09:53:am
26/07/13
Phần trước: Hoạt động dân chủ để nổi tiếng?
Cách đây gần 8 năm, ngày 24/10/2005 thế giới mất đi một
con người vĩ đại, một trong 100 nhân vật có ảnh hưởng lớn nhất tới nhân loại
trong thế kỉ 20. Đó là một phụ nữ da đen bà Rosa Parks.
Chuyện giành ghế của bà thợ may
Điều đặc biệt, bà không phải là trí thức, một lãnh đạo
hay một nhà tư tưởng. Rosa Parks làm nghề khâu vá.
Cho tới ngày 1/10/1955, chưa ai biết tới người thợ may 42 tuổi này là ai. Bà
chỉ được nhắc đến sau 1 sự kiện. Hôm đó, trên chuyến xe buýt, bà đã nhất định
không nhường chỗ cho một người da trắng, bất chấp lời dọa dẫm từ tài xế xe
buýt. Bà đã bình thản ngồi trên chiếc ghế đó để chờ cảnh sát tới bắt đi. Và bà
đã bị bắt đúng như lời hăm dọa.
Rosa Parks bị bắt khi không chịu nhường ghế.
Phiên tòa sau đó đã xử phạt bà 14 USD. Hành động bị cho
là cứng đầu cứng cổ đó khiến bà bị mất việc, bị dọa giết, nhưng nó đã khiến
không chỉ nước Mỹ mà thế giới này thay đổi, mở ra một kỷ nguyên mới về bình
đẳng sắc tộc.
Tháng 2 vừa qua, một buổi lễ trang trọng đã diễn ra tại
Quốc hội Mỹ nhằm vinh danh bà và một bức tượng đồng lớn của bà được đặt tại trụ
sở Quốc hội. Đây là tác phẩm điêu khắc đầu tiên của một phụ nữ da mầu có mặt
trong tòa nhà Quốc hội, bên cạnh những nhân vật vĩ đại nhất của lịch sử nước Mỹ
như George Washington.
Tại buổi lễ đó, Tổng thống Obama đã phát biểu:
“Hôm nay, chúng ta mừng một người thợ may, nhỏ nhắn về bề ngoài nhưng to lớn
về lòng dũng cảm. Bà thách thức những sai trái, thách thức những bất công.”
Nếu không có hành động phản kháng của người thợ may da
đen ngày đó, thì chưa chắc đã có một Tổng thống da mầu của nước Mỹ như ngày hôm
nay. Hành động của bà cho thấy rằng, sự thay đổi lớn lao, hay nói một cách hoa
mỹ là Cách mạng có khi chỉ bắt đầu bằng sự phản kháng của một cá nhân, chứ
không nhất thiết từ một học thuyết hay lý tưởng vĩ đại nào đó như nhiều người
vẫn rao giảng.
Không thiếu những bức xúc
Nhưng hơn nửa thế kỉ sau câu chuyện của bà thợ may, biết
phản ứng trước những việc làm sai trái vẫn là một bài học tươi mới còn nguyên
giá trị của nó. Nhìn vào xã hội Việt Nam hiện nay, có thể nói, bất công đầy
dẫy, ra ngõ gặp chuyện bực mình nhưng sự lên tiếng hay tranh đấu chống lại
những tệ nạn này còn quá yếu ớt và đơn lẻ.
Liệu có ai ở đất nước này chưa từng biết đến hay chưa
từng là nạn nhân của tệ phong bì, phong bao? Nạn đưa phong bì xảy ra ở mọi nơi,
mọi lúc nhưng đau lòng nhất là ở bệnh viện. Đến bệnh viện phải kính thưa các
loại phong bì, từ bác sĩ khám xét tới bác sĩ mổ xẻ, rồi y tá cho mỗi lần tiêm
chọc, thay băng. Bà mẹ đang còn đau đớn sau ca sinh nở phải dúi vào tay y tá
chút tiền để họ tắm rửa nhẹ tay với đứa con mới sinh của mình. Không ai nỡ nhìn
con mình bị quăng quật mạnh tay hay bị giựt cái băng rốn đến tóe máu. Bệnh nhân
tai nạn giao thông, gẫy giập nát đùi, chuyển tới bệnh viện, nhưng bác sĩ không
ngó tới vì còn chờ người nhà bệnh nhân đem tiền tới nộp… Những chuyện như thế
xảy ra hàng ngày ở Việt Nam nhưng chưa có ai làm thật ráo riết với nó, chưa có
một người không chịu đưa phong bì nhưng kiên quyết đòi hỏi quyền lợi của mình.
Một chuyện nữa diễn ra từ Bắc tới Nam, ai cũng biết,
nhưng ngoài vài vụ ồn ào đem quan tài diễu phố tất cả lại đâu vào đấy. Nếu có
một thống kê nghiêm chỉnh, ngành công an Việt Nam chắc chắn phải đứng đầu thế
giới về tỉ lệ các vụ đánh chết người, nhưng sự việc nọ vẫn nối tiếp sự việc kia
chìm vào quên lãng với vài ba cái án xử chiếu lệ.
Còn vô số những điều xấu xa trong xã hội đã trở thành
quốc nạn như tệ mua quan bán chức. Không kể tới các chức tước lớn mà sự mua bán
của nó nghe nói lên tới nhiều tỉ, một sinh viên mới ra trường hiện nay, muốn
trở thành công chức nhà nước cũng phải mất vài trăm triệu tùy theo từng ngành
nghề và từng địa phương. Không những anh cảnh sát giao thông muốn ra ‘đứng
đường’ phải tốn vài trăm triệu mà những nghề đại diện cho lương tâm của một xã
hội cũng phải chạy chọt bằng tiền bạc. Chân giáo viên biên chế vài trăm triệu,
chân bác sĩ bệnh viện lớn có khi tới nửa tỉ. Những gia đình có tiền thì lẳng
lặng thu xếp cho con em mình một chỗ làm việc trong bộ máy nhà nước; nhà nào
không, thì dù có tới 2 bằng đại học cũng khó kiếm được một công việc tử tế.
Sinh viên, thanh niên có đủ thứ hội đoàn nhưng chưa có hội đoàn nào nói “không”
với tệ nạn này.
Chỉ thiếu người lên tiếng
Khoan nói tới bất kỳ một sự thay đổi chính trị nào – vốn
là điều hết sức nhạy cảm ở một quốc gia như Việt Nam – nhưng nếu mỗi người biết
phản kháng hay biết ủng hộ những người phản kháng thì xã hội xung quanh ta chắc
chắn sẽ tốt đẹp hơn nhiều.
Ở Việt Nam, bất kể ai cũng có thể kể ra dăm ba chuyện bức
xúc nhưng rất ít người dám tranh đấu công khai chống lại bất công. Ở một đất
nước mà tham nhũng nhìn đâu cũng thấy, nhưng chống tham nhũng tích cực nhất lại
là một bà cụ về hưu tuổi đã ngoài 80.
Trong ngành Giáo dục, thầy giáo Đỗ Việt Khoa trở thành người “một mình chống
lại mafia” khi ông lên tiếng nói “không” với căn bệnh thành tích trong thi cử. Và
kết quả, sau sự ồn ào ủng hộ của một số quan chức, ông Khoa từ “người đương thời” trở thành “mất
dậy”.
Trịnh Kim Tiến đến với đòi hỏi dân chủ từ nỗi đau gia
đình.
Tình trạng công an đánh chết người diễn ra thường xuyên
nhưng tranh đấu một cách trực diện, lâu dài và quyết liệt hình như chỉ có một
mình Trịnh Kim Tiến. Từ phẫn uất cá nhân, cô gái tuổi đôi mươi đã đến với lý
tưởng dân chủ, với chủ quyền biển đảo một cách chững chạc và trở thành một
người được biết đến trong cũng như ngoài nước.
Dân oan hiện nay biết tới một Bùi Hằng với quyền sách
giới thiệu về nhân quyền trên tay. Những người nông dân mất đất biết chị như
một người phụ nữ sẵn sàng bay từ cực Nam của đất nước ra Hà Nội để sát cánh
cùng họ. Nhưng theo chia sẻ của chị, 4 năm trước đây những khái niệm “nhân
quyền” hay “dân chủ” chưa hề xuất hiện trong chị. Sáng lên từ những cuộc biểu
tình chống Trung Quốc, rồi bị đày đọa trong trại cải tạo nửa năm trời, nhưng
chị tranh đấu bắt đầu từ vụ kiện cáo cá nhân liên quan tới đất đai thừa kế. Từ
đó chị nhìn ra những bất công của xã hội, sự tham nhũng của hệ thống quan chức
và mong muốn có sự thay đổi về chính trị.
Trở lại chuyện của loạt bài viết này, không phả ai cũng
đến với việc tranh đấu cho dân chủ bằng một lý tưởng hay một quan điểm đã định
hình sẵn trong đầu, mà người ta có thể đến bằng nhiều con đường khác nhau, kể
cả bức xúc cá nhân, hay bất đắc chí để rồi cùng hòa quyện vào dòng chảy dân
chủ. Bùi Hằng hay Kim Tiến chỉ là những ví dụ nhỏ của những người tới với dân
chủ không xuất phát từ một nhận thức. Điều quan trọng không phải là điểm bắt
đầu của mỗi người mà là điểm kết thúc của người đó.
Nói như một chính trị gia Ba Lan mới đây, ông đã huỵch
toẹt trước công luận rằng, “tôi làm chính trị vì chẳng biết làm gì khác”, nhưng
ông vẫn là một chính trị gia được kính trọng. Xã hội, một cách công bằng, sẽ
đánh giá con người qua những việc họ đã làm được cho cộng đồng, những giá trị
họ để lại hơn là việc nhân danh những lý tưởng cao đẹp. Vậy tại sao không bắt
đầu tranh đấu bằng những điều bức xúc nhỏ nhặt nhất xung quanh ta?
Trước khi dừng bài viết, xin có đôi lời về câu chuyện của
Rosa Parks. Bà đã làm lịch sử nhờ sự ủng hộ của hàng ngàn người da đen khác. Họ
đã tẩy chay ô tô buýt hơn một năm trời. Chấp nhận đi bộ hàng dặm dưới nắng gắt
hay mưa rét và những đôi chân nứt nẻ, mệt mỏi của họ đã khiến nhà chức trách
Hoa Kỳ nhìn nhận lại sự việc.
Ở Việt Nam đã có những tiếng nói, những hành động đơn lẻ
đầy dũng cảm, nhưng một bà cụ về hưu hay một cô gái mất cha không thể làm nên
một thay đổi lớn nào nếu không có sự ủng hộ của quần chúng, nếu hàng vạn người
khác không hành động cùng họ. Hàng chục nhà dân chủ ở Việt Nam vào tù ra tội
đầy can đảm nhưng đằng sau họ vẫn thiếu một công chúng, thiếu những bước chân,
những bàn tay của những người xung quanh. Sự thờ ơ lãnh cảm này có thể sẽ chủ
đề của một phần viết khác.
Phần tiếp: Nhận tiền của hải
ngoại, có xấu hay không?
© Đàn Chim Việt
*
*
01:25:pm 16/07/13
Đây là chủ đề vừa được bàn luận sôi nổi với nhiều
cung bậc cảm xúc khác nhau trên Facebook. Câu phát biểu (nói theo ngôn ngữ thời
@ là một status) gây tranh cãi này khá ngắn gọn, gồm 2 dòng, 41 chữ. Xin dẫn
nguyên văn, kể cả chấm, phẩy như sau: “Mình nhìn thấy một số người tìm
kiếm sự nổi tiếng bằng cách hoạt động dân chủ và mình nhìn thấy một số người
giải tỏa sự bất đắc chí cũng bằng hoạt động dân chủ. Có đúng vậy không ta?”
Chủ nhân của status giãi bày, không nhằm vào những
người hoạt động dân chủ chân chính mà muốn nhắm tới một số nào đó đang tìm kiếm
sự nổi tiếng qua hoạt động dân chủ.
Vấn đề là số đó là (những) ai và có hay không?
Bài viết nhỏ này không phải để khép lại sự bàn luận
mà ngược lại, muốn mở cho nó một không gian khác bên ngoài ‘khuôn viên’ của
Facebook.
Nổi
tiếng – nhu cầu của không ít người
Trước hết, cần phải nói ngay rằng, nổi tiếng là một
nhu cầu của không ít người và nó đã tồn tại từ lâu ở các nước phát triển trước
khi được du nhập vào Việt Nam như một thứ bệnh dễ lây lan.
Thông thường, người ta trở nên nổi tiếng một cách
không chủ ý nhờ những hoạt động, những thành tựu, năng khiếu hay những cống
hiến trong một thời gian dài. Bản thân họ bắt đầu công việc hay sự nghiệp không
phải nhằm nổi danh. Nhưng danh tiếng, theo năm tháng, tự hình thành. Đó là
những người, dù muốn hay không, vẫn trở thành nổi tiếng.
Bên cạnh đó, cũng không thiếu những người tìm đủ mọi
cách để nổi tiếng. Tra cứu từ khóa “làm
thế nào để nổi tiếng” trên Google sẽ rất bất ngờ, 82 triệu kết quả trong
vòng chưa đầy 2 giây, với không biết cơ man nào là tin tức.
Kết quả trên cho thấy, nổi tiếng là một vấn đề không
có gì mới mẻ và lâu nay đã thu hút sự quan tâm của nhiều người. Hóa ra, người
ta đã dậy nhiều cách để nổi tiếng. Ví như: tham gia một chương trình truyền
hình, cứu một người bị tan nạn giao thông hay tai nạn gì khác, tìm cách lập kỉ
lục Guiness, làm từ thiện, làm những điều kỳ cục với bản thân (cởi truồng ở sân
bóng đá, show diễn thời trang như đôi khi vẫn thấy ở nước ngoài), săm trổ kỳ dị
khắp người, phát minh ra một thứ gì đó, dọa giết một ai đó, dọa đặt bom, chuyển
giới, tạo xì- căng -đan, tự
tử theo kiểu ‘chết đẹp‘, thậm chí
dìm hàng nhau để nổi tiếng!
Bên cạnh những tiêu chí chung chung như vậy, có
những hướng dẫn cụ thể cho từng lĩnh vực, từng ngành nghề. Như, làm thế nào để
nổi tiếng trên Facebook, trên Youtube; hay nếu là ca sĩ thì phải chọn nghệ danh
thế nào, tạo phong cách ra sao, chọn bầu là ai.v.v. và .v.v.
Phương thức phổ biến và phong phú nhất hiện nay mà
giới trẻ thường làm là tạo scandal (xì- căng- đan) để nổi tiếng. Dùng cách này
có cả những người đã ít nhiều tăm tiếng, lẫn những người chưa từng được biết
đến. Đặc biệt, giới
showbiz đã sử dụng chiêu này trong nhiều tình huống khác nhau. Chỉ
cần một pha lộ hàng, lộ clip sex, một bộ ngực đầy đặn (không cần biết là thực
hay bơm) phô lộ liễu trước ống kính, hay có bồ mới, bỏ bồ cũ, ghen với người
cũ, khoe thành tích làm tình, hôn môi đồng giới.v.v. là lập tức được dư luận
chú ý. Hình ảnh được lên trang nhất, nơi mà báo chí lá cải đang thống trị, băng
đĩa bán chạy và có thể thêm hàng ngàn người hâm mộ.
Ví dụ gần đây nhất là “bà Tưng”. Mỗi video clip uốn éo của
“bà” kèm vài lời giảng giải nhảm nhí liên quan tới tình dục có hàng trăm ngàn
lượt truy cập. Facebook của “bà” trong vài ngày đã đầy ắp với cả chục ngàn
“like”.
Như vậy, để nổi tiếng theo cách tìm kiếm trên, có lẽ
không quá khó. Chỉ cần 1 chút can đảm để ra tay cứu độ trong 1 vụ tai nạn giao
thông, hay chút hớ hênh của một nhan sắc. Và, trong vô vàn cách thức mà người
ta bày vẽ cho nhau – qua tra cứu trên mạng – tuyệt nhiên không có cách
nào nói tới hoạt động dân chủ hay cổ vũ cho dân chủ để nổi tiếng.
Vậy ít nhất, cho tới nay, dân chủ chưa phải là một
lựa chọn để nổi tiếng. Nếu có, hẳn các ‘chú’ dư luận viên đã phải vạch vòi ra
rồi, và nó phải hiện hữu qua sự tra cứu, ít ra là với dăm ba kết quả. Nghề của
chàng, “không” còn nói được thành “có”, huống chi đã có chút ít lại không thổi
phồng lên được, không chỉ mặt vạch tên ra được.
Thử
giải bài toán
Vậy tại sao không tìm được một bài viết, một đoạn
tin – dù của dư luận viên- với cụm từ “hoạt động dân chủ để nổi tiếng“.
Để tìm hiểu vấn đề này, xin thử nhìn vào thực trạng một số nhà bất đồng chính
kiến hiện nay tại Việt Nam để tính xem họ “lời” hay “lỗ” qua những hoạt động
của mình.
Phạm Hồng Sơn: Ông tốt nghiệp đại học y khoa
Hà Nội từ đầu những năm 90s. Nếu không vướng vòng lao lý với 5 năm tù và 3 năm
quản chế, có thể giờ này ông đang là bác sĩ tại một bệnh viện nào đó ở Hà Nội.
Thu nhập của 1 bác sĩ loàng xoàng cũng đôi chục triệu, giỏi về mổ xẻ có thể tới
cả 100 triệu/ tháng. Nhưng sau khi ra tù, Phạm Hồng Sơn ngồi nhà (không có gà
mà đuổi).
Nguyễn Văn Đài, Lê Quốc Quân, Lê Thị Công Nhân, Lê
Công Định, Cù Huy Hà Vũ, Lê Trần Luật… đều có thể yên vị với một văn phòng luật
và cuộc sống gia đình no đủ. Nhưng họ đã vào tù ra khám và bị xã hội đẩy ra rìa
vì những đòi hỏi dân chủ của mình.
Trần Huỳnh Duy Thức, một doanh nhân sáng giá trong
ngành Viễn thông – ngành hốt bạc trong những năm qua – đang bóc lịch 16 năm tù.
Điểm qua vài cô gái. Phương Uyên, Minh Hạnh – 2
người đáng ra đang cắp sách tới giảng đường hoặc khoác tay người yêu dạo phố –
giờ chịu cảnh héo mòn trong nhà tù.
Huỳnh Thục Vy, một cô gái xinh xắn, gương mặt khả
ái, cổ cao, da trắng ngần, số đo lý tưởng 1m68, nặng 51kg có thể tìm kiếm công
danh sự nghiệp bằng con đường hoa khôi hay người mẫu để rồi tay trong tay với
một đại gia. Bây giờ Vy luôn sống trong sự o ép, công việc cũng khó lòng xin
nổi, du học chưa chắc đã được dù Anh ngữ của cô có khá đến mấy đi nữa.
Phạm Thanh Nghiên được gì sau mấy năm tù ngoài cái
vọng gác lúc nào cũng lù lù ngoài cổng?
Và còn rất nhiều các ví dụ khác nữa. Nó đủ khiến cho
những người có một trí óc bình thường, nếu muốn tìm kiếm sự nổi tiếng, phải lựa
chọn một phương thức khác, ngon ăn hơn, để nếu không thành công cũng không
thiệt hại tới bản thân và gia đình.
Còn
những kẻ cơ hội?
Ở phần tranh luận, nhiều bạn nhắc tới những nhà dân
chủ giả hiệu, cơ hội hay ‘chim mồi’ của chính quyền. Nói cho ngay, trong
cuộc sống hay bất kỳ cuộc cách mạng nào cũng đều có những kẻ cơ hội – những
người dường như luôn xuất hiện vào lúc sắp ‘phá cỗ’. Cuộc vận động dân chủ cũng
không phải là một ngoại lệ. Một lúc nào đó, khi những nhà độc tài cộng sản ôm
của cải rời khỏi con tầu sắp đắm, thì rất có thể, những nhà dân chủ sẽ mọc ra
nhiều như nấm sau cơn mưa. Nhưng lúc này, có lẽ còn quá sớm để những kẻ cơ hội
xuất hiện, khi mà mới đây, chỉ trong vòng 1 tháng, nhà nước Việt Nam đã bắt
giam 3 người; và theo thống kê của tổ chức Phóng viên không Biên giới, có
ít nhất 35 người đang bị giam cầm với những bản án năm sau thường cao hơn
những năm trước.
Sự góp mặt (nếu có) của những nhà dân chủ cuội trong
phong trào dân chủ hiện nay hay vào màn chót của cuộc cách mạng Dân chủ sau này
cũng không có gì đáng lo ngại như một số người đặt ra.
Lịch sử cho thấy, khi chế độ Apartheid
sụp đổ, thì người lên nắm quyền là Nelson Mandela, người đã trải qua 27 năm
trong lao tù. Ở Ba Lan là ông thợ điện cả chục năm tranh đấu trong Công Đoàn
Đoàn Kết (Solidarność) – Lech Walesa. Ở Séc là Václav Havel, cựu tù nhân
chính trị, người đã khởi xướng hiến chương 77. Và ở Miến Điện, nếu sức khỏe và
tuổi tác còn cho phép, Aung San Suu Kyi rất có thể trở thành Tổng thống
của nền dân chủ đa đảng.
Ngày nay, với sự có mặt của Internet, mọi thông tin,
hình ảnh, sự kiện, lời nói, câu chữ đều được phơi bày một cách tức thời và minh
bạch. Bây giờ không phải là thời mà người này vác đạn để người kia đi báo cáo
thành tích, hay tranh cãi cả thập niên về người cắm cờ trên Dinh Độc Lập nữa.
Thiết nghĩ, nếu bạn tranh đấu với một cái tâm trong
sáng thì chẳng có gì phải ngần ngại, dù có bị ngờ vực đi nữa, thời gian sẽ là
câu trả lời. Mặt khác, nếu không có bằng chứng rõ ràng, lý lẽ thuyết phục, thì
cũng không nên phát biểu vu vơ mà có thể vô tình xúc phạm tới những người đang
dấn thân.
Phần
tiếp: Tranh đấu từ bức xúc cá nhân, tại sao không?
© Đàn Chim Việt
No comments:
Post a Comment