Hoàng
gia Anh : Lịch sử, sở hữu, chi tiêu và nguyên tắc kế vị đặc biệt
Nguyễn
Giang - RFI
Đăng
ngày: 29/10/2025 - 13:58
Hoàng gia
Anh hiện được cho là một trong những hoàng gia giàu có nhất châu Âu và sẽ còn
có sức sống lâu dài vì sau khi vua Charles lên nối ngôi Nữ hoàng Elizabeth II
vào năm 2022, thì có con ngài là Thái tử William còn trẻ. Và William hiện có ba
con, hai hoàng tử bé và một công chúa. Như thế, việc nối ngôi cho triều đại của
dòng họ Mountbatten-Windsor được đảm bảo. Nhưng thực sự chúng ta có biết nhiều
về Hoàng gia Anh ?
HÌNH
:
Vua
Charles III của Anh và hoàng hậu Camilla tại tòa nhà Quốc Hội, ở Luân Đôn, ngày
07/11/2023. AFP - ARTHUR EDWARDS
Thông
tín viên Nguyễn Giang, người đã sống ở Anh nhiều năm và theo dõi chủ đề này,
cho RFI biết về lịch sử Hoàng Gia Anh, những gì họ sở hữu, điều đặc biệt trong
cách chi tiêu và nguyên tắc kế vị :
*
RFI : Ngược về
quá khứ lịch sử, Hoàng gia Anh có gốc gác từ đâu ?
TTV
Nguyễn Giang : Vâng,
xin giải thích dài dòng là chế độ phong kiến tập quyền của Anh đến từ đâu. Đến
từ Pháp vào nửa sau thế kỷ 11 và tồn tại đến bây giờ, Hoàng gia, như một định
chế chính trị và văn hóa, tồn tại ở Anh liên tục từ thế kỷ 11, không đứt quãng,
còn gia tộc nào nắm quyền thì mỗi thời một khác. Chúng ta biết trong lịch sử có
các triều đại làm vua chúa ở Anh như Plantagenet (gốc Anjou, Pháp), có nhà
Tudor (tức Theodore, xứ Wales), có nhà Stuart (Scotland), và dòng Hanover từ Đức
mà người đại diện cuối cùng là Nữ hoàng Victoria. Gia tộc nắm ngai vàng hiện
nay có họ gốc Đức là Saxe-Coburg-Gotha, đến năm 1917 thời vua George V thì đổi
sang họ Windsor, lấy tên lâu đài Hoàng gia ở gần Luân Đôn. Còn về dòng máu của
các thành viên Hoàng gia Anh cũng như châu Âu thì họ thường có hôn nhân pha trộn
rất phức tạp. Cụ thể vua Charles hiện nay có ông bà là người Anh, người
Đan Mạch, Đức, Hy Lạp và cả Scotland nữa.
Còn
nói về thể chế và các quy tắc họ tuân theo để bảo tồn một nhà nước có vua thì tất
cả bắt đầu từ năm 1066. Năm đó, công tước Guillaume hay William từ xứ Normandy ở
vùng bờ biển miền tây bắc nước Pháp đem quân sang đánh vua Harold, người gốc
Đan Mạch, ở trận Hastings bên bờ biển và tiến quân về Luân Đôn, giành được ngai
vàng Anh.
Từ
đó, Anh chính thức có chế độ phong kiến tập quyền theo mô hình Pháp và các đời
vua Anh (Kings of England), trên thực tế trong 300 năm tiếp theo vẫn dùng tiếng
Pháp ở triều đình, tiếng Anh Trung đại (Middle English) chỉ dùng trong dân.
Hoàng gia Anh thực chất là sinh hoạt theo kiểu Pháp và giới quý tộc Anglo-Saxon
cũ, thường rất đơn giản, chỉ có ba cấp vua, các thân vương và tộc trưởng
(chieftain, gọi là earl- sau đổi thành count-bá tước), cũng cải tổ theo hệ
thống kiểu Pháp, đủ 5 tước vị : công - hầu - bá - tử - nam tước theo truyền
thống hiệp sỹ (chivalry) của châu Âu.
*
RFI :
Trong thời hiện đại, khác với các nước châu Âu đã chuyển sang nền cộng hòa, Anh
vẫn còn vua chúa và quý tộc. Vậy thực sự họ làm gì và có vai trò gì trong xã hội
?
TTV
Nguyễn Giang : Nhiều
nghi lễ ngày nay dòng họ Windsor vẫn giữ nguyên như thế từ thế kỷ 11 và Hoàng
gia đứng đầu 600 dòng họ quý tộc gốc, hình thành sau cuộc xâm lăng của William,
người chinh phục và được phong tước trong mấy thế kỷ sau đó. Đây là các tước
quý tộc thực thụ của giới chúa đất vẫn còn quyền lợi (landed gentry), và được
quyền trao lại cho con cháu họ (hereditary titles). Họ khác hẳn với những người
bình thường, được tặng các tước sir, lord (baronnes), hiệp sĩ, quý ông quý bà
trong danh sách của Hoàng gia công bố mỗi dịp năm mới (New Year’s Honours
List). Danh sách này có hàng trăm người thuộc giới doanh nhân, văn nghệ sĩ, nhà
hoạt động xã hội và sĩ quan quân đội. Sau nhiều năm phong tặng, con số người có
các tước “quý tộc ban thưởng” này hiện ở Anh có trên 30 nghìn, mới đây gồm cả cựu
cầu thủ bóng đá David Beckham. Thế nhưng các tước này có giá trị như huân huy
chương, bằng khen, và không có quyền thế tập, truyền lại cho con cháu.
*
RFI :
Hiện nay Đế quốc Anh không còn nữa thì vai trò chính trị của Hoàng gia là gì?
TTV
Nguyễn Giang : Anh
quốc là nền dân chủ có lâu đời trên thế giới nhưng theo thể chế quân chủ lập hiến
(constitutional monarchy), và vẫn duy trì Vương triều: dòng họ Windsor. Nhà vua
đóng vai trò Nguyên thủ Quốc gia (Head of State) để đại diện cho nước Anh trên
thế giới, và phê chuẩn các đạo luật, bổ nhiệm thủ tướng. Ngài cũng là Tổng tư lệnh
quân đội và theo truyền thống của Quân đội Anh, các sĩ quan cao nhất của các
quân binh chủng đều được nhà vua phong tước quý tộc tượng trưng, còn bản thân
vua Charles khi còn là Thái tử được mẹ của ngài, Nữ hoàng Elizabeth II lúc sinh
thời, phong tước Nguyên soái (Field Marshall) vào năm 2012. Không quân và Hải
quân Anh đều có chữ “Hoàng gia” (Royal) và trên lý thuyết là thuộc về nhà
vua.
Thế
nhưng, vua Charles III còn có vai trò nữa là “người dẫn dắt quốc gia” (Head of
Nation) về mặt văn hóa, là người nắm quyền chủ thể (the Sovereign) duy trì tính
truyền thống Anh, và lễ nghi, đem lại sự ổn định và tính kế thừa, đoàn kết quốc
dân. Các hoạt động vì cộng đồng, từ thiện nếu làm tốt là được nhận huân huy
chương từ Hoàng gia, chứ không phải từ quan chức chính phủ.
*
RFI :
Hoàng gia Anh, cụ thể là vua Charles III và các thành viên Hoàng gia có sở hữu
tài sản khắp cả nước hay không và họ quản lý tài sản ra sao?
TTV
Nguyễn Giang : Ở
đây cần phân biệt hai loại tài sản. Loại thứ nhất tư dinh, điền sản và tiền bạc
của riêng Nhà vua và Hoàng gia, thuộc về cá nhân họ. Loại thứ hai là tài sản của
vương triều (Crown Estate) và ai làm vua nước Anh thì được sử dụng suốt đời
nhưng không phải là tài sản cá nhân nên không thể bán đi bỏ túi.
Xin
nói cụ thể, tính đến tháng 5/2025 thì tài sản riêng của Nhà vua Charles III
(personal fortune, not including the crown estate) là £640 triệu bảng Anh (trên
850 triệu USD), đưa ông trở thành triệu phú lớn nhưng chưa phải tỷ phú. Đó là
trị giá hai khu dinh thự ở Balmoral (Scotland) và Sandringham (Norfolk) kèm đất
đai xung quanh, cộng các khoản nhà vua đầu tư vào các quỹ khác nhau, lợi tức từ
kinh doanh mà vua giao cho các công ty phụ trách.
Còn
tài sản Hoàng triều, gồm các cung điện lớn nhất nước Anh và cũng là trụ sở và
nơi ở của vua như Điện Buckingham ở thủ đô và Lâu đài Windsor ở phía Tây Nam
Luân Đôn, cùng nhiều điền trang thái ấp như Duchy of Cornwall...ước tính có giá
trị 16 tỷ bảng Anh, thực chất là thuộc về Vương quốc Anh, và ai làm vua thì quản
trị chứ không phải của riêng của dòng họ Windsor hiện nay. Lâu đài Windsor chẳng
hạn có từ thời vua William người Pháp (1066), nay là trụ sở ngoài Luân Đôn của
Vua Charles nhưng cũng là dinh thự quốc gia, nơi đón các khách quốc tế, ví dụ
như Tổng thống Emmanuel Macron của Pháp mới đây. Ngoài ra, Crown Estate sở hữu
và quản trị các “công quốc” (duchies), tức là các khu trang trại sản xuất nông
nghiệp, đem lại lợi tức lớn. Tiền đó được chuyển vào một ngân hàng do chính phủ
Anh quản lý (Consolidate Fund) và chừng 25% đem ra chi lại cho Hoàng gia để đi
lại, bảo dưỡng, trùng tu các cung điện...
Thế
nhưng, các tài sản này như đã nói, thuộc về Vương triều, và vua Anh không thể
đem cho thuê, bán cho bất cứ ai ở Anh hay ở nước ngoài. Các hoàng tử, công chúa
cũng không được hưởng gì từ những tài sản này. Ví dụ còn nhỏ thì họ được ở cùng
cha mẹ, tức là vua và hoàng hậu (thời trước là nữ hoàng và phu quân) trong các
cung điện đó nhưng họ không có quyền thừa kế. Chỉ vị trưởng nam, hoặc trưởng nữ
(như trường hợp công chúa cả Elizabeth kế vị vua cha George V), thì được hưởng
tiếp tục quyền lợi ở trong các cung điện, dinh thự này. Những người khác, vẫn
là hoàng tử, công chúa thì có thể phải rời đi.
*
RFI :
Về chi tiêu của Hoàng gia thì nhà nước Anh, hay người đóng thuế Anh phải bỏ ra
bao nhiêu một năm?
TTV
Nguyễn Giang : Số
tiền Nhà nước Anh, chi cho hoạt động của nhà vua và Hoàng gia hàng năm là khoảng
86-87 triệu bảng (tương đương 115 triệu USD). Như tôi nói ở trên, tổng tài sản
của Hoàng triều (Crown Estate) trị giá 16 tỷ bảng, đem lại lợi tức hàng năm và
nhà nước Anh thu tiền đó lại rồi lấy ra 25% chi lại cho Hoàng gia, gọi là
Sovereign Grant.
Trong
khoản tiền này thì chừng 50-51 triệu bảng chủ yếu để bảo vệ, duy trì, sửa sang
các dinh thự, cộng với chi phí đi lại, ví dụ vua Charles đi thăm nước nào đó, ở
cương vị Nguyên thủ Quốc gia thì đó là chi phí máy bay, khách sạn... Ví dụ từ
năm ngoái tới nay, Hoàng gia có thuê 55 chuyến bay riêng với gần 600.000 bảng
Anh, và các chuyến bay theo lịch trình mất 126.000 bảng Anh. Tổng chi phí đi lại
của hoàng gia là 4,7 triệu bảng Anh, tăng 500.000 bảng so với năm trước. Trong
năm qua, khoản chi lớn nhất là 400.000 bảng cho chuyến đi của Nhà vua và Hoàng
hậu tới Úc và Samoa. Nếu chia ra thì để duy trì các hoạt động của Hoàng
gia, mỗi người dân Anh hàng năm đóng góp chừng 77 xu Anh.
*
RFI :
Theo anh tìm hiểu thì nguyên tắc truyền ngôi và thừa kế tài sản, các cung điện,
dinh thự lớn của Hoàng gia Anh ra sao?
TTV
Nguyễn Giang : Phải
nói rằng Hoàng gia Anh đứng trên cao nhất nhưng không đứng ngoài các nguyên tắc
của quý tộc Anh : hạn chế quyền thừa kế, chỉ cho trưởng nam, hoặc trưởng nữ nếu
vua không có con trai.
Đây
là nguyên tắc ‘primogeniture’, nói rằng trừ một số biệt lệ với quý tộc Scotland
cho con gái có quyền thừa kế, chỉ con trai trưởng được thừa kế gia sản đi
kèm tước vị. Nếu nhà quý tộc có hai con trai trở lên, các con trai
thứ sẽ không nhận được gì.
Với
Hoàng gia Anh, khi Nữ hoàng Elizabeth còn sống thì Thái tử Charles là người duy
nhất thừa kế ngai vàng cùng các điền sản, tiền bạc từ mẹ. Các hoàng tử thứ
Andrew và Edward, cùng công chúa Anne bị loại ra ngoài khoản thừa kế. Nay thì
vua Charles sẽ để lại hết cho Thái tử William, còn hoàng tử Harry thì ngoài các
khoản tiền hay dinh thự tư nhân mẹ để lại, không được thừa kế cả quyền sống
trong các lâu đài của Hoàng gia. Nay đã sang Mỹ sinh sống, vị Hoàng tử này đã
trọ ở khách sạn trong lần gần nhất về Luân Đôn tham gia một vụ kiện chống lại
báo chí Anh.
Tất
nhiên ta phải hiểu là Hoàng tử Harry như một công dân bình thường thì vẫn có
quyền nhận thừa kế từ cha mẹ (Công nương Diana khi tử nạn năm 1997 ở Paris có để
lại tài sản cho hai con trai, William và Harry), nhưng đó là tài sản cá nhân,
còn các điền trang thái ấp thuộc Hoàng triều (Crown Estate) thì chỉ được trao
cho trưởng nam, hoặc trưởng nữ nếu nhà vua không có con trai.
Nguyên
tắc này còn phân biệt đối xử với phụ nữ. Với các công chúa Anh thì con của họ đều
không còn tước quý tộc. Ví dụ hai con của Công chúa Anne, em gái Vua Charles,
là Zara và Peter Philipps, thì mang họ cha, một sĩ quan quân đội không phải quý
tộc. Xin mở ngoặc là điều này khiến Hoàng gia Anh khác hẳn với các dòng đế hệ của
triều Nguyễn ở Việt Nam mà từ thời vua Minh Mạng đã để lại các tên riêng, đánh
dấu địa vị quý phái của họ, gồm cả công tằng tôn nữ cho cháu chắt của vua chúa
đến mấy đời sau. Bên này chỉ đến đời thứ hai, con của công chúa trưởng đã mất hết
tước vị.
Chúng
ta hiểu là thời xưa, nguyên tắc ưu tiên trưởng nam trong luật thừa kế của vua
chúa có ý nghĩa lớn cho sự ổn định của triều đại. Họ hạn chế nạn phân phong đất
đai, dẫn tới cạnh tranh kiểu sứ quân. Ngày nay, quy chế truyền ngôi chỉ
cho trưởng nam đúng là bất công với anh em trong một nhà, nhưng lại giúp bảo
toàn được uy quyền của Vương triều, không để xảy ra việc xé lẻ đất đai, cung điện
và tài sản.
*
RFI :
Cuối cùng, Hoàng gia làm gì để tồn tại và phù hợp với tình hình?
TTV
Nguyễn Giang : Việc
đầu tiên tôi thấy là tính minh bạch của tiền bạc Hoàng gia. Họ công bố hết mọi
chi tiêu trên các trang mạng của Quốc hội, của Hoàng triều, ai cũng đọc được.
Điều này nhằm mục tiêu chứng minh cho công chúng rằng Hoàng gia không phải là một
bộ máy phong kiến « ăn trên ngồi trốc ». Họ đóng góp vào công quỹ và
nhận được trợ cấp từ chính phủ để lo việc nước. Có thế họ mới tồn tại được
trong một thể chế dân chủ. Vua cũng có trách nhiệm giải trình.
Thứ
nhì, từ thời Nữ hoàng Elizabeth II thì số người thuộc Hoàng gia (Royal Family)
đã bị giảm đi rất nhiều, để tránh tiếng là Hoàng gia đông quá. Ngày xưa, người
trong Hoàng tộc, gồm hàng trăm người, và ai cũng giàu có, cao quý cả. Nhưng nay
danh sách “thành viên Hoàng gia đang làm việc cho Quốc vương” (working royals)
chỉ còn 11 đại diện cho vua để dự các lễ nhà nước, lo hoạt động đối ngoại, tiếp
tân, từ thiện … Những người này được nhận tiền trợ cấp của vua khi làm việc chứ
không ăn lương năm.
Còn
về tài sản riêng, có những động tác cho thấy Hoàng gia cắt giảm chi tiêu. Ví dụ,
năm nay vua Charles vừa ra lệnh dừng sử dụng đoàn tàu hỏa riêng từ năm 2027 để
tiết kiệm. Đây là đoàn tàu Royal Train do Nữ hoàng Victoria đặt hàng hai toa
riêng cho Hoàng gia vào năm 1869. Khi đó, xe lửa là phương tiện giao thông công
cộng duy nhất nối các vùng của Anh, với tuyến đầu tiên xây xong năm 1825. Cho tới
gần đây, Royal Train được sử dụng rộng rãi trong các sự kiện trong thời kỳ kỷ
niệm vàng và kim cương của Nữ hoàng Elizabeth II ở nửa sau thế kỷ 20 – và
lần tân trang mới nhất cho các toa tàu diễn ra vào giữa thập niên 1980.
Thế
nhưng càng về gần đây, Hoàng gia dùng xe hơi, máy bay, trực thăng để di chuyển,
nên trong năm 2024-2025 đoàn tàu chỉ được sử dụng trong hai dịp nên họ quyết định
từ năm 2027 sẽ dừng dịch vụ này, đem các toa tàu đi trưng bày.
Cuối
cùng, như đã nói ở trên, nguyên tắc trưởng nam thế tập tước vị và điền sản, còn
con trai thứ, con gái, dù là hoàng tử, công chúa đều bị loại hoàn toàn khỏi các
chức vụ và đặc quyền đặc lợi, khiến cho công chúng cảm thấy là chỉ có một người
được làm thái tử, làm vua, và đó là làm việc cho đất nước.
Tài
sản của Hoàng triều là của nước Anh chứ không phải của riêng của vua, nữ hoàng,
để rồi có bao nhiêu cung điện - di sản của quốc gia - lại đem chia nhau. Như đã
nói ở trên, Hoàng tử Harry là không còn sống ở Anh, không làm việc đại diện cho
Hoàng gia nữa thì không chỉ mất luôn tiền trợ cấp mà còn bị tước hết các chức vụ
trong quân đội. Đây là thông điệp mạnh mẽ của vua Charles để chứng minh Hoàng
gia đặt lên mức cao nhất công tác phụng sự quốc dân, chứ không bao giờ thiên vị
con mình.
-----------------------------
Các
nội dung liên quan
Tân
vương Charles III hiện đại hoá hoàng gia Anh hay làm lung lay vương quyền
Elizabeth
Đệ Nhị và những thành tựu của vị Nữ hoàng thời phi thực dân hóa
No comments:
Post a Comment