Phạm Ngọc Cương
Thứ
Bảy, 01/06/2013
Đọc cái tin “Bộ Công an ra Lệnh bắt khẩn cấp và Lệnh
khám xét khẩn cấp đối với Trương Duy Nhất…” mà thấy buồn nôn.
Thực chán nẫu cái cách quản lý thô lậu và giật cục của
nhà cầm quyền Việt Nam lâu nay trong đủ mọi đàng từ kinh tế, chính trị, xã hội,
văn hoá giáo dục tới an ninh. Thật khó tìm ra một điểm sáng nào!
Có gì nguy hại cấp kỳ cho an ninh quốc gia và an toàn xã
hội mà phải rao to lên là “ khẩn cấp” ở đây thế?
Dẫu là con vật cũng có quyền sống của nó chứ không phải
cứ đụng tý là bắt, là nhốt. Đưa tin theo kiểu báo cáo thành tích và khủng bố
tinh thần, kiểu sớm bắt trúng tội phạm hình sự như vậy thật chướng. Nếu như
ngày nào đó trên cổng thông tin điện tử hay báo giấy của cơ quan an ninh loan
tin bắt khẩn cấp, khám xét khẩn cấp tư gia “đồng chí” X, Y, Z nào đó thì tôi
nghĩ ngành an ninh vẫn cần thêm chữ “ông” hay “bà” vào trước tên, họ của bất kỳ
ai. Dù là trong “thể chế pháp quyền XHCN” đi nữa thì trước phán quyết của toà
án, không phải cứ có bàn tay của ngành an ninh rờ tới là đều nghiễm nhiên bị
coi như tội phạm.
Hơn nữa nước Việt Nam không cần những cú huých cho rơi
sâu nhanh hơn xuống vực kiểu này. Không cần bắt khẩn cấp ông Trương Duy Nhất
hay ông Nguyễn Phú Trọng, Trương Tấn Sang, Nguyễn Tấn Dũng hay Nguyễn Sinh
Hùng…hay bất kỳ ông, bà nào khác. Trấn áp và khủng bố không mang lại đồng thuận
để rút ngắn khoảng cách phát triển, để bảo vệ vững chắc cương vực quốc gia, để
mưu cầu “độc lập, tự do, hạnh phúc” như tiêu chí nhà cầm quyền nêu ra và ngày
càng tỏ ra không hiệu quả, phản tác dụng trong việc quản trị xã hội.
Chế độ độc tài
toàn trị chỉ có thể kê gối cao mà ngủ nếu họ bóp chặt được cái dạ dầy và đúc
khuôn được đồng loạt não bộ của dân chúng. Nhưng khi lực đã bất tòng tâm với
hai món bửu bối đó chỉ còn mỗi võ thượng cẳng chân hạ cẳng tay là hù doạ, uy
hiếp, và trấn áp thì tức là chính kẻ cầm quyền, nếu không sớm tỉnh táo và thay
đổi, cũng sắp tới lúc đứt bữa rồi!
Các vụ bắt giữ như bát “thuốc đắng” chẳng “dã tật” được
về tư tưởng cho bất kỳ nhân cách chín chắn nào và nhiều phần chỉ dẫn gần hơn
đến ngòi nổ của sự bùng nổ mâu thuẫn xã hội.
Anh là con nhà nòi cộng sản (cộng sản thời ông cụ của anh
khác một trời một vực với cộng sản hôm nay), tư tưởng đầu đời được nhuộm kỹ
lưỡng dưới mái trường XHCN. Từng hành nghề nhà báo thành công tại một tờ báo
lớn TW- một công việc “thơm” trong thể chế. Từng gặp nhiều cấp chức sắc… Thật
dư dả yếu tố làm nên một quan cách mạng có hạng! Vậy mà cơ quan an ninh CHXHCN
Việt Nam phải bắt khẩn cấp và di lý khẩn cấp anh ra Hà Nội.
Hôm đầu gặp Trương Duy Nhất không hiểu sao tôi bỗng hỏi
anh về nỗi sợ của những người không bẻ cong ngòi bút (hay bàn phím) ở Việt Nam.
Anh bộc trực luôn: Sợ chứ. Và tôi tin anh ngay từ đó.
Con người Trương Duy Nhất là sự tổng hợp của nhiều thứ. Ở
bề nổi là vẻ bộc trực, năng động, xốc vác, dũng khí, quyết liệt của một chiến
tướng. Ở bề chìm là một bản lĩnh lớn dám sống thẳng và sống song hành với điều
mình nghĩ; và trên hết là nỗi sợ (cá nhân dĩ phải có) đã lùi xuống hàng dưới để
nhường chỗ đứng trang trọng nhất trong tâm hồn anh cho sự đau xót phải thốt
thường xuyên thành lời trước cái chung là hiện tình đất nước, trước những cơ
hội liên tiếp bị bỏ lỡ của dân tộc này hàng ngày hàng giờ trong suốt nhiều năm
nay.
Trao đổi với anh tôi không thấy anh bài binh bố trận cho
một cuộc chiến lợi ích cá nhân nào. Anh cho tôi biết không thích lân la gặp
lãnh đạo, hồi còn làm báo có lần đi họp bỗng thấy lãnh đạo tiến lại vỗ vai hỏi:
Đang xây nhà hả? Anh bảo vâng. Vậy thôi và tuyệt nhiên không xin xỏ gì theo
kiểu tố khổ xin xỏ cấp trên rủ lòng thương. Tôi nghĩ, quả thực nếu muốn, thì
một con người sắc sảo như anh có dư dả cơ hội để tranh thủ vơ, vét hay lợi dụng
trong một cơ chế quá ư thừa mứa lỗ hổng này. Phụ huynh cả nước đang chạy chí
chết cho con cháu thoát khỏi nền giáo dục Việt mà chưa một lần anh hỏi tôi về
chuyện con trẻ du học nước ngoài. Cháu gái của anh vẫn theo học từ nhỏ tới nay
ở các trường trong cùng một thành phố. Anh đã ngỡ ngàng khi tôi bảo chiếc xe
Toyota Camry cũ của anh ở Canada giá chỉ khoảng hai ngàn đô. Mấy quảng cáo chỉ
gắn chơi trên trang Web của anh không thu đồng nào mà thu thì sẽ có đủ loại
phép tắc, nhiễu nhương đi kèm.
Đang yên ấm trong một guồng quay chơi chơi mà vẫn dư sống
(nhà báo cỡ nào thì phong bì được nhận cỡ ấy, mà phong bì thì rắc khắp mọi bàn
từ hội thảo họp hành, sơ kết, tổng kết,…) Ở một thể chế mà…bổng lộc (không thuế
má) là chính, lương là phụ không mấy người đủ nhân cách và bản lĩnh dám quyết
nhẩy ra tự mình lo cuộc sống ngoài cơ chế. Anh không đợi phải ăn no nê cơm canh
“của đảng”, nghỉ hưu, hạ cánh an toàn mới lên tiếng. Cuối năm ngoái tôi hỏi anh
là anh có dự kiến nổi cuộc sống khó khăn sau khi bỏ báo không? Anh nhận là ra
ngoài mới thấm thật không dễ sống, nhưng anh không hối tiếc vì được sống đúng
với nỗi đam mê của mình.
Anh rất quí, chiều và hiểu bạn. Lần đầu vào Đà Nẵng thấy
anh rất bối rối khi báo là mình cái gì cũng chỉ có một. Một nhà, một con, một
vợ, một xe. Và nhà lại nhỏ nên không tiện cho tôi về nghỉ. Lần sau dẫu có người
bạn khác sẵn lòng cho tôi tá túc anh vẫn hân hoan đón tôi về nhà anh vì vợ anh
và cháu ra Hà Nội ít ngày. Anh dành cho bạn cái phòng sang và tiện nghi nhất
trong nhà.
Nhiều người thấy góc nhìn của anh là thẳng thắn tới cực
đoan. Cá nhân tôi thấy việc góp ý kiến ý cò ở Việt Nam là nước đổ đầu vịt.
Nhưng vẫn không ít người cho rằng còn nước còn tát, đổ nước lạnh thì dĩ là vô dụng
rồi, đổ ít nước ấm may ra vịt có tỉnh táo ra chăng?
Nhiều người cứ ghét là phủ định sạch trơn. ĐCS bên cạnh
vô vàn cái sai lầm cũng có những công tích lớn cần ghi nhận. Ví dụ chuyện xoá
thần tốc giặc dốt (mù chữ) ngay sau năm 1945. Hôm đón tôi tại sân bay Đà Nẵng
khi xe anh đã rời bãi đỗ xe để vào thành phố thấy tôi còn ngoái nhìn lại cái
sân bay mới của thành phố biển miền Trung anh hiểu cái sự lượng định trong đầu
một người đặt chân đến gần như đủ loại sân bay quốc tế như tôi liền nói: “Được
cái sân bay như thế này là mừng lắm rồi, mừng lắm rồi Cương ơi!”. Chúng tôi
im lặng mà cùng đồng cảm với nhau niềm vui trước những bước đi dẫu bé nhỏ nhưng
thật đáng khích lệ của đất nước.
Một người chủ yếu sống ngoài Việt nam còn người kia là ở
trong nước mà cách nhìn sự vật của anh với tôi thật gần gũi. Anh chỉ tôi các lá
cờ cắm chi chít trên từng vỉa hè góc phố và nói rằng đấy không còn là cờ nữa mà
là …rác. Phố xá đã chật chội, nhếch nhác mà hàng ngày lại phô trương cờ xí rợp
trời. Nếu bớt cờ quạt đi sẽ thông thoáng biết bao nhiêu và cuộc sống sẽ nhẹ
nhõm, bớt bệnh hình thức, khoa trương thêm thần thực chất.
Ngồi trên xe anh vừa cầm lái vừa diễn thuyết đến lạc cả
giọng về sự bất lực của nhiều cấp trong việc quản trị đất nước. Những chuyện
nhỏ mà thể hiện rõ “nhân cách” “tầm vóc” của những nhân vật tai to mặt lớn
đương thời. Có dựng cái tượng Phật ở Đà Nẵng mà thành chuyện cả hai ông đứng
đầu chính phủ và thành phố vốc từng nắm kim loại quí ném xuống nền móng lúc
khởi công. Và sau đó còn những ì xèo là ông ném sau thì sẽ át được vía ông ném
trước. Chuyện có tay mới lên uỷ viên BCT mà nhâng nhâng đi xe cả đoàn hú còi
inh ỏi vào phố cổ đi bộ Hội An. Nhiều lúc tôi cảm tưởng cái tính yêu ghét rành
mạch, rõ ràng của anh chứ không phải cái xe kéo phăng phăng chúng tôi trên
đường. Khéo anh quăng vô lăng, mất lái và chúng tôi gặp tai nạn mất vì chính
người lái chả còn để ý gì tới lái mà đang bị cảm xúc cuốn trôi theo trong xe.
Để cho tâm hồn không cong queo thì ngòi bút cần phải
thẳng! Chưa một nhà báo hay blogger Việt trong nước nào nhận diện và vẽ chân
dung các “chính khách” cỡ bự của Việt Nam đương đại rõ hơn Trương Duy Nhất.
Hàng ngũ “bảo hoàng” hôm nay hoá ra đang gồm rất nhiều kẻ
thực chất là giáo điều (sống bằng suy nghĩ của người khác) và cơ hội (đủ loại
lợi ích cá nhân và nhóm).
Cái Việt Nam cần lúc này là sự khai mở tư duy để hàng ngũ
của những người cấp tiến ngày một dài ra.
Song hành cùng tính thời sự nóng hổi trong các bài báo
của anh là xác xuất mất an toàn cao cho cá nhân anh. Nhưng trên hết là sự thôi
thúc không thể khoan nhượng với cái xấu. Khát khao về một sự canh tân và đổi
mới từng bước cho đất nước. Nhiều người cứ thích hô hào là phải thay đổi hết
toàn bộ cái cơ chế này, hay phủ định sạch trơn ĐCS thì đất nước mới mong ngóc
đầu lên được. Tôi thấy đó là một cái nhìn lý tưởng nhưng xa rời thực tế. Trừ
phi những người đó có khả năng tiến hành một cuộc cách mạng.
Cái nhìn của Trương Duy Nhất thực tế hơn. Phải có những
con người năng động và quyết liệt, có khả năng và trách nhiệm như những hạt
nhân tốt rồi từng bước mới tiến tới thay đổi cơ chế ù lì và lạc hậu. Đừng ảo
vọng thay cả cái vườn khi một cái cây ra hồn còn không có. Vì vậy, anh công
khai kêu gọi những con người kém năng lực phải nên ra đi. Từ một nền độc tài vô
trách nhiệm cần bước qua một nền độc tài trách nhiệm rồi sau sẽ tới nền dân chủ
sơ khai rồi bài bản. Anh quá hiểu những yếu kém của giàn nhân sự quốc gia hiện
nay. Khi không còn sự chọn lựa nào khả dĩ thì trong rất nhiều cái xấu hãy chọn
cái ít xấu hơn cả.
Quan điểm, lực lượng chính trị mạnh hay yếu là do sự cộng
hưởng hay từ khước nó của tinh thần toàn xã hội. Tôi có thể nêu quan điểm rằng
quân đội Việt Nam hai miền trong thế kỷ XX là hai đội quân thất trận. Chả vinh
quang, hơn thua gì chuyện anh em trong nhà đâm chém nhau hơn nữa bại cả hai trận
hải chiến dưới tay Trung Quốc, làm mất biển, mất đảo. Thật chẳng vẻ vang gì khi
lãnh thổ, lãnh hải quốc gia dưới tay người Việt quản trị trong mấy thập kỷ qua
đều nhỏ hơn dưới sự cai trị của chính quyền bảo hộ Pháp. Nhưng quan điểm khắt
khe đó dù ít nhiều được thực tế lịch sử hậu thuẫn lại không thấy có nhiều sức
sống vì tổn thương quá nhiều tinh thần dân tộc hiện thời. Có thể phải chờ thêm
nhiều thập kỷ nữa quan điểm đó mới có chỗ đứng rộng rãi (hoặc là không bao giờ)
trong nhận thức chung của toàn xã hội. Nhưng điều đó không thể cấm cản tôi nêu
ra điều đó ngay từ bây giờ vì tôi có quyền nêu chính kiến của mình như một lời
cảnh tỉnh cho căn bệnh tưởng là “cái rốn” của vũ trụ, là “lương tâm của thời
đại” là “ điểm đến của nhân loại” của dân tộc hôm nay.
Nhiều người thắc mắc về chuyện làm sao Trương Duy Nhất có
thể đi lại được khắp nơi. Sự thật là nếu muốn chơi ngông thì làm bất kỳ chuyện
gì cũng đều có thể rất tốn kém. Ở Việt Nam để có một chỗ bám chuyên cơ theo
chân các quan chức hàng đầu ra nước nọ nước kia là phải chung chi cả mấy chục
ngàn đô. Du ngoạn kiểu chúng tôi, ở nhà bạn, đi xe nhà vừa vui vừa khoẻ.
Chủ tịch nước Việt Nam DCCH, ông Hồ Chí Minh từng lang
thang không có một nghề nghiệp ổn định và danh giá suốt 37 năm… Nhưng hôm nay,
dù người Việt trong hay ngoài nước, chẳng vẻ vang và thuyết phục gì khi kêu gọi
dân chủ và phát triển trong tấm thân tàn ma dại. Nếu Trương Duy Nhất hay bất kỳ
ai đó có thể có cuộc sống tốt và lại toàn tâm toàn ý cống hiến cho sự phản biện
nhằm thăng hoa cho toàn xã hội thì đó là điều mừng.
Việt Nam đang bị thế giới cộng sổ nợ về các “thành tích” quản trị quốc gia
và nhân quyền. Từ đầu năm đến nay đã bắt giữ và kết tội 33 người vì bất đồng
chính kiến. Hôm nay mấy người bạn quốc tế hỏi tôi là ở Việt Nam còn
có gì đang phát triển? Thật là câu hỏi khó! Bức tranh Việt lâu nay tối thui.
Chính trị lủng củng, kinh tế be bét, đạo đức suy đồi, giáo dục xuống cấp… Ồ còn
có một thứ là căn bệnh duy ý chí của nhà cầm quyền vẫn thấy đang phát triển một
cách đáng kinh ngạc cùng hệ quả trực tiếp của nó là sự chà đạp thô bạo quyền
sống quyền làm người của không chỉ Trương Duy Nhất mà là của gần 90 triệu dân.
Sứ quán Việt Nam tại các nước nên làm tổng kết từ báo chí và tin tức các nước
xem thế giới họ nhìn Việt nam qua vụ này và lâu nay xám xịt chừng nào. Đừng
mong họ mãi ủng hộ và giúp đỡ khi ta cứ thích một mình một chợ và theo đuổi các
thang giá trị quá ngược ngạo với họ.
Cái hay của Trương Duy Nhất là anh đã thường chỉ ra một
cách nhanh chóng và ngắn gọn, ý Đảng, nhà nước và lòng dân hôm nay thường cách
xa, nhiều khi đối chọi nhau như thế nào. Ý kiến của anh được nhiều người thuộc
đủ mọi tầng lớp tại Việt Nam trong nước khá thấu hiểu và đồng cảm. Ngay cả
nhiều người đương quyền cũng không hẳn là cự tuyệt với cái nhìn của anh vì họ
thấy đó như một tiếng nói giám quan hiệu quả.
Hơn nữa góc nhìn của anh mang tính nghiêm túc đường dài.
Buồn là vẫn còn có quá ít góc nhìn như thế. Nhưng cũng không nên đổ tất cả cho
mặt bằng dân trí. Những năm cuối của thế kỷ trước cả thế giới (được tiếng là
văn minh) Phương Tây chả ồn lên với các chuyện của công nương Diana và thái tử
Charles (một đôi mà cả tài đức và dung mạo chỉ ở mức tầm tầm) đó sao? Truyền
thông và xã hội Việt hôm nay ồn lên với mấy cô chân dài nhưng vụ Trương Duy
Nhất trên không gian mạng và trong lòng dân cũng đang sôi sục. Một nước không
ai nói là kém cỏi trong thang bậc văn minh là Thuỵ Sỹ mà ở nhiều vùng chỉ có
20% học sinh là học tiếp lên phổ thông trung học. Một lần nữa cái làm nên sự
khác biệt lớn lao giữa Việt Nam hôm nay và phần còn lại của thế giới văn minh
là bản lĩnh của giới lãnh đạo và văn hoá sống của dân chúng.
Một dân tộc yếu là một dân tộc mà các bộ phận của nó
không chịu chấp nhận nhau hay cao hơn nữa là không thể cảm thông và tin cậy
nhau nên không thể cùng làm việc hiệu quả với nhau. Chúng ta đang là một dân
tộc như thế khi chiến trường đang hiện hữu ngay chính giữa những người luôn gọi
nhau là “đồng chí” với nhau, giữa người dân và chính quyền, giữa người Việt
trong và ngoài nước.
Với nghiệp của mình, anh thành một phóng viên chiến
trường thực thụ tại một chiến trường khốc liệt giữa cái khát khao thay đổi và ù
lì, công bằng chung và lợi ích nhóm, phát triển và bảo thủ tụt hậu. Người phóng
viên ấy đã trúng đạn từ một chính trường tối dạ, nông cạn, mù quáng và giáo
điều. Nhưng không phải anh mà là sinh mạng chính trị của nhà cầm quyền lại thêm
một vết tử thương.
“Đau đời có cứu được đời đâu”(1) có lẽ đã không
còn đúng trong trường hợp này.
Ít nhất, những hưng phấn tuyệt vời mà dũng khí và tài
năng người phóng viên ấy mang lại đã cứu rỗi phần nào cho sự hèn kém và nhàm
chán của câu chuyện Việt Nam hôm nay!
Phạm Ngọc Cương
Toronto 27/5/2013
Toronto 27/5/2013
(1) Các vị La hán chùa Tây Phương - Huy Cận
No comments:
Post a Comment