Ba
bài học từ quá trình dân chủ hóa tại Đài Loan
Rất
gần gũi với Việt Nam.
Y Chan - Luật
Khoa
September
13, 2022 . 7:18 PM
https://www.luatkhoa.com/2022/09/ba-bai-hoc-tu-qua-trinh-dan-chu-hoa-tai-dai-loan/
https://www.luatkhoa.com/content/images/size/w1304/2022/09/4732947947329847234.jpg
Ảnh
bìa sách: Amazon. Ảnh nền: Rovin Ferrer/ Unsplash. Đồ hoạ: Luật Khoa.
Có rất nhiều
yếu tố biến Đài Loan trở thành một thỏi nam châm thu hút vô số học giả, và là đề
tài cho các nghiên cứu từ khắp nơi trên thế giới.
Đó là một
nước hiếm hoi có quá trình chuyển đổi từ độc tài sang dân chủ một cách hoàn
toàn hòa bình, dù không hề thiếu gian truân và kịch liệt.
Là một nền
dân chủ non trẻ, chỉ mới hơn 30 năm, nhưng Đài Loan nhanh chóng xác lập vị thế
là một trong những thể chế dân chủ ổn định và
vững mạnh nhất thế giới. [1]
Sự tồn tại
của Đài Loan càng đáng chú ý hơn trước mối đe dọa thường trực suốt hàng chục
năm qua từ Trung Quốc, một hình mẫu theo đuổi các giá trị hoàn toàn ngược lại.
Tìm hiểu về
nền dân chủ của Đài Loan, đặc biệt là quá trình chuyển đổi của họ, luôn đem lại
những bài học đáng giá, nhất là cho những nước như Việt Nam.
Quyển sách
“Democratizing Taiwan”
(Dân chủ hóa Đài Loan) của tác giả J. Bruce Jacobs là một trong những nguồn
tham khảo có giá trị, cho cả những người mới bắt đầu lẫn những ai đã sành sỏi về
đảo quốc này. [2]
J. Bruce
Jacobs, học giả người Úc sinh ra tại Mỹ, được xem là một người khổng lồ trong lĩnh vực nghiên cứu về Đài Loan. [3]
Ông từng nhận được các huân chương cấp cao nhất của nhà nước Đài Loan và Úc
dành cho công dân có cống hiến xuất sắc. Ông qua đời vào năm 2019.
Không chỉ
là một nhà nghiên cứu và quan sát về Đài Loan, bản thân Jacobs cũng trở thành một
phần lịch sử nước này. Ông là người trong cuộc của một số sự kiện bước ngoặt
trong quá trình dân chủ hóa Đài Loan.
“Democratizing
Taiwan” được xuất bản cách đây đã 10 năm, nhưng nó vẫn còn nguyên giá trị tham
khảo. Cuốn sách thậm chí còn có quá nhiều thông tin chi tiết mà chỉ những ai đặc
biệt lưu tâm và theo dõi lịch sử chính trường Đài Loan mới thẩm thấu hết.
Các đối tượng
độc giả khác nhau sẽ rút ra được một số điều riêng biệt từ công trình nghiên cứu
và tổng hợp công phu này.
Với phần lớn
độc giả Việt Nam, có ba bài học gần gũi đáng được nhắc đến.
Cùng dòng máu vẫn có thể là thực dân ngoại
xâm
Bài học thứ
nhất là việc tác giả dùng từ “chế độ thực dân” (colonial regime) để nói về hệ
thống cai trị của Quốc Dân Đảng tại Đài Loan trước khi tình trạng thiết quân luật
được bãi bỏ năm 1987.
Nhiều nhà
nghiên cứu về Đài Loan nhận định lịch sử của Đài Loan là lịch sử của một vùng đất
thuộc địa bị những kẻ ngoại xâm cai trị.
Từ thế kỷ
17, người bản địa Đài Loan lần lượt trải qua các chế độ thực dân của Hà Lan,
Tây Ban Nha, gia tộc Trịnh Thành Công, triều đình Mãn Thanh, và sau đó là đế quốc
Nhật Bản.
Năm 1945,
sau khi kết thúc Thế Chiến II, Đài Loan quay về dưới sự kiểm soát của Trung Quốc
- lúc này có tên gọi là Trung Hoa Dân Quốc, do Quốc Dân Đảng nắm quyền. Và năm
1949, sau khi thất trận ở đại lục, toàn bộ chính quyền Quốc Dân Đảng rút lui về
Đài Loan để bảo toàn lực lượng.
Vào lúc
này, phần lớn người Đài Loan đều có gốc Hoa do các đợt di cư từ ba thế kỷ trước.
Cùng dòng máu, nên với người ngoài, ít ai nghĩ chế độ của Quốc Dân Đảng là thực
dân hay sự tiếp nối lịch sử ngoại xâm của Đài.
Tuy nhiên,
với nhiều dẫn chứng cụ thể, Jacobs chỉ ra chế độ của Quốc Dân Đảng tại Đài Loan
có đầy đủ tính chất của một chế độ thực dân ngoại xâm.
Nó được
xây dựng để phục vụ và bảo toàn quyền lực cho một nhóm thiểu số người đại lục
(mainlander), những người Trung Quốc qua Đài Loan sau năm 1945, vốn chỉ chiếm
chưa tới 15% dân số Đài Loan vào thời điểm trên.
Chính quyền
Quốc Dân Đảng áp đặt một căn tính chung, dựa trên nhóm thiểu số đó, lên toàn bộ
người dân Đài Loan, gốc Hoa lẫn bản địa. Nó phục vụ cho tham vọng quyền lực
riêng của Quốc Dân Đảng, và tạo ra một cơn khủng hoảng căn tính dân tộc cho Đài
Loan tới tận ngày nay.
Ngoài ra,
giống như nhiều chế độ thực dân ngoại xâm khác, chính quyền Quốc Dân Đảng không
e ngại dùng vũ lực để đàn áp đẫm máu những ai dám thách thức quyền lực độc tôn
của họ.
Tác giả dẫn
lại một câu nói được cho là cảm nhận của nhiều người Đài Loan vào thời điểm Quốc
Dân Đảng vừa sang nắm quyền thay cho Nhật Bản: bọn chó (Nhật) đã tệ, bọn heo
(Trung Quốc) còn tệ hơn.
Cởi trói không đồng nghĩa với dân chủ
Ngay
chương đầu của sách, J. Bruce Jacobs đã đặt vấn đề về sự khác biệt giữa hai
khái niệm “tự do hóa” (liberalization) và “dân chủ hóa” (democratization).
Theo
Jacobs, các chính quyền độc tài trong một số trường hợp thực thi những chính
sách cơi nới các quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí. Họ thậm chí có thể cho
phép các chính trị gia độc lập lẫn đối lập tham gia tranh cử. Nhưng mấu chốt là
họ không bao giờ từ bỏ quyền lực tối thượng (ultimate control).
Những
chính sách này được xem là “tự do hóa”, không phải “dân chủ hóa”.
Từ đầu thập
niên 1970, Đài Loan đã trải qua ít nhất hai làn sóng tự do hóa. Tuy nhiên, dưới
sự cầm quyền của Tưởng Giới Thạch và sau đó là con trai Tưởng Kinh Quốc, không
có lực lượng nào được phép thách thức vai trò độc tôn của Quốc Dân Đảng.
Tác giả đề
xuất một cách dịch khác của “liberalization”, phù hợp hơn với trường hợp của
Đài Loan, đó là “cởi trói dần” (鬆綁化
- loosening restrictions).
Dưới góc độ
này, Jacobs nhận định rằng Tưởng Kinh Quốc, dù được khen ngợi khi thực thi các
chính sách cởi trói cho xã hội Đài Loan vào những năm cuối đời, vẫn không phải
là nhân tố quyết định cho nền dân chủ của Đài Loan (vai trò đó thuộc về Lý Đăng
Huy, người kế nhiệm sau khi Tưởng Kinh Quốc qua đời năm 1988).
Những
thông tin về bối cảnh của Đài Loan trong sách sẽ giải thích vì sao tự do hóa/ cởi
trói dần là không đủ và không thể giải quyết các vấn đề nhức nhối của xã hội nước
này.
Dân chủ đầy khiếm khuyết, nhưng ai cũng có cơ
hội công bằng
Những
chính sách cởi trói vào cuối thập niên 1980 là tiền đề để Đài Loan có thể tiến
hành dân chủ hóa một cách trọn vẹn và hòa bình, không đổ máu.
Nhưng dân
chủ không phải là phần thưởng cuối cùng. Nó không phải viên thuốc thần kỳ giải
quyết mọi vấn đề của xã hội. Nó cũng không tự động biến mỗi công dân thành những
con người tốt đẹp hơn.
Thông qua
những ghi chép tỉ mỉ chi tiết trong sách về từng cuộc bầu cử lớn nhỏ tại Đài
Loan, người đọc không khỏi có ấn tượng về một sự lộn xộn và những tật xấu nhan
nhản của chính trường nước này thời dân chủ.
Điểm khác
biệt so với chế độ độc tài là các vấn đề này được công khai và, trong rất nhiều
trường hợp, dưới áp lực của cử tri, được sửa đổi và hoàn thiện liên tục.
Điều quan
trọng nhất là dưới chế độ mới, mọi người đều có cơ hội công bằng để bảo vệ quyền
lợi của mình.
Người đọc
có thể thấy điều đó qua cách các đại biểu dân cử của những tộc người bản địa
thiểu số, dù chỉ chiếm một tỷ lệ cực kỳ ít ỏi, vẫn có thể thương lượng điều
đình với những đảng phái lớn để đạt được các thỏa thuận có lợi cho nhóm cử tri
của mình.
Người đọc
cũng có thể cảm nhận được điều đó qua cách người dân Đài Loan ngày càng chủ động
tham gia sâu vào các hoạt động chính trị, từ việc bỏ phiếu ủng hộ các chính trị
gia đến vận động gây áp lực buộc chính quyền phải thay đổi.
Và cơ hội
công bằng không chỉ dành cho “người tốt”, ngay cả “kẻ xấu” một thời như Quốc
Dân Đảng - thực dân/ ngoại xâm/ độc tài - vẫn có cơ hội như mọi đảng phái khác
trong một thể chế dân chủ.
Năm 2000,
Quốc Dân Đảng lần đầu tiên mất quyền lực vào tay Dân Tiến Đảng. Nhưng đến năm
2008, cử tri quyết định trao quyền lại cho họ.
Quốc Dân Đảng
dù mất đi vị thế độc tôn của thời độc tài nhưng đổi lại, họ vẫn là một thế lực
cạnh tranh bình đẳng với mọi nhóm chính đảng khác, và luôn có cơ hội giành được
chính quyền nếu thuyết phục được các cử tri.
Được lợi lớn
nhất là toàn bộ người dân Đài Loan.
--------------------
Đọc
thêm:
Từ
độc đảng sang đa đảng: Đài Loan đã dân chủ hóa cuộc bầu cử như thế nào
Đảng
cò kè, quan cạnh tranh, dân hưởng lợi.
Lý
Đăng Huy – Chân dung về “Mr. Dân chủ” của người Đài Loan
Bạn có
thể mua quyển “Democratizing Taiwan”
bản tiếng Anh tại đây. Luật Khoa được hưởng chiết khấu nếu bạn mua sách từ link
của Amazon theo chương trình Amazon Associates.
Bài viết
nằm trong mục Đọc sách cùng Đoan Trang, đăng vào tối thứ Ba hàng tuần. Bài cộng
tác xin gửi cho chúng tôi tại đây.
Ban
biên tập Luật Khoa tạp chí, bao gồm Đoan Trang, rất mong chờ bài viết của bạn.
No comments:
Post a Comment