Geoffrey Cain
Người dịch: Đan
Thanh
Posted by basamnews
on 13/07/2012
Thành phố Hồ Chí Minh – Tại cái nơi đã từng
là một trong những thị trường đang nổi lên sôi động nhất châu Á, Nguyen Van
Nguyen chỉ nhìn thấy phía trước là bầu trời ảm đạm. Kể từ năm 2008, công ty của
ông ở thủ phủ kinh tế miền nam Việt Nam đã trải qua hai lần lạm phát rất đột
ngột, đạt đỉnh vào tháng 8-2011 ở mức 23% – là mức lạm phát cao nhất châu Á vào
thời điểm đó. Giờ đây, đề tự bảo hiểm trước rủi ro giá cả, ông chỉ nhận những
đơn đặt hàng nhỏ từ nước ngoài cho nhà máy của mình – Bình Minh – nhà máy sản
xuất mành trúc ở TP.HCM, từng một thời thịnh vượng. Ông bảo rằng khách hàng ở
Australia, châu Âu, và Mỹ đều đã giảm bớt số đơn đặt hàng, sau khi nhu cầu toàn
cầu suy thoái. Chi phí sản xuất trong ngành đã tăng xấp xỉ 30%, trong khi khách
hàng chỉ còn sẵn sàng trả thêm chừng 10% nữa – theo ông Dang Quoc Hung, phó chủ
tịch Hiệp hội Thủ công Mỹ nghệ và Đồ Gỗ ở TP.HCM. Ông Nguyen cũng thuê ít công
nhân hơn cho mùa cao điểm là những tháng hè, và giảm lương của họ từ 200 USD
xuống còn khoảng 120 USD/tháng. “Chúng tôi chỉ có thể làm chầm chậm thôi, mọi
việc bây giờ khó khăn lắm” – ông than vãn như vậy hồi cuối tháng 6.
Đảng Cộng sản Việt Nam muốn các nhà đầu tư
nhìn nhận những trường hợp như của ông Nguyên chỉ đơn giản là tác động tức thời
ở địa phương của suy thoái kinh tế toàn cầu, chứ không phải là một sự suy yếu
đi của cả hệ thống. Trong hai thập niên kể từ khi Đảng thiết lập cải cách kinh
tế vào năm 1986, tăng trưởng GDP hàng năm đạt mức trung bình ấn tượng 7,1%. Quả
thật, bốn năm về trước, Việt Nam có vẻ như là câu chuyện thành công tiếp theo ở
châu Á. Trước khi gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào năm 2007, các nhà
lãnh đạo của đất nước này cam kết sẽ còn làm tốt hơn, đẩy nhanh tốc độ một tiến
trình khổng lồ – tái cơ cấu và tư hữu hóa các doanh nghiệp nhà nước làm ăn tốn
kém của họ – tiến trình này được gọi tránh đi là “cổ phần hóa”. Quỹ Tiền tệ
Quốc tế hồi năm 2007 dự đoán rằng, một trong các kết quả của việc gia nhập WTO
là nhập khẩu rẻ hơn, có thể kìm giữ lạm phát, và cải cách cơ cấu có thể san
bằng sân chơi giữa các đối thủ cạnh tranh nước ngoài và sở tại. Nhưng tại
chuyến thăm của bà Hillary Clinton tới Hà Nội vào đầu tuần này, Thủ tướng
Nguyễn Tấn Dũng đã bị buộc phải rơi vào thế phòng vệ, phải hứa hẹn các điều
kiện ưu đãi cho giới đầu tư nước ngoài, khi ông cố gắng duy trì “phép màu Việt
Nam”.
Trong thập niên vừa qua, tiền công lao động
tăng lên ở Trung Quốc đưa đến kết quả là những ngày họ đóng vai trò “công xưởng
của thế giới” không còn bao lâu. Một Việt Nam ổn định, với lực lượng lao động
trẻ tuổi và rẻ tiền, cơ sở hạ tầng tiện lợi, dường như là sự lựa chọn hợp logic
tiếp sau Trung Quốc. Đầu tư nước ngoài tràn vào trong suốt những năm giữa thập
niên 2000, với vốn ròng tăng hơn ba lần, đạt 9,6 tỷ USD vào năm 2008 so với hai
năm trước đó. Việt Nam là “con hổ châu Á tiếp theo đang thành hình”, Goldman
Sachs bảo vậy. Ông Edmund Malesky, một nhà kinh tế chính trị ở ĐH California,
San Diego và chuyên sâu nghiên cứu về Việt Nam, nói: “Các nhà đầu tư nước ngoài
không quan tâm đến năng lực điều hành của chính phủ hay là chính sách. Họ chỉ
bị thu hút bởi động lực là tiền công lao động rẻ”.
Nhưng rồi té ra phớt lờ chính trị lại là
một sơ suất tốn kém. Rất ít doanh nhân dự đoán được tình hình Việt Nam năm
2012: một đất nước phải vật lộn với đồng nội tệ yếu, lạm phát, quan liêu, chủ
nghĩa tư bản thân hữu dẫn đến lãng phí hàng tỷ USD, và là đất nước có một chính
phủ ra các quyết định như xây cảng, xây đường ở những nơi rất kỳ cục mà hầu như
không có giá trị kinh tế.
Mọi thứ bắt đầu đi xuống khi Việt Nam khởi
động một chương trình mở rộng tín dụng nội địa, trị giá 100 tỷ USD, từ năm 2007
tới năm 2010. Do cuộc khủng hoảng kinh tế 2008, chương trình càng được tăng
tốc. Thay vì hướng đến các doanh nghiệp tư nhân, chính phủ lại chuyển các quỹ
tới tay những doanh nghiệp nhà nước có mối quan hệ về chính trị. Các đơn vị đó
sử dụng vốn này để bành trướng mạnh mẽ vào những lĩnh vực ngoài ngành nghề
chuyên môn của họ, tạo ra nhu cầu ngày càng tăng về nguồn lực và dẫn đến lạm
phát. Sẵn lắm tiền mặt, họ đã có thể loại bỏ những đối thủ cạnh tranh nhỏ hơn
nhưng lại hiệu quả hơn. Hãng đóng tàu quốc doanh khổng lồ Vinashin, nơi tuyển
dụng khoảng 60.000 công nhân và cai quản 28 xưởng đóng tàu, chia thành gần 300
đơn vị, gồm cả cơ sở sản xuất xe máy, khách sạn. Trước đó họ đã nhận được thêm
1 tỷ USD từ các nhà đầu tư quốc tế, trong năm 2007. Giới chức lãnh đạo hy vọng
nó sẽ là lực kéo tăng trưởng kinh tế, giống như các tập đoàn (công-lô-mê-rát)
nửa công nửa tư nhân của Hàn Quốc.
Nhưng, vào năm 2010, Vinashin bị phát hiện
là đã làm giả chứng từ tài chính, và tập đoàn gần như sụp đổ vì khoản nợ trị
giá 4,4 tỷ USD, cả với chủ nợ trong nước lẫn quốc tế. Con số này tương đương
gần 5% GDP. Cuối cùng Vinashin vỡ nợ một khoản 400 triệu USD của Credit Suisse.
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng – người hậu thuẫn cho Vinashin bởi đó là dự án ưa
thích của ông, dự án trung tâm của nền kinh tế do nhà nước điều hành – buộc
phải xin lỗi Quốc hội trong một phiên tự phê bình rất đau đớn. Các đối thủ của
Dũng, khi tìm cách bảo vệ lợi ích riêng của công ty mình và chỗ đứng chính trị
của mình, đã tìm ra con dê tế thần: Tháng 3, chính quyền kết án 8 nhân viên
điều hành. Nhưng thay vì đẩy nhanh tiến độ cổ phần hóa nhiều hứa hẹn mà chậm
chạp thê thảm, được khởi động suốt từ những năm 1990, thì chính quyền giấu nhẹm
mọi sự thất bại của họ.
Chính phủ bắt đầukiểm soát thiệt hại, từ
chối bảo trợ cho khoản 400 triệu USD vay từ Credit Suisse trong khi Vinashin
vẫn không chịu cởi mở thông tin với giới chủ nợ châu Âu. Phản ứng trước khủng
hoảng, Moody hạ điểm tín dụng chủ quyền của Việt Nam một điểm, từ B1 xuống Ba3,
đánh dấu “rủi ro tín dụng cao” dưới điểm về đầu tư.
Theo một số biên tập viên ở vài tờ báo quốc
doanh, được phỏng vấn năm 2011, thì các vụ sụp đổ tương tự Vinashin khác cũng
đã xảy ra, nhưng mạng lưới mánh mung bí mật cho phép họ che giấu sổ sách chứng
từ thua lỗ trong nhiều năm. Vào tháng 5-2012, một cuộc điều tra của chính phủ
cho thấy tập đoàn đóng tàu quốc doanh Vinalines đã vỡ nợ đối với 4 khoản nợ,
trị giá 1,1 tỷ USD, và nợ lũy tiến 2,1 tỷ USD, gấp hơn bốn lần tài sản của họ.
Kể từ tháng 2, đã có 4 nhân viên điều hành bị bắt vì quản lý yếu kém nguồn lực
nhà nước; trong khi đó thì chính quyền đang truy nã vị cựu chủ tịch của hãng
này (đã bỏ trốn).
Giới đầu tư ngoại quốc, đối diện với chi
phí lao động và nguyên vật liệu tăng cao, bắt đầu lo sợ rằng Việt Nam đang mất
đi lợi thế giá thấp. Bốn nhà đầu tư nước ngoài than phiền trong các cuộc phỏng
vấn diễn ra hai năm qua, rằng các doanh nghiệp quốc doanh đã lạm dụng địa vị
“người gác cổng trong nghề” có mối liên hệ mật thiết tới chính phủ. “Họ là ung
nhọt” – môt luật sư kinh doanh người Mỹ ở TP.HCM nói. “Chẳng ai muốn dây dưa với
đám ấy”.
Trong khi giới chức Việt Nam đang cố gắng
đảm bảo với các nhà đầu tư rằng thời điểm tồi tệ nhất đã qua, thì một báo cáo
kiểm toán nhà nước phát hành hồi đầu tháng 7 tiết lộ rằng ít nhất 30 doanh
nghiệp nhà nước lớn khác cũng đang mắc những gánh nợ rất đáng lo ngại. Vấn đề
sâu xa hơn nữa là ở Việt Nam, không giống như ở Trung Quốc, giới tinh hoa trong
Đảng Cộng sản không ảo tưởng gì về chuyện chia lợi lộc với tư nhân, đặc biệt là
doanh nhân nước ngoài. Ở Trung Quốc, nhìn chung đảng giữ tính cạnh tranh của
thị trường bằng cách bảo vệ doanh nghiệp tư nhân, cải thiện chất lượng điều
hành của chính phủ, tư nhân hóa khoảng 90.000 doanh nghiệp trị giá hơn 1,4
nghìn tỷ USD từ năm 1998 đến năm 2005, và gần đây là tiến hành thanh trừng các
tay mao ít mới như Bí thư Tỉnh ủy Trùng Khánh Bạc Hy Lai. Giới lãnh đạo Việt
Nam thì vẫn chưa xác định được phải sửa chữa, điều chỉnh nền kinh tế của mình
như thế nào mà không phải từ bỏ một số hình thức kiểm soát về chính trị nào đó
– một bước mà họ không muốn tiến hành.
Thay vì làm sạch đống mạng nhện giữa các
doanh nghiệp nhà nước với những chính trị gia bảo hộ cho chúng, thì các tay
chơi quyền lực lại tổ chức nhiều chiến dịch chống lại tầng lớp doanh nhân mới
giàu (nouveau riche) kiêm đại biểu quốc hội. Hồi cuối tháng 5, Quốc hội bỏ
phiếu với tỷ lệ 96% thuận để bãi nhiệm bà Đặng Thị Hoàng Yến – một trong chỉ
một số rất ít trùm kinh doanh có chân trong cơ quan lập pháp mà không phải đảng
viên – vì tội khai man lý lịch.
Thật ra tội đúng của bà Yến là: liên tục
kêu gọi đối xử bình đẳng với doanh nghiệp tư nhân, vốn dĩ chiếm gần nửa nền
kinh tế. “Dọn sạch cả căn nhà thì quá nhiều so với khả năng xử lý của hệ thống”
– ông David Brown, một nhà cựu ngoại giao của Mỹ tại Hà Nội, nhận xét.
Tới tháng 6, việc chính phủ thắt chặt tín
dụng góp phần hạ lạm phát từ 23% tháng 8 năm ngoái xuống còn 6,9%. Chủ sở hữu
các nhà máy nhỏ như nhà máy của ông Nguyên, than thở rằng vấn đề bây giờ là làn
sóng tín dụng dễ dãi đã làm tăng nguy cơ khủng hoảng ngân hàng. Sa hai vụ sụp
đổ doanh nghiệp nhà nước rất nặng nề, chính phủ đã đi đến lúc thừa nhận rằng hệ
thống tài chính có vấn đề gì đó sai căn bản. Giám đốc Ngân hàng trung ương của
Việt Nam, ông Nguyễn Văn Bình, có nói hồi đầu tháng 6 rằng khoảng 10% nợ của
các ngân hàng Việt Nam là nợ xấu. Thay vì cải cách nền kinh tế, chính phủ đang
đề xuất nhiều thứ cũng tương tự như cũ: Một kế hoạch là thành lập cơ quan quản
lý tài sản quốc gia, với 4,8 tỷ USD để thanh toán nợ. Nhưng điều đó có nghĩa là
lập ra một cơ quan hành chính quan liêu mới, nằm kẹt trong mạng lưới bảo trợ
giữa các thành viên cao cấp trong đảng, ngân hàng và doanh nghiệp.
Các nhà đầu tư cũng đã than phiền về gánh
nặng quá lớn do nạn quan liêu gây ra, và nhiều nhà đầu tư giờ đây bắt đầu nghĩ
đến việc chuyển sang Indonesa, Bangladesh và Myanmar – Denny Cowger, một luật
sư làm cho Duane Morris, công ty luật của Mỹ có văn phòng ở Hà Nội và TPHCM,
nói. Trong Báo cáo Cạnh tranh Toàn cầu của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, năm 2011
và 2012, Việt Nam tụt sáu bậc xuống vị trí 65, do luật lệ phiền toái, lạm phát,
thâm hụt ngân sách, và cơ sở hạ tầng không tốt (báo cáo đánh giá cao Việt Nam
do có thị trường lao động tương đối hiệu quả và có “tiềm năng đổi mới sáng
tạo”).
Trong khi đó, khy vực nhà nước tiếp tục
ngốn tới 40% GDP. “Vấn đề chính yếu là Việt Nam phải tiến hành một số cải cách
kinh tế về căn bản trong nước, để duy trì được tính cạnh tranh” – ông Carl
Thayer, giáo sư danh dự tại ĐH New South Wales, nói. “Có nhiều khả năng là giới
lãnh đạo Việt Nam sẽ sử dụng cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu như lời biện
hộ cho những thứ tương tự”.
Nguồn: Foreign Policy
Bản tiếng Việt © Ba Sàm 2012
-------------------------------
BBC
Cập nhật: 15:53 GMT - thứ năm, 12 tháng 7, 2012
BY GEOFFREY CAIN
Foreign
Policy JULY 11, 2012
No comments:
Post a Comment