CHUYỆN
THỦY ĐIỆN THAM GIA VÀO TAI HỌA “LŨ CHỒNG LŨ” NHƯ THẾ NÀO? ( nhân đọc bài Thái Hạo)
Nói
thẳng ra, thủ phạm chính gây ra lũ lụt thì muôn đời vẫn là... ông Trời. Cứ mưa
to quá, nước về nhiều quá thì kiểu gì cũng ngập. Nhưng vấn đề của chúng ta bây
giờ là: Cái nhà kho nước khổng lồ (tức hồ thủy điện) đã tham gia vào trận lũ bằng
cách nào, và nó có làm cho lũ hoành hành hơn không?
I.
Cái Bình Chứa Nước Khổng Lồ Và Hai Vai Trò "Diễn Xuất" Trái Ngược
Hãy
hình dung các hồ thủy điện như những cái bồn chứa nước mưa khổng lồ ở trên núi,
có nhiệm vụ cân bằng nước cho cả lưu vực.
1. Vai trò
"Thiên thần": Giảm gánh nặng cho hạ du
Đây
là vai trò mà anh thủy điện luôn khoe: "Tôi trữ lại một mớ nước, nên nước
không đổ ào xuống phố liền một lúc. Nhờ tôi mà đỉnh lũ bớt cao, nước lên cũng từ
tốn hơn."
•
Logic: Đúng và rất khoa học. Đây là chức năng điều tiết. Nếu hồ còn chỗ trống,
nó sẽ "cắt" bớt đỉnh lũ, giúp dân có thêm thời gian chuẩn bị.
2. Vai trò
"Ác quỷ": Lũ chồng thêm Lũ
Đây
là kịch bản mà ai cũng lo sợ và thường xảy ra nhất trong những trận mưa lớn dai
dẳng như ở Huế và miền Trung:
•
Vấn đề: Do mưa quá lâu và mưa lớn hoặc do anh thủy điện ham trữ điện quá mức
trước khi lũ về, cái bồn nước đã đầy (hoặc gần đầy). Khi mưa vẫn tiếp tục đổ xuống
như trút, để cứu cái đập khỏi vỡ, anh thủy điện buộc phải xả nước xuống.
•
Hậu quả: Không chỉ toàn bộ nước mưa tự nhiên đổ về hạ du, mà dân phố hạ lưu còn
phải hứng thêm một "phần quà" miễn phí là nước xả từ đập. Có bạn tính
toán, phần nước xả này có thể chiếm tới 20-30% tổng lượng nước đổ về.
•
Nói một cách bình dân: Tức là thay vì chỉ hứng một trận mưa 100 % bạn phải hứng
trận lũ 120-130 %
•
Đã ngập lụt tự nhiên rồi, than ôi lại bị nước từ trên núi xả vào thêm. Đây
chính xác là lũ chồng lũ.
II.
Thay Đổi "Tính Cách" Dòng Nước: Từ Lũ Hiền Lành Sang "Thả
Bom"
Thủy
điện không chỉ làm nước nhiều hơn mà còn làm nước hung hãn hơn.
1.
Tăng Tốc Độ Áp Lực: Lũ
tự nhiên là nước từ từ tràn qua bờ sông. Còn nước xả từ đập thì khác. Nó là
dòng chảy tập trung, có áp lực lớn từ trên cao. Cứ hình dung như bạn bị dội xô
nước từ tầng 10 xuống, khác hẳn với việc bạn bị nước mưa té vào người.
2.
Hậu quả Thảm Khốc: Cái
dòng chảy tốc độ cao và mạnh này chính là "quả bom nước". Nó không chỉ
gây ngập (làm nước dâng cao) mà còn quét đi mọi thứ: xói lở đất, cuốn trôi nhà
cửa, và ập vào nhà dân chỉ trong chớp mắt. Lũ tự nhiên làm nhà bạn ngập, còn lũ
xả đập (kết hợp) có thể làm nhà bạn ngập sâu hơn, hoặc ngập tái đi tái lại , thậm
chí nó có thể kéo sập hoặc biến mất ngôi nhà của bạn
Luận điểm
Mới (Ai quản lý?):
Đáng buồn là, nhiều khi các hồ thủy điện nhỏ cứ "mạnh ai nấy làm". Mỗi
anh một kiểu, một quy trình xả lũ, thiếu người chỉ huy đồng bộ (mà lẽ ra phải
là Trung tâm Điều hành Lũ của cả lưu vực). Khi thông tin không rõ ràng, hạ du
không biết chính xác lúc nào và xả bao nhiêu, thì cái rủi ro nó tăng lên gấp bội.
III.
Phải Đòi Hỏi Sự Minh Bạch "Như Chứng Khoán"
Mọi
sự băn khoăn, từ tính toán của dân thường đến phân tích của nhà khoa học, đều
chỉ ra một điểm yếu chí mạng trong quản lý thủy điện: thiếu minh bạch dữ liệu.
Nếu
chúng ta muốn thủy điện trở thành "thiên thần" điều tiết lũ thực sự,
chứ không phải là tác nhân khuếch đại thảm họa, thì phải dứt khoát làm những việc
sau:
1. Công
Khai Thời Gian Thực (Real-time): Yêu cầu bắt buộc! Thông tin về lưu lượng xả,
mực nước hồ phải được công bố trên mạng internet, cập nhật liên tục như bảng điện
tử chứng khoán. Không thể cứ "nhỏ giọt thông tin"mãi được, dân cần biết
để chạy lũ chứ không phải để đoán mò.
2. Loại Bỏ
Thủy Điện "Lí Nhí": Các thủy điện nhỏ, nằm ở đầu nguồn, chẳng mang lại bao
nhiêu điện mà rủi ro thì cao ngất ngưởng, cần phải được quy hoạch lại và loại bỏ
bớt. Đừng vì lợi ích điện năng nhỏ bé mà đánh đổi môi trường và tính mạng.
3. Khoa Học
và Trách Nhiệm: Các
nhà khoa học cần phải làm rõ: "Trong trận lũ này, nước mưa chiếm bao nhiêu
phần trăm, nước xả đập chiếm bao nhiêu phần trăm?" Phải có đánh giá định
lượng, minh bạch để chủ đập chịu trách nhiệm tương xứng với phần đóng góp của họ
vào thiệt hại.
Lời
kết:
Thủy
điện sinh ra là để làm bạn với con người, giúp ta có điện và điều tiết nước.
Nhưng khi vận hành thiếu đồng bộ, thiếu minh bạch, và bị chi phối bởi lợi ích
kinh tế riêng, thì chính nó đã trở thành "tác nhân khuếch đại" thiên
tai. Mưa là thủ phạm, nhưng thủy điện đã biến trận mưa lớn thành cơn đại hồng
thủy cực đoan. Câu chuyện này không chỉ là của Huế, mà là câu chuyện chung của
rất nhiều địa phương trên cả nước.
--------
DANH
SÁCH THỦY ĐIỆN :
.
No comments:
Post a Comment