Erich Follath và Wieland Wagner
Der Spiegel số 44 / 2012
Phan Ba dịch
Tháng Mười Một 8, 2012
Hầu như không có nơi nào khác mà
chi tiêu cho quốc phòng lại tăng nhanh như ở Trung Quốc – với Khổng Tử và Tôn
Tử, Bắc Kinh cũng khởi động một cuộc chiến ý thức hệ.
Một việc như thế chưa
từng có, tất cả mọi người đều nói như thế sau đó. Chưa từng có kể từ khi những
người Cộng sản chiếm lấy quyền lực ở Trung Quốc trước đây 63 năm và nước Cộng
hòa Nhân dân đặt nòng súng dưới sự giám sát của Đảng. Và nó lại xảy ra đúng vào
lúc tất cả mọi người đang muốn thư giãn – tại một buổi “tiệc nghỉ” để tôn vinh
các tướng lĩnh đứng đầu.
Một đơn vị chống khủng bố của Trung Quốc đang luyện tập. Ảnh: Der Spiegel
Giới lãnh đạo ĐCS ở Bắc Kinh đã mời đến dự buổi tiệc này
trong tháng 2, để phô bày tình hài hòa giữa chính trị và quân đội. Khi một sỹ
quan cao cấp của Không quân muốn nâng ly chúc mừng các đồng chí chính trị gia,
tướng Zhang Qinsheng đã đẩy ông ấy
sang một bên và hét to: “Đừng cúc cung tận tụy như thế nữa! Trong giới lãnh đạo
đảng này có những con lợn âm mưu chống lại tôi!” Rồi ông ấy chửi mắng chủ tịch
nước Hồ Cẩm Đào đang ngồi cạnh bàn là một trong những kẻ âm mưu chống lại ông
ấy. Người này giận dữ rời gian sảnh, giới quân đội còn lại phải cố hết sức mới
kiềm chế được Zhang, người được cho là cứ tiếp tục hét to những điều thô lỗ.
Cả nửa tá những người có mặt đã chứng nhận vụ việc đấy,
biên bản của họ được tuồn cho tờ “New York Times” và SPIEGEL. Chỉ không rõ là
viên tướng này say rượu tới mức nào – và chính xác là đã xảy ra những gì cho
ông ấy kể từ lúc đó.
Thế nào đi nữa thì trong tháng 3, Zhang, 64 tuổi, đã bị
đình chỉ công tác mà không có lý do công khai. Đó tạm thời là điểm kết thúc cho
một sự nghiệp sáng chói: từ 1968 là thành viên của Quân đội Giải phóng Nhân
dân, ông ấy đã leo lên từ chức vụ lãnh đạo quân khu Quảng Châu cho tới phó Tổng
Tư lệnh thứ nhất. Cho tới trước đây vài tháng, ông ấy còn được xem là có thể
trở thành Bộ trưởng Bộ Quốc phòng. Tuy vậy, người ta cũng đồn đại rằng khó có
thể toan tính với Zhang về mặt chính trị được, không phải lúc nào ông ấy cũng
chấp nhận sự đứng đầu của Đảng.
Và ông ấy không đơn độc. Ngay trước Đại hội Đảng lần thứ
18, sẽ bắt đầu vào thứ năm tuần tới ở Bắc Kinh, không chỉ một phần lớn lãnh đạo
ĐCS sẽ bị thay thế – chỉ riêng trong số chín người đứng đầu trong ủy ban lãnh
đạo của nước Cộng hòa Nhân dân, Ban Thường vụ của Bộ Chính trị, là đã có bảy
chỗ sẽ có người mới. Vấn đề ở đây là những trận đấu đá vì đường lối. Và vì
quyền lực.
Hồ Cẩm Đào, 69 tuổi, sẽ thôi chức bí thư Đảng và rồi theo
kế hoạch trong tháng 3 cũng sẽ trao chức vụ nhà nước cao nhất lại cho người phó
của ông ấy, Tập Cận Bình. Nhưng theo dự kiến, ông ấy sẽ không từ bỏ chức vụ
đứng đầu Ủy ban Quân quản Trung ương và sẽ nắm lấy quyền kiểm soát quân đội ít
nhất là cho tới 2014. Hai người tiền nhiệm của ông ấy cũng đã làm như thế. Và
trong vòng tám năm vừa qua, Hồ đã nâng ít nhất là 45 sĩ quan lên bậc tướng và
qua đó cố nắm chắc lấy sự trung thành của họ.
Đối với người đàn ông quyền lực mới của Trung Quốc, Tập,
đó phải là một việc khó chịu. Không kiểm soát được quân đội thì phạm vi hoạt
động chính trị của ông ấy cũng bị cắt xén. Trong khi đấy thì Tập, ngược với Hồ,
có kinh nghiệm quân sự và có những tiếp xúc thân cận với quân đội. Ngay từ khi
còn trẻ, Tập đã làm việc trong văn phòng của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng thời đấy,
Cảnh Biểu, một người bạn của cha ông ấy từ thời kháng chiến. Ngoài ra, ông ấy
lập gia đình với Bành Lệ Viên, 49 tuổi, người trình diễn những bài ca của lính,
được tôn sùng ở khắp nơi trong nước và có nhiều ảnh hưởng mà cấp bậc nhân sự
của bà ấy tương đương với thiếu tướng.
Đệ nhất phu nhân trong tương lai của Trung Quốc: Bành Lệ Viên. Ảnh: Der
Spiegel
Vì thế mà Tập đã tự tin chơi Thái Cực Quyền với người còn
là xếp của mình. Trong những tháng vừa qua, ông ấy đã nhiều lần gặp giới quân
đội cao cấp. Thuộc trong số các đồng minh thân cận nhất của ông ấy là những
người từ các trường phái khác nhau: tướng
Lưu Nguyên, người được cho là có đường lối cứng rắn và ủng hộ một chính
sách hung hăng, nhưng cũng có cả tướng
Lưu Á Châu, người có thể tưởng tượng một sự tự do hóa về mặt chính trị
trong quê hương của ông ấy theo mô hình Singapore.
Cuộc tranh giành thiện cảm của các tướng lĩnh đã làm tăng
sự tự tin của những người này. Đã từ lâu, đấy không còn chỉ là tăng một cách
đáng kể ngân sách cho quân đội (cho 2012 hơn 11%). Có những người có lập trường
cứng rắn nào đó nói về một sự tự chủ lớn hơn của quân đội, về sự phi chính trị
hóa nó – một sự khiêu khích đối với ĐCS: họ lo ngại những bước đi đơn lẻ như
thế và thông qua báo chí nhà nước đã lo lắng cảnh báo những “ý tưởng sai lầm”
với “động cơ được che giấu”. Chúng được phương Tây gieo rắc và là “một công cụ chiến lược” để xói
mòn hệ thống của các nước xã hội chủ nghĩa, cơ quan tuyên truyền của Bắc Kinh,
tờ “Global Times”, viết.
Đối với những người
kích động trong quân đội thì đấy không chỉ là để thêm quyền lực trong cuộc đọ
sức chính trị ở trong nước. Họ nhìn thấy Trung Quốc bị bao vây – và vì thế mà
kêu gọi có một tiếng nói mới, cứng rắn hơn đối với các láng giềng châu Á của họ
và trước hết là đối với Hoa Kỳ. Theo lời của quan chức Đảng có nhiều ảnh hưởng Lý Quần, Washington đã “bao vây chiến
lược” nước Cộng hòa Nhân dân. Làm bằng chứng cho ông ấy trước hết là việc Hải
quân Hoa kỳ cho tới 2020 sẽ đưa tròn 60% tàu chiến của họ sang Thái Bình Dương
– tức là nhiều hơn trong Đại Tây Dương và Vùng Vịnh.
Ngoài ra, Tòa Nhà Trắng đang nổ lực liên kết với các quốc
gia láng giềng Trung Quốc qua các liên minh quân sự. “Mục đích chính của họ không phải là để bảo vệ những cái được gọi là
nhân quyền”, nhà tư tưởng họ Lý nói. “Họ
dùng cớ đấy để giới hạn sự tăng trưởng tốt đẹp của Trung Quốc và để phòng trước
việc thịnh vượng và quyền lực của Trung Quốc sẽ đe dọa quyền bá chủ thế giới
của họ.” Vì thế mà sắp tới đây, căn cứ Mỹ sẽ thành hình từ Afghanistan cho
tới có thể là Việt Nam. Một vòng lửa đầy đe dọa, theo quan điểm của người Trung
Quốc. Chi phí quân sự của người Mỹ vẫn cao hơn của quân đội Trung Quốc gấp năm
lần.
Trong kịch bản này thì đấy không phải là Trung Quốc, nước
với quyền phủ quyết của mình tại Hội đồng Bảo an trong cuộc nội chiến Syria và
với thái độ ngần ngừ đối với Iran đã phá hỏng mọi bước tiến hướng đến hòa bình,
mà là phương Tây. Trong trường hợp có khủng hoảng, phe diều hâu ở Washington
với ưu thế quân sự của họ có thể chỉ ra điểm yếu của Trung Quốc, phong tỏa
đường biển và qua đó cắt đứt không cho nước Cộng hòa Nhân dân tiếp cận đến các
nguyên liệu quan trọng sống còn. Đài Loan, trong con mắt Bắc Kinh không gì khác
hơn là một tỉnh của nước Cộng hòa Nhân dân, sẽ tăng cường vũ trang trong lúc đó
và sẽ được “sử dụng như một quân cờ để kìm hãm sự trỗi dậy của Trung Quốc”,
theo tướng về hưu La Viện trong tạp
chì Mỹ “Foreign Affairs”.
Việc khiến cho giới quân đội Trung Quốc đặc biệt tức giận
là việc Hoa Kỳ can thiệp vào biển Đông – họ nhìn vùng đó như cái sân sau trên
biển của họ, giống như người Mỹ với vùng Caribbean. Người ta phỏng đoán có
những trữ lượng dầu và khí đốt khổng lồ trong vùng biển Viễn Đông này, Trung
Quốc tuyên bố chủ quyền trên gần như hết thảy các quần đảo. Hậu quả là những
cuộc tranh chấp lãnh thổ với Việt Nam và Philippines.
Nhưng gây sóng lớn hiện nay là xung đột trong biển Hoa
Đông với kẻ thù không đội trời chung ở Tokio, đó là về quần đảo Senkaku không
có dân cư. Từ năm 1895 chúng nằm trong tay người Nhật. Theo quan điểm của Trung
Quốc, các đảo đó (tiếng Trung là Điếu Ngư) thuộc Vương quốc ở giữa, được minh
chứng bởi những tấm bản đồ lịch sử từ thời nhà Minh. Giữa tháng 9, cuộc tranh
cãi có nguy cơ leo thang: Bắc Kinh gửi tàu tuần tra vào vùng này, áp lực ngoại
giao của người Mỹ vào đầu tháng 10 đã giúp làm cho tình hình bớt căng thẳng. Ở
Bắc Kinh, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ Leon Panetta cảnh báo hãy nên chừng mực.
Gần như đồng thời, quân đội Mỹ và Nhật Bản tiến hành tập trận chung trên đảo
Guam ở Thái Bình Dương.
Không có nhiều khả năng diễn ra chiến tranh lớn trong
biển Hoa Đông, ngay khi giới lãnh đạo ĐCS mới đây lại để cho tàu của họ tiến
gần đến những hoàn đảo đang bị tranh cãi đó “để tập dượt”. Phần lớn các chuyên
gia về Trung Quốc ở Phương Tây đều cho rằng các tướng lĩnh của Bắc Kinh là
những nhà chiến lược có lý trí, muốn có thêm quyền lực nhiều hơn là trận chiến.
Nhưng căng thẳng với các thế lực nước ngoài có thể dẫn
đến chiến tranh kinh tế. Khi người Nhật bắt giam một ngư dân Trung Quốc trong
vùng bị tranh cãi của quần đảo trước đây hai năm, Bắc Kinh đã cấm bán các đất
hiếm hết sức quan trọng cho nền công nghiệp của Tokio. Trong tháng 9 năm 2012,
thương mại song phương đã giảm 14% so với cùng tháng năm ngoái.
Và trong những năm vừa qua, các trận đấu khẩu với Nhật
Bản đã dẫn đến những cuộc biểu tình phản đối đầy bạo lực trong các thành phố
như Bắc Kinh, Thanh Đảo hay Thành Đô – cơn sốt dân tộc chủ nghĩa, được Đảng
thích đánh thức dậy, có thể rất khó mà ngăn chận lại. Khi những người biểu tình
bị kích động của Trung Quốc xông vào cơ sở Nhật, đốt cháy Toyota với Honda thì
tình hình có nguy cơ không còn có thể kiểm soát được nữa. Cuộc biểu tình chống
doanh nghiệp nước ngoài có thể nhanh chóng quay lại chống nhà cầm quyền cộng
sản trong các vùng có vấn đề với các khuynh hướng ly khai như Tây Tạng và Tân
Cương.
Sếp đã được chỉ định của Đảng, Tập Cận Bình, được xem là
một chính trị gia trung dung, lắm mưu mẹo về mặt chiến thuật. Cắt xén bớt quyền
hạn của giới quân đội hay còn cả giới hạn tăng ngân sách cho họ, đấy là điều mà
ông ấy sẽ không mạo hiểm. Nhưng cũng không phiêu lưu mạo hiểm chiến tranh.
Phù hợp với điều đấy là lần cải tổ giới lãnh đạo quân đội
trong tuần vừa rồi. Tướng Mã Hiếu Thiên,
63 tuổi, một người thân cận của Tập, xuất thân từ một gia đình cán bộ nổi
tiếng, được bổ nhiệm làm người sếp mới của Không quân. Mã được cho là một người
hết sức tự tin và đã có lần nói rõ trước một đài truyền hình ở Hongkong, rằng
“người Mỹ không cần phải tìm kiếm gì ở biển Đông cả”. Thất thế bây giờ là bạn
bè của người đã thua cuộc trong trận đấu tranh giành quyền lực, cựu bí thư
Trùng Khánh Bạc Hy Lai, người sẽ bị đưa ra tòa vì tham nhũng và những tội phạm khác.
Và với ông ấy, tư tưởng Mao-ít “cánh tả” hẳn cũng đã bị đẩy lùi, cái mà ông ấy
đã dùng nó để đấu với những người thực dụng.
Trong những năm 80, Đặng Tiểu Bình kế nhiệm Mao còn
khuyên đất nước của ông ấy hãy tự kiềm chế trên trường quốc tế. “Thao quang
dưỡng hối” là nguyên tắc của ông ấy: “đặt ánh sáng của mình dưới bồ lúa và chờ
đúng thời điểm.” Nhưng cái thời mà nước Cộng hòa Nhân dân chỉ tập trung vào nền
kinh tế trong nước đã qua từ lâu rồi. Tập sẽ cố gắng củng cố vị thế là cường
quốc thứ nhì ở bên cạnh Hoa Kỳ của Trung Quốc. Với những màn phô diễn cơ bắp
cũng như với các biện pháp kinh tế-chính trị: nước Cộng hòa Nhân dân giới thiệu
nền độc tài một đảng, hiệu quả về tư bản của họ như là sự lựa chọn khác cho nền
dân chủ phương Tây và như là mô hình phát triển, đặc biệt là cho châu Á, châu
Phi và châu Mỹ La tinh.
Khác với Washington hay Berlin, Bắc Kinh không khiến cho
các khoản vay tín dụng và trợ giúp trong hạ tầng cơ sở nhất định phải lệ thuộc
vào nhân quyền và lãnh đạo chính phủ tốt. Và họ tìm đến những ủy ban quốc tế mà
Washington cũng như Tây Âu hoàn toàn không có đại diện: ví dụ như Tổ chức Hợp
tác Thượng Hải, một tổ chức giống như đối trọng với NATO. Ở đó, Bắc Kinh cùng
với Nga và phần lớn các quốc gia Trung Á soạn thảo các chiến lược chống mối
nguy khủng bố. Cũng đứng ở hàng đầu trong chương trình nghị sự của Bắc Kinh là
mối liên kết của BRICS, các quốc gia quan trọng sắp trở thành quốc gia công
nghiệp – thuộc trong đó bên cạnh Trung Quốc là Ấn Độ, Brazil, Nga và Nam Phi.
Họ gặp nhau hàng năm và trong mùa Xuân ở New-Delhi đã tuyên bố thành lập một
ngân hàng phát triển riêng để chống lại sự thống trị về tài chính của phương
Tây.
Thêm vào đó là một chiến lược mới: Trong thời gian của sự
không chắc chắn về kinh tế trên toàn cầu này, Bắc Kinh đã đưa sự chạm trán văn
hóa lên thành một trong những đề tài chính.
“Chúng ta cần phải nhìn rõ, rằng các thế lực thù địch
nước ngoài đang có mưu đồ Tây phương hóa và chia rẽ Trung Quốc. Trong đó, tư
tưởng và văn hóa là các lĩnh vực chính của sự thâm nhập của họ”, người còn đứng
đầu nhà nước Hồ Cẩm Đào ta thán trong một bài viết cho cơ quan của ĐCS “Cầu
Thị”. “Chúng ta cần phải dùng những biện pháp cương quyết, để bảo vệ chúng ta
và để phản ứng.”
Trên trường quốc tế, Đảng dựa vào một chiến lược riêng
của quyền lực mềm. Thế giới sẽ không phục hồi vì những giá trị chung được
phương Tây truyền bá và vì những thể chế dân chủ. Mà là vì bản chất của Trung
Quốc.
Chỉ là: Trung Quốc
đấu tranh cho những gì? Ngoài những thành công vang dội về kinh tế của ba thập
niên vừa qua, nó có những gì hấp dẫn, có giá trị chung, đáng để nổ lực hướng
đến? Ý tưởng nào và ai là những nhân vật mà Trung Quốc muốn dùng để lấy điểm
trên toàn thế giới?
(Còn tiếp)
Erich Follath và Wieland Wagner
Der Spiegel số 44 / 2012
Phan Ba dịch
Tháng Mười Một 11, 2012
Huệ Dân, một vùng ở cạnh Hoàng Hà trong tỉnh Sơn Đông ở miền
Đông, không phải là một điểm du lịch của thế giới và cũng không phải là nơi mà
các quan to của đất nước hội họp. Trong tháng 12 vừa rồi thì khác, khi người ta
cho rằng cần phải ăn mừng sinh nhật của một nhà thông thái người Trung Quốc:
triết gia và là nhà chiến lược quân sự Tôn
Tử được cho rằng đã mở mắt chào đời ở đó trước đây 2550 năm.
Lính Hải quân Trung Quốc trong buổi lễ khánh thành chiếc hàng không mẫu hạm
“Liêu Ninh”. Ảnh: Der Spiegel
Nam nữ trẻ tuổi, tất cả đều mặc quân phục thời xưa với áo
choàng nâu, nón và những tấm vảy vàng, bước diễu hành theo kiểu thẳng chân. Một
bức tượng được tháo tấm màn che, pháo hoa được đốt. Vào ngày hôm sau, chính trị
gia hàng đầu của ĐCS, giới quân sự cao cấp và khoa học gia gặp nhau trong Học viện Tôn Tử ở địa phương gần công
viên kỷ niệm Tôn Tử, để phân tích tác phẩm của học giả này. Với buổi lễ chào
mừng đó và với các hội nghị chuyên đề này, một anh hùng quốc gia cần phải được
tôn sùng, người mà giới lãnh đạo Đảng tin rằng các học thuyết của ông ấy phù
hợp với chính sách của họ. Một người đàn ông cho một chiến dịch tuyên truyền:
Tôn Tử, người chiến binh muốn hòa bình.
Người ta cho rằng ông ấy đã sống trong thế kỷ thứ 6 trước
Công Nguyên trong vương quốc của vua Ngô Hạp Lư nước Ngô và đã phục vụ cho ông
ấy như là một vị tướng tài ba. Trong giới sử gia vẫn còn tranh cãi, rằng liệu
tác phẩm “Binh Pháp Tôn Tử” có thật sự xuất phát chỉ từ ông ấy hay không, hay
những người theo ông ấy đã bổ sung thêm vào sau này. Người Trung Quốc theo Chủ nghĩa
Truyền thống xem sự nghi ngờ này như là một sự hỗn xược, Tôn Tử đối với họ là
thiêng liêng, và học thuyết của ông ấy nghe thật sự là phù hợp với chương trình
hài hòa hóa thế giới được ĐCS ưa chuộng. Từ một vài năm nay, trên thực tế là
mỗi một vị khách nhà nước của Trung Quốc đều được tặng cho một bản bìa cứng bọc
lụa của quyển sách đó. Angela Merkel đã có hai quyển rồi.
Năm 2009, thành viên Bộ Chính trị Giả Khánh Lâm đã nhấn
mạnh rằng di sản của Tôn Tử cần phải được sử dụng để tuyên truyền cho “hòa bình
dài lâu và thịnh vượng chung”. Và ngay chính bây giờ, trước Đại hội Đảng lần
thứ 18, nhiều bài diễn văn của các chính khách chứa đựng một sự tôn sùng vị
chiến lược gia này. Trong đó, Tôn Tử thường được trình bày như là một
“Peacenik” (theo tờ “Economist”), như là một thiên sứ hòa bình. Hay còn cả là
một người biện hộ cho nhân quyền nữa: “Hãy đối đãi tử tế với tù binh và lo liệu
tốt cho họ” là một trong số những lời trích dẫn thường được dùng đến. Và đối
với những người biện giải cho Trung Quốc như [cựu thủ tướng Đức] Helmut
Schmidt, người bảo vệ cả lần đập tan tào bạo cuộc nổi dậy ở Thiên An Môn năm
1989, thì Tôn Tử tượng trưng cho tất cả những gì nhìn xa trông rộng ở đất nước
này.
Nhưng chiến lược quyền lực mềm không có tác dụng khi lý
thuyết va chạm với thực tế. Các quốc gia láng giềng đã làm quen với mặt tàn bạo
của Trung Quốc trong những tháng vừa qua. ĐCS hẳn cũng không ngạc nhiên, khi cả
vai trò của những nhà cố vấn Trung Quốc từ Angola cho tới Azerbaijan cũng bị
xem xét một cách kỹ lưỡng. Cũng như sự nghi ngờ ngày càng tăng lên của các
chính khách phương Tây, những người – tại Hội nghị Khí hậu ở Copenhagen, trong
các xung đột thương mại hay sau những chuyến viếng thăm của Đạt lại Lạt ma –
phải lo ngại trước những “biện pháp trừng phạt” của Bắc Kinh.
Giới quân sự và chính trị ở phương Tây biết rằng triết
gia đó cũng không phải là chỉ có một mặt mềm. Ở nơi được cho là nơi sinh của
ông ấy, ĐCS đã tưởng niệm ông ấy với một công viên vui chơi giải trí “Thành phố
của Tôn Tử binh pháp”. Cũng như ở khắp nơi trong Trung Quốc, không thể không
nhìn thấy các dấu hiệu của sự Tây phương hóa ở Huệ Dân: nhà hàng McDonald’s và
những bản nhạc của Lady Gaga trên sàn nhảy và “Avatar” trong các rạp chiếu
phim. Hollywood đánh bại văn hóa Trung
Quốc.
Chỉ còn lại một siêu sao của lịch sử Trung Quốc để chống
lại việc này.
Khúc Phụ nằm chưa tới 300 kilômét về phía Nam của Huệ Dân. Nhưng
khác với nơi sinh của Tôn Tử, Khúc Phụ là một điểm thu hút khách du lịch, thuộc
di sản văn hóa của UNESCO vì những đền thờ và đài tưởng niệm của nó. Tất cả mọi
thứ ở đây đều phục vụ một người: học giả Khổng Tử, ở phương Tây được gọi là
Confucius.
Trong lịch sử của đất nước ông ấy, người cùng thời với
Tôn Tử – người ta cho rằng Khổng Tử đã sống từ năm 551 đến 479 trước Công
Nguyên – đã được tôn sùng như thần thánh và đã bị phỉ nhổ như quỷ sứ. Đối với
nhà cách mạng Mao Trạch Đông, đó chính là một kẻ phản cách mạng. Thế nhưng từ
lúc ông ấy được phục hồi trong những năm 80, Khổng Tử lại được xem như là một
tác giả kinh điển và là một trong những nhân vật vĩ đại của Trung Quốc.
Người con từ giới quý tộc cấp thấp đã sống trong một thời
kỳ tối tăm, mang dấu ấn của sự hỗn loạn vì chiến tranh. Cuộc chiến chống sự lộn
xộn trở thành niềm mong muốn của ông ấy. Ông ấy nhận ra, rằng chỉ có ổn định xã
hội thì mới có cơ hội thống nhất dân tộc một cách hòa bình.
Vào lúc đầu, học thuyết của ông ấy không khiến cho ông ấy
trở nên nổi tiếng. Nhà học giả đi từ nơi này sang nơi khác, xin được làm cố vấn
cho triều đình, thường không thành công. Có lần ông ấy trở thành người đứng đầu
về tư pháp ở nước Lỗ, nhưng rồi lại mất chức vụ đó. Tiếp theo sau đó, ông ấy đi
lang thang khắp nước. Ít ra thì ông ấy cũng có học trò. Những người này tiếp
tục truyền bá tư tưởng của ông ấy và diễn đạt lại từ trí nhớ. Người ta cho rằng
học trò của ông ấy đã đứng canh mộ của ông ấy ba năm liền.
Đứng khắp nơi trong cỏ cao là những kẻ bảo vệ bằng đá: sư
tử nhe nanh, chim săn mồi dữ tợn, báo thanh lịch đang chuẩn bị nhảy chồm lên
những kẻ quấy rầy sự yên tịnh; một bức tường dài bảy kilômét bao quanh khu vực
đó: học giả Khổng nằm trong một ngôi mộ đơn giản trên ngọn đồi trong khu rừng
bách này, được sửa sang lại, sau khi Hồng Vệ Binh của cuộc Cách mạng Văn hóa đã
lật đổ bia mộ và làm nhơ nhuốc nơi yên nghỉ cuối cùng của Khổng Tử.
Hàng năm có bốn triệu người đổ đến đây, đa phần là người
hành hương Trung Quốc trong những chuyến đi du lịch được ĐCS tài trợ một phần.
Họ cũng chen chúc đến ngôi nhà của dòng họ Khổng với 463 gian phòng của nó, đến
miếu thờ. Và đến Viện Khổng Tử, nơi Đảng bảo trợ cho những hội nghị về nhà tư
tưởng vĩ đại này.
Học giả Khổng phục vụ cho Đảng. Những lời khuyên răn của
ông ấy, tuân theo mệnh lệnh những người cai trị và thờ phụng cha mẹ, hết sức
thích hợp để làm sống dậy những cảm giác yêu nước. Những lời nói của ông ấy về
các truyền thống “tốt đẹp”, những cái cần phải được giữ gìn trong khi không
hoàn toàn khép kín trước cái mới, cũng có thể tìm thấy sự đồng tình ở nước
ngoài Tây phương. Tuy vậy, điểm đặc biệt là những lời nói thông thái của Khổng
Tử được sử dụng một cách có chọn lọc như thế nào: nhận thức của ông ấy, rằng
người ta không buộc phải phục vụ cho một nhà cai trị không công bằng, không bao
giờ xuất hiện – hẳn là một nhận thức quá nguy hiểm tại những vụ tham nhũng của
ĐCS.
Trung Quốc đánh bóng cho hình ảnh của mình ở khắp nơi: ở
buổi lễ khai mạc Thế Vận Hội tại Bắc Kinh năm 2008, có những người biểu diễn ăn
mặc như học trò của Khổng Tử. Với Khổng Tử, giới lãnh đạo nước Cộng hòa Nhân
dân tranh thủ sinh viên ở khắp nơi trên thế giới bằng học bổng – với lối ngoại
giao học đường này, họ còn qua mặt cả Hoa Kỳ trong các quốc gia như Indonesia
nữa.
ĐCS cũng đã chi bảy tỉ dollar cho một chiến dịch truyền
thông trong thế giới thứ ba. Đài truyền hình nhà nước CCTV mới đây truyền bá đi
từ Nairobi một chương trình đối trọng với CNN và BBC với những tường thuật phần
nhiều là tốt đẹp. Tổng cộng, CCTV đã đến được với nhiều trăm triệu khán giả
trong hơn 140 quốc gia.
Nhưng được nhắc tới nhiều trước hết là các Viện Khổng Tử
như là đại sứ của nước Cộng hòa Nhân dân. Những viện đấy có nhiệm vụ tổ chức
các khóa học ngôn ngữ, seminar để truyền bá văn hóa, thư pháp và ẩm thực Trung
Quốc. Thường họ liên kết với các trường đại học của nước chủ nhà. Ngày nay có 358 viện hoạt động trong 105
nước, chỉ riêng trong nước Đức là 13 viện.
Việc làm của họ được nhìn rất khác nhau. Những người phê
phán Trung Quốc nhìn họ như là công cụ tuyên truyền, như những con ngựa thành
Troia trong nhiệm vụ của ĐCS. Những người bạn của Trung Quốc chỉ ra rằng trong
phần lớn các trường hợp, nước chủ nhà cũng tham gia tài trợ và qua đó cũng tham
gia kiểm soát. Và nước Đức với các Viện Goethe của nó cũng tiến hành việc tranh
thủ thiện cảm.
Nhà Hán học Michael Lackner ở thành phố Erlangen, nằm
trong ban giám đốc của Viện Khổng Tử ở đó, cũng như phần lớn đồng nghiệp của
ông ấy tại các trường đại học Đức, không có ấn tượng rằng ĐCS gây ảnh hưởng
trực tiếp. “Nhưng tất nhiên là các Viện Khổng Tử không phải là để phê phán nước
Cộng hòa Nhân dân.”
Jörg Rudolph đánh giá điều đấy hoàn toàn khác, một trong
những người lãnh đạo Viện Đông Á tại Đại học Ludwigshafen. Ông ấy chỉ ra rằng
những viện này thuộc lĩnh vực của thành viên Bộ Chính trị Lý Trường Xuân chịu
trách nhiệm về “tư tưởng”, sếp kiểm duyệt của giới truyền thông Trung Quốc. Và
Rudolph trích dẫn quyển “Hướng dẫn cho giám đốc viện Khổng Tử” xuất bản ở Bắc
Kinh mà trong đó tất cả các giáo sư được gợi ý hãy phát triển “tình yêu nóng
bỏng” với viện và với “ý thức trách nhiệm cao độ” hãy lập hồ sơ về nhân viên
cũng như học sinh.
Khi nhà đấu tranh cho nhân quyền người Trung Quốc Lưu
Hiểu Ba nhận Giải Nobel Hòa bình năm 2010, các viện Khổng Từ hầu hết đều phớt
lờ đi – cũng như lần bắt giam nghệ nhân bất đồng chính kiến Ải Vị Vị và bài
diễn văn chống ĐCS của Liêu Diệc Vũ, người hồi giữa tháng 10 đã nhận Giải Hòa
bình của ngành kinh doanh sách Đức. “Học giả Khổng của chúng ta cũng không phát
biểu quan điểm của mình chăng? Ông ấy cũng không hãnh diện ư?”, một blogger hỏi
trong Internet Trung Quốc, ở nơi mà giới công khai đối nghịch thường gặp gỡ –
trong nước Cộng hòa Nhân dân có nhiều người trực tuyến hơn là trong nước Mỹ.
Nhưng trong khi học giả họ Khổng được công khai ca ngợi
và cần phải chiếm lấy những trái tim của người nước ngoài – thì ông ấy không
lên được đến đỉnh của ngọn núi Olympus Trung Quốc. Thế nào đi chăng nữa thì không
ngang tầm với Mao: bức tượng khổng lồ bằng đồng của nhà học giả này, một thời
gian ngắn trong năm vừa qua còn đứng xéo ở cổng vào Cấm Thành với bức chân dung
khổng lồ của ông Chủ tịch Vĩ đại, đã được mang vào sân trong của Bảo tàng Quốc
gia Bắc kinh mà không có lời giải thích công khai.
Cũng khó hiểu như lần dời chỗ này là một cuộc triển lãm ở
trong đó: sau những vật trưng bày hỗn tạp và những lời tuyên truyền sáo rỗng
này – những cái kể về nền văn hóa 5000 năm đầy vinh quang đó, cái được cho là
nhất định phải dẫn đến cuộc cách mạng cộng sản – vẫn hoàn toàn không rõ là
Trung Quốc tự nhìn mình như thế nào, đấu tranh cho điều gì. Ngoài cho một chủ
nghĩa vật chất trần trụi: với giá tiền rất cao, các gian phòng trưng bày trong
Bảo tàng Quốc gia được giao cho Louis Vuitton và Bulgari để triển lãm nhãn
hiệu.
Hải chiến giả trong một công viên vui chơi giải trí ở Thiên Tân. Ảnh: Der
Spiegel
Và vì thế mà trong đêm
trước của Đại hội Đảng lần thứ 18, Trung Quốc tự phô diễn mình như là một cường
quốc ở giữa sự tự mãn quá độ và cảm giác thấp kém được sơn phủ lên. Là một đất
nước trỗi dậy, nước mà với tính hiệu quả về kinh tế của mình có thể truyền đạt
điều gì đó cho những nước của thế giới thứ ba, nhưng hầu như không đưa ra được
một mô hình đối trọng hấp dẫn so với phương Tây dân chủ, đã phát triển cao. “Nếu như Trung Quốc không trả lời được cho câu hỏi về sự nhận dạng của
nó, thì lần trỗi dậy của nó vẫn là mù lòa”, nhà chính trị học Zhang Shengjun của Đại học Sư
phạm Bắc Kinh nói.
Mặc dù vậy, tính linh hoạt của giới lãnh đạo ĐCS của nó
vẫn khiến cho người ta ngạc nhiên. Có thể tham quan điều đấy ví dụ như trong
thành phố 13 triệu dân đang bùng nổ Thiên Tân ở một chuyến thăm chiếc hàng
không mẫu hạm “Kiev”. Chiếc tàu chiến khổng lồ, được quân đội Xô viết đưa vào
sử dụng năm 1975, được một doanh nhân Trung Quốc mua lại năm 1996 và ngày nay
phục vụ như là một điểm tham quan cũng như để tổ chức tiệc tùng cho giới khá
giả, những người có thể chi trả nhiều ngàn dollar cho lần nghỉ qua đêm trong
một của những phòng sỹ quan đã được xây lại thành phòng thượng hạng.
Ngoại trừ những phòng đó, chiếc hàng không mẫu hạm này
hầu như không thay đổi, kể cả máy may chiến đáu và vũ khí. Mỗi ngày hai lần,
khách trả tiền có thể xem thử những gì có thể xảy ra thực sự trên một chiếc
hàng không mẫu hạm Trung Quốc – ví dụ như trên chiếc hàng không mẫu hạm đầu
tiên có khả năng hoạt động của Hải quân Trung Quốc, chiếc đã được đưa vào sử
dụng vào ngày 25 tháng 9 tại thành phố cảng Đại Liên.
Showtime tại Thiên Tân, tiết mục “Strike Force”: một nhóm
diễn viên đóng cảnh chống cự lại một thế lực thù địch. Từ những chiếc tàu nhỏ,
phe tấn công leo dây lên chiếc tàu chiến, bị đánh bật lại bằng tiếng súng đại
bác và súng phun lửa. Cuộc chiến tranh trên biển chỉ biết đến người Trung Quốc
thắng trận. Người ta nghĩ như thế. Cho tới khi người ta xem kỹ hơn các chiến
binh đấy sau nửa giờ ồn ào: tất cả đều là dân mũi lõ, khắp nơi không một người
Trung Quốc.
Vì nhà điều hành show này đã giao quyền hành động vào tay
người lạ: Mirage Entertainment, một công ty có trụ sở gần Los Angeles, cung cấp
nhóm diễn viên leo dây. Không hề có sợ hãi khi tiếp xúc với kẻ thù giai cấp,
cũng sẽ đến từ Hoa Kỳ trong một xung đột chiến tranh thật sự.
Các diễn viên người Mỹ đã nhận được thị thực của họ, hoàn
toàn khác với thói quen của nước Cộng hòa Nhân dân, trực tiếp tại cảng hàng
không. Câu khẩu hiệu của các nghệ nhân giúp tiêu khiển, những người trước đây
một phần cũng đã làm việc cho phim “Terminator 2″, là: “Chúng tôi hiện thực mọi
việc. Kể cả ác mộng của anh.”
Erich Follath và Wieland Wagner
Phan Ba dịch
No comments:
Post a Comment