Thể
thao và địa chính trị : Một cuộc hôn nhân cưỡng chế ?
Minh
Anh -
RFI
Đăng ngày: 19/08/2021 - 08:12
Thể thao và chính trị như một cặp đôi khó thể tách
rời. Giới quan sát cho rằng, những cuộc tranh tài thể thao quốc tế lớn thu hút
sự chú ý của giới truyền thông nắm giữ ít nhất ba vai trò quan trọng trong quan
hệ quốc tế : Một chiếc gương dị dạng, một bộ máy tuyên truyền và một đấu
trường giữa các cường quốc.
https://s.rfi.fr/media/display/11eb6388-fc19-11eb-b1d4-005056a90284/w:900/p:16x9/000_9KU343.webp
Ngọn lửa Olympic
trong lễ bế mạc kỳ Thế Vận hội Tokyo 2020, Nhật Bản, ngày 08/08/2021. AFP
- BEHROUZ MEHRI
Một điều chắc chắn : Thể thao có một chức
năng địa chính trị. Từ thế vận hội Berlin năm 1936 – đấu trường tuyên truyền
cho Đức Quốc Xã – cho đến nắm tay giơ cao của hai vận động viên người Mỹ Tommie
Smith và John Carlos tại Olympic Mêhicô 1968, rồi từ cuộc đua xe địa hình Dakar
ở Ả Rập Xê Út 2020? cho đến ngoại giao sân vận động của Trung Quốc, hay sắp tới
là Cúp bóng đá thế giới ở Qatar 2022… chưa có lúc nào thể thao lại trở thành một
thách thức địa chính trị lớn như lúc này. Hơn thế nữa, đó còn là một công cụ thực
thi « quyền lực mềm », một công cụ gây ảnh hưởng cực kỳ hiệu
quả.
Tokyo 2020 và hơi
hướm Chiến tranh lạnh
Thế Vận Hội Tokyo vừa kết thúc cũng không là một
ngoại lệ. Đây sẽ là một kỳ thế vận đáng nhớ trong lịch sử. Bất chấp dịch bệnh
Covid-19 hoành hành dữ dội, sự phản đối mạnh mẽ của công luận, chính phủ Tokyo
vẫn quyết tâm tổ chức sự kiện trọng đại này trong khuôn khổ thu hẹp, nghĩa là
không có khán giả. Tất cả tựu trung cũng chỉ vì hai chữ « chính trị ».
Carole Gomez,
giám đốc nghiên cứu về Địa chính trị thể thao, Viện Quan hệ Quốc tế và Chiến lược
(IRIS), trên đài RFI giải thích :
« Đây là một thách thức thật sự cho Nhật
Bản trong việc duy trì thế vận hội, bởi vì ngay từ chiến dịch vận động
giành quyền đăng cai, Nhật Bản đã xem kỳ thế vận hội này như là một sự hồi
sinh. Năm 2013, cuộc vận động đã diễn ra rất là gay gắt giữa Tokyo, Istanbul và
Madrid. Nhật Bản nhấn mạnh đến tầm quan trọng của kỳ thế vận này trong bối cảnh
hậu Fukushima.
Nhưng ý tưởng ở đây còn muốn xem kỳ tranh tài này
như là một sự sang trang đại dịch virus corona. Ủy ban Tổ chức thế vận nhiều lần
nhấn mạnh đến tầm quan trọng, không chỉ cho Nhật Bản, mà còn cho thế giới nữa :
Sự chấm hết của dịch bệnh Covid và sự trở về của nhân loại.
Ở đây còn có một yếu tố không thể bỏ qua : Thế
vận hội cho người khuyết tật sẽ phải diễn ra và Thế vận hội mùa đông Bắc Kinh sắp
tới. Do vậy, lẽ đương nhiên, Nhật Bản không thể để Trung Quốc chiếm đoạt lấy
hình ảnh này ».
Olympic 2020 còn gây sự chú ý bởi vụ một vận động
viên điền kinh người Belarus, Krystsina Tsimanouskaya phải « cầu cứu »
Ủy Ban Olympic Quốc Tế (CIO) để có thể đi tị nạn chính trị ở Ba Lan. Cô tố cáo
hai huấn luyện viên của Belarus đã đe dọa và cưỡng ép cô về nước chỉ vì những lời
chỉ trích các định chế thể thao của nước này.
Đối với ông Pascal Boniface, giám đốc Viện IRIS, sự việc gợi nhắc lại thời quá khứ chiến tranh lạnh
:
« Có một sự trở về với thời kỳ chiến
tranh lạnh. Chúng ta biết rõ là trong suốt giai đoạn này, các vận động viên điền
kinh, thể thao của nhiều nước cộng sản bị giám sát chặt chẽ, để họ không thể trốn
thoát ra nước ngoài, họ không thể chọn lấy sự tự do.
Còn nhớ là trong kỳ thế vận hội mà Liên Xô lần đầu
tham gia năm 1952, có một làng thể thao đặc biệt dành riêng cho các vận động
viên Liên Xô, để họ không thể hòa lẫn với những đoàn thể thao các nước khác. Thế
nên, chúng ta thấy rõ cốt lõi của hệ thống chính trị Belarus hiện nay vẫn còn gắn
chặt với thời Stalin. »
Tommie Smith (G) và John Carlos
(T), giơ cao nắm tay trên bục danh dự tại Thế Vận hội Mêhicô 1986, nhằm phản đối
tình trạng kỳ thị chủng tộc tại Hoa Kỳ. © Bettman / GettyImages
Chính trị và thể
thao không thể hòa lẫn ?
Cũng theo nhà nghiên cứu Boniface, các định chế
thể thao luôn nói rằng không nên trộn lẫn thể thao và chính trị. Điều đó vừa là
thành thật, nhưng cũng là giả dối. Ngay từ phiên bản đầu tiên của thế vận hội
hiện đại, nam tước Coubertin, khi muốn tái dựng lại Thế vận hội, đã vạch
hẳn hai mục tiêu, trong đó khía cạnh chính trị, chiến lược là không thể phớt lờ:
« Đây thật sự là ví dụ về một mệnh lệnh
đầy mâu thuẫn. Nam tước Coubertin đã không thoát được những định kiến thời bấy
giờ, nhưng cùng lúc tạo ra được điều gì đó hoàn toàn mang tính phổ quát, có tầm
quan trọng rất lớn.
Trong phiên bản thế vận hội đầu tiên này, chỉ có 13
nước tham gia, gồm hai nước châu Mỹ và 11 quốc gia châu Âu. Nhưng đó là kỳ thế
vận của nam giới và người da trắng. Rồi sau này Thế vận hội gần như hoàn toàn
mang tính đại diện cho tất cả các quốc gia, những kỳ thế vận phổ quát.
Tuy nhiên, ở ông Coubertin còn có một điều gì đó hơi
giả dối, cũng có thể là vô thức : Ông ấy không muốn người ta bày tỏ chính
kiến, không pha lẫn thể thao với chính trị, nhưng lại muốn làm dịu các mối quan
hệ quốc tế. Đây rõ ràng mang tính chính trị.
Nhưng cũng nên nhớ rằng còn có một ý đồ khác mà nam
tước Coubertin muốn che giấu : Mang lại nguồn năng lượng, tác phong nỗ lực
cho giới trẻ Pháp để phục thù cuộc bại trận trước quân Phổ năm 1870, hơn là mục
tiêu thế vận hội. Bởi vì người ta cho rằng thất bại của nước Pháp một phần là
do thể lực không bằng quân Phổ. »
Thể thao :
Sàn đấu cho hai khối Đông - Tây
Đệ Nhị Thế Chiến kết thúc, Chiến Tranh Lạnh ùa
đến, và thể thao còn là một sàn đấu khác cho cuộc so tài Đông – Tây. Sau mỗi một
kỳ Thế vận, người ta lại đếm số huy chương vàng giữa Liên Xô và Mỹ nhằm chứng tỏ
hệ thống nào, xã hội chủ nghĩa hay tư bản chủ nghĩa, là hiệu quả nhất, phù hợp
cho giới trẻ nhất và đặc biệt là có nhiều hiệu năng nhất.
Bà Carole Gomez nhớ
lại :
« Kể từ năm 1952, người ta thật sự thấy
rõ trong lối suy nghĩ một số chiến lược nào đó chỉ để chứng tỏ trên địa bàn rằng
hệ thống của họ là tốt nhất. Điều này được thể hiện rõ cả trên bình diện thành
tích thể thao, kỷ lục được phá, lẫn trong khả năng tổ chức các cuộc tranh tài.
Người ta còn nhớ là Thế vận hội mùa hè 1980 được tổ
chức ở Matxcơva, nhưng Thế vận hội cho người khuyết tật năm đó lại diễn ra ở Hà
Lan, bởi vì Liên Xô cho rằng đất nước của họ không có người tàn tật, do vậy
chẳng có lợi ích gì khi tổ chức các cuộc tranh tài cho người khuyết tật trên
lãnh thổ của mình.
Kỳ thế vận hội năm đó đã bị tác động mạnh bởi làn
sóng tẩy chay quan trọng. Vấn đề ở đây là người ta đang ở giữa lòng những căng
thẳng mang tính thời sự quốc tế và ý muốn thật sự nâng cao giá trị hệ thống
của mình, bất kể đó là chủ nghĩa tư bản, hay chủ nghĩa cộng sản, nhằm chứng tỏ
đến mức nào hệ thống này vượt trội hơn hệ thống khác. »
Hình thức cạnh tranh này vẫn còn tiếp diễn cho
đến ngày nay, và in sâu trong tâm thức người xem đến mức phản ứng đầu tiên
vào cuối một kỳ thế vận hay một cuộc tranh tài là nhìn xem hoặc tổng số
huy chương, hoặc ai đứng trên bục danh dự.
Nhà nghiên cứu địa chính trị thể thao Carole
Gomez nói tiếp :
« Điều thú vị là ngày nay người ta còn
thấy vài di chứng của sự căng thẳng mạnh mẽ đó giữa Hoa Kỳ và Nga, và rộng hơn
nữa giữa Mỹ với nhiều cường quốc khác, ở đây là với Trung Quốc. Cụ thể là có một
sự cạnh tranh gay gắt trong việc sắp hạng số huy chương.
Kỳ thế vận hội 2008 tại Bắc Kinh đặc biệt thú vị bởi
vì, lần đầu tiên Trung Quốc về đầu trong bảng tổng sắp số huy chương, vụ việc
này đã dẫn đến một chút căng thẳng ngoại giao nhỏ giữa hai tòa đại sứ Mỹ và
Trung Quốc, bởi vì bên nào cũng cho là mình về đầu trong bảng xếp hạng. Một bên
thì viện dẫn tổng số huy chương, còn bên kia thì đòi tính số huy chương vàng. »
https://s.rfi.fr/media/display/f921cc1a-fc19-11eb-947f-005056bfb2b6/000_Par6684870.webp
Sân vận động hữu
nghị Trung Quốc - Gabon tại Libreville, ngày 27/11/2011. AFP - WILFRIED
MBINAH
Trung Quốc và chiến
lược « ngoại giao sân vận động »
Với nước Nga của ông Vladimir Putin, thể thao
còn là một cách thức để lấy lại vị thế đất nước. Khi lên cầm quyền, chủ nhân điện
Kremlin muốn khôi phục lại danh dự cho thể thao Nga sau một chuỗi sự kiện thảm
hại trong những năm 1990, làm lộ rõ những suy sụp về chiến lược và kinh tế của
thể thao Nga và đất nước nói chung.
Ông Pascal Boniface, giám đốc viện IRIS, nhắc lại, cũng như nhiều nhà lãnh đạo khác, tổng
thống Nga trông cậy nhiều vào thể thao vì mục tiêu sức khỏe cộng đồng, nhưng
cũng nhằm làm tỏa sáng đất nước :
« Tổng thống Nga can dự nhiều đến mức
tay bị nhúng chàm vì vấn đề doping. Đó không phải là một nước Nga tham dự vào
Thế vận hội, mà là đoàn vận động viên Nga. Dù vậy, họ cũng đã có được thứ hạng
cao. Đúng là ông Putin có một quyết tâm như vậy và ông ấy đã có được Thế vận hội
mùa đông Sotchi, Cúp bóng đá thế giới 2018. Dù cho có những căng thẳng, Sotchi
và World Cup vẫn không bị tẩy chay. Và cho dù các cuộc tranh cãi về Qatar 2022
có ra sao, chúng ta có thể đánh cược rằng không một đội tuyển nào đã qua vòng
loại sẽ tẩy chay. Tôi cho rằng thời kỳ của "sự tẩy
chay" cả cho JO lẫn World Cup là đã lỗi thời. »
Thể thao chưa hẳn là một chiếc đũa thần kỳ,
nhưng là một công cụ hữu hiệu, nếu người ta biết sử dụng một cách thông
minh. Đây cũng chính là những gì Trung Quốc đang làm đối với các nước châu Phi.
Xưa kia với Mỹ để nối lại quan hệ, người ta nói đến « ngoại giao bóng
bàn », thì nay với các nước châu lục đen, Bắc Kinh dùng chiến lược
« ngoại giao sân vận động » để mở rộng ảnh hưởng tại châu Phi,
theo như giải thích của bà Carole Gomez :
« Chính sách này giờ mang một diện mạo
mới với sự ra đời của dự án Những Con đường Tơ lụa mới, hoặc thông qua các
chương trình trao đổi, hoặc các công trình xây dựng, hoặc hợp tác chặt chẽ giữa
các định chế thể thao, đương nhiên cả với các định chế chính trị nữa.
Ở đây, Trung Quốc có một quyết tâm thật sự đến cắm rễ
trên lãnh thổ các nước châu Phi. Người ta nói nhiều đến những con đường tơ lụa
mới đi qua vùng Trung Á, châu Âu, mà quên rằng những con đường này còn băng qua
cả châu Phi, với những cảng biển, thành phố, thủ đô, những mạng lưới giao
thông, năng lượng, và đương nhiên có cả các công trình xây dựng.
Ví dụ như tại Gabon, ba trong số các sân vận động là
hoàn toàn được xây dựng nhờ vào nguồn tài chính của Trung Quốc nhân kỳ tranh
tài của châu lục. Điều đó cho thấy rõ là sự hiện diện của Trung Quốc ở châu lục
này là rất quan trọng. »
Kể từ giờ, thể thao chiếm một vị trí vượt quá
mọi giới hạn chung nào trong một không gian công cộng quốc tế mà nó chưa từng
có trong quá khứ. Câu hỏi muôn thuở luôn được đặt ra : Liệu rằng thể thao
có làm cho các mối quan hệ quốc tế bớt căng thẳng ? Lời giải đáp cho câu hỏi
này cũng thật là khó. Nhưng có một điều chắc chắn là : Trên cả những cảm
xúc, thú vui, niềm vui và hy vọng, đây còn là một vấn đề địa chính trị !
***
CÁC NỘI DUNG LIÊN
QUAN
Cúp
Bóng đá Châu Âu : Một cuộc tranh tài tràn ngập chiến thuật địa chính trị
Trung
Quốc cay cú vì không soán được ngôi Cường Quốc Thế Vận số 1 của Mỹ
No comments:
Post a Comment