Tên anh trở thành biểu tượng
cho đấu tranh chống lại sự tàn bạo của cảnh sát. Anh cũng là một người da đen
'fit' đúng vào cái profile tiêu biểu của người da đen ở Mĩ. Nhưng có phải đó là
do nên công lí kì thị của Mĩ như nhiều người nói, hay là do những vấn đề tồn tại
trong cộng đồng người da đen. Những con số thống kê sẽ trả lời câu hỏi đó.
1. George Floyd
Anh sanh năm 1973 ở
Fayettville, North Carolina. Nhưng anh ta lớn lên ở Texas, theo học Trường
trung học Yates High School, và ở đó anh trở thành cầu thủ có hạng. Có lẽ vì lí
do gia đình George bỏ học. Theo báo chí, năm 2009 anh ta bị kết án 5 năm tù
giam vì tôi xâm nhập nhà và cướp (robbery and home invasion), mãi đến năm 2013
mới được tại ngoại. Năm 2014, sau một thời gian tìm không được việc làm, George
di cư đến Minneapolis và định cư trong khu phố chủ yếu là người da đen.
Ở Minneapolis anh ta làm
2 việc: vừa lái xe truck ban ngày và vừa làm bảo vệ cho một nhà hàng ban đêm.
Những người bạn anh ở nhà hàng cho biết anh là người tử tế, và rất thích mọi thực
khách chào anh một tiếng. Nhưng vì dịch bệnh, nên thành phố Minneapolis bị
'lockdown' và anh ta mất việc làm. Có thể nói George là nạn nhân của dịch Vũ
Hán.
Hôm thứ Hai (25/5/2020),
một nhân viên bán hàng của một tiệm chạp phô (Minneapolis) gọi điện cho cảnh
sát báo rằng George dùng tiền giả (20 đôla). Cảnh sát đến còng tay anh ta, đè
xuống mặt đường. George bị viên cảnh sát Derek Chauvin dùng đầu gối đè xuống cổ
làm cho nạn nhân không thở được. Câu nói của George làm ám ảnh cả thế giới
"Tôi không thở được". Thế nhưng chẳng hiểu lí do gì mà viên cảnh sát
vẫn dùng biện pháp đó. George được chở vào bệnh viện, nhưng anh qua đời ở đó.
Những người quen biết mô
tả George Floyd là người có trách nhiệm xã hội. Sau khi ra tù, anh làm việc thiện
nguyện, giúp cộng đồng, và từng lên tiếng chống lại bạo động dùng súng. Anh còn
được mô tả là người cha gương mẫu, rất thương con gái 6 tuổi hiện đang sống với
mẹ ở Houston (Texas).
Cái chết của Floyd dấy
nên một loạt biểu tình bắt đầu từ Minneapolis lan sang nhiều thành phố có đông
người da đen cư ngụ. Thật ra, không còn là biểu tình bình thường chống sự tàn
ác của cảnh sát nữa, mà đã biến thái thành bạo loạn và hôi của. Rất nhiều video
và hình ảnh cho thấy những kẻ tham gia biểu tình, người da đen và cả da trắng,
xông vào đập cửa kính các tiệm bán hàng và lấy hàng hoá, kể cả nhiều loạ hàng mắc
tiền như kim cương, vàng và đồng hồ.
Có lẽ những gì xảy ra nằm ngoài sự tưởng tượng của George Floyd. Nếu còn sống, chắc anh ta không muốn nhìn những cảnh tượng như hiện nay.
2. Người da đen ở
Mĩ
Người da đen ở Mĩ có một
lịch sử 300 năm. Họ đã trải qua và chịu không biết bao nhiêu bất công và kì thị
của người da trắng. Ai cũng biết vào thế kỉ 17 và 18 người da đen bị bọn cai trị
da trắng bắt cóc từ Phi Châu và chở sang Mĩ làm nô lệ. Mãi đến thế kỉ 19 nhờ
tranh đấu, tình trạng nô lệ mới giảm. Ngay trong thế kỉ 20, trong giới y khoa
người da trắng có thời làm thí nghiệm (mà ngày nay được xem là vô đạo đức) trên
người da đen. Có thể nói rằng người Mĩ da trắng thế hệ trước đã phạm những tội
tày trời chống lại người da đen. Đó là sự thật lịch sử mà không ai có thể phủ
nhận.
Hiện nay, trong thực tế
cái khoảng cách về kinh tế - xã hội giữa hai nhóm da đen và da trắng vẫn còn rất
xa. Chúng ta thử nhìn qua vài con số thống kê:
(a) Dân số. Theo số liệu
thống kê census 2016, nước Mĩ có 41.4 triệu người da đen (gốc Phi Châu), chiếm
12.7% tổng dân số Mĩ [1].
(b) Thu nhập bình quân mỗi
gia đình da đen là 35400 USD, thấp hơn gần 40% so so với thu nhập gia đình da
trắng là 60250 USD [2]. Tỉ lệ hộ nghèo ở người da đen là 26%, trong khi đó ở
người da trắng là 10%. Tỉ lệ thất nghiệp ở người da đen là 9.2%, còn người da
trắng là 4.4% (số liệu 2015).
(c) Giáo dục. Theo số liệu
census 2000, 72% người da đen tuổi 25+ tốt nghiệp trung học, trong khi tỉ lệ
này ở người da trắng là 84%. Chỉ có 14% người da đen có bằng cử nhân trở lên,
so với 26% ở người da trắng và 44% người Á châu [3].
(d) Khả năng học của người
da đen cũng thấp xa so với người da trắng và Á châu. Chẳng hạn như số liệu năm
2018 cho thấy điểm SAT (môn toán) trung bình như sau: Mĩ da đen 463, Mĩ da trắng
557, Á châu 635. Ngay cả điểm SAT môn đọc và viết cũng vậy: học sinh da đen có
điểm thấp (483), so với Mĩ gốc Á châu (588), da trắng (566), và Mĩ Latino (501)
[4].
(e) Tội phạm. Năm 2014,
có 6.8 triệu người Mĩ bị bắt giam trong tù; trong số này có 2.3 triệu người da
đen (34%) [5]. Lưu ý rằng, người da đen chỉ chiếm 12.7% tổng dân số Mĩ.
(f) Tỉ lệ bắt giam. Cục
Thống kê Công lí (Bureau of Justice Statistics) cho biết khoảng 38% ''dân số"
tù là người da đen (tổng số tù nhân chừng 7 triệu), kế đến là người da trắng (35%),
và người Hispanics (21%). Tỉ lệ bị bắt giam ở người da đen là 141 (tính trên
10,000 dân), còn ở người da trắng là 27.5. Nói cách khác, người da đen có xu hướng
bị giam cao gấp 5 lần so với người da trắng.
(g) Người da đen có xu hướng
phạm tội chống người da trắng cao gấp 50 lần người da trắng phạm tội chống người
da đen. Tỉ lệ người da đen phạm tội bạo động chống người da trắng là 1013 tính
trên 10,000 dân số, và con số này cao 57.5 lần so với tỉ lệ người da trắng phạm
tội bạo động chống người da đen (17.6) [7].
Những sự thật trên (dĩ
nhiên là chưa đầy đủ) nhưng cũng đủ để 'vẽ' một bức tranh về tình cảnh người da
đen ở Mĩ. Khoảng cách giữa người da đen và da trắng quá xa. Khoảng cách giữa
người da đen và Á châu lại càng xa hơn nữa. Lưu ý rằng người da đen đã có mặt ở
Mĩ 300 năm.
Khoảng cách giữa
người da đen & người da trắng ở Mỹ
3. Người da đen và
công lí Mĩ
Nhưng đối với giới lãnh đạo
cộng đồng da đen, những khoảng cách đó là do người da trắng gây nên. Họ có lí
thuyết gọi là "Victimology", có thể hiểu là "Nạn nhân học",
cho rằng người Mĩ da đen là nạn nhân của chủ nghĩa kì thị chủng tộc do người da
trắng chủ trương; rằng sự tiến bộ của cộng đồng người Mĩ da đen lệ thuộc vào
hành động ăn năn, hối cải của người da trắng (về những việc họ phạm phải trong
quá khứ). Một quan điểm rất phổ biến cho rằng nền công lí Mĩ thiên vị người da
trắng và chỉ để trừng phạt người da đen. Những người theo quan điểm này trích dẫn
những dữ liệu về tội phạm để làm cơ sở cho lí luận của họ.
Nhưng sự thật thì không đơn giản như thế.
Nghiên cứu khoa học xã hội
cố gắng tìm câu trả lời có phải hệ thống tư pháp gây bất công cho người da đen,
và một cách ngắn gọn: kết luận của rất rất nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng hệ thống
công lí Mĩ không có tính kì thị chủng tộc. Hai trăm năm trước đây thì có thể
có, nhưng ngày nay thì không có chuyện kì thị chủng tộc trong hệ thống tư pháp
Hoa Kì.
Một nghiên cứu (năm 1993)
về mối liên quan giữa chủng tộc và mức độ hoặc hình phạt đối với các tội phạm về
ma tuý, và tác giả không tìm ra bất cứ mối liên quan nào. Số lượng thuốc bán
ra, tiền sử tội phạm, tội phạm có vũ khí hay không, và các đặc điểm khác về tội
phạm giải thích tất cả những khác biệt về hình phạt giữa người da đen và da trắng.
Chủng tộc không có ảnh hưởng đến mức độ phạt.
Có sự kì thị về án tử
hình giữa nguời da đen và da trắng? Năm 1994, Giáo sư Stanley Rothman và
Stephen Powers điểm qua các chứng cớ nghiên cứu khoa học xuất bản sau 1972 và họ
đi đến kết luận rằng không có sự khác biệt về án tử hình giữa phạm nhân da đen
và da trắng. Tính từ 1976 đến 1993, có 2716 người đang chờ tử hình, 36% trong số
này là người da đen; và trong số 226 người bị tử hình, 38% là người da đen.
Thập niên 1980s là thời
gian những người da đen cho rằng chiến dịch chống lại vấn nạn ma tuý làm cho
người da đen dễ bị … cầm tù. Nhưng số liệu thực tế cho thấy một bức tranh khác:
năm 1980, gần 47% tù nhân trong các nhà tù tiểu bang là người da đen, và 34% tù
nhân trong các nhà tù liên bang là người da đen. Mười năm sau (1990), người da
đen chiếm 49% dân số tù tiểu bang và 31% dân số tù liên bang. Thời gian bị giam
trung bình ở người da đen là 25 tháng, so với 24 tháng ở người da trắng – không
có sự khác biệt đáng kể.
Tương tự, một nghiên cứu
của RAND năm 1991 về cướp của và ăn trộm trên 14 thành phố lớn của Mĩ cũng
không tìm ra bất cứ mối liên quan nào giữa chủng tộc và mức độ phạt. Năm 1995,
nhà thống kê học Patrick Langan phân tích dữ liệu của 42,500 bị cáo thuộc 75 quận
hạt lớn của nước Mĩ, và ông cũng không tìm thấy mối liên quan nào giữa chủng tộc
(da đen) và mức độ phạt. Người da đen cũng như người da trắng có cùng hình phạt
và mức độ phạt (“no evidence that, in the places where blacks in the United
States have most of their contacts with the justice system, that system treats
them more harshly than whites.”) Một nghiên cứu tổng quan mới đây cũng đi đến kết
luận rằng không có sự kì thị, hệ thống tư pháp áp dụng bình đẳng cho người da
đen cũng như người da trắng [8].
Tuy nhiên, người da đen
ngày nay có nhiều cơ hội hơn thế hệ cha anh của họ trước đây. Kì thị chủng tộc ở
Mĩ là một hành vi phi pháp và chánh phủ Mĩ đã tạo mọi điều kiện cũng như ưu
tiên cho người da đen. Mĩ đã có tổng thống người da đen. Còn số bộ trưởng, quan
chức cao cấp, tướng lãnh gốc da đen thì nhiều không thể kể hết.
4. Một thoáng với
cộng đồng người da đen
Tôi có chút trải nghiệm về
thái độ của người da trắng đối với người da đen vào cuối thập niên 1990. Khi
tôi mới sang Mĩ và tìm nơi mướn nhà, mấy người trong đại học khuyên tôi là tuyệt
đối tránh những nơi có nhiều người da đen. Họ rất thẳng về lời khuyên, vì họ
nói tình hình tội phạm ở khu vực đông người da đen không phải là nơi lí tưởng để
cư trú.
Phải một thời gian sau
tôi mới nhận ra sự thật này. Nơi tôi tạm trú chỉ cách khu người da đen có 2 con
đường, nhưng trời ơi, khác nhau một trời một vực. Khu người da trắng thì sạch sẽ,
nhà cửa tươm tất, bãi cỏ xanh rì, và đường xá yên tĩnh. Ngược lại, khu vực 'của'
người da đen thì rất bề bộn, và nhìn từ xa cứ như là một khu tồi tàn. Đọc báo địa
phương tuần nào cũng thấy tin về tội phạm, mà tuyệt đại đa số xảy ra ở cộng đồng
người da đen. Sự khác biệt hay tách biệt hoàn toàn không phải kì thị, mà chỉ là
vấn đề an ninh.
Có lần tôi đi công tác
bên Mĩ và do tình hình khan hiếm khách sạn ở Baltimore, tôi phải ở một khách sạn
gần khu người da đen. Tối nào đi bộ từ hội nghị về khách sạn, tôi cũng chứng kiến
những cảnh buôn bán thuốc, những thanh thiếu niên nhìn người đi ngang một cách
đáng sợ. Có một lần họ tiến đến gần tôi để … xin thuốc lá! Ngay ngày hôm sau
tôi phải chuyển khách sạn.
Hai năm trước khi ghé qua
Atlanta, nơi cũng có nhiều người da đen cư trú, và cái kinh nghiệm ở Baltimore
khơi dậy. Hai anh em tôi (tôi và Thạch) mỗi khi đi từ hội nghị về khách sạn
ngang qua cái công viên mà người da đen rất đông, và không nói ra, có lẽ các bạn
cũng biết họ làm gì. Thật ra, ngay ở trạm xe điện và trong hội nghị, người ta
liên tiếp cảnh cáo chúng tôi nên tránh xa khu vực "nhạy cảm", hiểu
theo nghĩa có đông người da đen.
Tôi nghiệm ra rằng những
hành động phản xã hội của cộng đồng người da đen chính là yếu tố gây nên sự bất
bình đẳng giữa cộng đồng da đen và da trắng. Và, cái vòng tròn luẫn quẫn: người
da trắng sợ người da đen, và nỗi sợ đó nuôi dưỡng sự thù hằn của người da trắng;
ngược lại, thực tế nuôi dưỡng sự hoài nghi của người da đen về công lí nước Mĩ.
Nhưng có lẽ thay vì đổ thừa
người da trắng và công lí Mĩ, có lẽ cộng đồng người da đen nên nhìn lại mình. Tại
sao đã hơn 100 năm với những cơ chế pháp lí và điều kiện kinh tế - xã hội ưu
tiên, mà khoảng cách giữa người da đen và da trắng vẫn còn quá xa? Chính Martin
Luther King từng khuyên người da đen nên tỏ ra có trách nhiệm xã hội (ông nói
"we’ve got to do something about our moral standards. We know that there
are many things wrong in the white world, but there are many things wrong in
the black world too.") King kết luận rằng người da đen không nên cứ đổ thừa
cho người da trắng [về những thất bại của họ] ("We can’t keep on blaming
the white man. There are things we must do for ourselves").
______________
No comments:
Post a Comment