Nguyễn Quốc Tấn Trung - Luật Khoa
14/07/2020
Ngày 13 tháng Bảy năm
2020, Ngoại trưởng Hoa Kỳ Michael R. Pompeo chính thức đưa ra bản Tuyên
cáo lập trường của chính phủ liên bang Hoa Kỳ về các tuyên bố chủ quyền
của Trung Quốc ở biển Đông (tên tiếng Anh là South China Sea). Đây là một tài
liệu quan trọng để tiếp tục đánh giá, tranh thủ sự ủng hộ của quốc tế dành cho
các quốc gia nhỏ tại biển Đông. Do có nhiều tranh luận và ý kiến trái chiều
liên quan đến văn bản này, dưới đây là bốn câu hỏi giúp bạn hiểu cơ bản về bản
Tuyên cáo.
Tuyên cáo lập trường
về biển Đông của chính phủ Mỹ. Ảnh: Chụp màn hình state.gov.
Lập trường của Hoa
Kỳ là gì?
Lập trường được tuyên bố
khá ngắn, người viết tạm chia ra làm ba vấn đề chính.
Trước hết, họ lên án thái độ đe dọa và khả năng sử dụng vũ lực phi pháp của Trung
Quốc tại biển Đông. Bản Tuyên cáo có nhắc lại lời bình luận của Ngoại trưởng Cộng
hòa Nhân dân Trung Hoa là ông Yang Jiechi (Dương Khiết Trì): “Trung Quốc là đại
quốc, các quốc gia còn lại trong Đông Nam Á là tiểu quốc. Đó là sự thật.”
Bản Tuyên cáo dẫn chứng
những hành vi vũ lực đơn phương của Trung Quốc như dọa nạt các nước láng giềng
khiến họ không thể khai thác thủy hải sản và các tài nguyên xa bờ, xem thường
chủ quyền và quyền chủ quyền của các quốc gia ven biển khác trong khu vực. Từ
đó, Hoa Kỳ khẳng định thói hung hăng của Trung Quốc là không phù hợp với pháp
luật quốc tế thế kỷ 21.
Điểm thứ hai, Hoa Kỳ khẳng định lập trường của mình về “Đường chín đoạn”, cho rằng
nó không có bất kỳ căn cứ nào từ pháp luật quốc tế.
Thứ ba, chính phủ Hoa Kỳ bác bỏ hoàn toàn một số yêu sách hàng hải của Trung
Quốc liên quan đến:
·
Vùng biển tại bãi cạn
Scarborough và các vùng của quần đảo Trường Sa mà Trung Quốc có tranh chấp với
Philippines; vốn đã được phán quyết của Tòa Trọng tài Luật Biển phủ nhận hồi
năm 2016.
·
Vùng biển tại Vanguard
Bank (Bãi Tư Chính, ngoài khơi Việt Nam), Luconia Shoals (cụm bãi cạn
Luconia, ngoài khơi Malaysia), vùng đặc quyền kinh tế của Brunei, và tại đảo
Natuna Besar (ngoài khơi Indonesia).
·
Vùng biển xung quanh
James Shoal (Bãi ngầm James, ngoài khơi Malaysia). Khu vực này cách
Malaysia 50 hải lý nhưng cách Trung Quốc đến 1.000 hải lý.
Từ đó, Washington đi đến
kết luận mọi hành vi gia tăng căng thẳng của Trung Quốc tại những vùng này đều
là vô pháp. Phía Hoa Kỳ khẳng định họ sẽ hết mình ủng hộ đồng minh của mình và
các quốc gia Đông Nam Á có liên quan, theo đúng pháp luật quốc tế.
Vì sao bản Tuyên
cáo lập trường này đáng chú ý?
Kể từ năm 2009, khi chính
phủ Trung Quốc chính thức tuyên bố chủ quyền của mình tại biển Đông với yêu
sách “đường chín đoạn”, Hoa Kỳ chưa từng đưa ra bất kỳ tuyên bố pháp lý nào phủ
nhận hoàn toàn các yêu sách của Trung Quốc tại biển Đông.
Trong căng thẳng đỉnh điểm
có khả năng leo thang quân sự tại bãi cạn Scarborough hồi năm 2016, ông Obama
chỉ gặp
riêng Tập Cận Bình để lên án hành vi và gây sức ép buộc quân đội Trung
Quốc phải tạm rút khỏi bãi cạn.
Trước đó, ví dụ như ngay
sau khi yêu sách “đường chín đoạn” ra đời, chính phủ Hoa Kỳ chỉ mới nhấn mạnh rằng
họ ủng hộ tự do hàng hải, sự ổn định của biển Đông và các biện pháp giải quyết
tranh chấp hòa bình.
Sau hơn 10 năm theo dõi, đây là lần đầu tiên một chính quyền Hoa Kỳ phủ
nhận các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc một cách thẳng thắn, rõ ràng và
chính thức như lần này. Tuy nhiên, liệu tuyên bố
này giá trị thực tiễn nào không thì cần thời gian kiểm chứng.
Hoa Kỳ có công nhận
chủ quyền của Trung Quốc ở Trường Sa?
Có nhiều thông tin bất ngờ
cho rằng Hoa Kỳ, thông qua bản Tuyên cáo lập trường này, công nhận chủ quyền của
Trung Quốc ở Trường Sa.
Tuy nhiên, chúng tôi khẳng
định đây chỉ là thông tin giả, và hoàn toàn không thể tìm thấy điều này trong
Tuyên cáo.
Tuyên cáo nói như
sau:
“As Beijing has failed to
put forth a lawful, coherent maritime claim in the South China Sea, the United
States rejects any PRC claim to waters beyond a 12-nautical mile territorial
sea derived from islands it claims in the Spratly Islands (without prejudice to other
states’ sovereignty claims over such islands).”
Xin hết sức lưu ý đoạn
trong ngoặc.
Toàn văn đoạn tuyên cáo
trên có thể được dịch như sau:
Bởi vì Bắc
Kinh không thể đưa ra bất kỳ tuyên bố hàng hải nào thuyết phục và hợp pháp tại
vùng biển Đông, Hoa Kỳ phủ nhận bất kỳ tuyên bố chủ quyền nào của Trung Quốc nằm
ngoài phạm vi 12 hải lý của các đảo mà Trung Quốc cho rằng mình sở hữu tại Trường
Sa (nhưng không gây ảnh hưởng đến yêu sách chủ quyền chồng lấn của các
quốc gia khác).
Như vậy, Hoa Kỳ tuân theo
nguyên tắc của Công
ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển 1982 rằng các đảo tự nhiên sẽ có thể tạo
ra vùng lãnh hải 12 hải lý, cho rằng Trung Quốc có thể sẽ có những quyền hợp
pháp tại đây. Tuy nhiên, tuyên bố này cũng đi kèm ngay với phần mở ngoặc diễn
giải miễn là nó không gây ảnh hưởng đến tuyên bố chủ quyền của các quốc gia
khác.
Tinh thần nói chung của bản
Tuyên cáo lập trường vẫn là phủ nhận hoàn toàn tính pháp lý của “đường chín đoạn”,
với một số nhấn mạnh liên quan đến Bãi Tư chính của Việt Nam.
Hoa Kỳ lấy quyền
gì phản đối tuyên bố chủ quyền của một quốc gia tại một vùng biển cách họ hàng
ngàn dặm?
Những người phản đối Hoa
Kỳ can thiệp vào tranh chấp giữa Trung Quốc và các quốc gia Đông Nam Á liên
quan hiện đang dùng lập luận cho rằng vì Hoa Kỳ không có “mảnh đất cắm dùi” ở
khu vực biển Đông, việc đưa ra các tuyên bố lập trường, chính sách liên quan đến
vùng này đồng nghĩa Hoa Kỳ đã can dự vào công việc nội bộ của các bên.
Tuy nhiên, đây là lập luận
hoàn toàn đi ngược lại các nguyên tắc được đặt ra trong Công ước Luật Biển 1982
cũng như các tập quán hàng hải lâu đời trên thế giới.
Trong phần mở đầu và các
nguyên tắc chỉ đạo của Công ước Luật Biển có đoạn:
·
“tính đến các lợi ích và
nhu cầu của toàn thể loài người và đặc biệt là các lợi ích và nhu cầu riêng
[…] dù có biển hay không có biển;” và
·
“khu vực đáy biển và đại
dương, cũng như lòng đất dưới đáy các khu vực nằm ngoài thẩm quyền quốc gia đều
là di sản chung của loài người và việc thăm dò, khai thác khu vực này sẽ được
tiến hành vì lợi ích của toàn thể loài người, không phụ thuộc vào vị
trí địa lý của các quốc gia…”
Với tinh thần của Công ước,
có thể thấy dù quốc gia ven biển có những đặc quyền không thể chối cãi, bất kỳ
quốc gia nào trên thế giới đều có quyền khai thác, sử dụng các vùng biển trên
thế giới một cách hợp pháp và hợp lý.
Các quyền này nằm trong
nhóm quyền tự do biển cả (freedom of the seas – quy định tại Điều 87) bao gồm
các quyền như tự do hàng hải, tự do hàng không, quyền tự do đặt dây cáp hay ống
dẫn ngầm cũng như quyền thực hiện các nghiên cứu khoa học…
Ngoài ra, cơ chế vùng biển
bao gồm lãnh hải (territorial sea), vùng tiếp giáp lãnh hải (contiguous zone),
vùng đặc quyền kinh tế (exclusive economic zone) hay vùng thềm lục địa
(continental shelf) đều chỉ cho phép quốc gia ven biển thực hiện quyền
chủ quyền của mình một cách giới hạn theo đúng quy định của pháp luật
quốc tế.
Ví dụ, quốc gia ven biển
sẽ không thể tùy tiện bắt giữ người trên một tàu nước ngoài đi ngang qua vùng
lãnh hải để thực hiện các thủ tục tố tụng hình sự theo pháp luật của quốc gia
mình (Điều 27); hay quốc gia ven biển cũng không thể tùy tiện bắt giữ, thay đổi
hải trình của tàu nước ngoài để thực hiện các quyền tài phán dân sự của mình đối
với một người trên tàu hay chính con tàu đó…
Vì những quyền lợi quan
trọng này, bất kỳ quốc gia nào có lợi ích hàng hải tại biển Đông đều có quyền
phản đối những yêu sách mà Trung Quốc đặt ra đối với đường chín đoạn.
Trung Quốc, bằng việc cho
rằng mình có chủ
quyền tuyệt đối không thể tranh chấp tại biển Đông dựa trên các “chứng
cứ lịch sử” mà không cần phân biệt vùng biển hay cân nhắc giới hạn của vùng biển
theo Công ước Luật Biển, đang loại trừ các quyền lợi chung của cộng đồng quốc tế
tại biển Đông cũng như các giới hạn chủ quyền đặt ra đối với các quốc gia ven
biển. Nói thẳng ra, họ đang tự mình viết lại pháp luật thế giới.
Hoa Kỳ, với tư cách là một
trong những quốc gia vận chuyển đường biển lớn nhất trên thế giới, một cường quốc
hải quân, và là người đi đầu trong các chiến dịch chống cướp biển, bảo vệ tự do
hàng hải… rõ ràng có quyền và lợi ích hợp pháp để lên tiếng phản đối các yêu
sách mà Bắc Kinh đưa ra.
------------------------------------------
LIÊN QUAN
14/07/2020
.
14/07/2020
.
Ngoại trưởng Mỹ Mike
Pompeo – Bộ Ngoại giao Mỹ
Dịch giả: Trúc
Lam
14/07/2020
No comments:
Post a Comment