Paul Mozur
Người dịch: Trần Văn Minh
Posted by basamnews on
06/07/2012
Chính phủ Trung Quốc không phải là chính phủ duy nhất chú
ý tới những gì người dân bàn luận trên các trang mạng xã hội.
Khi 500 triệu người sử dụng internet ở Trung Quốc tiếp
cận các trang mạng xã hội, giới học giả và các nhà đầu tư tìm cách thu thập
những tin tức trên mạng và các bài trên blog để hiểu thêm về những điều mà
chính phủ kiểm duyệt – và ngay cả làm cách cách nào để tiên đoán nội dung kiểm
duyệt.
Chính phủ Trung Quốc sử dụng kỹ thuật phần mềm và một đạo
quân hàng ngàn người để kiểm soát internet, nhưng nhà nước dành phần lớn việc
kiểm duyệt cho các công ty mạng xã hội như Sina, gỡ bỏ các bài viết vi phạm
luật lệ địa phương và quốc gia được phát hành mỗi tuần. Thông thường, vài chữ
hay câu nào đó, sẽ đụng phải kiểm duyệt, như cuộc tàn sát tại quảng trường
Thiên An Môn, nhưng không thể hiểu toàn bộ [nguyên tắc kiểm duyệt].
Các công ty mạng xã hội này thường để lại dấu tích rằng,
họ xóa bỏ thông tin là do vấn đề kiểm duyệt – thay vì do tác giả hay vì một lý
do kỹ thuật – bằng cách để lại các tín hiệu hay hình ảnh đặc biệt như hình hoạt
họa của một cảnh sát mạng. Điều đó giúp các nhà nghiên cứu tìm ra các cơ cấu
quyền lực thiếu trong sáng của Trung Quốc để kiểm soát người dân như cách nào.
Ông David Bandurski, một nhà nghiên cứu Dự án Thông tin
Trung Quốc ở Đại học Hong Kong nói, “Hiện chúng tôi có một mức độ rõ ràng về
kiểm duyệt mà chúng tôi chưa từng có”.
Ông King Wa Fu, một phó giáo sư nghiên cứu tại Đại học
Hong Kong cho biết, đại học Hong Kong đã làm ra phần mềm gọi là WeiboScope,
dùng để duyệt qua bài vở của trang mạng Weibo của công ty Sina, một trang mạng
xã hội phổ biến giống như Twitter. Nhu liệu này được làm để tìm hiểu người dân
Trung Quốc phản ứng với những tin tức khác nhau thế nào, nhưng cũng hữu ích để
phân tích chiều hướng kiểm duyệt. Ông King Wa Fu là người giúp chế tạo phần mềm
WeiboScope này.
WeiboScope vận hành tương tự như công cụ tìm kiếm và quét
qua khoảng 300.000 danh mục người sử dụng (user account), chú trọng tới những
người có ảnh hưởng. Bên cạnh việc thu thập các bài viết về những chủ đề khác
nhau và cho phép các nhà nghiên cứu tìm tài liệu bằng tiếng Anh, WeiboScope
cũng có thể kiểm tra một một bài viết nhiều lần để biết có phải bài này đã bị
chặn nên không thể truy cập. Nếu có, một tin báo lỗi cho biết rằng nó đã bị
chặn, và WeiboScope cho bài đó đó vào danh sách các bài bị kiểm duyệt.
Các nhà nghiên cứu trong Dự án Thông tin Trung Quốc ở ĐH
Hong Kong thường xuyên dùng WeiboScope để chỉ ra và lý giải những chủ đề bị cơ
quan kiểm duyện nhắm tới trên trang mạng phổ biến của họ.
Một bài viết bị gỡ bỏ cho thấy, cơ quan kiểm duyệt Trung
Quốc đã bắt đầu ngăn chặn sự truy cập liên quan tới các cuộc biểu tình có kế
hoạch ở Hong Kong trong dịp kỷ niệm ngày thành phố bị trao trả cho Trung Quốc,
3 ngày trước khi xảy ra biểu tình.
Bài viết này cũng cho biết vì sao cần con người để duyệt
qua các bài vở. Thay vì trực tiếp nói về các cuộc biểu tình, bài này đã dùng
‘một cơn bão đang tới’ làm tiếng lóng cho những gì sẽ xảy ra vào ngày kỷ niệm.
Sau khi thu thập mọi dự kiện, thách thức kế tiếp là tìm
hiểu ý nghĩa của nó. Ông Gary King, giáo sư Đại học Harvard gần đây đã tìm ra
kỹ thuật phân tích thông tin mạng xã hội do ông phát hiện có thể áp dụng cho mô
hình kiểm duyệt của Trung Quốc. Nó còn có khả năng tiên đoán các sự kiện quan
trọng trước khi các sự kiện này xảy ra.
Năm 2007, ông King là đồng sáng lập công ty Crimson
Hexagon, chuyên đo lường cảm nhận của khách hàng qua các trang mạng xã hội cho
những công ty lớn như Microsoft và Starbucks. Thay vì chỉ truy cập các từ khóa,
phần mềm của Crimson dùng thuật toán để phân tích dữ liệu dựa trên một số những
phân loại và chủ đề do người sử dụng xác định.
Năm ngoái, ông King đã dùng kho trữ dữ liệu truyền thông
xã hội của Crimson để bắt đầu phân tích một số lớn dữ liệu truyền thông xã hội
Trung Quốc bao gồm 11 triệu bài vở được đăng tải trên 1.382 diễn đàn Trung
Quốc.
Ông King đã chọn 85 chủ đề thuộc giới hạn vấn đề nhạy cảm
chính trị – từ các cuộc phản đối ở Nội Mông tới một trò chơi điện tử thông dụng
– và phân loại bài vở dựa trên nội dung liên quan tới tin tức, chính sách nhà
nước, khiêu dâm, kiểm duyệt và “hành động tập thể”, hay bài vở có thễ dẫn tới
sự tập họp công cộng. Sau đó, ông King dùng nhu liệu Crimson để khảo sát xem
bao nhiêu bài vở trong mỗi loại đã bị kiểm duyệt.
Trong một báo cáo mới phát hành, ông King và các nhà
nghiên cứu khác tìm thấy, 13% bài vở trên mạng xã hội đã bị kiểm duyệt.
Đáng chú ý là chính phủ thường để yên những phê bình gay
gắt về các chính sách quốc gia và các nhà lãnh đạo chính quyền. Nhưng họ nhắm
tới những bài vở kêu gọi biểu tình trong những biến cố quan trọng. Đề tài bị
kiểm duyệt chặt chẽ nhất bao gồm sự thảo luận về Nội Mông và Tăng Thành
(Zengcheng), sự bắt giữ nhà bất đồng chính kiến Ngải Vị Vị và các vụ đánh bom
về tranh cướp đất đai ở Phúc Châu.
Như vậy, các vụ kiểm duyệt thường bỏ qua những lời bình
luận của những người thuộc chủ nghĩa dân tộcvề tuyên bố chủ quyền của Trung
Quốc ở biển Đông, nhưng trong suốt cuộc tranh cãi với Việt Nam năm ngoái, họ đã
xóa bỏ các bài viết liên qua tới chủ đề này, sợ rằng dân chúng xuống đường biểu
tình.
Đề tài khiêu dâm và các lời bình về sự kiểm duyệt hầu như
bị ngăn cấm hoàn toàn.
Đa số hành động kiểm duyệt xảy ra trong vòng 24 tiếng khi
bài viết được đăng trên mạng. Ông King viết: “Đây là một thành quả tổ chức
tuyệt vời, đòi hỏi sự chính xác giống như trong quân sự, trên bình diện rộng
lớn”. Chính phủ phải quyết định điều gì cần kiểm duyệt, chuyển những điều
đó tới hàng chục ngàn người để họ thực thi sự kiểm duyệt trong vòng 24 tiếng.
Nhưng tìm ra lý do vì sao các bài viết bị biến mất chỉ là
một nửa của trận đấu. Ông King nói, công ty của ông đang nhắm tới việc dùng nhu
liệu để tiên đoán những hành động chính trị của Trung Quốc.
Như một phần trong bản phân tích, ông King thấy rằng nhịp
độ kiểm duyệt gia tăng trong lúc Trung Quốc tranh cãi với Việt Nam, nhưng các
bài viết về chuyện tranh chấp bị kiểm duyệt đã giảm xuống 5 ngày trước khi ký
một hiệp ước hòa bình bất ngờ [với Việt Nam] hồi tháng 6 năm 2011. Một ví dụ
khác, các bài viết đề cập đến nhà hoạt động chính trị Ngải Vị Vị bắt đầu giảm
bớt vài ngày trước khi ông bị bắt.
Ông King nói: “Hàng trăm ngàn người tham gia để giúp
chính phủ giữ bí mật… và một nghịch lý thú vị là, một kế hoạch khổng lồ như thế
được thiết kế để không cho dân chúng biết (tin tức), thực sự đã tự lộ ra. Một
con voi đã để lại các dấu chân lớn”.
Công ty Crimson Hexagon đã dùng phần mềm – mà ông King
nhận bản quyền hồi tháng 5 [năm 2012] – để giúp những công ty khác hiểu sự khác
biệt về việc nhận biết danh hiệu qua những dịch vụ đăng ký và cố vấn.
Nhưng công ty này nói rằng họ có nhiều hy vọng vào thị
trường Trung Quốc. Do phần mềm này đặt căn bản chung quanh sự phân loại của một
người về các bài viết trên mạng xã hội, nó có thể dễ dàng vượt qua rào cản ngôn
ngữ và văn hóa, và điều này có nghĩa là nó có thể giúp thêm nhiều công ty hiểu
được người khách hàng thầm lặng Trung Quốc nghĩ thế nào về các công ty, hay ít
nhất nói về họ ở trên mạng.
Ông King nói đây chỉ là khởi đầu. Ông hy vọng có thể bẻ
gẫy những dữ liệu kiểm duyệt về mặt địa lý để khảo sát sự khác biệt giữa chính
sách kiểm duyệt toàn quốc và địa phương, và xem xét thêm về việc phải chăng
chuyện xóa bỏ bài vở trên mạng internet có thể là điềm báo cho sự thay đổi
chính sách.
Ông King không đơn độc. Những người khác, như các nhà
nghiên cứu ở phân khoa Khoa học Máy tính của Đại học Carnegie Mellon, gần đây
đã thực hiện một nghiên cứu rộng lớn về sự kiểm duyệt của Weibo, đang cố gắng
tìm kiếm phương thức đã được giấu kín về tất cả các cuộc bàn thảo trên internet
bị biến mất khỏi mạng điện tử ở Trung Quốc.
Nguồn: Wall Street Journal
Bản tiếng Việt © Ba Sàm 2012
Bản tiếng Việt © Trần Văn Minh
Mời xem lại: Nghiên
cứu mới tiết lộ cách thức kiểm duyệt Internet ở Trung Quốc (WSJ/ Ba Sàm).
No comments:
Post a Comment