Elisabeth von
Thadden phỏng vấn Daniel Ziblatt
- Die Zeit
Dịch giả: Nguyễn Văn
Vui
08/07/2020
Lời
người dịch: Chuyên gia chính trị học Daniel Ziblatt, 47 tuổi,
là giáo sư tại Đại học Harvard, hiện đang nghiên cứu tại Trung tâm Khoa học
Berlin. Ông là đồng tác giả của cuốn sách giành nhiều giải thưởng “Các nền dân
chủ chết như thế nào” (“How Democracies Die”, tác giả Steven Levitsky và Daniel
Ziblatt, năm 2018).
Trong cuộc khủng hoảng đại dịch virus corona, tuần
báo Die Zeit của Đức đã phỏng vấn một loạt các nhà khoa học tự nhiên cũng như
khoa học xã hội về các suy tư của họ hiện nay. Sau đây là nội dung cuộc nói
chuyện với ông Ziblatt, trong đó ông bày tỏ sự lo lắng đối với quê hương Hoa Kỳ
của mình. Phải chăng nền dân chủ Mỹ đang bị đe dọa?
Biếm họa: Nữ thần Tự
Do đang khóc. Ảnh trên mạng
Một ngôi nhà đang
bốc cháy rực trời
Die
Zeit: Thưa ông Daniel Ziblatt, ông đang có những suy
tư về chuyện gì?
Daniel Ziblatt: Từ lâu tôi đã có những suy tư về tình trạng của
các nền dân chủ trên thế giới, nhưng trong lúc này, có cái gì đó đang thay đổi.
Ngày mai tôi bay trở lại Mỹ sau 11 tháng ở Berlin. Mỗi khi về nhà tôi luôn vui
mừng trong lòng, nhưng nay là lần đầu tiên mà tôi cảm thấy lo lắng.
Sự tương phản giữa các nền
dân chủ của châu Âu và Hoa Kỳ thật sự rõ nét hơn bao giờ hết bởi đại dịch. Tôi
có cảm tưởng là mình đang trở về một ngôi nhà đang bốc cháy rực trời. Và tôi tự
hỏi, liệu nước Mỹ chỉ đang trải qua hoạn nạn tạm thời do cuộc khủng hoảng virus
corona, hay là có cái gì đó đang thay đổi về cơ bản và vĩnh viễn trong hệ thống
chính trị. Tôi đang nghĩ nên dùng những chỉ số nào để xác định điều này.
.
Die
Zeit: Sự tương phản rõ nét mà ông đề cập giữa châu
Âu và Hoa Kỳ, chính xác là thế nào?
Daniel Ziblatt: Trên bề mặt, nó thể hiện ở con số ca nhiễm
tăng vọt của làn sóng thứ hai tại Mỹ và ở sự bất lực rõ ràng của hệ thống chính
trị để đối phó với đại dịch. Ngược lại các nước châu Âu đã tỏ ra có hành động
chống dịch hiệu quả. Nhưng các con số trên bề mặt này còn chỉ ra thêm sự rối loạn
chức năng của nền dân chủ Mỹ, một sự chuyển vị dưới bề sâu, điều mà tôi đã nhận
ra nhưng không muốn tin.
.
Die
Zeit: Sự chuyển vị dưới bề sâu mà ông muốn nói đến
là gì?
Daniel Ziblatt: Các ngành khoa học xã hội có thể đưa ra những
đặc điểm của một nền dân chủ vững bền, chẳng hạn như tính ổn định, sự thành
công và sức đề kháng. Việc này bao gồm khả năng hành động của nhà nước và sự ổn
định xã hội. Trong khi đó ở
Hoa Kỳ, người ta có thể nhận thấy rằng các cơ chế nhà nước là yếu kém, chính trị
bị phân hóa mạnh mẽ, xã hội bất bình đẳng rõ rệt và các bất ổn xã hội lại xảy
ra cùng thời với một cuộc khủng hoảng kinh tế. Tất cả đều là những yếu tố
tiêu cực có thể đẩy một nền dân chủ biến thành một chế độ độc đoán chỉ qua một
đêm.
.
Die
Zeit: Hai năm trước, ông đã dự đoán những mối nguy
này trong cuốn sách giành nhiều giải thưởng của ông là “How Democracies Die”.
Lúc đó ông đã đi đến kết luận rằng những nguy cơ là có thật, nhưng nền dân chủ
lúc bấy giờ còn rất vững mạnh.
Daniel Ziblatt: Nhưng nay tôi thấy tình hình đã thay đổi.
Chính những bóng ma này đang làm tôi lo lắng. Covid-19 cho thấy nguy cơ là có
thật.
.
Ở Hoa Kỳ câu hỏi về
tương lai đang rơi vào im lặng
Die
Zeit: Thì ở đây cũng vậy thôi. Nhiều người cũng lo
là các nền dân chủ châu Âu sẽ ngã quỵ, trở thành chế độ độc đoán do đại dịch,
vì người dân phải tuân thủ các quy định của nhà nước, càng ngoan ngoãn càng tốt,
không được hó hé gì cả.
Daniel Ziblatt: Các tranh chấp trong công chúng Đức, dưới mắt
tôi, thuộc về sinh hoạt dân chủ bình thường và thể hiện sự vững mạnh của nền
dân chủ. Tại châu Âu, trong những hội thảo, trên các phương tiện truyền thông
và trong các chính phủ, người ta đang thảo luận rộng rãi với nhau, nên đi đến một
tương lai nào để thoát ra khỏi cuộc khủng hoảng virus corona. Điều đó chứng tỏ
sức sinh động của nền dân chủ.
Còn ở Hoa Kỳ, câu hỏi về
tương lai đang rơi vào im lặng. Ở đó, câu hỏi duy nhất hiện nay là, liệu có thể
dập tắt được đám cháy hay không. Trong khi ở Đức, trên mọi cấp độ của nền dân
chủ, người ta đang bàn bạc với nhau về các lựa chọn, về con đường và giải pháp
cho tương lai.
.
Die
Zeit: Ông có ngạc nhiên trước sự sinh động của nền
dân chủ Đức ngày nay hay không?
Daniel Ziblatt: Một mặt, tính sinh động này thật sự là một bất
ngờ đối với tôi. Ông nội tôi đã di cư sang Hoa Kỳ như một người Do Thái Đông
Âu. Cha tôi, sinh ra ở đó năm 1935, truyền đạt cho tôi mối hoài nghi rằng nhà
nước Tây Đức chỉ là một sản phẩm nhân tạo và sẽ không tồn tại bao lâu. Coi như
một cơ chế tạm thời thôi. Vậy mà bây giờ hóa ra người dân Đức đã tạo dựng được
một cái gì đó thật vững bền.
Nhưng mặt khác, là một
người nghiên cứu về dân chủ nên thực sự tôi không ngạc nhiên lắm. Bởi vì nước Cộng
hòa Liên bang Đức có tất cả các đặc tính của một nền dân chủ sinh động mà tôi vừa
đề cập. Và nó chứng minh được rằng, nó có khả năng chu toàn mọi nhiệm vụ quan
trọng nhất của nhà nước.
.
Điều quan trọng nhất
là bảo vệ sự sống
Die
Zeit: Ngoài việc tranh luận với nhau một cách dân chủ
và cùng nhau xây dựng các thể chế vững bền, thì còn có điều gì quan trọng hơn nữa
không?
Daniel Ziblatt: Điều quan trọng nhất là bảo vệ sự sống của người
dân. Nhà nước có nhiệm vụ bảo vệ người dân khỏi những cái chết có thể tránh được.
Tất nhiên, tôn trọng các
quyền dân sự và tăng cường các thể chế dân chủ đều là những nhiệm vụ to lớn của
nhà nước, nhưng bảo vệ cuộc sống là nhiệm vụ hàng đầu. Cuộc sống của toàn dân,
chớ không chỉ là của một số có đặc quyền, đặc lợi. Trong một thời gian dài vừa
qua, chúng ta hầu như không thấy nhà nước Hoa Kỳ đóng vai trò này.
.
Die
Zeit: Liệu virus corona có thể khiến một cái gì đó mới
mẻ được tạo ra ở Mỹ không, sau khi đám cháy được dập tắt?
Daniel Ziblatt: Mặc dù nhiều người thuộc khuynh hướng tự do muốn
hành động tiếp sau vụ cháy giống như trước kia, tôi vẫn nghĩ rằng tốt nhất là
chúng ta không nên làm theo kiểu business as usual, không nên làm
như mọi việc rồi đâu sẽ vào đấy. Chúng ta cần gia tăng dân chủ cho nền dân chủ.
Hiện tại, Hiến pháp Hoa Kỳ
bảo đảm rằng, tổng thống đương nhiệm không phải là người nhận được nhiều phiếu
nhất trong cuộc bầu cử năm 2016, nhưng lại là người đã thắng cử. Trong chính
quyền đương nhiệm có sự hiện diện quá mức của các nhóm đại diện cho một nước Mỹ
của quá khứ, như những người bảo thủ ở vùng nông thôn chẳng hạn.
Đa số người dân Mỹ ngày nay ủng hộ phong trào “Black Lives Matter” (“Mạng
sống của người da đen cũng đáng giá”) và đa số họ muốn thấy Donald Trump bị thất
cử. Vì vậy tin mừng cho
chúng ta là: lá phiếu của đa số dân chúng vẫn đáng tin cậy. Nên tôi không lo lắng
lắm cho xã hội. Nếu phải cần đến hai phần ba số phiếu của Thượng viện mới có thể
sửa đổi được hiến pháp, thì ngay bây giờ chúng ta nên tìm thêm những thể thức
chính trị khả thi khác để phá vỡ những tồn đọng về cải cách và thông qua các dự
luật nhằm hạn chế quyền lực của tổng thống.
.
Corona đe dọa nền
dân chủ
Die
Zeit: Virus corona có gây hại gì cho nền dân chủ
không?
Daniel Ziblatt: Một xã hội dân sự có tính dân chủ phải vượt
qua khoảng cách vật lý hiện đang được duy trì giữa người và người vì nguy cơ
lây nhiễm. Một nền dân chủ không thể hoạt động tốt nếu chúng ta xem người khác
như một mối nguy về truyền nhiễm. Nỗi lo sợ chung chung này đối với người khác
trong xã hội thường làm tăng những đối kháng chính trị thay vì giúp chúng ta vượt
qua chúng. Lo sợ virus corona làm người ta rút về cuộc sống riêng tư của mình,
rút vào cộng đồng lây nhiễm của mình. Tất cả đều có hại cho nền dân chủ.
Tôi tin rằng tính năng động
thể hiện qua phong trào Black Lives Matter hứa hẹn một sự dấn thân của xã hội.
Nhưng đồng thời tôi cũng lo ngại rằng, thế hệ trẻ có thể không còn thấy đời sống
dân chủ công cộng là hấp dẫn nữa, rồi tìm cách lãng tránh để khỏi bị đổ lỗi cho
việc gây thêm lây nhiễm. Nếu những người trẻ cũng rút lui, thì chúng ta sẽ
không đi đến đâu với những câu hỏi về tương lai, mà chúng ta đang nôn nóng đi
tìm giải đáp.
-------------------
Nguồn:
Daniel Ziblatt: “In den Vereinigten Staaten ist die Frage nach der Zukunft
verstummt“. Die Zeit,
4.7.2020
No comments:
Post a Comment