông ta đang khiến chúng tôi phá sản.’” Nhận định của Harry Broadman, cựu giới chức thương mại thời George H.W. Bush và Bill Clinton. Cần nhắc lại, trong cuộc bầu cử 2024, có đến 78% nông dân Mỹ bỏ phiếu cho Trump.

 

Những thiệt hại nặng nề nhất đang xảy ra ở Minnesota, tiểu bang sản xuất đậu nành lớn thứ ba nước Mỹ, sau Illinois và Iowa. Xuất cảng đậu nành chiếm hơn 25% tổng kim ngạch xuất cảng của Minnesota, tương đương $2 tỷ mỗi năm. 60% sản lượng đậu nành của chừng 26,000 nông dân trồng đậu nành ở Minnesota đều được xuất cảng và Trung Quốc là thị trường lớn nhất.

 

Cú sốc “ế hàng” chồng lên những áp lực lâu dài mà nông dân Mỹ đang chịu đựng. Mực nước thấp trên sông Mississippi khiến chi phí vận chuyển bằng xà lan tăng cao, đẩy giá phân bón và thuốc trừ sâu, vốn cũng đi qua tuyến đường thủy này, tăng theo.

 

Cú đòn từ cuộc chiến thương mại đã khiến nhiều trang trại lâm vào bờ vực phá sản. Cục Dự Trữ Liên Bang Minneapolis báo cáo rằng số vụ phá sản nông trại ở vùng Trung Tây đã tăng so với năm ngoái (“Sow a Trade War, Harvest a Farm Crisis”/The Daily Economy).

 

Tờ Politico cho biết Tòa Bạch Ốc đang “hoảng hốt” và “hoàn toàn bị động” trước làn sóng phản ứng từ nông dân lo sợ phá sản (“China weaponizes ag imports to target Trump and US farmers”/Politico).

 

Trung tuần Tháng Chín, một phái đoàn từ các tiểu bang nông nghiệp Trung Tây Hoa Kỳ thậm chí đã đến Bắc Kinh gặp Thứ Trưởng Thương Mại Trung Quốc Lý Thành Cương (Li Chenggang) để nài nỉ Trung Quốc tiếp tục mua đậu nành Mỹ. Tuy nhiên, Trung Quốc khẳng định họ không nhượng bộ, rằng nông dân Mỹ nên “trách cứ các mức thuế phi lý” của Trump chứ không phải Bắc Kinh. Theo chỉ số Purdue University – CME Ag Economy Barometer, tâm lý nông dân và thước đo niềm tin vào tương lai tài chính đã giảm mạnh vào Tháng Chín.

 

Ngoài yếu tố kinh tế, Bắc Kinh còn có lý do địa-chính trị để nghiêng về Nam Mỹ. Việc Trung Quốc tăng mạnh nhập cảng đậu nành Brazil trùng với thời điểm xảy ra căng thẳng chính trị giữa Washington và Brasilia. Chính quyền Trump đã áp thuế 50% lên hàng Brazil và trừng phạt Thẩm Phán Tòa Án Tối Cao Alexandre de Moraesky (việc kết tội cựu Tổng Thống Jair Bolsonaro tội âm mưu đảo chính năm 2022). Jair Bolsonaro là đồng minh chính trị của Trump.

 

Nhiều năm qua, Trung Quốc đã tăng cường ve vãn khu vực Mỹ Latin bằng hàng loạt khoản đầu tư khổng lồ qua sáng kiến “Vành Đai-Con Đường.” Tháng Năm, Bắc Kinh đã thông qua gói tín dụng $9 tỷ; cùng loạt hiệp định thương mại tự do với Peru, Chile, Costa Rica.

 

Truyền thông nhà nước Trung Quốc đã “ca ngợi” và “biểu dương” chính sách thương mại của Mỹ và xem đó là “món quà trời ban” giúp Bắc Kinh củng cố quan hệ với khu vực. “Trump thực chất đang giúp Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng ở Mỹ Latin khi cắt giảm viện trợ và tăng thuế hàng hóa đối với khu vực này,” nhận định của Benjamin Geden, cựu giới chức Hội Đồng An Ninh Quốc Gia Hoa Kỳ.

 

Không chỉ là chuyện cứu đậu nành

 

Điều đáng nói nhất là cho dù Trump có giải cứu nông dân Mỹ thì đó cũng chỉ là giải pháp tạm thời. Cuộc khủng hoảng đậu nành còn bộc lộ nhiều “góc khuất” sâu xa hơn. Đó là sự lệ thuộc vào mô hình canh tác độc canh quy mô lớn, và thói quen “giải cứu nông nghiệp” bằng các gói hỗ trợ mỗi khi có khủng hoảng. Hai gói cứu trợ đã được thông qua, và một gói khác có thể sắp tới.

 

Một báo cáo mới của Farm Action công bố trung tuần Tháng Mười đã chỉ ra hàng loạt vấn đề khiến nền kinh tế nông nghiệp Mỹ trở nên mong manh. Farm Action là tổ chức phi đảng phái, hoạt động nhằm bảo vệ lợi ích nông dân, công nhân và cộng đồng nông thôn trước sự chi phối của chính phủ và các tập đoàn lớn.

 

“Chúng tôi công bố báo cáo này vì nó phản ánh đúng mối lo ngại của chúng tôi về khả năng chống chịu của hệ thống hiện nay – vốn phụ thuộc vào việc sản xuất quá mức một vài loại cây trồng, trong khi đầu ra của chúng lại gắn liền với chỉ vài đối tác thương mại toàn cầu” – phát biểu của bà Sarah Carden, giám đốc nghiên cứu và chính sách của Farm Action.

 

Sau khi ngừng mua đậu nành Mỹ, Trung Quốc chuyển sang hai đối thủ cạnh tranh lớn nhất của Mỹ: Brazil và Argentina. Tháng Chín qua, Trung Quốc mua tới 93% tổng lượng đậu nành xuất cảng của Brazil, đồng thời nhập hàng triệu tấn từ Argentina khi nước này giảm thuế xuất cảng ngũ cốc. Đây là “phao cứu sinh” cho Argentina, quốc gia đang bên bờ sụp đổ kinh tế dưới thời Tổng Thống Javier Milei.

 

Trong khi đó, Trump lại “chơi đẹp” khi viện trợ $20 tỷ cho Argentina. Nông dân Mỹ rất phẫn nộ việc này. Họ cho rằng Trump đang phá hoại nền nông nghiệp Mỹ khi trợ cấp cho đối thủ nước ngoài, nơi những người “bạn thân” của Bộ Trưởng Tài Chính Scott Bessent có lợi ích kinh doanh.

 

Báo cáo của Farm Action chỉ rõ, đây là “một chính sách vừa nâng đỡ đối thủ toàn cầu, vừa bỏ rơi chính những nông trại nuôi sống đất nước mình.” Giờ đây, nông dân có thể sắp nhận gói cứu trợ thứ ba trong chưa đầy một năm, khi chính phủ mở cửa trở lại. Chính sách cứu trợ đã trở thành một “truyền thống” trong ngành nông nghiệp Mỹ.

 

Lịch sử cho thấy mỗi khi thị trường suy yếu, các gói cứu trợ trị giá hàng chục tỷ lại được thông qua. Năm 2020, Quốc Hội Mỹ phê duyệt khoảng $35 tỷ viện trợ khẩn cấp cho nông dân, cộng thêm $10 tỷ trợ cấp trước đó. Trong nhiệm kỳ đầu của Trump, cuộc chiến thương mại với Trung Quốc đã dẫn đến gói cứu trợ $28 tỷ.

 

Dù những khoản tiền này được cho là nhằm “giúp nông dân” nhưng chúng thực ra làm suy yếu ngành nông nghiệp. Hậu quả là lạm phát leo thang, và mỗi vòng cứu trợ lại khiến tình hình tệ hơn. Báo cáo của Farm Action nhấn mạnh rằng các chính sách nông nghiệp Mỹ đã tạo ra một nền nông nghiệp vô cùng bất ổn.

 

Kể từ khi đạo luật “Freedom to Farm” (Tự Do Canh Tác) năm 1996 được thông qua, nông dân được khuyến khích trồng càng nhiều càng tốt, đặc biệt các loại cây dễ thành công như bắp và đậu nành. Điều này dẫn đến thặng dư khổng lồ. Trong khi đó, việc trồng các loại trái cây, rau củ, hạt,… tuy khó và tốn công hơn, lại bị bỏ qua dù giá trị dinh dưỡng và lợi nhuận cao hơn.

 

Ngoài ra, sự tập trung đất nông nghiệp đã khiến nông dân nhỏ bị loại khỏi thị trường, để lại quyền kiểm soát sản xuất, chế biến và phân phối thực phẩm Mỹ trong tay một số tập đoàn lớn hoặc gia đình siêu giàu.

 

Những “kẻ độc quyền bán phần” này nắm quyền lực, thao túng và ép nông dân nhỏ phải phụ thuộc, khiến họ mất khả năng đàm phán giá và quyết định điều kiện bán hàng. Tệ hơn, thuế của người dân đang được rót vào các gói cứu trợ, mà phần lớn chảy vào túi các tập đoàn nông nghiệp lớn, trong khi thực phẩm vẫn đắt đỏ và khó tiếp cận (“America Bet the Farm on Soybeans. Then Came Trump”/The American Prospect).

 

Đến cuối năm 2025, Mỹ dự kiến thâm hụt thương mại nông nghiệp $47 tỷ, chủ yếu do phải nhập cảng trái cây và rau củ. Kết quả, trong một nền nông nghiệp vừa bị buông lỏng quản lý, vừa bị trợ cấp quá mức, một quốc gia có đất đai màu mỡ nhất thế giới lại không thể tự nuôi sống chính mình, báo cáo Farm Action kết luận. [kn]