Walden Bello
Quang Trung chuyển ngữ
Thứ năm, ngày 23 tháng tám năm 2012
Như lần ông Thủ tướng Việt Nam kêu gọi ra
luật biểu tình, nhiều người Việt Nam hiện nay cũng đang vui mừng và kỳ vọng
nhiều vào Luật Biển và tiến trình sửa đổi hiến pháp đang được Đảng Cộng sản
Việt Nam tiến hành. Nhưng các động thái đó, kể cả có thực là tiến bộ, không thể
so được với những gì mà chính quyền ở Miến Điện đã thể hiện trong hơn một năm
qua: giải chế thực sự cho bà Aung San Suu Kyi - nhà bất đồng chính kiến “nguy
hiểm” nhất; quyết định dừng một dự án hợp tác với Trung Quốc (xây dựng thủy
điện trị giá 3,6 tỷ USD); để cho đảng đối lập Liên đoàn Quốc gia Dân chủ (NLD)
của bà Aung San Suu Kyi được tham gia cuộc bầu cử nghị viện bổ sung-được đánh
giá là tự do, công bằng; tổng thống hứa sẽ ra luật cho phép giới lao động thành
lập công đoàn độc lập; đã thả tù nhân chính trị hai lần với nhiều tù nhân đối
lập quan trọng,… và mới đây, ngày 20/08/2012, chính quyền quân sự Miến Điện đã
chính thức công bố bãi bỏ chế độ kiểm duyệt đối với báo chí.
Giới tiến bộ tại Miến Điện và dư luận quốc
tế nhìn nhận thế nào về những động thái này của chính quyền Miến Điện? Như Cây
Tre Việt Nam xin giới thiệu bản dịch tiếng Việt của một bài viết liên quan đến
câu hỏi này:
Dân chủ có tới được Miến Điện?
Walden Bello
Đa phần người nước ngoài tới Miến Điện
trong những ngày này, khi đất nước đang mở rộng cánh cửa ra bên ngoài, chỉ đi
tới Yangon – với cái tên nổi tiếng hơn là Rangoon. Họ hiếm khi tiêu phí 5 giờ
đồng hồ để tới Naypyitaw nơi thủ đô đã được chính quyền độc tài quân sự chuyển
tới đó. Là thành viên của một phái đoàn nghị viên từ nhiều quốc gia khác nhau
của Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đang tìm cách tiếp xúc với các
nghị viên (nhà lập pháp) đối lập của Miến Điện, chúng tôi đã đi theo hành trình
đường bộ để tới một phiên bản Brasilia kiểu tướng lĩnh lĩnh [1] trong
khi thực sự không hề biết sẽ thấy được cái gì ở cuối hành trình dài 230 dặm
này.
Tuy nhiên, trước khi rời Yangon chúng tôi
đã gặp gỡ, trao đổi với một số thành viên “Thế hệ 88”, những người hiện đang ở
tuổi 40, những người đã từng là thủ lãnh của phong trào sinh viên nổi dậy năm
1988. Cuộc gặp của chúng tôi đã diễn ra trong bối cảnh nền chính trị Miến Điện
đang có những chuyển biến khá nhanh: chuyến công du vang dội tới châu Âu của Bà
Aung San Suu Kyi, mà thế giới thường gọi là Daw Suu hoặc “Quí Bà”; chính quyền
mới thả thêm vài chục tù nhân chính trị; và phiên khai mạc nghị viện vào ngày
04 tháng Bảy. Cảm nhận đang có ở khắp nơi là đất nước này đang trải qua một
chuyển đổi hết sức quan trọng.
Phải ở trong tù phần lớn thời gian của 20
năm vừa qua, các thủ lãnh Thế hệ 88 ngày nay đã trở thành các nhà hoạt động rắn
rỏi – những người hiểu rõ tới tận lõi tâm tư của chế độ độc tài quân sự. Do đó
chúng tôi hơi ngạc nhiên khi một người trong số họ, ông Ko Ko Gyi, nói rằng sự
mở cửa chính trị của Miến Điện là “không thể đảo ngược.” “Dĩ nhiên,” ông nói rõ
thêm, “có thể sẽ có những bước lùi nhưng giới quân sự biết rằng cải cách rất có
lợi cho họ. Họ biết là không thể nào tiếp tục được như kiểu hiện nay.”
Các bạn sẽ làm gì để tham gia vào tiến trình cải cách hiện nay? “Chúng tôi sẽ huy động nhiều lĩnh vực khác nhau tham gia với những yêu sách hợp pháp như lương bổng,” Ko Ko Gyi nói, “nhưng chúng tôi cũng muốn đảm bảo chắc chắn rằng mọi việc sẽ được giải quyết trong khuôn khổ của tiến trình cải cách hiện nay.” Đúng, những người đấu tranh đó đang có kế hoạch tự cơ cấu thành một đảng và sẽ ứng cử trong cuộc bầu cử nghị viện vào năm 2015.
Shangri-la quân sự [2]
Cuộc gặp với Thế hệ 88 đã cho chúng tôi
nhiều thông tin để suy nghĩ trong suốt hành trình đi tới Naypyitaw. Một số người
đã dự kiến là sẽ nhìn thấy một kiến trúc và qui hoạch kiểu phát-xít, nhưng cái
mà chúng tôi thấy lại là kiểu siêu thực: Chủ nghĩa phát-xít siêu thực. Đó là
một thành phố với những con đường rộng tới 18 làn xe. Ví dụ con đường dẫn tới
khu nhà nghị viện rộng tới mức đủ để một chiếc phi cơ jet jumbo khổng lồ hạ
cánh.
Một khoảng không gian trống trơn và bao la
nằm giữa các tòa nhà đồ sộ của chính quyền, các siêu thị khổng lồ dành cho giới
thượng lưu và các khách sạn, khu nghỉ dưỡng đắt tiền – được cho là do các thân
hữu của các tướng lĩnh điều hành. Những cấu trúc hạng nhất thế giới đó lại cùng
hiện diện song hành với những khu dân cư trông thảm hại của người nghèo ở ngay
gần các công trường xây dựng -nơi họ có thể bán sức lao động cho các dự án đang
dang dở ở đó.
Nhưng có thể cái cấu trúc gây một cảm giác
đồ sộ và nặng nề nhất lại là ngôi chùa Uppatasanti, nó thuộc hạng những ngôi
chùa cao nhất và lớn nhất trên thế giới. Tháp chùa được dát áo ngoài bằng 32
tấn vàng. Nội thất của chùa được mô phỏng theo ngôi đền Hồi giáo nổi tiếng ở
Istanbul với những cây cột phô trương được làm bằng bích ngọc. Một người trong
đoàn đã chán nản thốt ra:“Naypyitaw đúng là sự khoe khoang kỳ cục của những cái
đầu võ biền.”
Nhưng cái làm cho chúng tôi phải sực tỉnh
là đất nước này còn xa mới tới được dân chủ là lúc những người lính đứng cản,
không cho chúng tôi vào thăm tòa nhà nghị viện. Kể cả việc trình bày là chúng
tôi thuộc phái đoàn nghị viên anh em cùng tổ chức ASEAN cũng không làm cho họ
để chúng tôi đi vào. Nhưng chúng tôi không bị ngăn cản khi thăm quan khu ở dành
cho các nghị viên đối lập, nơi đây dành cho các nghị viên đối lập với chính
quyền ăn ở trong bảy tháng hoạt động của nghị viện. Đó là khu ở với những chỗ ở
nhỏ hẹp chỉ có một phòng và toilet dùng chung. Bên ngoài thì thấy những hàng
rào thép gai mới được dăng cao trên các bức tường bao quanh toàn khu gây một
cảm giác như đang thăm quan một “trại tập trung thời phát-xít.” Một người trong
đoàn chúng tôi nói rằng: “Có thể họ muốn làm thế để làm cho những người đối lập
nản lòng rồi từ bỏ việc ứng cử vào các chức vụ chính quyền.”
Người thiểu số
Do không vào được tòa nhà nghị viện nên các
nghị viên thuộc các đảng đại diện cho người thiểu số và đại diện cho đảng Liên
đoàn Quốc gia Dân chủ (NLD) đã tới gặp chúng tôi ở một quán ăn tại một trong
hai khu mua bán lớn nhất của thủ đô. Cuộc gặp với các nghị viên của người thiểu
số đã cho chúng tôi cảm giác rất khả quan từ phát biểu của một nghị viên đại
diện cho bang Rakhain: “Trước khi lấy được nước giếng sạch thì bạn phải mất một
khoảng thời gian nào đó.” Các nghị viên đó đã đảm bảo với chúng tôi rằng họ
thuộc phía đối lập, mặc dù một người trong họ cho biết chỉ 70% trong số họ mới
có thể được coi là đối lập, còn phần còn lại bị ảnh hưởng, khống chế bởi giới
quân sự.
Làm việc với các đảng và các tổ chức của
người thiểu số cũng sẽ là một trong những thách thức lớn nhất đối với NLD. Miến
Điện có khoảng 135 các dân tộc thiểu số khác nhau nằm rải rác ở 7 bang và bảy
vùng, trong đó có một số nhóm có vũ trang đã chống lại chế độ độc tài quân sự
từ vài chục năm qua. Liệu Aung San Suu Kyi và NLD có thành công trong việc thúc
đẩy có được một cam kết tổng thể theo phương pháp ôn hòa mà lại không bao gồm
giới quân sự không? Những người dân tộc Kachin vừa rồi đã không hài lòng khi
Aung San không lên án sự trấn áp gần đây của chính quyền nhằm vào họ. Thậm chí
đã có nhiều chỉ trích đối với phát biểu của Aung San trong chuyến công du châu
Âu khi Aung San nói rằng bà không chắc chắn về việc những người Rohingyas Hồi
giáo, nạn nhân trong những va chạm, xung đột mới xảy ra ở bang Rakhine, có thực
là người Miến Điện hay không.
Điều rõ ràng là Daw Suu sẽ phải rất cẩn
thận trong những bước đi sắp tới để có thể làm cho các nhóm dân tộc thiểu số
yên tâm rằng bà đứng cùng với họ nhưng lại không được tạo cớ cho chính quyền
quân sự coi bà như một tác nhân gây chia rẽ đoàn kết dân tộc.
NLD và tiến trình cải cách
Khi gặp gỡ, thảo luận với một số thành viên
của một phái đoàn nghị viên của NLD vào tối hôm sau, họ đã cảm ơn chúng tôi về
sự giúp đỡ từ Tiểu ban Liên nghị viện ASEAN về Miến Điện (AIPMC) trong suốt
những năm họ bị chính quyền trấn áp. Ngược lại, chúng tôi cũng thể hiện sự khâm
phục đối với sự kiên trì trong cuộc đấu tranh không khoan nhượng của những
thành viên NLD trong suốt hơn 20 năm qua – kể từ khi NLD không được chính quyền
quân sự chấp nhận nắm quyền sau chiến thắng vang dội trong cuộc bầu cử năm 1990
với 80% số ghế của nghị viện đã thuộc về họ. Tám nghị viên của NLD mà chúng tôi
gặp đã phải chia nhau một án tù tổng cộng trên 70 năm, đây là ghi chú của
Kraisak, cựu thượng nghị sỹ Thái Lan và là một trong các trưởng đoàn của chúng
tôi.
Nhưng khác với cuộc gặp với các nghị viên
của các nhóm dân tộc thiểu số vào đêm hôm trước (những người đã thể hiện sự lạc
quan) các nghị viên của NLD tỏ ra thận trọng, đúng ra là rất thận trọng. Họ nói
với chúng tôi là cần phải nhìn mọi việc xa hơn, tổng quát hơn rằng NLD hiện chỉ
có 43 ghế trong nghị viện và phe đối lập cũng chỉ được tối đa là 168 ghế trong
nghị viện 600 ghế. U Win Htein cho biết thêm là chính quyền đang bắt đầu “xiết
chặt chúng tôi”. Ông dẫn ra những đòi hỏi mới đây của chính quyền về việc NLD
phải báo cho chính quyền biết trước về việc thiết lập bất cứ văn phòng địa
phương nào và một nghị định mới đây yêu cầu các đảng phải liệt kê các chi phí
trong cuộc bầu cử tháng Tư vừa qua và một tòa án cấp thấp hơn ở địa phương đã
phán quyết một nửa tài sản trong gia đình của Suu Kyi thuộc về người em trai
bất hòa Aung San Oo – người đã có quốc tịch Mỹ và người em này, do được coi là
người nước ngoài, lại bị cấm không được sở hữu số tài sản đó. Các thành viên
NLD cho biết thêm là chính quyền cũng đã rất khó chịu với việc Suu Kyi ban đầu
từ chối tuyên thệ “tôn trọng” hiến pháp 2008 và việc bà thường xuyên gọi tên nước là Burma thay cho Myanmar [3] .
Thận trọng cũng là sự thể hiện chúng tôi
gặp ở buổi nói chuyện với chính trị gia lão luyện U Tjn Oo, Chủ tịch Ủy ban Hội
nghị Trung ương đảng NLD khi chúng tôi trở về Rangoon sau đó. Ông nói với chúng
tôi: “Các bạn hãy cẩn thận chú ý là Daw Suu đã nói là bà có thể cộng tác với
Tổng thống U Thein Sein nhưng bà không chắc là có thể làm việc được với chính
phủ.” Ông đánh giá tương lai của NLD trên việc NLD sẽ tổ chức, tiếp cận và thu
hút như thế nào đối với thế hệ trẻ của đất nước. U Tjn Oo cũng cho biết NLD
hoan nghênh các nhà đầu tư nước ngoài nhưng các dự án “cần phải được minh bạch
và cần phải chắc chắn mang lại lợi ích cho dân chúng chứ không phải chỉ cho các
doanh nhân.”
Kết luận sơ bộ
Sẽ là hấp tấp nếu đưa ra ngay đánh giá chỉ
sau một chuyến thăm kéo dài trong 3 ngày nhưng hãy cho phép tôi được mạo hiểm
đưa ra một số nhận định sơ bộ sau đây về tiến trình chính trị quan trọng đang
diễn ra ở Miến Điện.
Một, đất nước này đã có những bước đi rõ
ràng về phía dân chủ, nhưng đó mới chỉ là những bước chập chững, non yếu và
thuật ngữ “dân chủ hóa” chưa thể là từ đúng đắn để mô tả tiến trình đang diễn
ra.
Hai, quyền lực vẫn tiếp tục được tập trung
chặt chẽ trong tay giới tướng lĩnh với đại diện chính thức là Hội đồng Quốc
phòng và An ninh Quốc gia gồm 11 thành viên [4] .
Ba, mặc dù Tổng thống U Thein Sein và những
người có đầu óc cải cách trong giới quân đội đã có được lợi thế đối với phe bảo
thủ, cứng rắn nhưng vị thế của họ vẫn bị phụ thuộc vào một người đàn ông đang ở
sau “hậu trường”, đó là nhà độc tài già nua Than Shwe.
Năm, rõ ràng là tiến trình cải cách đã có
được đà nhưng cái đà này không phải là không thể bị đảo ngược.
Sáu, chính lúc này là thời điểm chính quyền
đang phải tỏ ra tử tế, nó không muốn làm điều gì có thể phương hại tới việc sẽ
được nắm cái ghế Chủ tịch luân phiên của ASEAN vào năm 2014 – đây là điều sẽ
giúp cho chính quyền quân sự hoàn tất được sự chính danh cho
sự cầm quyền của nó
[5] .
Bảy, phép thử thực sự cho ý định dân chủ
của chính quyền sẽ là cuộc bầu cử nghị viện năm 2015 – thời điểm NLD đang được
nhìn nhận là sẽ chiến thắng nếu cuộc bầu cử là thực sự tự do và công bằng. Liệu
chính quyền sẽ để cho NLD và những đồng minh của họ lên nắm quyền hay sẽ lại
tiếp tục trấn áp và cướp quyền như năm 1990?
Cuối cùng, Aung San Suu Kyi và các lực
lượng dân chủ cũng sẽ cần phải có được mọi sự ủng hộ cần thiết từ bên ngoài khi
họ tiến hành các cuộc thương lượng chính trị quan trọng trong những năm tới với
trọng trách đầy thách thức: Lái Miến Điện đi tới một nền dân chủ thông qua bầu
cử thực sự.
(Walden Bello là dân biểu hạ viện
Phi-Líp-Pin thuộc đảng chính trị Akbayan, là người vừa thăm Miến Điện trong
phái đoàn của Tiểu Ban Liên nghị viện ASEAN về Miến Điện (AIPMC))
Người dịch: Quang Trung.
Nguồn: Will
the Burma Road End in Democracy? 19/07/2012
(các chú thích của người dịch)
[1] Brasilia là tên thủ đô mới của B-ra-xin từ năm 1960, thành phố này
chỉ mới được thành lập vào đầu thế kỷ 20 và là thành phố rộng nhất trên thế
giới hiện nay.
[2] Shangri-La là tên một địa điểm trong
tiểu thuyết Lost Horizon của nhà văn Anh James Hilton, đã trở thành cái tên
nhằm nói đến những nơi được coi như thiên đàng hay những nơi có cuộc sống rất
hạnh phúc.
[3] Chính quyền độc tài quân sự sau khi lên
nắm quyền bằng một cuộc đảo chính vào năm 1962 đã đổi tên nước bằng tiếng Anh,
thường được viết là Burma từ thời thuộc địa Anh, thành Myanmar vào năm 1989 sau
khi xảy ra các cuộc nổi dậy của sinh viên đòi dân chủ bắt đầu vào năm 1988.
[4] Hội đồng này do Hiến pháp năm 2008 lập
ra gồm 11 thành viên đều là các tướng lãnh, quân nhân hoặc cựu quân nhân. Vai
trò của Hội đồng này được Hiến pháp 2008 qui định rất mập mờ nhưng nó được giao
vai trò lãnh đạo đất nước trong tình trạng khẩn cấp và kiêm luôn quyền lực của
cả ba nhánh hành pháp, lập pháp và tư pháp trong những lúc nghị viện chưa được
lập.
[5] Sự cầm quyền hiện nay của giới quân sự
là bất chính (illegitimate) do cướp quyền trong cuộc bầu cử đa đảng năm 1990.
No comments:
Post a Comment