24/07/2020
Các chính trị gia Việt
Nam đang chuẩn bị cho đại hội cộng sản lần thứ 13 và ngoại trừ có điều gì bất
thường, hàng ngàn đảng viên sẽ lại nghĩ một đằng và bỏ phiếu một nẻo. Họ cũng sẽ
bỏ phiếu một nẻo và bỏ phiếu bằng chân một nẻo khác. Kết quả là hiện trạng lại
vẫn như xưa. Hiển nhiên chẳng ai tin hiện trạng sẽ nhanh chóng mang lại những
điều họ đang mong muốn. Đó là một nền giáo dục đủ tốt để khỏi phải lo cho con
cái ra nước ngoài học tốn cả tỷ đồng mỗi năm. Đó là hệ thống y tế có lương tâm.
Đó là một đất nước giàu có và một xã hội cưu mang những người nghèo khó và kém
may mắn.
Vậy lý do tại sao họ lại
làm vậy? Đây là câu hỏi tôi có trong đầu khi nghe bài
diễn thuyết trên mạng hối cuối tháng Bảy của một tác giả có sách bán
chạy hàng đầu theo bình chọn của báo New York Times, bà Luvvie Ajayi Jones.
Bà Luvvie sinh ra ở Nigeria, lớn lên tại Chicago, thành phố nơi cựu Tổng thống
Barack Obama bắt đầu sự nghiệp chính trị. Bà nói trong nhiều năm bà sống theo ước
mơ của người khác. Ba má bà muốn con gái trở thành bác sỹ và bà theo đuổi giấc
mơ của người lớn cho tới năm đầu đại học hồi đầu thập niên 2000. Sau khi đạt điểm
rất thấp cho môn hoá học trong năm đầu ở đại học, bà quyết định không tự dối
mình nữa vì bản thân bà không thích cả môi trường bệnh viện lẫn công việc trong
môi trường đó. Việc nói thật với bản thân đã đưa bà tới với thế giới viết nơi
bà nói thật về những gì ở nơi bà sống, nước bà sống và cả thế giới mà bà quan
tâm tới. Bà bông đùa tự giới thiệu mình là “kẻ gây chuyện chuyên nghiệp”.
Những gì bà Luvvie nói
giúp chúng ta hiểu tại sao bà có thể nói ra sự thật mà rất nhiều người không thể.
Tác giả có tiếng cho rằng nói thật cũng như một múi cơ trong cơ thể, phải có
luyện tập cơ mới cứng cáp và có sức bền. Nói thật, theo bà Luvvie, là điều
chính bà nhiều khi cũng sợ, nhưng khác với nhiều người khác, bà vượt qua nỗi sợ
đó và học cách “làm cho bản thân thoải mái với điều khó thoải mái”. Bà muốn mọi
thứ tốt đẹp hơn cho mình và mọi người nhờ vào nói ra sự thật.
Công dân Hoa Kỳ gốc
Nigeria cũng đặt ra ba câu hỏi cần trả lời mỗi khi quyết định có nên nói ra điều
gì đó không? Câu hỏi thứ nhất là ‘Tôi có thực sự nghĩ thế không’ hay chỉ vì
thích chọc người khác. Câu hỏi thứ hai là ‘Tôi có thể bảo vệ điều mình nói
không’ và cuối cùng là ‘Tôi có nói điều đó một cách có suy nghĩ không’. Ngoài
ra bà cũng luôn nghĩ tới điều tệ nhất có thể xảy ra và điều tốt nhất có thể đến
khi bà nói ra sự thật. Có những lần bà nghĩ nói thật sẽ khiến bà mất cơ hội được
mời tới các sự kiện khi bà chỉ trích chính những nhà tổ chức sự kiện. Nhưng rồi
nhiều nơi khác lại thích tính chính trực của bà, báo chí đưa tin về cuộc đấu
tranh với bất công và bà lại có nhiều cơ hội hơn. Kết luận của bà là thực ra
nhiều người có nhiều quyền lực hơn họ nghĩ và nhiều khi những điều xấu nhất họ
lo ngại sẽ không xảy ra.
Điều đó hoàn toàn đúng với
hàng trăm uỷ viên trung ương hay hàng chục vị trong bộ chính trị và ban bí thư
của Đảng cộng sản Việt Nam. Tôi tin rằng nhiều vị ngồi trong các cuộc họp ngán
ngẩm tới mức chỉ muốn đập bàn nói “sao các anh cổ hủ và lạc hậu thế”. Nhưng họ
không nghĩ rằng họ có đủ quyền lực để nói vậy. Họ không nghĩ rằng nếu có một
người dám lên tiếng, có lẽ những người khác cũng đứng lên. Nếu những người khác
đó không đủ can đảm đứng lên ngay, họ cũng sẽ suy nghĩ và có lựa chọn trong lần
sắp tới. Bà Luvvie nói làm
cho người khác khó chịu vì lý do đúng đắn là trách nhiệm của chúng ta. Một
diễn giả khác cũng từng nói khi chúng ta nói rõ cho người khác biết quan điểm
và mong muốn của chúng ta, đó là khi chúng ta thể hiện sự quan tâm tới người
khác và tới môi trường sống nói chung. Khi chúng ta nói ra sự thật và tạo ra sự
thay đổi, nhiều người không có điều kiện để nói ra những điều đó cũng được hưởng
lợi từ một môi trường sống tốt hơn. Chúng ta nói thật không phải vì ích kỷ mà
vì cái chung.
Nói thật không phải khi
nào cũng dễ dàng vì chính người Việt cũng nói “sự thật mất lòng”. Để được lòng người khác, các
quan cộng sản cũng như nhiều người trong chúng ta chọn nói dối. Các nhà
khoa học ước tính mỗi ngày chúng ta phải nghe những lời nói dối từ 10-200 lần
trong khi chúng ta tự dối mình từ 1-2 lần. Tác giả cuốn ‘Đoán ai nói dối’,
bà Pamela
Meyer cũng nói: “Dối trá là hành động [đòi] sự hợp tác… Lời nói dối chẳng
có quyền lực gì chỉ dựa vào chuyện nó được nói ra. Quyền lực của nó xuất hiện
khi có người đồng ý tin vào điều dối trá.”
Nếu sau năm 1975 nhiều
người đừng vờ tin vào những điều dối trá, Việt Nam giờ có lẽ đã ở trong nhóm đầu
về sự phát triển của các nước Asean chứ không phải ở cuối. Ngay cả bây giờ nếu
nhiều đảng viên vượt qua được nỗi sợ và nói ra những gì họ thực sự suy nghĩ về
thực trạng xã hội, những thay đổi ở Việt Nam trong những năm tới sẽ nhanh hơn.
Điều khó khăn hơn ở các thể chế cộng sản là các quan chức ở đó có nhiều nỗi sợ
hơn ở các nước minh bạch. Không những chỉ sợ làm mất lòng người khác, sợ mất việc,
mất thu nhập, nhiều quan chức còn sợ bị lộ vì đã làm quá nhiều điều sai trái
trong một thể chế không coi trọng sự minh bạch. Vì lý do này sự minh bạch sẽ lại
tới rất chậm trừ khi có sự thức tỉnh đồng loạt.
Sự im lặng trước những điều
sai trái và bất công xảy ra hàng ngày ở năm xã hội cộng sản còn lại trên thế giới
và ở nhiều nơi khác cho thấy vẫn có quá nhiều người chọn tin vào những lời dối
trá dù họ có thực sự tin như thế không. Nhà hoạt động Martin Luther King từng
nói hồi năm 1968, năm ở Việt Nam xảy ra biến cố Mậu Thân mà người ta còn nói dối
tới tận hôm nay, rằng: “Rốt cuộc lại chúng ta sẽ nhớ không phải những lời của kẻ
thù mà là sự im lặng của bạn bè chúng ta.” Nhà thơ và nhà giáo Hoa Kỳ Clint
Smith dẫn câu trích dẫn này trong một bài nói chuyện và nói ông có bốn
nguyên tắc cho học sinh của mình: Đọc có phân tích, Viết có ý thức, Cất tiếng rõ ràng và Nói thật. Nếu
các quan chức cộng sản chỉ cần bắt đầu với nguyên tắc cuối cùng và khuyến khích
xã hội cùng làm vậy, Việt Nam sẽ không còn nằm trong cuối bảng xếp hạng về các
quyền tự do căn bản và tấm hộ chiếu Việt Nam sẽ không còn bị nhiều nước coi rẻ
như hiện nay.
No comments:
Post a Comment