Trần Doãn Nho
30-11-2012
“[Nước
Mỹ], Đó là nơi không chấp nhận sự hiện diện của bất cứ một thứ “bọn tao”
nào” – Trần Doãn Nho. Nhưng chính vì thế nó mới chấp nhận con người,
bởi vì “bọn tao” là… thú. Ngày xưa, “Lão nằm mơ nước Nga” (thơ Tố
Hữu). Bây giờ những ông bà lão chất phác thật thà ấy ở Việt Nam đang bị “bọn
tao” làm thịt tại vườn hoa Mai Xuân Thưởng – như trường hợp đáng thương của bà
Hà Thị Nhung – sau khi họ đã bị “bọn tao” các tỉnh đẩy ra khỏi nhà và cưỡng
đoạt hết ruộng đất.
Bauxite
Việt Nam
---------------------------------
Sáng
thứ Tư 7/11, tôi thức dậy trong một cảm giác thoải mái. Mở truyền hình hay lên
mạng, không còn đọc/nghe/nhìn những màn thảo luận liên tu bất tận về các ứng cử
viên, về chính sách, về các cuộc thăm dò, về các màn đoán già đoán non về kết
quả bầu cử và… hồi hộp mong “phe mình” thắng lợi. Cũng như xong mùa World Cup,
tôi thở phào: thế là xong một mùa tranh cử! Với tôi, một công chức bình thường,
ai thắng thì vẫn thế. Không có gì để thêm, không có gì để bớt.
Nhưng
chuyện nước Mỹ thì khác. Mùa bầu cử Mỹ không chỉ là để bầu ra một Tổng thống,
bầu ra một Quốc hội mới và nhiều chức vụ chuyên trách khác, mà còn là dịp để
nước Mỹ tự nhìn lại mình, tự đánh giá mình, thậm chí, tự hành hạ mình. Đó không
chỉ là một cuộc đua, cuộc đấu giữa các ứng cử viên, hay bao trùm hơn là giữa
hai đảng, mà thực chất là một cuộc giải phẫu – có khi rất đau đớn – chính mình.
Bởi thế, mỗi một lần bầu cử đều để lại những di chứng, có lúc kéo dài rất lâu
về sau và đưa đến những thay đổi ít khi lường trước.
*
Kẻ
thắng kẻ thua bây giờ đã rõ: Romney thua. Obama tái đắc cử và trở thành Tổng
thống thứ 45 của Hoa Kỳ.
Chú
bé Barak và chú bé Mitt
Nhưng có một điều
ít ai chú ý:
Gọi là lưỡng đảng mà thực ra là đa đảng!
Đa đảng mà vẫn lưỡng đảng.
Trong
cuộc bầu cử Tổng thống năm nay, ngoài hai ứng cử viên Obama và Romney, còn có
một số ứng cử viên Tổng thống thuộc các đảng phái khác được mệnh danh là các
đảng Thứ Ba (Third Party): đảng
Tự Do (Libertarian Party), đảng Hiến Pháp (Constitution Party), đảng Công Lý (Justive Party), đảng Xanh (Green Party)…
và thậm chí có cả đảng mà cái tên gọi nghe không khỏi giật mình: đảng Xã Hội Chủ Nghĩa và Giải
Phóng (Socialism and Liberation Party). Trong số các đảng này, chỉ có
liên danh Gary Johnson/James Gray thuộc đảng Tự Do là có tên trên phiếu bầu của
50 tiểu bang. Các ứng cử viên khác chỉ có tên trên phiếu bầu ở một số tiểu
bang. Chẳng hạn phiếu bầu của tiểu bang Rhode Island có tên của 7 liên danh ứng
cử tổng thống: ngoài hai liên danh Obama-Biden, và Romney-Ryan, còn có các liên
danh Gary Johnson-James Gray (Libertarian Party), Virgil Goode-Jim Clymer
(Constitution Party), Ross “Rocky” Anderson-Luis J. Rodriguez (Justice Party),
Peta Lindsay-Yari Osorio (Socialism and Liberation Party) và Jill Stein-Cheri
Honkala (Green Party). Các đảng này cũng trải qua quá trình vận động, tranh cãi
và đại hội đảng như hai đảng Dân Chủ và Cộng Hoà, nhưng bị truyền thông làm ngơ
vì không có ảnh hưởng đáng kế trong việc bầu chọn tổng thống.
Gọi là lưỡng đảng mà thực ra là đa
đảng! Đa đảng mà vẫn lưỡng đảng.
Gary Johnson, nguyên
Thống đốc tiểu bang New Mexico, ứng cử viên Tổng thống của đảng Tự Do
Tính cho đến nay
(28/11/2012), kết quả tạm thời như sau: (1)
Ứng
cử viên Đảng Phiếu phổ thông
Barack Obama Democratic
65.061.993 (50.90%)
Mitt Romney Republican
60.551.798 (47.37%)
Gary Johnson Libertarian
1.268.821 (0.99%)
Jill Stein Green
460.468 (0.36%)
Virgil Goode Constitution
119.693 (0.09%)
Roseanne Barr Peace and Freedom
65.292 (0.05%)
Rocky Anderson Justice
41.315 (0.03%)
Tom Hoefling America’s
39.251 (0.03%)
Ứng
cử viên khác 226.639 (0.18%)
Tổng số phiếu bầu
127.835.270
Kết
quả chính thức của cuộc bầu cử Tổng thống vẫn chưa có cho đến cuối tháng 11 hay
đầu tháng 12. Gộp tất cả các số phiếu phổ thông thu được, theo ước tính của Center
for the Study of the American Electorate, trong cuộc bầu cử Tổng thống năm
nay, chi có khoảng 57.5% trong số khoảng 220 triệu cử tri ghi danh đi bầu.
Nghĩa là có khoảng 93 triệu cử tri (tức là hơn 40%) không chịu đi bầu vào ngày
6 tháng 11 vừa qua (2). Một con số rất đáng phàn nàn! Không phải chỉ năm 2012.
Trong những cuộc bầu cử Tổng thống trước đây, tỷ lệ đó cũng chẳng khá hơn gì
mấy: năm 2008 là 62.3%, năm 2004, 60.4%, và năm 2000, chỉ 54.2%. Chẳng thế mà,
Hoa Kỳ được xếp hạng thứ 120 trong số 169 nước về tỷ lệ số cử tri đi bầu cử
trong ngày bầu Tổng thống, theo một bảng nghiên cứu của tổ chức nghiên cứu quốc
tế “Democracy and Electoral Assistance”. Tại sao?
Vì
nhiều lý do. Một trong những lý do đầu tiên, theo Michael McDonald, một chuyên
viên nghiên cứu chính trị tại Đại học George Mason, Hoa Kỳ là một xứ sở có “quá
nhiều dân chủ” (have too much democracy). Ai muốn đi bầu thì đi, ai không muốn
thì thôi. Đã thế, trong lúc ở các nước Tây phương khác, người dân lâu lâu mới
đi bầu một lần thì ở Mỹ, hầu như năm nào cũng có bầu cử. Hết bầu Tổng thống,
Nghị sĩ, Dân biểu liên bang đến bầu Thống đốc, Dân biểu, Nghị sĩ tiểu bang rồi
Thị trưởng, Nghị viên thành phố, Văn phòng trưởng thành phố, Giám sát viên quận
hạt, Thành viên Ủy ban Giáo dục, vân vân và vân vân. Ở thành phố tôi ở, lâu lâu
lại thấy người ta đi bầu. Thú thật, nhiều lần tôi chẳng biết người ta bầu cái
gì. Buối sáng thức dậy đi làm, bỗng thấy phòng phiếu ở khu nhà thờ kế nhà tôi
mở, cảnh sát canh gác, cổ động viên trương tên các ứng cử viên và… người ta lai
rai đi bỏ phiếu mà đa phần là dân da trắng. Hôm sau thấy báo đăng kết quả bầu
cử. Nhiều năm tỷ lệ đi bầu chưa tới 20%. Rõ là lười.
Ở
những xứ dân chủ khác, như Á Căn Đình hay Úc, đi bầu là bổn phận bắt buộc, ai
không đi bầu là bị phạt. Nhiều nước, để đi bầu, người công dân không cần phải
ghi danh, họ chỉ cần trưng ID (Chứng minh thư hay Thẻ căn cước); ở Mỹ, muốn đi
bầu, phải ghi danh. Chuyển chỗ ở, phải ghi danh lại. Không có tên trên danh
sách cử tri là chịu, không thể đi bầu được.
Ngoài
chuyện lười đi bầu, nhiều người cho rằng phiếu bầu của công dân không có ảnh
hưởng gì mấy đến sự thay đổi chính sách của đất nước. Ở các xứ đại nghị, Thủ
tướng bao giờ cũng là người của Đảng chiếm đa số ở Quốc hội. Ở Hoa Kỳ, Tổng
thống có thể thuộc đảng này, nhưng Quốc hội lại nằm trong tay đảng khác (như
hiện nay). Dân Chủ và Cộng Hòa cứ gườm nhau từ năm này đến tháng khác khiến
nhiều dự luật phải nằm chất đống trong Quốc hội!
Đảng
phái và cử tri đoàn
Nhưng
có một lý do khác không kém quan trọng: cử tri đoàn và đầu óc đảng phái. Tinh
thần phe đảng thì chẳng có gì lạ, vốn là điều bình thường trong một xã hội dân
chủ. Nhưng “cử tri đoàn” là một đặc điểm rất riêng của bầu cử Tổng thống Mỹ! Cả
hai tuy trông không dính dáng gì nhau, mà thực ra, lại cột chặt với nhau khiến
bầu cử Tổng thống Mỹ rất không giống ai và đưa đến nhiều chuyện khá nực
cười.
Chẳng
hạn như tiểu bang tôi cư ngụ,Massachusetts, là tiểu bang chịu ảnh hưởng đảng
Dân Chủ. Tối hôm bầu cử, đứa con gái tôi đi làm về muộn, 7 giờ rưỡi tối. Chỉ
còn nửa giờ nữa là phòng phiếu đóng cửa. Tôi lái xe đưa vội cô đến địa điểm bầu
phiếu. Trong lúc cô và một vài cử tri cuối cùng đang loay hoay bầu, thì tôi đã
nghe xướng ngôn viên đài phát thanh loan báo kết quả bầu Tổng thống của tiểu
bang: Obama thắng với 11 phiếu cử tri đoàn.
Đến
gần khuya, lúc 11 giờ, vừa loan báo các tiểu bang dọc theo bờ biển miền Tây
(California,Oregan,Washington) đóng cửa phòng phiếu, thì chỉ ít phút sau, đài
CNN liền đưa ngay dự đoán (projection): Obama đắc cử Tổng thống. Số phiếu cử
tri đoàn của Obama đang là 163 bỗng vọt lên 274, vượt qua con số kỳ diệu 270.
Tháp truyền hình ở Time Square, Nữu Ước (nơi đài CNN thiết kế hệ thống ánh sáng
để thông báo kết quả bầu cử), đèn màu xanh (Dân Chủ) vượt cao hơn màu đỏ (Cộng
Hòa). Dự đoán quá sớm sủa của CNN khiến những ủng hộ viên của Romney tại Bộ
tham mưu tranh cử của Romney ở Boston (Massachusetts) bực mình đến nỗi đòi bộ
phận kỹ thuật chuyển đài truyền hình từ CNN sang Fox News là đài “gà nhà” của
đảng Cộng Hòa. Nhưng rồi không lâu sau đó, đến lượt Fox News và các đài truyền
hình khác cũng đồng loạt dự đoán (và dự đoán chính xác) Obama đắc cử Tổng
thống. Nghĩa là nước Mỹ đã biết tân Tổng thống trong lúc các tiểu bang miền Tây
vừa bắt đầu đếm phiếu và các tiểu bang miền Đông (phòng phiếu đóng cửa 3 giờ
trước đó), nơi nhanh nhất cũng chỉ mới có kết quả của chừng 20% số phiếu bầu.
Thực
ra, cũng chẳng phải đợi đến ngày bầu cử, CNN mới có con số đó. Họ đã tính toán
từ lâu trước ngày bầu cử: Electoral Map (3). Con số có thay đổi chút ít
tùy theo các cuộc thăm dò dư luận khắp các tiểu bang được cập nhật hầu như hàng
ngày. Hai tuần trước bầu cử, CNN đã đưa ra con số phiếu cử tri đoàn mà Obama và
Romney có thể đạt được: Obama 237, Romney 206, số chưa quyết định: 95. Kết quả
bầu cử dựa trên cử tri đoàn tiểu bang (ứng cử viên nào nhiều phiếu nhất thì
hưởng trọn sổ cử tri đoàn của tiểu bang đó) mà không theo tổng số phiếu phổ
thông, nên phiếu bầu của người dân chỉ thực sự quan trọng trong một số tiểu
bang có tranh chấp quyết liệt giữa hai ứng cử viên. Những tiểu bang khác dưới
ảnh hưởng mạnh mẽ của hoặc đảng Dân Chủ hay đảng Cộng Hòa, chưa bầu, người ta
hầu như đã biết trước kết quả. Cử tri đoàn hoàn toàn thuộc về ứng cử viên của
đảng chiếm đa số phiếu, dù chỉ là hơn một phiếu! (Nhớ: năm 2000, sau nhiều lần
đếm phiếu, Bush hơn Gore 537 phiếu và hưởng trọn 29 cử tri đoànFlorida và thắng
cử Tổng thống!). Hàng triệu phiếu bỏ cho ứng cử viên khác xem như bay vào hư
không!
Nói
không ngoa, các đài truyền hình chỉ đợi đến giờ đóng cửa phòng phiếu là công bố
kết quả mà chẳng cần quan tâm mấy đến việc đếm phiếu. Trong suốt mùa bầu cử
Tổng thống năm nay, không hề thấy Obama mà cũng chẳng thấy bóng dáng Romney tổ
chức một cuộc vận động tranh cử nào ở tiểu bang tôi cư ngụ (Massachusetts).
Điều buồn cười là Romney là cư dân tiểu bang Massschusetts và là nguyên Thống
đốc tiểu bang này: ứng cử viên này thua phiếu ngay tại tiểu bang mình cư ngụ.
Cũng như Ryan, ứng cử viên Phó Tổng thống của Romney thua phiếu ngay tại tiểu
bang mình cư ngụ:Wisconsin! Chỉ vì, tại các tiểu bang này, nơi mà cơ sở đảng
của đảng Dân Chủ có gốc có rễ từ lâu đời, đa số cử tri chỉ bầu cho đảng “của
mình”.
Trong
suốt hai tháng cuối cùng của cuộc tranh cử, tinh thần đảng phái phát triển đến
cực độ, đến mức hầu phi lý. Hai đài truyền hình, một là MSNBC ủng hộ Obama và
hai là Fox News ủng hộ Romney, tấn công đối thủ của mình không thương tiếc.
MSNBC chuyên đưa những thông tin hết sức tiêu cực về Romney và ngược lại Fox
News đưa toàn những thông tin tiêu cực về Obama. MSNBC, cứ mỗi một trích đoạn
phim (clip) tích cực về Romney, lại đưa lên 23 trích đoạn phim tiêu cực. Tỷ lệ
này ít hơn ở Fox News: một trích đoạn phim tích cực so với 8 trích đoạn phim
tiêu cực.
(Theo
Pew Research Center)
Đây
là một điều hoàn toàn bất thường đối với những đài truyền hình tự nhận mình là
những cơ quan thông tin (khách quan và trung thực),PewResearchCenternhận xét.
Bức
tường xanh: thắng lợi của Obama.
Cũng
vì cái lối chọn cử tri đoàn mà nói là bầu cử toàn quốc, thực ra, lần bầu (Tổng
thống) nào cũng như lần nào, cuộc tranh cử thực sự chỉ diễn ra ở một số tiểu
bang. Số tiểu bang này có thay đổi đôi chút, tùy năm, nhưng nói chung, mỗi đảng
đều có các “tiểu bang ruột” của mình. Đó là những tiểu bang có cơ sở đảng vững
mạnh, bảo đảm luôn luôn giành được đa số phiếu cử tri và do đó, tóm hết số cử
tri đoàn tiểu bang.
Trong
suốt 6 kỳ bầu cử Tổng thống vừa qua, tính từ năm 1992, những tiểu bang sau đây
luôn luôn bầu theo đảng Dân Chủ: Washington, Oregan, California, New Mexico,
Minesota, Illinois, New York, Massachusetts, Hawaii, Vermont, Connecticut,
Maryland, Delaware, New Jersey, Rhode Island. Những tiểu bang này được mệnh
danh là “bức tường xanh” (blue wall), vì màu xanh là màu biểu trưng cho đảng
Dân Chủ. Cũng trong thời gian đó, những tiểu bang Arkansas, Texas, Arizona,
Mississipi, Alabama, Georgia, South Carolina, Utah, Oklahoma, Montana…mệnh
danh là “bức tường đỏ” (red wall) vì màu đỏ là màu biểu tượng cho đảng Cộng
Hoà. Những tiểu bang còn lại được mệnh danh là các tiểu bang “tranh chấp”
(swing states hay battleground states) gồm có Colorado,Florida, Iowa,
Nevada, New Hampshire, North Carolina, Ohio, Virginia và Wisconsin với tổng
cộng khoảng 100 cử tri đoàn.
Rõ
ràng là “bức tường đỏ” ở thế yếu hơn, vì bao gồm những tiểu bang rộng lớn nhưng
lại ít cử tri đoàn. Yếu nhưng không hề là bất khả, vì trong quá khứ, đã nhiều
lần, đảng Cộng Hòa “nhuộm đỏ” các tiểu bang xanh như thời của Nixon, và nhất là
thời của Reagan: năm 1980, Reagan thắng 46 tiểu bang với 489 cử tri đoàn; năm
1984, Reagan thắng 48 tiểu bang với 525 cử tri đoàn. Trong cuộc bầu cử Tổng
thống năm nay, nỗ lực của Obama là giữ vững “bức tường xanh” và chiếm lĩnh một
số tiểu bang tranh chấp. Ngược lại, nỗ lực của đảng Cộng Hòa là giữ vững “bức
tường đỏ”, tìm cách phá vỡ một vài tiểu bang thuộc “bức tường xanh” như Pennsylvania,
Minnesota and Michigan và tiến chiếm các tiểu bang tranh chấp. Tuy Dân Chủ
được lợi thế hơn nhờ cơ sở đảng được củng cố vững chắc tại nhiều tiểu bang hơn
Cộng Hòa, nhưng do tình hình kinh tế yếu kém dưới thời Obama, nên các tiểu bang
tranh chấp vẫn là “địa lợi” đối với Cộng Hòa.
Nhưng
năm nay, Cộng Hòa đã thua vì không phá vỡ được “bức tường xanh” và chỉ chiếm
được một trong 10 tiểu bang tranh chấp!
Thế
là, bầu cử Tổng thống Mỹ, tuy có tầm mức quốc gia, thực chất là một cuộc tranh
cử gay gắt chỉ trong 10 tiểu bang. Tất cả tiền bạc, quảng cáo, công sức, nhân
sự, tất cả và tất cả đều đổ dồn vào trong các tiểu bang tranh chấp. Trong lúc
cả hai ứng cử viên lui tới các tiểu bang tranh chấp nhưFloridahayOhiohàng chục
lần, thì những tiểu bang nhưCalifornia, Oregan, không hề thấy bóng dáng Romney
hay tiểu bangTexas, không hề thấy bóng dáng của Obama. Số cử tri đoàn ở các
tiểu bang “bức tường xanh” hay “bức tường đỏ” gần như đã được quyết định sẵn
trước khi đi bầu. Bởi thế mà ở các tiểu bang này, nếu bạn muốn bỏ phiếu cho ứng
cử viên bạn yêu thích với hy vọng rằng lá phiếu đó sẽ góp một chút ý nghĩa nào
đó cho thắng lợi của ứng cử viên yêu thích thì là một điều vô nghĩa.
Đó
là cảm giác của tôi khi đi đến phòng phiếu (Massachusetts) vào chiều
ngày6/11/2012. Bầu hay không bầu cho Obama, thì Obama cũng thắng. Tôi chỉ nhắm
đến việc bỏ phiếu cho các ứng cử viên Quốc hội và “yes” hay “no” cho các câu
hỏi khác trên phiếu bầu.
Đấu
tiền
Ngoài
tài năng và tiếng tăm, ứng cử và tranh cử Mỹ phải có tiền, thật nhiều tiền và
có tài hùng biện. Đó là một cuộc đấu tiền và đấu chữ. Cả hai ứng cử viên đua
nhau quyên tiền và tận dụng chữ nghĩa để tranh thắng.
Theo
tài liệu của Center
for Responsive Politics, chi phí cho các cuộc vận động tranh cử năm
2012 lên đến 6 tỷ đô la, trong đó, riêng chi phí cho bầu cử Tổng thống là 2 tý
6. Đây là cuộc tranh cử tốn tiền nhất trong lịch sử Mỹ. Tiền được sử dụng để
làm gì? Để chi dụng cho một bộ máy tranh cử khổng lồ được tổ chức quy mô trên
toàn quốc. Thử xem Ban vận động tranh cử của Romney chi tiêu như thế nào:
-
356,8 triệu chi phí quảng cáo
-
123,9 triệu chi phí thư tín (mail)
-
48 triệu trả lương nhân viên
-
90,7 chi phí cho những cuộc tổ chức quyên tiền
-
20,8 triệu cho chi phí điều hành
-
31,4 triệu chi phí du hành
-
21,1 triệu chi phí tham khảo ý kiến
….
Ban
vận động của Obama cũng chi tiêu trong những dịch vụ như thế với số tiền sử dụng
xê xích ít nhiều (4).
Federal
Election Commission (FEC) phụ trách theo dõi chi tiêu tranh cử, cho thấy hầu
hết chi phí nhằm xây dựng hình ảnh của ứng cử viên bằng cách mua quảng cáo
truyền hình, đăng báo, truyền đơn, vận động trên net, thư từ trực tiếp đến từng
nhà, gọi điện thoại, vẽ và dựng biển quảng cáo, thuê mướn sân bãi, hội trường…
Mùa tranh cử quả là mùa bội thu của các công ty kinh doanh và của các hệ thống
truyền thanh, truyền hình, báo chí. Biết tiêu và tiêu đúng chỗ sẽ tạo lợi thế
cho ứng cử viên. Cliff Franklin và Công ty Fuse Advertising là một trong những
vũ khí bí mật của cuộc vận động tranh cử của Obama. Với tiêu đề “Obama for
America”, họ đã giúp Obama kiếm phiếu của 93% cử tri da đen, 71% cử tri Latino
và 73% cử tri Á châu.
Tiền
này từ đâu ra? Do tiền quyên góp của ứng cử viên, do quỹ Đảng và do những nhóm
tài trợ ngoại vi (outside groups) gọi là các super PACs (Political
Action Committee) và các tổ chức 501(c). Đó là những tổ chức độc lập nằm bên
ngoài đảng phái giúp cho các ứng cử viên tiêu tiền thoải mái. Chẳng hạn như các
công ty xây dựng nhà cửa của Bob Kerry (góp cho Romney $17,250,000), Sheldon
& Miriam Adelson (góp cho Romney 20 triệu), công ty của Fred Eychaner (góp
cho Obama 3 triệu 500), Wall Street (10 triệu rưởi cho Romney và 3 triệu 8 cho
Obama), vân vân (5).
Những
nhóm này không đóng góp trực tiếp cho các ứng cử viên, nhưng có thể quyên tiền
và tiêu tiền vô giới hạn trong việc vận động cho ứng cử viên. Trong những tuần
lễ trước ngày bầu cử, những nhóm ngoại vi này đã tiêu tiền một cách khủng
khiếp: từ 19 triệu/tuần vào đầu tháng 9 tăng lên đến 33 triệu/tuần vào đầu
tháng 10 và 70 triệu trong tuần lễ bắt đầu từ ngày 21 tháng 10. Hầu hết những
chi phí là dành cho quảng cáo. Kể từ đầu tháng 6 cho đến cuối tháng 10, hai ứng
cử viên, các ủy ban đảng, và các nhóm hỗ trợ lợi ích bảo trợ 1,015,615 quảng
cáo (trên một triệu), tăng gần 40% so với năm 2008.
Sáu tỷ đồng cho mùa
bầu cử 2012!
Một số tiền quá lớn trong lúc tình hình kinh tế suy thoái. Để hình dung cái giá
của một mùa bầu cử, hãy thử làm một con tính đơn giản, nếu số tiền sáu tỷ này
được dùng vào việc khác ích lợi hơn:
-
giảm bớt khoảng 0.5% thâm thủng ngân sách liên bang mỗi năm (chừng 1,1 ngàn tỷ
đô
la/1,1 trillion), hoặc
-
chi phí cho 4 năm tại đại học Harvard cho khoảng 39 ngàn sinh viên, hoặc
-
xây khoảng 27.051 nhà mới, trung bình mỗi cái $221,800, hoặc
-
chế tạo được 60 chiếc máy bay 737, hoặc
-
cung cấp ăn trưa miễn phí hàng ngày cho 11 triệu học sinh trong một năm, hoặc
-
trả lương tối thiểu (minimum wage) cho gần 400,000 công nhân trong một năm.
vân
vân…
Đấu
chữ
Có
tiền, chưa đủ. Phải có chữ. Chữ đây không chỉ là bằng cấp và kiến thức. Khác
hẳn với những đại biểu Quốc hội tiền chế qua hình thức “Đảng cử dân bầu” kiểu
Trung Cộng hay Việt Nam hiện nay, các ứng cử viên phải là những tay hùng biện,
nắm vững kỹ thuật tu từ, nắm vững kỹ thuật tranh biện, để vừa bảo vệ quan điểm
của mình vừa tấn công đối thủ. Từ những đề tài lớn lao liên quan đến các chính
sách của nước Mỹ cho đến những vấn đề dân sinh, xã hội, những vấn đề liên quan
đến gia đình và cá nhân ứng cử viên: tôn giáo, cá tính, những lời phát biểu,
các vụ tai tiếng tình ái, trốn thuế… Một cuộc đấu chữ (war of words). Ứng cử
viên phải có khả năng ăn nói trước quần chúng (có khi lên đến hàng chục ngàn
người), khả năng ứng biến trước những câu phỏng vấn lắt léo của báo chí, có khả
năng ăn miếng trả miếng trong các cuộc tranh luận trực tiếp (debates)…Tóm lại,
đó là những người của quần chúng.
Trong
cuộc đấu chữ này, Romney có lợi thế hơn Obama, vì sau bốn năm cầm quyền, tất cả
những nhược điểm của chính quyền Obama lộ ra rõ ràng, không cần phải mất công
chứng minh. Chỉ cần lặp đi lặp lại những con số và hình tượng hóa chúng là đã
đủ để tạo nên một Obama bất lực và bất tài. Obama được dán cái nhãn là “Tổng
thống một nhiệm kỳ” (one term president) hay “Tổng thống của phiếu lương thực”
(President of Food Stamps). Bốn năm dưới chính quyền Obama là bốn năm của một
nước Mỹ tệ hại: ngoại giao yếu kém, đi hạ mình xin lỗi người ta (apology tour),
thất bại trong vụ Bengazhi (Lybia)… Nhất là tình trạng thất nghiệp. Romney
không từ bất cứ cơ hội nào phê phán sự bất lực của Obama trong việc tạo ra việc
làm (đến nỗi cựu Tổng thốngClinton, người ủng hộ Obama, phải gào lên: Romney
chỉ muốn dân Mỹ thất nghiệp dài dài).
Trong
lúc đó, Obama tập trung mọi nỗ lực tô vẽ đối thủ Romney như là một tay tài
phiệt làm giàu bằng cách sa thải nhân công hay chuyển việc làm sang Trung Cộng
hay Ấn Độ, gian lận thuế, không quan tâm đến khối dân nghèo, muốn giết kỹ nghệ
xe hơi, cắt tiền già, tiền thuốc, tiền thất nghiệp, nay nói thế này mai nói thế
nọ (flip-flops). Obama chế ra từ “Romneysia” ám chỉ sự hay thay đổi lập trường
của Romney. Trong một cuộc phỏng vấn dành cho tạp chí Rolling Stone, Obama còn
văng tục (gọi Romney là bullshitter) (6).
Ngoài
ra, cuộc đấu chữ còn được thể hiện tối đa trong các quảng cáo (nhất là trên
truyền hình), điển hình là quảng cáo tiêu cực (negative ads). Quảng cáo tiêu
cực chiếm đến 85% số lượng quảng cáo của Obama và chiếm đến 91% số lượng quảng
cáo của Romney. Những quảng cáo này nhắm vào các khuyết điểm cá nhân, những lời
nói hớ (gaffes) hay những phát biểu riêng tư bị tiết lộ… Do cuộc tranh cử sát
nút nên nội dung quảng cáo càng ngày càng trở nên cay đắng, nhằm bêu xấu đối
thủ hơn là thuyết phục công chúng về lập trường và chính sách. Nhất là ở các
tiểu bang tranh chấp. Số lượng quảng cáo tràn ngập trên các hệ thống truyền
thông đêm ngày với một nội dung tiêu cực quá lớn đến nỗi chúng trở nên bão hòa,
nghĩa là gần như không còn tác dụng đối với người nghe và người xem. Khán, thính
giả chỉ còn biết chịu đựng và chịu đựng. “Tôi không biết làm sao có thể sống
cho qua thêm ba tháng nữa với những quảng cáo loại này”. Đó là lời phát biểu
của Julie Petosa, một cư dân ởFlorida, nơi cả hai ứng cử viên đều tiêu những số
tiền lớn nhất của họ, theo một cuộc phỏng vấn của hãng ABC News (7).
Khỏa
thân Mỹ
Có
vẻ như bầu cử Mỹ là một cuộc trình diễn ngoạn mục và vô ích. Một màn ném tiền
qua cửa sổ. Một trò bôi bẩn lẫn nhau nhằm tranh đoạt quyền hành. Và rồi đâu
cũng vào đấy, status quo. Vẫn như cũ.
Chắc
chắn là không.
Bầu
cử Mỹ là một hiện tượng Mỹ và cũng là một hiện tượng thế giới. Nó là một phần
của tính cách Mỹ. Do hình thành trong những điều kiện vô cùng đặc biệt và riêng
biệt, Mỹ là một đất nước khác hẳn với mọi đất nước. Đó là một đất nước “động”,
không bao giờ “tĩnh”. Lịch sử của nó là lịch sử của một cộng đồng đa dạng, đa
chủng, đa văn hóa, nên luôn luôn có những vấn đề và giải pháp và lại vấn đề và
lại giải pháp… Cứ thế. Nó giàu, nó mạnh, nó văn minh, nó dân chủ. Nhưng không
bao giờ nó cảm thấy hoàn hảo. Và vì thế luôn luôn có tranh cãi, có chống đối
nhau về đủ thứ vấn đề. Từ giáo dục, kinh tế, tôn giáo, xã hội, ngoại giao cho
đến cả vấn đề … tự do và dân chủ. Một đất nước luôn trăn trở về mình. Không
phải trăn trở để bảo vệ một chủ thuyết, một sứ mệnh, một truyền thống hay một
lãnh tụ nào. Nó chỉ trăn trở vì cần phải trăn trở. Thế thôi. Noam Chomsky chẳng
hạn. Nhà trí thức nổi tiếng này luôn luôn đặt vấn đề về cái gọi là “dân chủ”
Mỹ. Ông gọi cái chính phủ được bầu bốn năm một lần này, thực chất cũng là một
chế độ độc tài, một nền “độc tài bốn năm” (four-year dictatorship) (8).
Bốn
năm một lần, nước Mỹ y như dừng lại để trắc nghiệm mình. Trong cả một
quá trình dài tranh cử, khác với tinh thần “tốt khoe, xấu che” thường thấy ở
các nước khác, nhất là những nước nặng tinh thần dân tộc, nặng tinh thần chủ
thuyết, nước Mỹ tự lột trần mình, tự khỏa thân mình, tự phơi bày ra đủ thứ sẹo
lớn, sẹo nhỏ, đôi khi phơi bày cả những vết thương đang còn mưng mủ hay những
khuyết điểm hệ thống lâu đời không trị dứt được. Nó tự vả vào mặt mình, nó tự
“diễn biến hòa bình” mình, tự tiết lộ, tự thú nhận những mặt trái xấu xa của nó
cho kẻ thù, cho bạn bè năm châu bốn biển. Dường như nó không tìm cách che giấu
cái gì. Với nó, không có gì gọi là nhạy cảm, không có gì gọi là đụng đến
an ninh quốc gia, không có gì gọi là thể diện quốc gia. Ai muốn tìm
khuyết điểm của Mỹ, chẳng cần tìm đâu xa, chỉ cần đọc báo Mỹ và đọc những bài
diễn văn của các ứng cử viên.
Bầu
cử Mỹ là một cuộc phỏng vấn lớn, kéo dài, để tìm ứng viên cho một cái “job”:
tổng thống. Tổng thống là một chức năng, không phải là một quyền lực để khống
chế kẻ khác, nên ứng viên cần có quá trình, cần kinh nghiệm, nhưng không phải
là một nhân vật tiền chế, kế thừa kiểu Tập Cận Bình hay Nguyễn
Phú Trọng, Nguyễn Tấn Dũng… Trong cuộc phỏng vấn này, các ứng cử viên – những
người lãnh đạo tương lai của đất nước – được công dân của và đối thủ của họ săm
soi, mổ xẻ, từ chuyện gia đình, con cái, sự nghiệp, tài sản, thói quen, các
khuyết tật, ăn ở, đi đứng…, có lẽ không từ một chi tiết nào.
Khác
với ở Việt Nam, những người có quyền thế, có tiền bạc lại chỉ trích, phê phán,
thậm chí chửi mắng, lên án những kẻ thế cô, kể cả những người đang bị giam giữ
trong tù thì trong bầu cử Mỹ, người ta chỉ trích, phê phán những người có quyền
thế, có tiền bạc, kể cả Tổng thống.
Khác
với ở Bắc Kinh, trong suốt thời gian có Đại hội đảng Cộng Sản, chuyện quốc gia
đại sự nhốt trong phòng kín như bưng, bồ câu không được thả, cửa kính xe không
được kéo xuống, đồ chơi điện tử không được bán…, trong bầu cử Mỹ, mọi cánh cửa
đều mở toang ra cho mọi người nhìn nhau và người ngoài nhìn vào.
Tóm
lại, trong lúc cách đi tìm người lãnh đạo kiểu Mỹ là một vận động toàn xã hội
thì ở những Trung Nam Hải hay Hà Nội hay Havana hay Bình Nhưỡng, tất cả đất nước
được thu tóm vào tay một tập đoàn mà Lê Đình Nhất Lang gọi một cách hình tượng
là “bọn tao” qua một bài thơ lạ và đặc sắc:
Bọn
tao là một khối đặc
Bọn tao già đi nhưng không lệ thuộc vào một niên đại
Bọn tao không chấp nhận sự thông suốt
Bởi sự thông suốt đe dọa tính đặc của bọn tao
Bọn tao già đi nhưng không lệ thuộc vào một niên đại
Bọn tao không chấp nhận sự thông suốt
Bởi sự thông suốt đe dọa tính đặc của bọn tao
Bọn
tao ngăn cản mọi sự túa ra
Bọn tao bưng bít
Bởi sự túa ra làm cho bọn tao hở
Bọn tao bưng bít
Bởi sự túa ra làm cho bọn tao hở
Bọn
tao chống mọi lực đẩy
Bọn tao trì kéo
Bọn tao kết chùm
Bọn tao vinh danh quán tính và thần thoại quá trình quánh
Bọn tao trì kéo
Bọn tao kết chùm
Bọn tao vinh danh quán tính và thần thoại quá trình quánh
(…)
Bọn
tao biết trước sau rồi cũng bị toát hơi
Hoặc nhão ra dưới sức vặn khổng lồ của những viễn kiến nhân loại
Bọn tao nghĩ tới chuyện phơi khô
Để dành và không bao giờ rửa
Không bao giờ được rửa
Hoặc nhão ra dưới sức vặn khổng lồ của những viễn kiến nhân loại
Bọn tao nghĩ tới chuyện phơi khô
Để dành và không bao giờ rửa
Không bao giờ được rửa
(Lê
Đình Nhất Lang) (9)
Bọn
tao
này là một nghịch đảo hoàn toàn với quần chúng trong bầu cử Mỹ.
Bọn
tao
thì cứng, thô và lì lợm, khô chết còn quần chúng thì ồn ào và sinh động.
Dịch
chuyển
Chả
thế mà trong bài diễn văn thắng cử khuya ngày 6/11 và rạng sáng ngày 7/11,
Obama thú nhận: “Tôi biết rằng những cuộc vận động tranh cử nhiều lúc có vẻ nhỏ
mọn và vớ vẩn. Và điều đó cung cấp đầy đủ chứng cớ cho những kẻ ưa nhạo báng
rêu rao rằng nền chính trị của chúng ta chẳng có gì khác hơn là một cuộc đấu đá
của những tay tự cao tự đại hay là lãnh địa của những quyền lợi riêng biệt”
(10).
Nhưng
thực ra, theo ông,
“Nền dân chủ trong
một quốc gia có 300 triệu dân có thể thật là ồn ào, thật là hỗn tạp, và thật là
phức tạp. Mỗi người trong chúng ta đều có quan điểm riêng của mình. Mỗi người
trong chúng ta đều giữ vững những niềm tin sâu xa. Và khi chúng ta trải qua
những lúc khó khăn, khi chúng ta phải thực hiện những quyết định trọng đại cho
xử sở, thì không khỏi khuấy động lên những cảm xúc mạnh mẽ, khuấy động lên
những tranh cãi”
(11).
Đúng
như thế. Làm sao mà tĩnh lặng, im ắng, nín khe, ổn định khi mà xứ sở này không
bao giờ có sự hiện diện của cái tập đoàn “bọn tao”. Ở đây chỉ có quần chúng,
có mọi người, nên bầu cử Mỹ ồn ào, hỗn tạp và phức tạp cũng là chuyện
bình thường. Nó phản ảnh hiện thực xã hội và là động lực để đất nước này dịch
chuyển. Không phải là để tiến lên, tiến tới, tiến đến chỗ giải quyết mọi vấn đề
(kiểu các khẩu hiệu tuyên truyền), mà đơn giản chỉ là dịch chuyển. Biến dịch.
Các kết quả bầu cử 6/11 cho thấy dấu hiệu của những thay đổi lớn lao trong
những thập niên tới.
- Trước hết là sự tái đắc cử của Obama,
một người da đen.
Các thăm dò tại phòng phiếu cho thấy càng ngày càng có nhiều cử tri da màu quan
tâm đến chuyện đi bỏ phiếu và trong số này, có đến 93% cử tri da đen, 73% cử
tri Mỹ La tinh (latino), 72 % cử tri Á châu bầu cho Obama (12). Ngoài ra, Obama
còn được sự ủng hộ của 55% cử tri phụ nữ và 60% cử tri dưới 30 tuổi.
- Đồng tính: Lần đầu tiên, ba
tiểu bang (Maine,Maryland,Washington) đã chấp thuận hôn nhân đồng tính. Tammy
Baldwin (đảng Dân Chủ, tiểu bangWisconsin) trở thành thượng nghị sĩ đầu tiên
của Mỹ công khai tuyên bố đồng tính. Bà là một trong số 118 ứng cử viên đồng
tính thắng cử trong các cuộc bầu cử tiểu bang và địa phương năm nay.
- Marijuana: Hai tiểu bang
(Coloradovà Washington) hợp pháp hóa một vài cách sử dụng marijuana (cần
sa) (13).
- Vai trò của phụ nữ: Lần đầu tiên, phụ
nữ ở Thượng Viện đạt con số kỷ lục với 20 nữ Thượng nghị sĩ, trong đó, có 5 tân
Thượng nghị sĩ. Đặc biệt, ở tiểu bang New Hampshire, tất cả những viên chức dân
cử hàng đầu đều là nữ: tân Thống đốc Maggie Hassan, hai Dân biểu liên bang, một
mới đắc cử là Ann McLane Kuster (Dân Chủ) và một tái đắc cử là Carol
Shea-Porter (Cộng Hòa), hai Thượng nghị sĩ liên bang, một mới đắc cử là Kelly
Ayotte (Cộng Hòa) và một tại chức là Jeanne Shaheen (Dân Chủ).
- Cộng đồng thiểu số: Một con số kỷ lục
các ứng cử viên từ các cộng đồng di dân đắc cử vào Quốc hội, trong đó, có 4 gốc
Ả Rập, 30 gốc châu Mỹ La tinh (Latinos), 1 gốc Caribê và 10 gốc Á châu.
Riêng
về cộng đồng Á châu, năm nay, có 35 ứng cứ viên ứng cử vào các chức vụ liên
bang, so với 10 trong năm 2010 và 8 trong năm 2008. Trong số 10 người đắc cử,
có 5 người mới: 4 là Dân biểu và 1 là Thượng nghị sĩ.
Tammy
Baldwin (tiểu bangWisconsin), Thượng Nghị Sĩ đầu tiên công khai tuyên bố đồng
tính.
Grace
Meng, tân Dân biểu gốc Đài Loan
Tammy
Duckworth, tân Dân biểu gốc Thái Lan, cựu Trung tá, bị cụt cả hai chân trong
chiến tranh Iraq.
Mazie
Hirono (Nhật), phụ nữ Á Châu sinh ở nước ngoài đầu tiên và là Phật tử đầu tiên
đắc cử Thượng nghị sĩ Liên bang.
Mark
Takano (Nhật), Dân biểu da màu đầu tiên công khai tuyên bố là người đồng tính.
Hawaii’s
Tulsi Gabbard (Thổ dân đảoSamoa), Dân biểu đầu tiên theo Ấn Độ giáo (Hindu)
Với
sự tái đắc cử Tổng thống của một Obama da đen cùng với sự hiện diện của nhiều
phụ nữ hơn và nhiều người từ các cộng đồng thiểu số hơn trong Quốc hội, cuộc
bầu cử lần này cho thấy một một bước ngoặt trong nền chính trị Hoa Kỳ. Một Hoa
Kỳ đang thay da đổi thịt, một Hoa Kỳ đang dần dà tái định nghĩa chính mình. Đã
từng có một thời, khuynh hướng bảo thủ chế ngự chính trường và xã hội Mỹ, mà
cao điểm là thời của Tổng thống Ronald Reagan với sự ủng hộ tối đa của giới cử
tri bảo thủ và khối người da trắng miềnNam. Bây giờ thì thời kỳ đó đã hết rồi.
Có một thứ nước Mỹ thuộc các thập niên 1950, 1960 và 1970 đã trôi vào quá khứ.
Chỉ mới bốn năm trước đây, không ai tin rằng là những người da đen, những người
đồng tính, những di dân Tây Ban Nha, di dân Á châu và giới trẻ sẽ đứng chung
nhau để thúc đẩy đất nước dịch chuyển. Bây giờ, chỉ dựa vào da trắng không sẽ
dẫn đến thất bại.
Trước
hết là do sự thay đổi dân số. Cuộc kiểm tra dân số năm 2010 xác nhận cái mà
nhiều người đã tiên đoán: chưa tới một nửa trẻ sơ sinh sinh ra ở Hoa Kỳ là da
trắng và cứ một trong ba người Mỹ bây giờ là thuộc nhóm thiểu số. Trong vòng 10
năm (từ năm 2000 đến 2010), dân số Mỹ La tinh tăng hơn 15 triệu, từ 35,3 triệu
đến 50,4 triệu; dân số da đen tăng hơn 3,6 triệu, từ 33,9 triệu đến 37,6 triệu;
dân số Á châu tăng hơn 4 triệu, từ 10,1 triệu đến 14,4 triệu. Trong lúc đó, dân
số da trắng chỉ tăng có 2,2 triệu, từ 194,5 triệu đến 196,8 triệu, chỉ chừng
1%.
Nhưng
quan trọng hơn là sự thay đổi trong cách nhìn của người Mỹ: từ bảo thủ sang
khoan dung. Hầu hết nước Mỹ bây giờ tự do, cởi mở hơn, ngay cả ở trong những
tiểu bang có khuynh hướng bảo thủ.
Chẳng
hạn chuyện ngừa/phá thai. Như chúng ta biết, trong năm bầu cử này, Hội đồng
Giám mục Hoa Kỳ chống lại sắc lệnh chăm sóc y tế của chính quyền buộc các bệnh
viện và trường học Công giáo phải chấp nhận bảo hiểm y tế cung cấp tự do ngừa
thai miễn phí vì cho rằng điều này trái với tự do tôn giáo. Hội đồng cũng chống
hôn nhân đồng tính, vốn nằm trên phiếu bầu của 4 tiểu bang. Thăm dò dư luận tại
phòng phiếu (exit polling) của Reuters/Ipsos cho thấy 51% cử tri Công giáo bỏ
phiếu cho Obama so với 48% cho Romney. Cử tri Tin Lành da đen bỏ phiếu cho
Obama 97% so với 3% cho Romney, trong khi cử tri Tin Lành da trắng bỏ phiếu cho
Romney 69% so với 29% cho Obama. Điều này cho thấy các tín điều của Giáo hội
không ảnh hưởng nhiều đến quyết định của cử tri.
Hay
chuyện sử dụng marijuana. Ngoài hai tiểu bang Colorado và Washington, 17
tiểu bang khác và Washington DC cũng hợp pháp hóa việc sử dụng marijuana,
nhưng chỉ giới hạn trong mục đích y tế. Việc hợp pháp hóa này, nếu diễn ra trên
toàn quốc, sẽ bắt đầu cho việc chấm dứt cuộc chiến tranh chống ma túy (war on
drugs) là một cuộc chiến vô cùng tốn kém. Trong 4 thập niên qua, cuộc chiến
tranh này đã ngốn của Hoa Kỳ chừng một ngàn tỷ đô la (trillion), bao gồm cả
việc bắt bớ, xét xử và nhà tù. Năm 2010, có khoảng 1 triệu 6 người Mỹ bị bắt vì
tội tàng trữ, buôn bán hay sử dụng marijuana. Theo các nghiên cứu, marijuana
là một loại dược chất còn ít nguy hiểm hơn rượu và thuốc lá (14).
Fareed
Zakaria, phụ trách chương trình GPS của CNN, trong một bài báo viết
trên Washingtonpost, nhận xét: Cái mà thế giới nhìn thấy trong tuần này
qua cuộc bầu cử là một Hoa Kỳ “sắc nét, thực nghiệm, cởi mở và vô cùng đa dạng”
(15). Càng lúc càng nhiều những thanh niên thập niên 60 mà con cái họ, bây giờ
không những đã đủ tuổi đi bầu mà còn hoạt động chính trị tích cực, tiếp cận với
những cử tri mới và hình thành một quang phổ (political spectrum) chính trị
mới. Những người muốn nhà nước đứng ngoài chuyện quan hệ đồng tính, cho phép sử
dụng cần sa, và ngừa thai đồng thời cũng là những người muốn một chính phủ đa
chủng và bao dung về mặt chủng tộc.
Đó
là một cách nghĩ đang thấm vào xã hội. Theo Clara Rodriguez, Giáo sư xã hội học
tạiFordhamUniversity(New York), sau hơn 20 năm dạy học, bà thấy học sinh bây
giờ quan tâm đến nguồn gốc chủng tộc của nhau hơn bao giờ hết. Học sinh bây giờ
cảm thấy rằng họ có những điều cần học hỏi ở nhau. Hoa Kỳ sẽ sớm thuộc về những
người cảm thấy một cách thoải mái khi thừa nhận rằng không hề có một đa số (hay
thiểu số) thực sự, mà chỉ có đa dạng và liên kết. Những ai còn muốn dựa trên sự
chia rẻ để nắm quyền hành sẽ, hoặc là bị buộc phải chấp nhận thay đổi hoặc tự
rút về nơi cái cộng đồng khép kín của họ.
Bầu
cử Mỹ là dịch chuyển Mỹ. Mỗi một lần bầu cử đánh dấu một bước mới về phía
trước. Hình dáng tương lai của nước Mỹ như thế nào là tùy thuộc vào sự trăn trở
sinh động của một quần thể người vô cùng đa dạng đang cùng nhau chia sẻ vận
mệnh của cái xứ sở lạ lùng này.
Đó
là nơi không chấp nhận sự hiện diện của bất cứ một thứ “bọn tao” nào.
11/2012
T.D.N.
Chú thích :
(1)
http://en.wikipedia.org/wiki/United_States_presidential_election,_2012.
Các số liệu trên đây vẫn còn thay đổi cho đến khi có kết quả chính thức.
(2)
News Channel, xem ở: http://www.wptv.com/dpp/news/political/popular-vote-election-results-2012-voter-turnout-lower-than-2008-and-2004-report-says
(3)
Xem Electoral Map http://www.cnn.com/ELECTION/2012/ecalculator#?battleground)
(5)
Các tài liệu liên quan đến quỹ tranh cử và quảng cáo, xin xem ở:
(6)
Đồ cứt! Bản tin của CNN 25/10/2012:… The magazine’s executive editor Eric
Bates passed along a message from his six-year-old daughter who said to tell
the president, “You can do it,” regarding his re-election. Obama responded,
“You know, kids have good instincts. They look at the other guy and say, ‘Well
that’s a bulls***ter, I can tell.”
(7)
Cả hai phê tiêu đến 173 triệu tiền quảng cáo tạiFlorida(Obama tiêu 78triệu,
Romney tiêu 95 triệu). Xem ở:
(8)
Xem Trần Hữu Thục, “Hiện tượng chống Mỹ”, Talawas, http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=8214&rb=0402
(9)
Lê Đình Nhất Lang, Bọn tao, (thơ). Xem ở: http://damau.org/archives/19379
(10)
I know that political campaigns can sometimes seem small, even silly. And that
provides plenty of fodder for the cynics that tell us that politics is nothing
more than a contest of egos or the domain of special interests.
(11)
Democracy in a nation of 300 million can be noisy and messy and complicated. We
have our own opinions. Each of us has deeply held beliefs. And when we go
through tough times, when we make big decisions as a country, it necessarily
stirs passions, stirs up controversy.
(12)
Trước đây, cử tri Á châu ủng hộ Cộng Hòa. Năm 1992, 55% cử tri Á châu bầu cho
ông Bush-cha so với 31% choClinton.
(13)
Hợp pháp hóa một vài cách sử dụng cần sa có tính cách tiêu khiển (legalize some
recreational use of marijuana). Để biết thêm về marijuana, xin xem ở: http://norml.org/marijuana
(14)
Để biết thêm về marijuana, xin xem ở: http://norml.org/marijuana
(15) Fareed Zakaria, The Emerging America,
Tác
giả gửi trực tiếp cho BVN
điêu khắc chân mày anh thư
ReplyDeletedieu khac chan may anh thu
dieu khac chan may
dieu khac chan may nam
dieu khac chan may nu
điêu khắc chân mày
điêu khắc chân mày nam
điêu khắc chân mày nữ
dieu khac long may
điêu khắc lông mày