Lời bàn của Alan Phan: Bài này viết từ 2004 do một người Việt sống ở Nhật suốt
16 năm. 8 năm đã trôi qua và không gì thay đổi để thêm hay bớt. 8 năm hay 80
năm nữa sẽ đến. Tôi tin là mọi người sẽ rất buồn khi đọc lại bài viết này và
không thấy cần “thêm” hay “bớt” điều gì.
Alan
*
Trước khi tới xứ sở của hoa anh đào, tôi đã
sống 18 năm thời niên thiếu của mình rồi sau này làm việc vài năm tại Việt Nam,
11 năm tại Liên xô cũ, một thời gian tại châu Âu, và thăm một số trường đại học
tại Hoa kỳ. Cuộc sống ở nhiều nước đã giúp tôi kiểm chứng trong một chừng mực
nhất định độ tin cậy của câu ngạn ngữ tôi thường nghe thời còn là sinh viên tại
Nga:
Ba năm đi Pháp bằng một giáp đi Nga.
Năm năm ở Tây bằng một giây ở Nhật.
Năm năm ở Tây bằng một giây ở Nhật.
Theo tôi, cái “may mắn” lớn nhất của thần
dân xứ Phù Tang có lẽ là nước Nhật đã thua trong Đại chiến thứ Hai. Về mặt tâm
lý, thất bại đó khiến người Nhật cảm thấy nhục nhã, và quyết tâm đưa dân tộc
mình vươn lên về mọi mặt để “rửa hận”. Thất bại đó cũng khiến dân tộc Nhật trở
nên khiêm tốn, nhún nhường hơn trong giao tiếp vì có lẽ họ không có “chiến
thắng oanh liệt” nào để họ có thể “vênh váo” với thế giới, và quá khứ thê thảm
của Đệ Nhị Thế Chiến không để lại gì để họ có thể trở thành “ăn mày dĩ vãng”
[1]. Về chính trị, thất bại đó khiến nước Nhật ngay sau chiến tranh “bị” đặt
dưới sự kiểm soát cuả Hoa kỳ. Từ đó Nhật bản được Hoa kỳ giúp đỡ về mọi mặt và
trở thành đồng minh chặt chẽ của Hoa kỳ. Bản Hiến pháp của Nhật sau Đại chiến
thứ Hai là do người Mỹ viết năm 1946 [2]. Đó là một bản hiến pháp hết sức dân
chủ. Người Nhật, từ ông thủ tướng (và gia đình, họ hàng ông ta) đến cậu học
sinh tiểu học, tất cả đều rất tôn trọng pháp luật và thực hiện đúng Hiến pháp. Đó là điều mấu chốt đưa đến những ưu điểm dưới đây:
1) Cuộc sống ở Nhật rất an toàn
Hồi còn đi học, tôi đọc sách thấy nói mô
hình của xã hội giàu có thanh bình là thời vua Nghiêu vua Thuấn bên Tàu, tiền
rơi ngoài đường không có ai thèm nhặt. Lúc đó, tôi đã tự hỏi không biết bao giờ
và ở đâu mới lại có được một xã hội như vậy. Nhật bản là câu trả lời khẳng định
cho tôi. Ở đây, nếu đi tàu mà bạn vô tình quên túi (trong đó có thể có tiền,
máy ảnh, điện thoại di động v.v.) trên tàu, bạn chỉ cần báo cho nhân viên nhà
ga. Sau đó họ sẽ gọi điện nhắn bạn đến nhận vì thông thường là họ sẽ tìm thấy đồ
bạn để quên, do không có ai đụng đến nó cả. Một lần chúng tôi đi tàu ra sân
bay, sau khi chúng tôi lên tàu rồi, trong lúc chờ tàu khởi hành, bỗng một nhân
viên nhà ga xuất hiện, tay giơ cao một cái túi và nói to đủ để tất cả hành
khách đều nghe thấy: “Cái túi này của ai đây?”. Vợ tôi giật mình nhận ra đó
chính là túi của mình để quên trên ghế phòng đợi tàu, vội chạy tới nhận, chỉ
vài giây trước khi tàu chuyển bánh. Một lần khác, vợ tôi đi chợ và đánh rơi ví.
Trong ví có tiền, giấy căn cước, chìa khóa nhà, v.v. Hai hôm sau, người gác cửa
báo xuống nhận. Người nhặt được ví và mang đến trả tận nơi là một sinh viên.
Con trai tôi có lần đi chơi cũng đánh rơi ví trong đó có thẻ học sinh và chìa
khoá vào nhà. Mấy hôm sau, những thứ cháu đánh rơi đã được ai đó tìm thấy và
gửi đến địa chỉ nhà tôi mà không đề địa chỉ người gửi. Năm 1999, chúng tôi tổ
chức một hội thảo quốc tế tại viện nghiên cứu vật lý hóa học Nhật bản (gọi tắt
là viện RIKEN) – nơi tôi làm việc từ 1995 tới nay. Một nhà vật lý Italia, đại
biểu hội nghị, trong khi đi chơi ở Tokyo, đã đánh rơi hộ chiếu của mình. Anh ta
hết sức hốt hoảng vì chỉ sau hai ngày anh ta sẽ phải bay về nước. Chúng tôi nói
anh cứ yên trí, gọi điện báo cho Đại sứ quán Italia rồi ngồi chờ. Quả nhiên
ngày hôm sau, Đại sứ quán Italia gọi điện nói có người đã nhặt được hộ chiếu
của anh và gửi đến Đại sứ quán, anh chỉ việc đến nhận lại hộ chiếu. Anh ta thốt
lên: “Thật là không thể tin được!”. Anh đã lên đường về nước đúng như lịch
trình.
Mặc dù đôi khi đọc báo hay xem TV, tôi cũng
thấy tin nói về các vụ kẻ trộm đột nhập nhà ở, kẻ cướp cướp nhà băng, kẻ cắp
móc túi người say rượu trên các chuyến tàu vắng khách về khuya nhưng tôi chưa
hề bị hoặc chứng kiến bất cứ một vụ ăn cắp vặt nào ở nơi công cộng tại Nhật, kể
cả trên những chuyến tàu chật cứng người vào giờ đi làm sáng sớm. Mới đến Nhật,
người ta có thể lấy làm lạ là mọi người ra đường để đồ đạc của mình rất hớ
hênh: ví tiền bỏ túi sau không cài, nhô cả ra ngoài, điện thoại di động nhét
túi sau với cả một đám dây trang trí như mời gọi kẻ móc túi, vào tiệm ăn thì
vứt túi lên ghế rồi bỏ đấy đi nhà vệ sinh mà không hề sợ là túi sẽ “bốc hơi”
lúc mình vắng mặt. Sau khi đã sống ở Nhật một thời gian, người ta hiểu rằng sẽ
không có chuyện gì xảy ra với những “sơ ý” đó vì xã hội ở đây rất an toàn. Hầu
như không có ai động đến sở hữu của người khác. Đi chơi ban đêm mà bị trấn lột
là chuyện khó xảy ra ở Tokyo.
Người Nhật không ồn ào, không nói chuyện oang oang hoặc gọi nhau í ới ngoài phố và tất nhiên là tôn trọng luật đi đường. Nếu họ chẳng may đụng phải nhau thì cả hai cùng cúi xuống xin lỗi nhau với một thái độ thực sự thành khẩn. Xe cộ rất nhiều nhưng hầu như không nghe thấy tiếng còi xe hơi. Nếu xe hơi hay xe máy quệt phải nhau thi họ cũng từ tốn dàn xếp hoặc chờ cảnh sát tới. Tôi có lần chứng kiến một xe hơi đi từ hẻm ra đường lớn, chẳng may đụng phải một thanh niên đang phóng xe máy phân khối lớn. May thay anh ta không việc gì vì nhảy vọt được ra khỏi xe như trong phim Holywood vậy. Chỉ có xe máy là bẹp. Người lái xe hơi chắc chắn là sai. Ngay cả khi đó, anh thanh niên, trông rất “ngầu” cũng không hề to tiếng. Cả hai bên để nguyên hiện trường chờ cảnh sát tới giải quyết.
2) Quan chức hành chính và cảnh sát thực sự
là các đầy tớ của nhân dân
Điều 15 trong Hiến pháp của Nhật quy định
“tất cả các quan chức và nhân viên hành chính là đầy tớ của toàn thể cộng đồng”
[2]. Bộ máy hành chính của Nhật cũng khá cồng kềnh và mọi việc giấy tờ không
phải khi nào cũng nhanh. Tuy nhiên, những quan chức và nhân viên hành chính bao
giờ cũng cố gắng giải quyết công việc một cách tốt nhất cho dân với một thái độ
rất lịch sự, niềm nở, kể cả khi “dân” là một cậu bé kém họ hai ba chục tuổi.
Nếu không giải quyết được ngay ngày hôm đó thì họ bao giờ cũng hẹn chính xác
ngày có kết quả và không bao giờ sai hẹn. Họ hiểu rất rõ là họ làm việc để phục
vụ nhân dân. Lương của họ là do dân đóng thuế mà có. Bất cứ người dân nào cũng
có thể phát đơn kiện nếu họ phục vụ kém và họ sẽ bị thải hồi ngay. Bất lịch sự,
cửa quyền, sai hẹn chứ chưa nói “ăn hối lộ”, là điều xa lạ đối với hệ thống
hành chính cơ sở ở đây. Không bao giờ có hiện tượng nhân viên hành chính lại
dám “lên lớp” cho người dân.
Con trai tôi có lần thốt lên: “Công an ở
Nhật hiền thật, bố nhỉ!”. Đấy là sau cái lần cháu đi chơi đánh mất chìa khoá xe
đạp. Vì lúc đó đã muộn, các hiệu chữa xe đạp đã nghỉ nên cháu phải bê xe đến
đồn cảnh sát gần đấy cầu cứu các chú cảnh sát. Họ phải dùng kìm cộng lực cắt
khóa để cháu đạp xe về nhà. Nói chung, tôi chưa gặp trường hợp nào cảnh sát
giao thông chặn người xét hỏi vô cớ giữa đường huống hồ là hành hung người dân.
Họ luôn từ tốn, lịch sự chỉ đường kỹ càng khi được hỏi vì các đồn cảnh sát
thông thường là nơi người đi đường vào hỏi đường. Họ có đầy đủ bản đồ chi tiết
của khu vực họ. Chuyện cảnh sát tìm cách chặn xe để phạt tiền là chuyện không
có ở Nhật. Người lái xe bị phạt nếu họ thật sự phạm luật, gây tai nạn, v.v.
Cảnh sát Nhật không được phép dùng vũ khí nóng (như súng) để uy hiếp dân chúng.
Trong những cuộc dẹp rối loạn trật tự công cộng, họ chỉ được dùng quá lắm là
gậy bằng gỗ.
3) Khách hàng thực sự là vua
Ở Nhật người bán hàng hết sức lễ phép và
thực sự chiều chuộng khách hàng, cho dù khách hàng chỉ xem, không mua gì hoặc
giá trị của thứ mua chỉ vài trăm yên (vài USD). Không bao giờ người bán hàng
nhận xét, bình phẩm về sự lựa chọn của khách hàng. Sau khi khách hàng mua, trả
tiền xong, họ đều gói ghém hết sức cẩn thận trước khi trao hàng cho khách, sau
đó chắp hai tay trước bụng cúi chào cung kính, mắt nhìn xuống. Nếu những người
bán hàng đó đi mua hàng (đi chợ chẳng hạn), họ cũng là khách hàng như bạn và
cũng được những người bán hàng khác phục vụ tử tế như vậy.
Ít lâu sau khi tôi vừa đến Nhật, một lần
tôi ghé hiệu Yamano Music – một hiệu bán nhạc cụ nổi tiếng ở khu Ginza – Tokyo.
Tại hiệu này có bán các đàn đại dương cầm Yamaha, Steinway, Bechstein giá hàng
trăm ngàn US dollars. Nhưng thứ mà tôi mua chỉ là một miếng dạ đỏ để phủ phím
đàn piano. Giá miếng dạ đó là 600 yen (khoảng 6 USD). Tôi gọi người bán hàng.
Ông ta dạ ran chạy đến. Tôi lại không có tiền lẻ, nên tôi đưa ông ta 10,000 yen
(khoảng 100 USD). Ông ta cúi người, hai tay đỡ lấy tờ tiền, nói: “Xin quý khách
đợi cho một lát”, sau đó chạy nhanh vào phía trong. Một khoảnh khắc sau, ông ta
quay lại, hai tay cầm một cái đĩa sứ nhỏ trên để miếng dạ đã được gói cẩn thận,
hóa đơn thanh toán, tiền thừa. Rồi ông ta lại cung kính cúi mình hai tay nâng
cái đĩa lên ngang mặt để tôi dễ lấy. Sau đó, ông ta lại cúi rạp xuống một lần
nữa, miệng nói to: “Xin cảm tạ quý khách!”
Rất ấn tượng về điều này, tôi kể chuyện đó
với một giáo sư Nhật. Ông ta nói: “Đấy là tiêu chuẩn phục vụ thông thường ở
đây, nhất là tại các cửa hàng nổi tiếng như Yamano Music. Anh trả tiền và anh
có quyền được hưởng sự phục vụ tốt nhất”. Sau này, tôi thấy đó là trình độ phục
vụ rất chuyên nghiệp của xã hội Nhật bản, vượt xa tất cả các nước khác mà tôi
đã đến (là Việt Nam quê hương tôi, Trung Hoa, Nga Xô, Ấn độ, Pháp, Đức, Hà Lan,
Italia, Hy lạp, Tây Ban Nha, và Hoa kỳ).
Miếng dạ là thứ nhỏ. Bây giờ tôi kể đến thứ
to hơn một chút. Cách đây vài năm, tôi mua một cái đàn đại dương cầm (grand
piano) ghép kỹ thuật số gọi là GranTouch cuả hãng Yamaha, giá ngót nghét 6,000
USD (kể cả ghế ngồi). Sau khi đàn được vận chuyển đến nhà, tôi chơi vài hôm và
phát hiện ra một trục trặc nhỏ là khi chơi một hợp âm nhiều nốt, độ vang của
một hai nốt thỉnh thoảng bị cắt sớm hơn các nốt khác. Tôi gọi điện phàn nàn với
cửa hàng. Sau vài hôm, hãng Yamaha cử chuyên gia tới nhà tôi dùng máy để kiểm
tra vì hiện tượng này rất khó phát hiện và không phải lúc nào cũng xảy ra. Sau
khi xác nhận là có trục trặc thật, họ vận chuyển một cái đàn khác, cũng mới
tinh đến, để cạnh cái đàn kia để tôi chơi cả hai để so sánh. Sau một hồi đắn
đo, tôi đã chọn cái đàn họ mới mang đến. Họ lại vui vẻ đem cái đàn kia đi. Mỗi
lần vận chuyển như vậy, xe cần trục phải trục cả cái đàn to tướng lơ lửng qua
bao-lơn nhà (balcony). Một tốp gồm ba người đàn ông lực lưỡng và một chuyên gia
kỹ thuật cùng làm việc. Tôi không phải trả thêm bất cứ một yen nào. Thấy họ lao
động vất vả, tôi mời họ uống nước giải khát. Họ lễ phép từ chối với lý do là họ
đang làm công vụ.
Vợ tôi luôn cảm kích mỗi khi nhớ lại lần
phải nằm bệnh viện nhà nuớc (công) ở Nhật. Tất cả mọi người – từ bác sỹ, y tá,
hộ lý đến nhân viên phục vụ, quét dọn – đều rất lịch sự, dịu dàng, quan tâm
chăm sóc như thể cả bệnh viện chỉ có mỗi một mình vợ tôi là bệnh nhân vậy khiến
vợ tôi nói: “Mình thật sự cảm thấy mình là một con người với ý nghĩa đầy đủ của
nó.” Máy móc ở bệnh viện đều rất tối tân. Phần lớn các bác sỹ nói được tiếng
Anh. Một số bác sỹ trẻ nói tiếng Anh giỏi. Mấy người bạn Việt Nam khác ở đây,
từng vào bệnh viện Nhật, cũng đồng ý với chúng tôi như vậy. Đến khi vợ tôi kể
chuyện này với một người bạn Nhật, bà này chẳng tỏ vẻ gì là ngạc nhiên cả. Bà
ta cho điều đó là tất nhiên. Bà ta bảo: “Người bệnh là người ốm yếu, đầy lo
lắng ưu tư nên bác sỹ, y tá phải có nhiệm vụ làm dịu đi sự băn khoăn đó”. Nghe
nói bệnh viện tư nhân phục vụ còn tốt hơn thế.
Chuyện phục vụ tốt trên mặt đất ở Nhật kể
không hết. Phục vụ trên trời cũng “siêu” không kém. Ai đã bay Japan Air Lines
(JAL) có thể dễ dàng nhận thấy điều đó. Các cô chiêu đãi viên của Nhật bao giờ
cũng hết sức nhã nhặn, lịch sự, nói như rót mật vào tai. Có lần tôi đang ngồi
trên một chuyến bay của JAL từ Tokyo sang châu Âu thì một con muỗi từ đâu đó
xuất hiện vo ve trước mặt tôi. Tôi đành vỗ hai bàn tay đập chết con muỗi. Ngay
lúc đó, một cô chiêu đãi viên xinh đẹp tình cờ đi ngang qua nhìn thấy. Cô ta
lập tức cúi xuống, miệng mỉm cười, bàn tay trắng muốt xòe ra để … đỡ lấy cái
xác con muỗi đem vứt đi.
4) Không ai xâm phạm quyền tự do biểu hiện
Điều 21 trong Hiến pháp cuả Nhật [2] đảm
bảo hoàn toàn không có bất cứ một sự kiểm duyệt nào đối với quyền tự do biểu
hiện của mỗi người dân. Vì vậy, ở Nhật không có bất kỳ tổ chức hoặc cá nhân nào
có quyền bắt bạn cắt xén sáng tạo của bạn hoặc ngăn cấm bạn triển lãm hoặc in
ấn tác phẩm của mình vì những gì bạn viết hoặc vẽ ra trong tác phẩm của bạn.
Nếu có tranh chấp liên quan xảy ra thì cả hai phía: phía muốn kiểm duyệt và
phía tác giả hoặc nhà xuất bản đều bình đẳng trước pháp luật tức là đều có
quyền mời luật sư và giải quyết tranh chấp tại tòa án (Như vụ con gái một chính
khách kiện một nhà xuất bản đã đăng vụ ly dị của cô ta lên báo gần đây). Tiêu
chuẩn duy nhất để một bức tranh được treo tại triển lãm tập thể của một hội mỹ
thuật nào đó, tại một địa điểm công cộng nào đó như bảo tàng mỹ thuật, gallery,
v.v. là nghệ thuật thuần tuý và chỉ có nghệ thuật mà thôi. Tranh đẹp thì được
treo. Tranh xấu (hoặc không đẹp bằng) thì bị loại. Tất nhiên đẹp hay xấu còn
tuỳ thuộc vào thẩm mỹ của hội đồng nghệ thuật. Vì thế, để giảm tối thiểu sự
thiên vị của một vài “ủy viên hội đồng nghệ thuật”, các hội mỹ thuật ở Nhật
thường mời tất cả các hội viên (vài trăm người) cùng họp để chọn tranh, bằng
cách giơ tay biểu quyết. Tranh nào được nhiều hội viên chọn thì được treo.
5) Hệ thống văn hoá giáo dục và các viện
nghiên cứu:
Nhật bản là nước có tỷ lệ người biết đọc
biết viết cao nhất thế giới, tới 99% dân số. Người Nhật kể cả tầng lớp lao động
ít học cũng hành xử rất có văn hóa. Mọi người nói năng rất lịch sự. Không thấy
ai nói tục chửi bậy ở nơi công cộng. Trên các phương tiện giao thông công cộng,
ngoài phố, rất khó phân biệt người giàu người nghèo vì ai nấy đều ăn mặc đẹp
đẽ, lịch sự như nhau tuy là không ai giống ai. Những người làm cho các công ty
thường mặc “com-lê” đeo “cà-vạt”. Giới trẻ ăn mặc hiện đại, lố lăng hơn nhưng
không hề có ai dám tỏ ý phê bình, chê bai chứ chưa nói là cấm đoán dù là với
bất cứ lý do gì kể cả “thuần phong mỹ tục”. Ai cũng hiểu đó là quyền tự do cá
nhân được hiến pháp tôn trọng tuyệt đối. Một số ít trường không cho phép học
sinh trung học nhuộm tóc. Nhiều trường khác không hề ngăn cấm. Có lần một thày
giáo bị bố mẹ một học sinh kiện vì đã bắt con của họ gội sạch mái tóc nhuộm vì
như vậy là vi phạm tự do thân thể của học sinh. Trừ một số người “vô gia cư”
(homeless) sống thường trực tại công viên Ueno ở trung tâm Tokyo, ngoài phố hầu
như không gặp người rách rưới hoặc người ăn xin. Trong quan hệ giao tiếp, người
Nhật thường rất nhún nhường, ít khi nói về mình, về gia đình con cái mình. Đặc
biệt họ không bao giờ khoe khoang, nhất là khoe giàu, khoe giỏi hơn người khác
vì họ tránh hết sức lòng ghen tị [3]. Họ đánh giá cao tình hữu nghị lâu dài.
Sau khi họ đã tin tưởng bạn, họ giúp đỡ bạn vô điều kiện.
Nói chung, học sinh Nhật rất tôn trọng thầy
cô giáo và các học sinh lớp trên. Hệ thống tiểu học của Nhật khá nhẹ nhàng, học
như chơi. Lên trung học thì bắt đầu căng hơn vì phải học để thi vào các trường
cao học (cấp 3) tốt thì mới có cơ may thi được vào các trường đại học tốt. Tốt
nghiệp các trường đại học danh tiếng (như ĐHTH Tokyo, ĐHTH Waseda, v.v.) thì
khả năng tìm được việc làm ở các công ty tốt sẽ lớn hơn. Vì thế, học sinh Nhật
cũng “học thêm” ở các trung tâm luyện thi bên ngoài. Nhưng những thầy dạy ở các
trung tâm “học thêm” đó tuyệt đối không được dạy tại các trường học chính quy.
Hoàn toàn không có việc một thầy (cô) giáo sáng dạy chính khóa, chiều lại dạy
“thêm” cho chính học sinh lớp mình. Giáo giới được xã hội rất tôn trọng và được
trả lương khá cao, tăng lương định kỳ và được tiền thưởng hàng năm bằng 5 tháng
lương. Lương một giáo viên độc thân 23 – 24 tuổi mới vào nghề là khoảng 3 triệu
yen (27 ngàn USD) mỗi năm. Một giáo viên 40 tuổi có một vợ và 2 con hưởng lương
khoảng 5.5 triệu yen (50 ngàn USD) mỗi năm, tương đương lương phó giáo sư đại
học (không quá 35 tuổi) khoảng 5 triệu yên (45 ngàn USD) mỗi năm [4].
Sách vở, thiết bị phục vụ cho việc học ở
Nhật rất đẹp, hiện đại và đầy đủ. Lớp học thường được trang bị các phương tiện
nghe nhìn như TV, video, v.v. Đặc biệt các môn ngoại khóa rất đa dạng. Tất cả
học sinh từ trung học trở lên đều tham gia hoạt động ngoại khóa tại các câu lạc
bộ khác nhau (âm nhạc, hội họa, thể thao: bóng đá, bóng chuyền, bóng rổ, bóng
chầy, tennis, badminton, bơi, judo, karate, aikido, kiếm thuật, bắn cung,
v.v.). Tất cả đều được trang bị rất chuyên nghiệp và luyện tập hàng ngày (Người
Nhật đã làm gì thì thích làm rất “chuyên nghiệp”, ít nhất là về trang bị dụng
cụ.).
Khá nhiều trẻ con Nhật được bố mẹ cho học
nhạc tuy không phải tất cả theo được đến cùng. Nhiều gia đình có đàn piano đứng
(upright piano), thậm chí đàn grand piano (đại dương cầm). Hãng Yamaha có một
mạng lưới dạy âm nhạc trên toàn nước Nhật. Các cô giáo đều tốt nghiệp đại học
âm nhạc, tài nghệ cao, trình độ sư phạm rất giỏi và không bao giờ quát mắng học
trò. Một cô giáo piano, khi giảng cho học sinh phải chơi không rung cổ tay, đã
để một cục tẩy lên cổ tay mình rồi chạy ngón mà cục tẩy vẫn nằm trên cổ tay cô,
không rơi xuống đất (!) Học sinh học piano đến giờ lên lớp bao giờ cũng được
chơi đại dương cầm Yamaha. Nhiều người khi vào đại học đã học 10 -12 năm piano,
sau đó lại tiếp tục học thêm, tuy không trở thành nhạc sỹ chuyên nghiệp. Vì
thế, trình độ âm nhạc nghiệp dư của người Nhật khá cao. Các kinh điển của các
nhà soạn nhạc cổ điển như Bach, Mozart, Beethoven, Mendelssohn, Chopin, Listz,
các nhạc sỹ nghiệp dư này đều chơi như “cháo” cả. Ở Tokyo có nhiều phòng hoà
nhạc cho các nhạc sỹ nghiệp dư biểu diễn không mất tiền hoặc phải trả rất ít
tiền nhưng nhạc cụ bao giờ cũng là hạng đầu bảng như Steinway hoặc Yamaha
concert grand piano. Tất nhiên, không phải xin phép bất cứ một cơ quan văn hoá
nào để trình diễn ca nhạc. Mọi việc đều do ca sỹ, nhạc công và chủ phòng hòa
nhạc quyết định.
Các viện nghiên cứu quốc gia lớn của Nhật
thường giầu có hơn các trường đại học. Ví dụ là viện RIKEN đã nói ở trên. Đây
là một viện nghiên cứu hàng đầu trên thế giới. Viện này có khoảng 5,500 người
làm việc, trong đó chỉ có khoảng 700 nhân viên hành chính phục vụ các nhà
nghiên cứu. Viện có 5 cơ sở đóng tại Wako (ngoại ô Tokyo), Tsukuba, Harima,
Yokohama, và Kobe. Kinh phí nghiên cứu của viện hàng năm, chủ yếu do Nhà nước
cấp, vào khoảng 80 – 85 tỷ yên (ngót ngét 800 triệu USD) tức là trung bình chi
phí cho mỗi đầu người làm việc tại RIKEN là khoảng 150 ngàn USD mỗi năm [5].
Khối cán bộ hành chính của RIKEN làm việc
đúng như “các đầy tớ của các nhà khoa học”. Ở đây không hề có chuyện phòng “Tổ
chức cán bộ” hay vụ “Hợp tác quốc tế” “tác oai” các cán bộ nghiên cứu. Các nữ
thư ký đều hiểu rất rõ vị trí và chức năng của mình. Một số người trong số họ
cũng đã từng tu nghiệp ở Anh, Hoa Kỳ, nói tiếng Anh như người Anh, người Mỹ. Họ
luôn luôn niềm nở, rất lịch sự, khiêm tốn và rất thành thạo trong công việc của
mình. Mỗi lần tôi đi công tác nước ngoài (dự hội nghị quốc tế, hợp tác nghiên
cứu), bất kể đó là Hoa kỳ, châu Âu, Trung quốc, hay Việt Nam v.v., tôi chỉ phải
làm hai động tác. Đầu tiên là thông báo cho giám đốc của laboratory của tôi.
Sau khi giám đốc đồng ý (thường là bằng miệng), tôi phải điền vào một trang A4
in sẵn hành trình, thời gian công tác của tôi, kèm theo một dự báo giá vé máy
bay của hãng du lịch. Tất cả mọi việc còn lại là công việc của cô thư ký và bộ
phận tài chính của viện. Họ sẽ tính tiền công tác phí chi cho tôi (gồm chi phí
ăn, ở, đi lại) cộng với tiền vé máy bay. Sau đó, toàn bộ số tiền đó sẽ được
viện tự động chuyển tới tài khoản cá nhân của tôi tại ngân hàng, trước khi tôi
đi công tác. Sau khi đi công tác về, nếu có những khoản chi tiêu khác liên quan
tới công việc, viện sẽ thanh toán nốt theo biên lai. Trong 9 năm trời làm việc
ở RIKEN, tôi chưa bao giờ thấy họ chậm trễ trong việc chi trả đó. RIKEN quan
niệm rằng việc một cán bộ khoa học của RIKEN được mời dự hội nghị quốc tế hoặc
hợp tác quốc tế là một cơ hội để phát triển khoa học nói chung, đồng thời đem
lại lợi ích, danh giá cho RIKEN nói riêng trong cộng đồng quốc tế. Quà cáp biếu
xén sau khi đi công tác về là điều “bất ngờ”, không chờ đợi và không phải thông
lệ ở đây, ngoại trừ đó là ý thích của cá nhân người đi công tác. Và cũng không
phải vì thế mà người đó được đối xử tốt hơn hoặc tồi hơn so với người khác.
Đón sau:
Một xã hội cho dù có văn minh đến đâu cũng
có cả mặt tốt lẫn mặt xấu. Bài này chỉ liệt kê một số mặt tốt của xã hội Nhật
bản.
Một anh bạn Việt Nam mới sang Nhật cùng vợ
và con trai học lớp 1. Tôi hỏi cháu: “Cháu thấy trường Nhật khác với trường
Việt Nam thế nào?” Cháu trả lời: “Ở trường Nhật cháu cảm thấy được nói năng tự
do thoải mái.” Tôi nhớ lại câu chuyện không lấy gì làm vui của chính con trai
mình. Cháu nói với tôi là cháu đã nói dối lần đầu tiên khi cháu học lớp 1 ở Hà
Nội. Hôm đó, cô giáo quát: “Ai quên mang lọ mực để tay lên bàn”. Các bạn để tay
lên bàn đều lãnh một vụt thước kẻ của cô vào tay rất đau. Con tôi cũng quên mực
nhưng không muốn ăn vụt nên cháu đã nói dối: “Thưa cô, sáng nay lúc em chuẩn bị
lọ mực đi học, mẹ em đã đánh đổ mất!”. Cháu được cô tha. Dạy dỗ dựa trên sự sợ
hãi không cảm hóa được con người mà chỉ làm con người trở nên dối trá, thủ
đoạn.
Không thể xây dựng
một xã hội tự do, văn minh, hạnh phúc dựa trên sự sợ hãi của người dân. Có lẽ người Nhật
hiểu rất rõ điều đó khi xây dựng xã hội của họ.
Tokyo, 12 tháng 8 năm 2004
No comments:
Post a Comment